Қаржылық есеп берудің сипаттамасы мен маңызы туралы

Кіріспе

Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қаржылық есептілік

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І БУХГАЛТЕРЛІК ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ
ТЕОРИЯЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қаржылық есеп берудің сипаттамасы мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ..5
1.2 Қаржылық есеп берудің элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІ ЖҮРГІЗУДІҢ ТӘРТІБІ МЕН
ҚАРЖЫЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ ЕСЕПТЕ ТОЛТЫРЫЛАТЫН
ҚҰЖАТТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1 Қаржылық есеп беруді ұсыну тәртібі мен қаржылық есеп беруге
жасалынған түсініктеме жазба ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Консалидацияланған аржылық есеп беруді жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ...21
ІІІ БУХГАЛТЕРЛІК ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ТУРАЛЫ
ЗАҢЫНА СӘЙКЕС ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ПРОЦЕСІНІҢ
ОРЫНДАЛУЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.1
Қазақстан
Республикасында
қаржылық
қорытынды
есеп
қалыптастырудың негізін реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2 Қаржылық есеп беруді жасау кезіндегі қателіктерді түзету ... ... ... ... ..31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37

І БУХГАЛТЕРЛІК ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ
ТЕОРИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Қаржылық есеп берудің сипаттамасы мен маңызы
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылықшаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер
жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы
болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік
органдар, т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және
субъектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының
болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге ж әне
инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін,
сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар
пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел
басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау
үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бірбірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп
берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да
ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас
бухгалтері Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына
сәйкес жауап береді.
Қаржылық есеп берудің негізгі қағидалары болып:
Есептеу. Қаржылық есеп беру есептеу қағидасының негізінде
жасалады, соған сәйкес өнім жөнелтілген, жұмыс атқарылған кезінен
бастап, олардың төлену нәтижесіне қарамастан табыс болып танылады
(көрініс табады), ал шығысы мен зияны орын алынған кезден бастап
танылады.
Толассыздық. Субъект өз қызметін жақын арада тоқтатпауды
топшылайды және ондай ниеттің көз жетерлік болашақта пайда болуын да
мақсат тұтпайды.
Түсініктілік.
Қаржылық
есеп
беруде
берілген
ақпарат
пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.

Маңыздылық. Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар ондағы
мәліметтерге қанағаттануы тиіс; қаржылық, шаруашылық, жедел
жағдайларын (оқиғаларын) бағалаған кезде олардың қабылданған
шешіміне алынған (немесе пайдаланған) мәліметтер өз септігін тигізуі
керек.
Мәнділік. Қаржылық есеп беру негізінде қабылданған экономикалық
шешімдер олардың ұғымдарының дұрыстығына немесе дұрыс еместігіне
әсер етуі мүмкін.
Дұрыстық. Есеп беру негізінен анық мәліметтердің көрсеткіштерінен
құрылады, егер де онда мәнді қателер немесе күні бұрын пішілген ойлар
болмаса.
Шындық және алалықсыз ұсыну. Қаржылық есеп беру субъекттің
ақша қаражатының қозғалысы, операцияның нәтижесі, қаржылық жағдайы
туралы пайдаланушыларға шындық және алалықсыз мәліметтерді ұсынуы
тиіс.
Бейтараптылық. Қаржылық есеп беруде берілген ақпараттар күні
бұрын ойластырылған мәліметтен алшақ болуы керек, яғни сенімді болжамы
болғаны абзал.
Сақтық. Кез келген шешімді қабылдаған кезде сақтық деңгейін
сақтаған жөн, белгісіз жағдайда активтер мен табыстың, сондай-ақ
міндеттемелер мен шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу
керек.
Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп берудегі ақпараттардың
анықтылығын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәліметтер толық болуы
тиіс. Ақпараттың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшін бір
есептік кезеңі екінші бір есептік кезеңмен салыстырылуы тиіс.
Жүйелілік. Пайдаланушы субъекттің қаржылық есеп беруін, оның
әртүрлі есептік кезеңімен салыстыру мүмкіндігін қалыптастыру керек,
өйткені оның көмегімен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерістерін
анықтай алады, демек қабылданатын шешімдердің жүйелілігін сақтау
мүмкіндігі артады.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы)
болып табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің
мәліметі түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің
мерзімінде жасалғаны жөн. Кәсіпорынның есеп беруі бухгалтерлік,
статистикалық және жедел (оперативтік) болып бөлінеді. Жеделстатистикалық есеп беру кәсіпорынның өндірістік және қаржылық
қызметінің жекелеген жақтарын бухгалтерлік және жедел-статистикалық
есепке алудың деректері бойынша жасалады. Бухалтерлік есеп беру
кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметін бастапқы құжаттармен
және есепке алу жазбаларымен расталып, жинақталған деректерден
жасалады. Қандай кезең үшін берілгендігіне қарай есеп шұғыл және почта
арқылы берілетін есептер болып бөлінеді.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы
жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық мәліметтердің

(деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және басқа есептерін
толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін қажет өңдеулерден
өтеді. Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталады (іскерлік
мәміле жасалады).
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі,
содан соң бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлеріде
ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі
(баланс, қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақшақаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру т.б.).
Төртінші кезең. ШС-нің қаржылық-шаруашылық қызметі талданады.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде
есепші қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп
жұмыстарының кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетін есеп тиісті
жиынтық құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген
көлемдерде есептік тізімдемесінде жинақталады. Аталған деректердің
негізінде талдау жасалынады.
Жасалған
баланстық
және
басқа
берілетін
есептердің
көрсеткіштерінің дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және
логикалық тұрғыдан мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын
есепті кезеңнің басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы
кезеңнің осы баптағы деректерімен салыстырып, жыл соңындағы
көрсеткіштердің әрбір жолы анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі
бухгалтерлік есептің стандарттарымен реттеледі:
№ 2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету (2 БЕС); Қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі туралы есеп беру (3 БЕС) және Ақша қаражатыны ң
қозғалысы туралы есеп беру (4 БЕС) арқылы жүзеге асады.
Жылдық
есептің
меншік
иелерінде
(қатысушыларында,
құрылтайшыларында) немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген
мәліметтері бойынша тиісті органдарға: салық инспекциясына
(кәсіпорынның тұрған жері бойынша); жергілікті қаржы органына,
мемлекеттік статистика органдарына есеп береді.
Тараптары бар кәсіпорындар өздерінің бухгалтерлік есептерін
берумен қатар, жалпы белгіленген тәртіпте біріккен (жиынтық) есебін де
береді.
Кәсіпорындар (бұған шетелдіктердің қатысы бар кәсіпорындар да
енгізіледі), егер Қазақстан Республикасьшың заңдарьшда басқадай
ерекшеліктері ескерілмеген болса, онда жылдық бухгалтерлік есепті есепті
жьшдан кейінгі келесі жылдың 1 наурызынан кешіктірмей береді.
Бухгалтерлік есеп берудің нақш күнін көрсетілген мерзімдердің шегінде
салық органдарының келісімдері бойынша кәсіпорынның иелері
(қатысушылары, құрылтайшылары) белгілейді.

Бухгалтерлік есеп беру күні болып бір қаладағы кәсіпорындар үшін
оның барлық қажетті ақпараттарын нақты берген күні есептеледі, ал басқа
қаладағы көсіпорын үшін почта арқылы жіберілген күні есептеледі.
Берілген бухгалтерлік есепке кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол
қояды, олар оның уақытында берілуіне жауап береді.
Кәсіпорындардың шаруашьглық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен
қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі
пайдаланушылар үшін жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы
жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс деректерінің
барлығын түзетуді қажет деп тапса, онда ол есепті айдан кейінгі бірінші
айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді. Өткен жыл үшін
берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланстар деректерінің
түзетілуі, сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар бекітілгенге дейін
жасалады. Мұндайда еткен жылғы желтоқсан айында есепке алынған
деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін^у

