Астық дақылдарымен қоректенудің биологиялық ерекшеліктері

Кіріспе

Астық дақылдары – адам қорегінің негізгі өнімін құрайтын, көптеген салалық өнеркасіпте шикізат және жануарларға азық ретінде ұсынылатын топталган үлкен ауылшаруашылықтық дақыл. Ауылшаруашылығының маңызды міндеттерінің бірі – астық дақылдары өндірісін ұлғайту. Халықтың азық өнімінің мұқтаждығын қанағаттандыру, мал шаруашылығының дамуы соның нәтижесіне байланысты.
Бидай
Бидай бүкіл жер әлемде таралған. Оның егістігін Европаның жане Американың полярлық облыстарынан және де солтүстік жартышардағы ең суық аудандарда (Якутия, Верхоянск), және орталық Еуропада, ыссы Африкада, тропикалық Индияда және Австралияның ыстық аудандарында кездестіруге болады. Оны және де Солтүстік, Оңтүстік Америкалар жазызықтықтарында, Кавказ, Иран және Ауғанстан тауларында да өсіруде. Адам өмірінде бидайдың маңызы өте жоғары.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Астық дақылдарымен қоректенудің биологиялық ерекшеліктері. Күздiк бидай
Астық дақылдары

Астық дақылдары – адам қорегінің негізгі өнімін құрайтын, көптеген салалық
өнеркасіпте шикізат және жануарларға азық ретінде ұсынылатын топталган
үлкен ауылшаруашылықтық дақыл. Ауылшаруашылығының маңызды міндеттерінің
бірі – астық дақылдары өндірісін ұлғайту. Халықтың азық өнімінің
мұқтаждығын қанағаттандыру, мал шаруашылығының дамуы соның нәтижесіне
байланысты.

Бидай

Бидай бүкіл жер әлемде таралған. Оның егістігін Европаның жане Американың
полярлық облыстарынан және де солтүстік жартышардағы ең суық аудандарда
(Якутия, Верхоянск), және орталық Еуропада, ыссы Африкада, тропикалық
Индияда және Австралияның ыстық аудандарында кездестіруге болады. Оны және
де Солтүстік, Оңтүстік Америкалар жазызықтықтарында, Кавказ, Иран және
Ауғанстан тауларында да өсіруде. Адам өмірінде бидайдың маңызы өте жоғары.
Бидайдың наны жоғары калориялы, дәмді, қоректендіргіш және жақсы
қорытылады. Бидайдың құрамында ақуыз 12..15 пайыз (10-нан 24%-ке дейін
жетеді), крахмал – 63 ... 68 пайыздарды, майлылық – 1,7... 1,8 пайыз,
клетчаткалар - 2 пайыз және күл 1, 6... 1, 7 пайызды құрайды. Бидай дәнінде
ферменттер және витаминдер бар. Бидай наубайхана өнеркәсібіндегі барлық
дерлік нан өнімінің құрамына кіреді, кондитерлік және аспаздықта кең
қолданыста, клейковинаның, крахмалдың,спирттің қызмет көзі болып табылады.
Және бидай дәнінің өңдеулердегі қалдықтары өте жақсы қойылтылған жем болып
табылады. Сабаны малдарға кесек жемдік сапада, сонымен қатар қағаз алу
үшін, картон және топырақтың құнарлылығын жоғарылататын органикалық
тыңайтқышты алу үшін қолданылады.

Күздiк бидай

Бұл бағалы дәндi дақылдар, азық-түлiк қатынасында, жұмсақ жаздық бидайға
жол бермегенiнде емес, өнiмдiк бойынша одан едәуiр асып түсетіндігiнде.
Күздiк бидайдың егiндерi Алматы, Жамбыл, Талдықорған және Шымкент
облыстарына, сонымен бiрге Семей, Шығыс - Қазақстандық, Орал облыстарына
жұмылдырған. Күздiк бидай соңғы жылдары Қостанай облысында өсірілуде.
Күздiк бидайдың негiзгi егiндерi астықтың өсу және дамытуға күштi ықпал
ететiн топырақ, гидрология және климаттық ерекшелiктердiң бәрi толық
қамтылған тiк зоналық шарттарындағы оңтүстiкте, республиканың оңтүстiк-
шығысында жұмылдырылған. Мұнда ол негiзiнен жауын-шашын қамтылмаған
шаладырда жылдық мөлшерi 220 мм және жартылай қамтылған аймағында (100 мм)
соның ішінде тек 10 пайызы суармалы егiн шаруашылығымен егіледі.

