Кіші жүз қазақтарының көтерілісі

Жоспар.

Кіріспе.

1. Көтерілістің басталуы және себептері.
2. Көтерілістің барысы және сипаты. 1792 жылы Елек қаласына шабуылы, көтерілістің маңызы.
3. «Игельстром реформасы».

Қорытынды.

Сілтемелер.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Тақырыптың өзектілігі.
Бүгінде егеменді ел болып отырған Қазақстаннның тарихын, әсіресе осы жердің иесі қазақ дейтін халықтың ешкімге де тәуелсіз ел болу жолындағы ұлт –азаттық қозғалыстың тарихын сол қозғалыстарды басқарған ірі – ірі тарихи тұлғалардың біздің азаматтық себептермен салдарынан астарлауда не жабдықпен зерттеу, бағалау қорытындыларды пікір айту тарихшылардың еншісі екені бәріне мәлім немесе аян.
Тақырыптың мақсаттары мен міндеттері.
Тақырыптың мақсатымен міндеттеріне келетін болсам, яғни тақырыптың мақсаты яғни Негізгі бөлімді 3 кезеңге бөліп қарастырамын. Оларды атап өтетін болсам,
а) Көтерілістің басталуы және оның шығу себептері.
ә) Көтерілістің барысы мен сипаты және де 1792 жылғы Елек қаласына шабуылы, көтерілістің маңызына келсек, яғни толық қамтамасыз ету.
б) «Игелстром реформасы».
Міне, осы 3 кезеңді бөліп тереңірек тоқталу.
Тақырыптың зерттелу тарихы.
Тақырыптың зерттелу тарихына келетін болсақ, яғни тарихта Сырым Датұлының алатын орны ерекше. Яғни оның көтеріліске қосқан үлесі. Зерттеуде баға бергенде қорытынды пікірлер тұжырымдағанда баяғы бір қосаң қағидаларының қалыбында қалып қоймай заманымыз әкелген жаңа леппен жаңаша көзқарастық немесе көзделген зерттеу, бағалау тұжырым жасау бүгінде ауадай қажет болып отыр. Мұндай іргелі еңбектердің үлгілерін біз дәріптейміз. Сондықтан мына шағымдағы курстық жұмыста Сырымның қозғалысын ашып, зерттеу.
Түйін.
Сонымен тақырыптың түйіні негізінен Ұлы тұлға басшылығымен мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының кері тигізген әсерімен тамамдалды.
1. Көтерілістің басталуы және себептері.
Кіші жүзді отарлаудың ұлғаюы, хан билігінің сақталуы, этно – саяси бірлікке көшпелі халықтың қатысуы әр түрлі әлеуметтік топтардың өзара қайшылықты қатынастарына алып келді. Аграрлық дағдарыстың тереңдей түсуі Әбілқайыр әулетіне қарсы ішкі оппозицияны күйшейтті. ХҮІІІ ғасырдың 70 – 80 жылдарының бас кезінде Кіші жүзді екі хан арасындағы күрес жаңа тарихи жағдайда да бәсеңдемеді, Кіші жүздің көп бөлігі Нұралы ханды, бір бөлігі Қайып ханның баласы Батыр сұлтанды қолдады. Дәл осы кезде қазақтардың 1773 – 1775 жылдардағы шаруалар соғысына жаппай қатысуы Нұралы бағытының әлсірегеннін көрсетті. Беделді сұлтандар жеке – дара бағыттарын белгілей бастады. Елдің оң жағалауындағы қалмақтар да қазақтарды мазалауын қоймады. Қазақтарды талқандай алмағанымен, олар Жайық казактардың басшылығымен бірлесе қимылдап, патша әкімшілігіне сүйеніп, қазақтарды әлсіретуге тырысты.
Хан өлімі елдегі жағдайдың тұрақсызыдғын да көрсетті. Нұралы және оның інілері Айшуақ, Ералы, жақын туысы – Досалының Орынбордан жалақы алып тұруы хандық биліктің күні еңкейе бастағанын білдіреді. Кіші жүзде өз билігін күшейту үшін патша үкіметі Оңтүстік Оралдағы әкімшілік басқаруға бірқатар өзгерістер енгізді. Нелюпевтің кезінде 1744 жылы құрылған Орынбор губерниясы таратылды. Жүздің көпшілік бөлігі Уфа және Сібір басқармасына бағындырылды.
Қазақтардың Жайықтың сол жағасына өтуін бақылайтын Орал шекаралық басқармасы құрылды. Халық биліктің әлсіреуі, орыс помещиктерінің, Жайық казак әскерлерінің зорлық – зомбылығы, ішкі өзара тартыс елдің экономикалық жағдайына нұсқан келтірді. Шекаралық істер коммисиясы да патша үкіметінің нұсқаулары жүзеге асуын қамтамасыз етуді бақылады.
Казак әскерлерінің жергілікті халыққа қысымы, алауыздықтың күшеюі, Кіші жүздегі саяси жағдайды шиеленісітіріп жіберді, көшпенділердің жайылымдарын өз қалауынша бөліп, халыққа заңда қарастырылмаған салық

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. «Жауды шаптым ту байлап», Манаш Қозыбаев. Алматы 1994ж.
2. «Материалы по истории Казахской ССР».
3. «Материал по истории политического строя Казахстана». Алматы 1960 ж.
4. «Қазақстан тарихы 3 том». Алматы 2002ж.
5. «Қазақ совет энциклопедиясы». Алматы 1980ж.
6. «Қазақ ССР тарихы 3 том». Алматы 1982ж.
7. «Қазақ халқының арғы – бергі тарихы». Молданов. Алматы 1995ж.
8. «Қазақстан тарихы 3 том». Алматы 1999ж.
9. «Түркістан энциклопедиясы». Алматы 2000 ж.
10. «Ел тұтқа».