1.2 Қаржылық есеп берудің элементтері

Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның нәтижесін
классқа топтастырып,
экономикалық мазмұнына сәйкес көрсетіледі.
Экономикалық мазмұн қаржылық есеп берудің элементтері болып
табылады.
Актив — бұл құндық бағасы бар субъекттің құқығы мен жеке
мүліктік жөне мүліктік емес игілігі.
Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде
керсетіледі.
Ол өткен мәміленің немесе басқа окиғаның нәтижесі болып
табылады, бірақ ол өздігінен активтің пайда болуына әкелмейді. Актив
енімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ ендірісті басқару және
басқа мақсаттар үшін пайдаланылады. Болашақ экономикалық олжа
ретіңде жүзеге асатын активтер өңдірісте және күрделі құрылыста сатылуы
немесе басқа активтерге айырбасталуы, кәсіпорынның міндеттемесін етеу
үшін қолданылуы, меншік иелерінің арасында бөлінуі мүмкін.
Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар,
қондырғылар, машиналар т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін
(лицензия, "ноу-хау", гудвилл және т.б.); сондай-ақ активтер дебиторлық
қарыз іспеттес те болып келуі мүмкін.
Шаруашылық жүргізуші субъекттің активтерге меншік құқығы болуы
да және оның болмауы да мүмкін (жалға берілген мүліктер, консигнацияға
немесе қайта ендеуге кабылданған тауарлар т.б.), бірақ сол активтер
кәсіпорьшның ез меншігіне жатпаса да, олардың сақталуын камтамасыз
етеді және оларды пайдаланудан алынатын олжаны бақылай алады. Жаңа
активтерді жасау мен оларға жұмсалған шығыстардың арасында тікелей
байланыс болады, бірақ олар уақыт кеңістігінде әр уақытта бір-бірімен
тұспа-тұс келе бермейді (мысалға, аяқталмаған құрылыс, кеп жылдық екпе
ағаштарын егу және негізгі табынды қалыптастыру). Бұл жағдайда шығын
тек болашақ олжаны іздестіру үшін жасалғандығын керсетеді (пайдалануға
берілген объектіден, көп жылдық екпе ағаштарын пайдаланудан, малды
есіруден), бірақ бұл активтердің түпкілікті өз арналымдарына сәйкестігін
керсетпейді.
Міндеттемелер - бұл еткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге
асқандықтан қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір
әрекеттің кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу
немесе одан бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндетемесін
орындалуын талап етуге құқығы бар. Міндеттеменің осы шақтағысы мен
болашақтағысының жігін ашу қажет. Субъекттің болашақта активтерді алу
ниеті міндеттеменің пайда болуына әкелмейді. Міндеттеме тек актив
алынған кезде немесе субъект келісім-шарттық қатынасқа отырған кезде
пайда болады. Міндеттеме оны төлеу жолымен етеледі, немесе басқа
активті берген кезде жойылуы мүмкін. Сондай-ақ міндеттемеден
кредитордың өзі бас тартқан кезде ол өтелген болып саналады (сот шешімі
бойынша, немесе іздестіру мерзімі етіп кетсе).

Меншік капиталы - бұл субъекттің міндеттемесіне берілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарлық капиталы, қосымша
төленген капиталы, резервтік капитал, таратылмаған табыс. Қаржылық есеп
беруді пайдаланушьшар үшін бұндай бөліну, шаруашьшық қызметін
талдаған кезде қажет. Егер де баланс пассивінің құрылымында меншік
капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субъектінің қаржылық
жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Қаржылық нәтижесі - бұл есепті жылдағы кәсіпорынның
қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі (шығыс пен табыстың
айырмасы). Қаржылық нөтижесін өлшеу элементі: табыс пен шығыс болып
табылады.
Табыс - бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндеттемелердің
азаюы; шығыс - бұл есептік кезеңде активтердің азаюы, не міндеттемелердің
көбеюі (өсуі). Бұл жерде иеленушілердің жарлық капиталына салған салымы
субъекттің табысы болып табылмайды, ал субъект иелеріне меншік
капиталын таратып беру - шығыс болып танылады.
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет
түріне (өндірісіне) қарап табыс пен шығысты бөліп көрсетуіне болады.
Мысалға, өнеркәсіп өндірісі, делдалдық қызмет, ауыл шаруашылық қызметі
бойынша және т.б., сондай-ақ табыс пен шығысты әдеттегі қызметі мен
төтенше жағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі
мүмкін.
Табыстар - бұл субъекттің негізгі және негізгі емес қызметінің
нәтижесі. Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына: өнімді,
жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлыматериалдық
құндылықтардан,
жалға
беруден,
инвестициялық
қызметтерден түсетін табыстары жатады. Ал негізгі емес қызметтен түсетін
табыстардың қатарына: негізгі құралды, материалдық емес активтерді,
бағалы қағаздарды (акция бойынша табыс және пайыз түріндегі табыс)
сатқаннан және бағамдық айырмадан түскен табыстары жатады.
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті
көрсетумен байланысты шығындар, негізгі және негізгі емес қызметтен
шеккен зияндар және төтенше жағдайдан туындаған шығындары.
Шығыстар, әдетте, шығыс (отток) нысанын қабылдайды немесе
активтердің пайдалануын көрсетеді (ақша қаражаттары, материалдық
запастар, негізгі құралдар т.б.). Зиян экономикалық олжаның азайғанын
көрсетеді. Зиян өз табиғаты бойынша, шығыстан айтарлықтай
ерекшеленбейді және ол жеке элемент болып та саналмайды.
Қаржылық есеп берудің элементтерін тану — бұл бухгалтерлік
балансқа енгізу процесі немесе қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп берудің бабы, ал ол элементтерге берілген
анықтамаларына сәйкес келеді және мынадай тану тұжырымдамасын
(критериясын) қанағаттандырады:
кез келген болашақтағы олжаның осы баптарда көрініс табу
ықтималдылығы бар, оның түсуі де, шығып кетуі де мүмкін;

