Адам - әлеуметтендірудің жемісі

Кіріспе

Адам дүниеге келгенде әлі негізінен биологиялық жан. Нәрестеде әлеуметтік өмір туралы әлі ешқандай түсінік жоқ, онда адам болудың тек мүмкіндіктері ғана бар. Нышан деп аталатын ол мүмкіндіктер басқа адамдармен қарым-қатынастар жасап, қоғамдық қатынастар жүйесіне енудің нәтижесінде ғана адамдық қасиеттерге айналады. Сондықтан да К.Маркс адамның мәні, сайып келгенде, барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады деген болатын. (К.Маркс, Ф.Энгельс Шыр., 3-том, 3-бет).
Демек, адам адам болып тумайды, қалыптасады. Адамның адам болып қалыптасуы оның физиологиалық және психикалық дамуына сәйкес табиғи нышандардың негізінде жүзеге асады: мұнда әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, мәдени кұндылықтарды меңгеру, мектеп пен семьяда тәрбиелеу, замандастарының ықпалы сияқты факторлар шешуші әсерін тигізеді. Адамның бұл қалыптасу процесі соцологияда әлеуметтендіру деп аталады.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

VII. АДАМ - ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДІҢ ЖЕМІСІ

1. Әлеуметтендіру үғымы және оның кезеңдері.
2.Оқыту (білім беру) - әлеуметтендірудің құралы. Білім
-кәсіптендірудің негізі.
3. Әлеуметтендіруді сыңаржақ түсіндіруші теориялар.