Қазақстанда өңделетiн күздiк бидай жұмсақ бидайдың бiр түрлiсiне жатады,
ал аудандастырылған сорттың төрт түрi - лютесценс, эритроспермум, грекум,
трикс болып табылады. Күздiк бидайдың жаздық бидайдан айырмашылығы егіннің
егілетін мерізімі жылдың күз мезгілінде басталып, келесі жылдың жаздыкуні
аяқталуында. Ол жаздық бидаймен салыстырғанда үлкен потенциалдық
мүмкiндiктерге ие. Қыс түскенге дейiн жақсы тамырлану жүйесiн жетiлдiредi
және сабақтанады. Ерте көктемде күздiк бидай қайта өніп, жаздық егiс дәндi
дақылдардың егiнiне дейiнгі күзгi - қысқы мерзiмде топыраққа жиналған жақсы
ылғалды пайдаланады. Күзде дамыған жақсы тамырлық жүйесiнің арқасында
топырақ жiктерiнiң тым тереңiректерiндегі ылғалымен қоректене алады. Бұл
астық науқанының мерзiмi жаздық егiске қарағанда едәуiр ертерек бiтіп,
құрғақшылықтың терiс әсерiне ұрынбауға жиi мүмкiндiк береді. Күздiк бидай
егiс айдалымдарында рет-ретімен екiншi астықтық реттен соң, қабатты және
көп жылғы шөптерді айдағаннан кейін себіледі. Топырақ пен топырақ
айналымының құрамында қант қызылшасының үш жылдық жоңышқасы, жүгерi, сұр
шөпке пiскендiктiң фазасында жиналған сүт сауыт-балауыздысы бар жер, жақсы
суармалы жердің қатарына жатады. Күздiк бидайдың өнiмдiлігi себу кезінде әр
түрлi тыңайтқышты пайдаланса, құнарсыз топыраққа себілген егіннен 23...30
цга-ға дейiн жоғарлайды. Егер қыс түсуге дейiн түбiрлiк жүйесi және
вегетативтi массалары жақсы жетілсе бидай көп өнiм бере алады. Бұл көбінесе
тыңайтқышқа тәуелдi болады. Күздік егiннің топырағын әзiрлеуiне жеткiлiктi
уақыт қалуы үшiн, соның ішінде,топырақты аз қопсытып кептіру (әсiресе
жоғарғы қабаты - 20-25 см күзде тамырдың негiзгi мөлшері қалыптасатын),
оның арамшөптерi және тағы басқаларын былықтырмау үшін олар ертерек пiсуi
керек.

Жеткiлiктi мөлшерде өсiмдiктiң бойына керекті: азот, фосфор, калий,
кальций, магний тағы басқа.нәрлi заттарды ұстап тұру үшiн топырақ
тыңайтылғаннан кейін құрылымы майда түйiртпексіз және жақсыланып ылғалдануы
керек. Мұндай шарттарды топырақтың бумен өңдеуi (бу, жартылай пар) және
тыңайтқыштарды қолдануымен жүзеге асыруға болады.

Күздік бидайдың тыңайтқыштары

Күздік бидай – астықтың жоғарғы мүмкіндігі. Бірақ барлық мүмкіндіктер
мынандай жағдайларда: егер қоректену жүйелерінің істелінуі терең теориялық
зерттеулер базасында, зат алмасу процестерінің мәні ашылатын, сонымен қатар
егер ол ғылым жетістігінде негізделінсе және кең ,бай тәжірибедегі егінші
болса дұрыс іске асады. Бидай өсімдігі даму эвалюциясын өзінің дәнімен
жалғастырады. Дәндер бөрткенде ферменттердiң қызметi екпiндейдi. Амилаза,
мальтоздар, күрделi азотсыз заттар және қантты ыдыратушы фермент - крахмал
және қант (мальтоза және сахароза) әсерiнен дәнде қарапайым байланыстар
тоқтайды және де астық дәнінің өсуi үшiн қолданылады.

Протеолитті ферменттер дәннің ақуызды затын амин қышқылдары мен азотты
амилногке дейiн ажыратып, тұқымның және өз кезегiнде, өсiмдiктің жаңа өсу
процессiнде интенсивтi түрде ақуыздың синтезделуіне тағы басқа күрделi
органикалық байланыстарды бөліп отырады. Азоттық заттарға айналуы 14-16
градуста ең жақсы жүреді. Бұл процессте маңызды рөл фосфорлы қышқылға
жатады. Ол - (АТФ ) энергия көзi ғана емес, сонымен қатар көмiрсу
алмасуында, сахарофосфаттар жинақталуда, нуклеин қышқылдары (днқ, рнк),
күрделi органикалық байланыстар мен нуклеопротеидтердiң синтезделуіне, өсу
процесстерiнің күшейтілуіне аса қажетті элемент. Бұл әдетте күздiк бидайды
егу кезінде түйiршiктелген суперфосфатты қосқанда жақсы әсер байқалатынын
түсіндіреді.