баптың құны бар, ол үлкен дәлдікпен өлшенуі мүмкін.
Қаржылық есеп берудің элементтерін бағалау. Бағалаудың көмегімен
олардың құны анықталуы мүмкін, соның нәтижесінде олар (активтер мен
міндеттемелер) танылады және қаржылық есеп беруге тіркеледі. Бағалаудың
келесі түрлері бар:
бастапқы құны - активтер тараптардың келісімі бойынша белгіленген
және олардың алынған бағасы бойынша көрініс табады; міндеттеме келіп
түскен сомасы бойынша көрініс табады, түрлі жағдайлардың тоғысуының
(салдарынан) қалыпты кезінде олардың өтелуі үшін төлем жасалады;
ағымдағы құны — активтер есеп берудегі ақшалай сомасы бойынша
көрініс табады, егер де осы немесе осыған ұқсас актив алынса, онда ол сол
сомада төленеді; міндеттемелер есеп берудегі дисконтталмаған бағасы
бойынша көрініс табады және тап осы сомада өтелуі талап етіледі;
сату құны—активтер өзінің сатылған құны (ақша қаражатының сомасы)
бойынша көрініс табуы мүмкін; міндеттемелер өзінің өтелген сомасы бойьшша
көрініс табады, демек дисконтталмаған сомасын білдіреді және олардың
өтелуін талап етеді;
дисконтталған құны — активтер келешекте келіп түсетін ақша
қаражатының дисконтталған құнын білдіреді, ағымдағы құны бойынша көрініс
табады, ол субъекттің әдеттегі қызметінің барысында солайша топтап
көрсетіледі (немесе қортындыланады);
баланстық құны — актив пен міндеттеме баланстық есеп берілген
күніндегі бағасы бойынша көрініс табады.
Субъект қаржылық есеп беруді жасау кезінде активтер мен
міндеттемелерді бағалау үшін бастапқы құнын негізге алады және сонымен
қоса басқа да бағалау әдістерін пайдаланады.
Енді біз қаржылық есеп беруді жасаудың тәртібі мен мазмұнын және
соған тіркеме ретінде берілетін түсініктеме хаттамасын қарастырамыз. Есеп
берудің негізгі үлгісі болып бухгалтерлік баланс саналады. Оны жасау ға
дейін есеп регистріндегі барлық синтетикалық шоттар бойынша қалды қ
пен айналым аналитикалық есеп мәліметтерімен салыстырьшады. Жылдың
басындағы және аяғындағы баланстардың деректерін салыстыру үшін жыл
басындағы бекітілген баланс баптарының номенклатурасы жыл аяғындағы
бекітілген баланс номенклатурасымен және бөлім топтамаларымен, әрбір
баптарымен (егер баланс баптарының номенклатурасында өзгерістер болса)
сәйкестендірілуге тиіс.
Бухгалтерлік баланс 2 БЕС мен есеп беруді жасау бойынша
әдістемелік ұсыныстарында анықталған ақпараттардан тұруы тиіс.
Баланс Бас кітапта көрсетілген шоттардың қалдығының негізінде
жасалады. Ол міндеттеме, меншік капиталы, активтер деген бөлімдерден
тұрады. Активтер мен міндетгемелер өз кезегінде ұзақ және ағымдағы
кезеңдерге жіктеледі.
Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелердің өзара зачет
жасалуы рұқсат етілмейді. Баланстың кейбір баптары басқа баптарға

