Аурудың алдын алу
Туберкулез ауруының терроризмнен де қауiптi екендiгiн нақты мысалдармен дәлелдеу үшiн мына деректерге жүгiнейiк. Әрине, қағаздағы дерек пен дәйектiң айғай салатын тiлi жоқ, десек те оқыған адамның төбе шашы тiк тұратыны анық. Мәселен, Дүниежүзiлiк Денсаулық сақтау ұйымының деректерi бойынша әлемде әр күн сайын өкпе дертiнен сегiз миллион адам ажал құшады екен. Яғни, әр 10 секунд сайын бiр адам өледi деген сөз. Туберкулездiң адам өмiрiне төндiретiн қауiпiн медицина саласының мамандары әр сағат сайын апатқа ұшыраған «Боинг - 747» ұшағының зардаптарымен бiрдей деп бағалауда. Адамзат өмiрiне осыншалық апат төндiрiп отырған құрт ауруының қауiптiлiгiн жоғарыда айтып өткен Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымының сарапшылары дерттiң жұқпалылығымен түсiндiредi. Және соңғы жылдары өкпе құртының адам ағзасында тез көбейгiш әрi төзiмдi түрiнiң белең алуы қауiптi одан сайын қоюлатып отыр.
Сақтансаң сақтайды
Дәл қазiргi күнi дөңгеленген дүниенi толғандырып отырған маңызды мәселелер
туралы тiзiмнiң басында лаңкестiк қаупi тұрғаны белгiлi. Алмағайып әлем
адам қолымен жасалатын зұлматтан зәресi ұша қорқып отыр. Өйткенi, терроризм
түгел адамзаттың тағдырын оқ ұшына байлап жiберетiн кесел. Бiрақ, ол кесел
адамдардың белгiлi тобының қолымен жасалатындықтан онымен күресудiң де
амалдары қарастырылып отырғаны аян. Бұл, әрине, террордың қаупiн
сейiлтпейдi және оны ақтамайды да. Алайда, адамзатты оқ -дәрiсiз, қан-
төгiссiз қырып жiберетiн қауiп туралы да айтуға мәжбүрмiз. Ол – адам
баласының соңынан құлғанадай қалмай келе жатқан құрт ауруы.
Аурудың алдын алу
Туберкулез ауруының терроризмнен де қауiптi екендiгiн нақты
мысалдармен дәлелдеу үшiн мына деректерге жүгiнейiк. Әрине, қағаздағы дерек
пен дәйектiң айғай салатын тiлi жоқ, десек те оқыған адамның төбе шашы тiк
тұратыны анық. Мәселен, Дүниежүзiлiк Денсаулық сақтау ұйымының деректерi
бойынша әлемде әр күн сайын өкпе дертiнен сегiз миллион адам ажал құшады
екен. Яғни, әр 10 секунд сайын бiр адам өледi деген сөз. Туберкулездiң адам
өмiрiне төндiретiн қауiпiн медицина саласының мамандары әр сағат сайын
апатқа ұшыраған Боинг - 747 ұшағының зардаптарымен бiрдей деп бағалауда.
Адамзат өмiрiне осыншалық апат төндiрiп отырған құрт ауруының қауiптiлiгiн
жоғарыда айтып өткен Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымының сарапшылары
дерттiң жұқпалылығымен түсiндiредi. Және соңғы жылдары өкпе құртының адам
ағзасында тез көбейгiш әрi төзiмдi түрiнiң белең алуы қауiптi одан сайын
қоюлатып отыр. Дерек бойынша, күн сайын 22 000 адам әлемнiң әр түкпiрiнде
туберкулез таяқшасын жұқтырады екен. Бұл дегенiңiз – тәулiктiң әр бiр төрт
секундты сайын бiр адамның денсаулығына сызат түстi деген сөз.