Топырақтағы нәрлi заттарды құрайтын және олардың дұрыс байланыстыратын
егiнді салар алдындағы күз мерзiмі - күздiк бидайды дамытудың ұтымды
шарттарын жасаудағы маңызды рөл болып табылады. Нәрлi заттардың кемшiлiгi
әсiресе күздiк өне бастағанда терiс әсері бiлiне бастайды. Мұндай
өсiмдiктердiң көктеулерi хлорофиллді синтездік процесстердiң тоқтатылуы
нәтижесінен ақшыл-жасыл түс болады. Нәр алуы тым төмендейді, ал бұл
мерізімде бидай нәрсіз болса онда мүлдем бұталамайды. Мұндай өсiмдiктердің
барлық тiршiлiгіндегі маңызды процесстер тiптi баяу журеді ал қолайсыз
шарттарының әсерінен куздіктің опатқа ұшырауы ықтимал.

Күздiк бидай егiнiнде топырақты буландыру барысында аммонификациялар және
нитрификация процесстерінің арқасында жоғарғы мөлшерде азоттың минералды
формалары әсiресе нитраттар жинақталады.

Осы жағдайда тыңайтқыш жүйесi жасалынады яғни өсiмдiктердің бiржақты
азотпен қоректенуiн бейтараптандырып, сайып келгенде фосфорлы – калиймен
қоректенуiн күшейтеді. Бидайларды егуде әр түрлi бусыз негіздеушілерден
кейiн нәрлi заттардағы зиян бірден байқалады. Бұл олардың едәуiр бөлiгін
шығаратын алдыңғы астықпен, ал жинаудан себуге дейінгі мерзiм мұндай
топырақтардың табиғи потенциалдық құнарлылықтың мобилизациясы үшiн мүлде
жеткiлiксiздігімен түсіндіріледі. Нәрлi заттардағы күздiк бидайдың ортақ
қажеттiгi: 1 т негiзгi өнiмде 35-37 кг азот, фосфор қышқылы - 10-13 және
калий қышқылы - 20-23 кг. Жеке нәрлi заттардағы қажеттiлкі фазалық өсуде
біркелкі емес. Егер өсудiң нақтылы мерзiмдерiнде күздiк бидайдың қажеттiгi
толық бiр мәнiнде қанағаттанса, сол немесе басқа да элементтік қоректену
оның биологиялық ерекшелiктерне лайықты болса, онда жоғарғы өнім алынады.
Бас кезде масақ туындысы уақытысында, масақтардың туындысы азотты фосформен
дұрыс байланыста болуы керек. Қоректендiргiш ерiтiндiдегі жеткiлiктi
азоттың құрамы бұл мерзiмде өнiмнiң шамасына оң ықпал етедi. Масақтың
егілуі және оның туындысы жиi күзге қарай басталатындықтан азотты
тыңайтқыштарының бөлiгiн құнарсыз топырақтарға немесе бусыз негіздеушілерге
егінге дейін шашып тастау керек. Басқа уақытта азоттың кемшiлігі өнiмнiң
шамасына аз ғана ықпал етеді. Күздiк бидайда азотты тұтынудың қажетті екi
мерзiмі атап өтiледі: өсу басында және астықтар уыздану уақытында. Бiрiншi
периотта азоттың кемшiлiгі өнiмнiң төмендеуiне, екiншiсі - астық сапасының
елеулі нашарлауына, әсiресе бидайда ақуыздың аз жинақталуна алып келедi.
Күздiк бидайда фосфордың қажеттiлігі көктеулерi пайда болып оруға дейiн
байқалады. Калий топырақта өсудiң алғашқы күнінен бастап өсiмдiгi гулдеуге
дейiн болады дегенмен оның көбiрек тұтынылуы фазада күздiктiң шығуы, сабағы
мен масақтануында байқалады. Сыртқы ортаның шарттары күздiк бидайдың
бастапқы дамытуына ғана емес, оның ары қарай вегетативтi және генеративтi
органдарының құрастыруына да недәуiр мөлшерде ықпал етедi.Құнарлылығы аз
топырақта азотты азықтың кемшiлiгiнен масақтың өлшемi едәуiр кішірейеді.
Азотты ұтымды қамтамасыз етсе масақ iрiленедi және одан әрі жақсара түседі.
Фосфорлы қоректенумен жақсы қамтамасыз ету өсiмдiктiң генеративтi
органдарының құрастыруына жақсы ықпал етедi, масақтың дақылдылығын
жақсартады, фосфордың кемшiлiгi оның түйішіксіздігіне алып келедi. Азот
және фосфордың бұдан әрi молдығы диһанның жапырылуына, олардың бұзылуын
күшейтедi, ал калий тыңайтқыштары осы құбылыстарға қарсы өсiмдiктердiң
орнықтылығын үлкейтедi. Күздiк бидай топырақты және ауа райын көбірек талап
етеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.