енгізілмеуі керек, немесе бұрып қоюға болмайды (мысалға, дебиторлы қ
қарызды, кредиторлық қарызбен жабуға болмайды).
Сонымен, баланстағы ағымдағы активтер мен міндеттемелерді
анықтау және олардың мазмұнын ашудың қаржылық есеп беру үшін
маңызы зор, сондай-ақ пайдаланатындар үшін де ол өте қажет және олардың
сол көрсеткіштері бойынша талдау жасалынады.
Сонымен ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы, ұзақ және
ағымдағы міндеттемелер бухгалтерлік баланста ашылуы тиіс. Жыл соңында
белгіленген тәртіп бойынша түгендеудің көмегімен баланстың барлық
баптары расталуы тиіс.

1.3 Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және
оларды жабу көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық
процестерін және олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге
арналған. Есеп мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына
және олардың жабу көздеріне сәйкес келуі тиіс, бірақ іс жүзінде есеп
мәліметтері шын мәліметтермен үйлесе бермейді, яғни олардың арасында
алшақтық орын алуы мүмкін. Аталған алшақтық табиғи азаюдың,
тасымалдаудың, қайта сортталудың нәтіжесінде, өлшегіш құралжабдықтарының дұрыс көрсетпеуінен, операцияларды рәсімдеу кезінде
жіберілген қателіктерден, т.б. салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметгтрімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай түрін түгендеу (немесе
түгелдеу) деп атаймыз.
Тугендеу (немесе тугелдеу) –бұл бухгалтерлік есеп әдісінің басты
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражатарының, аяқталмаған
өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың, материадцық емес
активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын тексеруін және олардың
есеп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне (нысанына),
қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық
кәсіпорын жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады.
Тек соның көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық
шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің
қамту жағдайына қарап екіге бөлінеді: толық және ішінара болып.
Толық тугендеу әдетте, жылына бір рет жылдық есеп берудің алдында
жасалады, оның мақсаты кәсіпорынның барлық активтері мен пассивтерін
баланста дұрыс көрсету болып табылады. Мұндай толық түгендеу
бақылаушы органдардың талабы бойынша да жасалуы мүмкін. Ішінара
түгендеу, тек қана түгенделетін объектілердің кейбір бөлігін ғана қамтуы
мүмкін, мысалға, кәсіпорынның кассасындағы нақты ақша қаражаты,
кәсіпорындағы негізгі құралдардың саны т.б.
Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргізілуі
мүмкін:
жоспарлы - алдын ала белгіленген мерзімде, қойған мақсатына
және мүмкіндігіне сай етіп жүргізіледі;
кезектен тыс - бұл кәсіпорын басшысының тапсырмасы
бойынша, бақылаушы органдардың талабы бойынша материалды жауапты
тұлғаның ауысқан кезінде, табиғи апаттардан кейін жүргізіледі. Ол БЕС 24
"Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру" стандартына сай етіп жасалынады.
Онда оның кезектілігі, түгендеуді жүргізудің мерзімі, түгендеу
комиссиясының құрамы және т.б. қағидалар қарастырылады.