* * *
1. Адам дүниеге келгенде әлі негізінен биологиялық жан. Нәрестеде
әлеуметтік өмір туралы әлі ешқандай түсінік жоқ, онда адам болудың тек
мүмкіндіктері ғана бар. Нышан деп аталатын ол мүмкіндіктер басқа адамдармен
қарым-қатынастар жасап, қоғамдық қатынастар жүйесіне енудің нәтижесінде
ғана адамдық қасиеттерге айналады. Сондықтан да К.Маркс адамның мәні, сайып
келгенде, барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады деген
болатын. (К.Маркс, Ф.Энгельс Шыр., 3-том, 3-бет).
Демек, адам адам болып тумайды, қалыптасады. Адамның адам болып
қалыптасуы оның физиологиалық және психикалық дамуына сәйкес табиғи
нышандардың негізінде жүзеге асады: мұнда әлеуметтік-экономикалық
жағдайлар, мәдени кұндылықтарды меңгеру, мектеп пен семьяда тәрбиелеу,
замандастарының ықпалы сияқты факторлар шешуші әсерін тигізеді. Адамның бұл
қалыптасу процесі соцологияда әлеуметтендіру деп аталады.
Көпшілік зеріттеушілердің пікірінше, адамның әлеуметтенуі белсенді түр
де өтетін процесс болғандықтан, ол бүкіл өмір бойына созылмайды. Ол тек
ауытқымалы мінез-құлық нормаларының жиыны тұрақты орнығу үшін, әлеуметтік
ой-пікірлері мен дүниеге көзқарасы және т.б. қалыптасу үшін, әлеуметтік ой-
пікірлерімен дүниеге көзқарасы және т.б. қалыптасу үшін қажетті болатын
мерзімге ғана, яғни адамның жеке басының адамдық кейіпінің қалыптасуына
керекті уақыт бойынша созылады. Ол орта есеппен алғанда 23-25 жасқа дейінгі
мерзім. Ал ересек, яғни әлеуметтеніп үлгерген адамдардың бір әлеуметтік
жағдайлардан басқаларына ауысуына байланысты жаңа рухани байланыстар мен
ауытқымалы мінез-құлық нормаларын меңгеруіне келсек, мұны әлеуметтену емес,
әлеуметтік бейімделу деген дұрыс сияқты. Мәселен, бұрын партия-совет
жұмысында немесе мұғалім болып жүрген кейбір адамдар қазір молда болып
немесе бизнеспен айналысып жүр, яғни жаңа жағдайға жағдайғ бейімделініп,
пайда табумен айналысуда. Бұл әрине әлеуметтену процесіне жатпайды.
Адамның әлеметтену процесін әдетте үш кезеңге бөледі: а) бастапқы
әлеументтену немесе баланың әлеументтенуі; б) орнықты немесе біржола
әлеуметтену. Бірінші кезең негізінен, семьяда және балалар бақшасында
тәрбиелену кезеңімен, екінші кезеңі 17-18 жасқа дейінгі орта мектептегі оқу-
тәрбие кезеңімен сәйкес келеді. Ал үшінші жасөспірім шақтан ересек шаққа
өту кезеңін, яғни 17-18 жаспен 23-25 жастар арасынан қамтиды. Бұдан кейін
әлеуметтенген, қалыптасып біткен адамның әрі қарай дамуы мен бейімделуі
басталады. Демек, қазіргі заманғы адамның әлеуметтену дәуірі, негізінен,
оқу арқылы білім мен тәрбие алу кезеңіне сәйкес келеді.
Бұл айтылғаннан адамға білім беру және оны әлеуметтендіру бір нәрсе
екен деген ұғым тумайды. Адамды ғылыми білімдермен қаруландыру
әлеуметтендірудің тек негізі ғана емес, себебі әлеуметтендіру ұғымының
мазмұны мен көлемі білім беру процесінен әлдеқайда кең жатыр. Олай болса,
адамды әлеументтендіру деген не, ол ұғымның мазмұны қандай?
Бұл ұғымға түрлі әдебиете түрліше анықтама беріледі. ХІХ ғасырдың аяғы
ХХ ғасырдың басында пайда болған әлеуметтнедіру термині адамның
әлеуметтік табиғатының немесе мінез құлқының дамуын белгілеу үшін
қолданылады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде, оның ішінде АҚШ-та социологтар
бұл терминді тар мағынада сыңаржақ қолданады: жеке индивидтің группалық
нормаларды қабыл алу жолы, оқыту процесі, қоғамдық нормаларға іс жүзінде
үйрету процесі мағынасында ғана қолданылады. Осы тұрғыдан алғанда, олар
әлеуметттік ортаға бейімделе білген баланы әлеуметтенген бала деп, ал
бейімделе алмаған баланы әлеуметтенбеген бала депсипаттайды. Қысқасы,
олардың бардығы, сайып келгенде, әлеуметтендіру ұғымын адамның өз мінез-
құлық жүйесіне жоғары топтар (билеушілер) тағайындаған ережелерді пассивті
түрде енгізіп, қабыл алу мағынасында түсінеді.
Әлеуметтендірудің марксистік ұғымы адамның бүкіл рухани өмір прогресін
білдіреді. Адам мінез-құлықтың, мәдениеттің дайын үлгілерін жәй қабылдап
қана қоймайды, оларға деген өз қарым-қатынасын білдіреді, оларды не
мақұлдап, не терістеп, белсенді түрде әрекет етеді, сөйтіп ол өзін қоғамдық
қатынастардың тек объектісі ғана емес, оларды өзгертетін жан, субъекті,
ретінде де көрсетеді.
Сонымен, әлеуметтендіру дегеніміз қоғамда қалыптасқан рухани байлықтар
мен мінез-құлық нормаларын белсенді түрде меңгерту және жетілдіру жолымен
жас ұрпақты сол қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрлысына сәйкес қоғамдық
рөлдер жүйесіне қосу болып табылады.
2. Жас ұрпақты әлеуметтендірудің марксистік ғылыми тиориясы жас
ұрпақты тәрбиелеу процесі мен оқыту арқылы білім беру процесін бірлікте
қарастырады, өйткені қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогресс оқыту
процесінің білім беру, оқыту арқылы адамды дамыту міндетімен бірге, сондай-
ақ тәрбиелеу міндетіне де жоғарғы талаптар қойылып отыр. Қазіргі заманғы
оқыту мен тәрбиелеу дегеніміз жас адам тұлғасын қалыптастыру үшін оған
жоспарлы да мақсатты түрде әсер ету – оның еңбекке деген білігі мен
қабілетін дамыту, болашақ кәсіпті еркін таңдай білу, қысқасы, оның бойында
еңбек сүйгіштік қасиетті қалыптастыру деген сөз, ал бұл соңғы дүниеге