Кәсіпорын басшысы түгендеу жұмыстарын жүргізу тәртібін
белгілейді, оның ішінде түгендеу комиссиясының құрамын, есепті жылдағы
түгендеу санын, олардың күнін белгілейді.
Түгендеу жұмыстарын жүргізу үшін әрбір кәсіпорында тұрақты
жұмыс істеп тұратын комиссия болады және оның құрамын кәсіпорын
басшысы белгілейді.
Түгендеу
комиссиясының
істейтін
жұмыстары
сақтау
органдарындағы және өндірістегі мүлікті, сондай-ақ қаржы жөніндегі
барлық
міндеттемелерді
тексеру;
кәсіпорынның
бухгалтерлік
қызметкерлерімен бірге түгендеу нәтижелерін анықтауға және қайта
сұрыптауға арналады; сондай-ақ кем шыққандарды табиғи кему
нормаларының шегінде
есептен шығаруға;
тауарлы-материалдық
құндылықтарды қабылдауды, сақтауды және босатуды реттеуге, есепке алуды
жақсарту және олардың сақталуын бақылау мәселелері жөнінде, сондай-ақ
пайдаланылмайтын мүлікті сату туралы ұсыныстар әзірлеуге; мүліктің
сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі шараларды жүргізуге; екі түгендеу
аралығындағы сақтау және қайта өңдеу орындарындағы тауарлыматериалдық құндылықтарды түгендеуге, іріктеп түгендеудің әдістемесі
бойынша да бақылау жұмыстарын жүргізуге бағытталады.
Түгендеу комиссияларының мүшелері кем шыққандарды және талантаражға түскендерді, бүркемелеу мақсатымен мүліктің нақты қалдығы туралы
немесе артық шыққан тауарлар, материалдар және басқа да құндылықтар
туралы жазбаға біле тұра дұрыс емес деректерді енгізбегені үшін
Қазақстан Республикасының Заңдарында белгіленген тәртіп бойынша
жауапкершілікке тартылады.
Мүліктің нақты қолда барын тексеруді бастағанға дейін түгендеу
комиссиясы кіріс-шығыс құжаттарының түгендеу кезіндегі соңғы
тізімдерін немесе материалдық құндылықтары мен ақшалай қаражаттарын
есепке алады.
Түгендеу комиссиясының нәтижесі де тексеріледі, ол үшін ішінара
бақылау жұмыстары жүргізіледі, сол бақылау барысында комиссияның
мүшелері де қатыса алады және ол да актімен хатталады.
Екі
түгендеу
аралығындағы
кезеңде
құндылықтардың
номенклатурасы бойынша үлкен кәсіпорындардың сақтау және қайта өңдеу
жұмыстары іріктеу әдісімен тексеріледі.
Түгендеу нәтижесі бойынша салыстыру тізімдемесі жасалынады,
сосын оның деректері бухгалтерлік есептегі деректерімен салыстырьшып,
олардың арасындағы айырмашылықтары (ауытқулары) көрсетіледі. Түгендеу
нәтижелерін көрсету үшін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
статистика комитеті бекіткен бірінші реттегі толтыратын есеп
құжаттарының мынадай үлгілері қолданылады.
Негізгі құралдардың түгендеу жазбасы жалға алған және күнделікті
жалға бергендерді қоса есептегендегі негізгі қорлардың нақты қолда барын
көрсету үшін қолданылады.

Түгендеу қағазы өндірісті ұйымдастыру ережелері бойынша
материалдық құндылықтарды бірден санап, жазбаға жазуға мүмкін
болмаған жағдайларда қолданылады. Бұл түгендеу қағазы саналған
құндылықтармен бірге солардың тұрған орындарында сақталады.
Түгендеу кезінде және басқа да тексерістердің көмегімен анықталған
мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің
арасындағы алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша реттеледі. Сортталу
нәтижесінде анықталған кем шыққандар мен артықтардың өзара есеп
айырысуы тек ерекшелік ретінде ғана, сол тексеріліп отырған кезең үшін,
тексерген комиссияның жұмысын бағалау үшін және тауарлы-материалдық
құндылықтардың сапасы мен мөлшерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін.
Сорттаудың болғандығы жөнінде материалдық жауапты адамдар түгендеу
комиссиясына егжей-тегжейлі түсініктеме берді. Сортталудың өзара есепке
алынуы туралы ұсыныс тұрақты жұмыс істейтін түгендеу комиссиясының
қарауьна беріледі және оны кәсіпорын басшысы түбегейлі шешеді; ал ол
ұсынылған барлық материалдарды зерттегеннен кейін, есепке алу туралы
тиісті шешімдер қабылданады. Сортталуы бойынша олардық артық ие кем
шығуын есепке (зачетқа) алғаннан кейін, жетпей қалған құндылықтар
жауапты адамдардың жауапкершілігіне жатқызылады. Егер де сортталу
кезінде нақты жауапты адамдар анықталмаса, онда оның сомасы кем
шыққан мүліктер ретінде қаралады да, кәсіпорынның зиянына
жатқызылады. Сортталу салдарынан анықталған құн айырмашылықтары
материалдық жауапты адамдардың кінәсінен болмаса, ол түгендеу
комиссиясының хаттамаларында бұл аталған айырмашылықтар жауапты
адамның мойнына қойылмау себептерін ашып көрсетеді. Есеп айырысудың
барлық түрлерінің түгенделуінде өзіндік ерекшеліктері болуы мүмкін.
Бюджетпен, сатып алушымен, жабдықтаушымен, есеп беретін адамдармен,
қызметкерлермен,
депоненттермен
және
басқа
дебиторлармен,
кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу есеп айырысу шоттарында
есептелген сомалардың мұқият негізделгендігіне саяды. Есеп айырысу инкассо
тәртібімен жүргізілмейтін барлық сатып алушылардың және басқа
дебиторлардың мәліметтерінің дұрыстығын тексеру үшін кредиторлардың
берешегі туралы дербес шоттардың ылшірмелері жазылады.
Дебитор кәсіпорындар көшірмелерді алған соң, берешек қалдықтарын
растауға немесе өздерінің толық келіспейтіндігі туралы хабарлама жасайды.
Түгендеу комиссиясы құжаттарды тексеру жолымен, сондай-ақ банк
мекемелерімен, қаржы және салық органдарымен, кәсіпорынның жеке
баланстарға
бөлінген
құрылымдық
белімшелерімен
жөне
бас
кәсіпорындарымен есеп айырысудың дәлме-дәлдігін анықтайды. Бұл есеп
айырысулар бойынша кәсіпорынның балансында реттелмеген сомалар
қалмауы керек; баланста есепте тұрған кем шыққан және тонауға
байланысты берешек сомаларының дұрыстығы мен негізделгендігі; баланста
есепте тұрған дебиторлық және кредиторлық берешек сомалары, сондай-ақ
дебиторлық берешекті өндіріп алуға қойған талаптары да тексеріледі.
Түгендеу нөтижелері актімен хатталуы тиіс. Онда түгенделген шоттардың

аттарын атап, сәйкес келмейтін дебиторлық және кредиторлык берешекті ң,
күмәнді қарыздардың, талап ету мерзімі өткен кредиторлық және
дебиторлық берешектің анықталған сомаларын керсеткен жөн. Берешектіқ
көрсетілген тұрлері бойынша есеп айырысуды түгендеу актісіне
аныктама қоса тіркелу керек, онда дебиторлардың немесе кредиторлардың
аттары мен мекен-жайлары, берешек сомасы, берешектің не үшін
есептелгені, қай уақыттан бері және қандай қүжаттардың негізінде
есептелгені келтіріледі.
Талап ету мерзімі өткен дебиторлық берешек сомалары бойынша
анықтамада бұл мерзімнің өтуіне кінәлі адамдар көрсетіледі. Талап ету мерзімі
өткен дебиторлық берешек, өндіріліп алынуы неғайбыл басқа да қарыздар
кәсіпорын басшысының шешімімен есептен шығарылады да, күдікті қағаздар
бойынша резерв қаражатының шотына немесе шаруашьшық қызметінің
нәтижелеріне жатқызылады.
Түгендеу және басқадай тексерістер кезінде анықталған қолда бар
негізгі құралдардың, материалдық құндылықтардың және ақшалай
қаражаттың бухгалтерлік есептегі деректермен алшақтығы мынадай
тәртіпте реттеледі:
артық немесе кем шыққан кезде олар өзара зачетқа
жатқызылады, бірақ зачетқа жатқызылған мүліктер бухгалтерлік есепте
көрініс таппайды;
артық шыққан негізгі құралдар, материалдық құндылықтар
мен ақшалай қаражат кәсіпорынның табысына кірістеліп, есепке алынады,
бұлардың артық шығу себептері мен оған кінәлі адамдар кейін
анықталады;
құндылықтардың кемуі (жоғалуы) белгіленген төртіпте
бекітілген нормалардың шегінде кәсіпорын басшысының өкімімен өндіріс
не айналым шығындарына көшіріліп жазылады;
материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттың және
басқа мүліктің кем шыққандары, сондай-ақ табиғи кемуі нормаларынан
тыс ысырап болған жағдайда кінәлі адамдардың мойындарына қойылады.
Кінәлі адамдар анықталмаған немесе кінәлі адамдардан өндіріп алу ға сот
тыйым салған жағдайларда кем шыққан мүліктер және ыссыраптардан
келген зияндар шаруашылық қызметінің нәтижелеріне кешіріліп жазылады.
Түрақты жұмыс істейтін түгендеу (түгелдеу) комиссиясының қолда
бар құндылықтар мен бухгалтерлік есеп деректерінің арасында түгендеу
кезінде анықталған алшақтықтарды реттеу туралы ұсыныстары айтылған
хаттамасын түгендеу аяқталған соң көсіпорын басшысы бекітеді. Түгендеу
нәтижелері түгендеу аяқталған айдағы есепте жөне есеп беруінде, ал
жылдық түгендеу бухгалтерлік жылдық есеп беруінде көрініс табады.
Есеп берер алдында улкен дайындық жумыстары жургізіледі.
Бухгалтерия цехтардан, қоймалардан, есеп беретін адамдардан т.б.
құжаттардың толықтүскенін (немесе түспегенін) тексеруді; ай ішіндегі немесе
жыл ішіндегі барлық шығыңдарды ендіріс шығындарына қосуды; негізгі