ғылыми-материалистік көзқарасты, берік сенімді қалыптастырумен ұштасып
жатыр. Ал табиғат пен қоғам жайлы ғылым негіздерін терең де жан-жақты
меңгермейінше ғылыми көзқарасты қалыптастыру да, жасампаздықпен еңбек ету
де мүмкін емес.
Жас адамның творчестволық қабілеттерін белгілі бір идеяллық мазмұн
бағытында тәрбиелейтін оқыту жүйесі сонымен қатар дүниеге көзқарасы дұрыс
қалыптастырудың шарты болады. Ғылыми көзқарасты қалыптастыру процесі
неғұрлым дәлелділікке, оның мазмұнының ақиқаттығына деген сенімге
негізделсе, ол соғұрлымберік болады. Олай, болса дүниеге ғылыми көзқарастың
негізін ішкі сенімге айналдырған білімдер құрады. Дүниені өзгертуге
бағытталған жасампаз да белсенді іс-әрекет үшін даму заңдылықтарын дұрыс
түсіну әлі жеткіліксіз, сонымен қатар берік сенімі мен ерік қайраты бар
адамдар қажет. Олай болса, ғылым ашқан теориялық қағидалар мен
заңдылықтарды жас адам өздігінше қайта ашып саналы түрде ұғынуы, оларды
қорғай білуді және іске асыруды үйренуі тиіс.
Сенімге айналған ғылыми білім ғана адамға жол көрсететін жетекші
өздігінше бір рухани ақылшы болады. Білімдер мінез-құлық факторы ретінде
сенімге айналады. Ал бұл бүкіл қоғамдық қатынастардың және рухани
мәдениеттің әсері арқылы қалыптасады. Ол – адамның білім мен негізгі
әлеуметтік дағды-іскерліктерді меңгеру кезеңінде, яғни әлеуметтену
процесінде қалыптасады. Берік сенімнің болуы – адамның кемелденгенінің,
әлеуметтенгенінің белгісі, рухани дербестігінің көрінісі.
Терең мазмұнды кәсіптік білімі бар адам өзінің іс-әркетінде жауапты
шешім қабылдаудан қорықпайды, өйткені ол өз білімінің ақиқаттығына кәміл
сенеді. Ондай білімі жоқ адам әдетте жалтақшылдық, батылсыздық көрсетіп,
басқа біреудің айтқанымен жүруге тырысады. Сондықтан адамның біттімі
күнделікті өмірде қолдану тауып, практикамен тығыз байланыстырылғанда ғана,
мінез-құлықтың нормасына айналғанда ғана адамның құнды қасиетіне айналады.
Мысалы үшін орыс ұшқышы М.П.Девятаевтың Тозақтан қашып шығу деген
кітабында баяндалған, 1941-1945 ғасырлары Отан соғысында көрсеткен батырлық
ісін келтірсете болады. Ол фашистердің тұтқынында жүріп, жаудың самолетін
пайдалана білудің арқасында өзімен қоса жолдастарын да концлагерь азабынан
құтқарды. Егер оның терең соғыс-техникалық білімі болмаса, фашистік
концлагерьден қашып құтыла алмас еді, өйткені ол ерлікті жасау үшін
дұшпанға деген өшпенділік пен Отанға деген ыстық сезім әлі жеткіліксіз.
Демек, жас ұрпақты әлеуметтендірудің басты саласының бірі - еңбекке,
еңбек сүйгіштікті тек сөз жүзінде ғана тәрбиелеу емес, оны ішен
қалыптастыру. Басқаша айтқанда, жас ұрпақты белгілі бір кәсіптерге үйретіп,
іскер етіп тәрбиелеу, яғни кәсіптендіру оны әлеуметтендірудің басты бір
шарты болып табылады.
Білім беру мен тәрбие берудің бірлігін оқыту деп айтамыз. Оқытудың
кәсіптендіру міндетінің мәнін түсін тиіс, оның ғылыммен арақатынасын
анықтап алған жөн. Қазіргі ғылыми-техникалық прогресс тұсында ғылым
қоғамның тікелей өндіргіш күшіне айналды. Бұл айналыстың жолы мынадай:
ғылым ашқан жаңалықтар тез арада өндіріс техникасы мен технологиясына
айналады, ал сол техникада жұмыс істейтін адамда да осындай біттім болуы
тиіс, онсыз адам техникада жұмыс істеуге жарамайды, яғни жаңа техникаға
енгізілген ғылыми білім адамға да енгізілуі тиіс. Бұл процесті мынадай
схемамен көрсетуге болады: ғылым - өндіріс техниксы – адам.
Ал адам ол білімді негізінен оқу жүйесі арқылы алады, олай болса әлгі
схемадағы адамның орнына оқыту жүйесін қояйық. Сонда мынандай жүйе
шығады: ғылыми - өндіріс техникасы - оқыту. Сөйтіп, ғылым, өндіріс
техникасы және адам арасындағы бұл өзара байланыс орта және жоғары оқу
орындарына адамды кәсіптендіру міндетін жүктейді: оқу орындары жас ұрпақты
ез дәуіріне сәйкес ғылыми біліммен қаруландыруы тиіс.
Өндіріс техникасы мен технологиясы неғүрлым жетіліп, күрделіленген
сайын оларды жасайтын және пайдаланатын еңбекшілердің; білім дәрежесі де
соғұрлым жоғары болуы тиіс. Еңбекшілердің білім дәрежесінің жоғары болуы
қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің әрі салдары, әрі шешуші бір факторы
болып отыр. Осы тұрғыдан алғанда, білім беру, оқыту жүйесі ғылыми-
техникалық революцияның құрамында ғылым мен өндірісті байланыстырушы аралық
элемент болып табылады: ғылым – оқыту - өндіріс.
Бұл схемадан көретініміз: еңбекші халықты ғылыми біліммен
қаруландыратын оқыту системасы ғылымның тікелей өндіргіш күшке айналуының
маңызды бір факторына айналды, яғни қазіргі кезде ғылым қоғамның тікелей
өндіргші күшіне тек техника, технология арқылы ғана емес, оқыту системасы
арқылы да айналады. Демек, оқыту системасы қазіргі жағдайда адамды өсіресе
жас ұрпақты мамандандырудың, маман жұмысшы әзірлеудің кұралына айналды.
Еңбектің өндіру күші түрлі факторлармен, оның ішінде, Маркстің сөзімен
айтқанда, жұмысшы өнерінің ортата деңгейімен (КМаркс. Капитал. 1 т. 56
бет), яғни оның мамандық деңгейімен де анықталады, ал техника дамыған сайын
мамандықтың деңгейі жалпы білім дәрежесіне тәуелді бола түседі. Мәселен,
бұдан бір ғасыр бұрын капиталистік өнеркәсіп революциясы бастауыш мектеп
көлемінде оқу, жазу, санауды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.