құралдардың амортизациясын, демалысқа теленетін резервін жөне басқа
мақсаттарға арналған резервті, материалдық емес активтердің тозуын толық
есептеуді; алдағы кезеңдердегі шығындарды есептен шығаруды;
құндылықтардың барлық шоттары мен топтарында есептік баға бойынша
нақты езіндік құнын, орташа КДШ процентін не ауытқушылықтарын (+,-)
есептеп шығаруды; жұмсалған материалдардың нақты езіндік кұнын
анықтап, оны өндірістік және басқа шоттарға кешіріп жазуды тексеруі
қажет

ІІ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІ ЖҮРГІЗУДІҢ ТӘРТІБІ МЕН
ҚАРЖЫЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ ЕСЕПТЕ ТОЛТЫРЫЛАТЫН
ҚҰЖАТТАР
2.1 Қаржылық есеп беруді ұсыну тәртібі мен қаржылық есеп беруге
жасалынған түсініктеме жазба
Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің
шынайылығын қамтамасыз ету үшін Бухгалтерлік есеп жэне қаржылық
есеп беру туралы Заңға, 24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру
бухгалтерлік есептің стандартьша сэйкес субъект мүлікті жэне
міндеттемелерді түгендеуге міндетті.
Есептік кезеңдегі тугендеу санын, оның жүргізілетін күнін, оның
әрбіреуін тексеретін мүлік тізбесін субъект белгілейді. Субъект түгендеуді
жүргізу міндетті мьша жағдайларда қалыс қалады:
ө
жылдьщ бухгалтерлік есеп беруді жасау алдьшда, алайда есептік
жылдъщ қараша айьшан бүрьш бастамауы керек;
• субъект мүлікті жалға, сатуға, сатьш алуға, сондай-ақ шаруашьшьгқ
жүргізуші
субъектінің қайта қүрылуьша тапсырғанда;
материалды-жауапты тұлға ауысқанда (істі қабылдау-тапсыру күні); талантараж және қаскүнемдік фактілерін белгілегенде, сондай-ақ құнды-лықтар
бүлдірілгенде - мүндай фактілерде дереу түгендеу;
• төтенше жағдайдан болатьш өрт немесе стихияльгқ (дүлей) апат
кезінде,
бул
анаттар басылғаннан кейін түгендеуді дереу қолға алу;
тарату (бөліністік) балансы жасалмастан бүрьш субъектіні таратуда
(қайта үйымд астыруд а);

• негізгі қүралды жэне тауарлы-материалдьгқ қорларын қайта
бағалауда
субъектінің есептік саясатымен белгіленген мерзімде және Қазақстан
Республикасы заңьшда қарастырылған басқа жағдайлар.
Аяқталмаған құрылыеты түгендеу барысьшда оның бар-жоқтығын (его
наличие) жэне заттай көлемі тексеріледі, сонымен бірге оньщ қүрамына қүралсайман, қүрас-тырылмай есептен шығарылған монтаж кіретінін немесе
кірмейтінін анықтау; құрылыс-монтаж жүмыстарьшың қүрамьшда - жоспарсыз
жұмыстың бар-жоғы анықталуы керек; тоқтатылған жэне уақытша тоқтатылған
құрылыс объектілерінің жағдайьш анықтайды.
Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай
жүмысын, оның көлемін және қүнын белгілеуді білдіреді.
Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу
жолымен жэне қатаң есеп берумен бланктерді полистік (сақтандыру куэлігі) қайта
есептеумен түгендейді. Түгендеу нэтижесін жеке Қолда бар ақшаны түгендеу
актісімен ресімдейді.

Кассаны
түгендеу
шаруашылық
жүргізуші
субъектінің
басшылығымен әзірленген жэне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.