Кесел кiсi жатырқамайды
Қазақ құрт ауруы деп атаған туберкулез дертiнiң пайда болуы туралы
тәпiштеп айтып жатпайық. Бiр ғана нәрсе анық, бүгiнгi адам баласы күн сайын
қаупi күшейiп келе жатқан өкпе дертiнiң тiрi ағзаның түбiне жететiн тажал
екенiн дәлелдеп берген немiс ғалымы Кохқа қарыздар. Алайда, Кох қолмен
қойғандай қылып айтып берген аурумен күресуде заманауи технологиямен
жарақтанған медицина ғылымы дәрменсiздiк танытып отырғаны және шындық. Олай
деуге ел арасында аталған ауруды жұқтырушылардың қатары азаймай отырғандығы
себеп. Жалпы, туберкулез ауруы жайында сөз қозғала қалған жағдайда даңқты
дәрiгерлердiң өзi дерттi дерлiктей жойып жiберу туралы емес, оны тоқтату
турасында айта бастайды. Яғни, өкпе ауруына қарсы күресте жеңiс жайында
емес, алдын алу шараларының барысы туралы ғана басымырақ сөз болады. Бұл
дегенiңiз, Кох таяқшасының қаупi тағы да лаңкестiкпен тепе-тең дәрежеде
екендiгiн бiлдiредi. Неге? Ел iшiне iндеп тұрған дерттiң бұлайша
тамырлануын мамандар әлеуметтiк фактор ретiнде қарастырады. Себебi,
туберкулез диспансерiнде тiркеуде тұрғандардың сексен пайызынан астамы
әлеуметтiк жағынан нашар қорғалғандар. Дiттеп келгенде бұл шешiм дұрыс та
шығар, бiрақ, туберкулез тек қана кедейлердiң кеселi деген анықтама
ақиқатқа жатпайды. Ол туралы нақты айтқан маман дәрiгердiң пiкiрiн сөз
соңына таман келтiремiз.
Себеп пен салдар
Физиатр мамандар Қазақстандағы құрт аурының белең алуын мынандай
жағдайлармен түсiндiредi екен:
- өтпелi кезеңдегi экономикалық дағдарыстың әлеуметтiк жағдайды төмендетiп
жiбергендiгi, жұмыссыздықтың пайда болуы;
- қоғамдағы асоциалды адамдар тобының көбеюi, яғни, араққа салынушылардың,
нашақорлардың, мекен-тұрақсыз жандар санының артуы; көшi-қон үрдiсiнiң
үдеуi;
- iндеттiң негiзгi ошағы болып табылатын түрмелердегi адам санының көбеюi;
- медицина саласына жасалған сәтсiз реформалардың салдарынан туберкулезге
қарсы күрестiң дұрыс жолға қойылмауы;
- қаржының жеткiлiксiздiгi және өкпе дертiнiң алдын алу мен бақылауды
жүзеге асыратын әдiстердiң ескiргендiгi.
Мұның сыртында өкпе ауруларын емдейтiн ауруханалардағы мамандардың
тапшылығы мен жетiспеушiлiгi тағы бар. Бұл жерде ақ желең киген жандарды
түсiнуге болады: өкпе құрты өршiп тұрған ортаға өз еркiмен барып жұмыс
iстеу от алып, қамысқа түскенмен бiрдей. Немесе пенделiк психология
Гиппократ антына мойынсұнбайды... Оған жалпы медицина мекемелерiндегi
жалақының аздығын қосыңыз. Өзiмiз көрген бiр мысал, Талдықорғандағы
облыстық туберкулезге қарсы күрес диспансерiнде еңбек ететiн фтизиатр
дәрiгерлердiң елу пайызы егде жастан асып кеткендер. Яғни, емделушiлердiң
жас мөлшерi елу мен жетпiс жас аралығында. Нәтижесiнде, ендi бiрнеше бес
жылдан кейiн бұл сала тәжiрибелi мамандарсыз қалуы мүмкiн.
Дәрігер дәрменсіз емес
Бiз жоғарыдағы деректер мен дәйектердi мысалға келтiре отырып,
елiмiздегi өкпе ауруына қарсы күрес шараларына жаңа көзқарастар қажеттiгi
туындайтындығын да айтпақпыз. Дей тұрғанмен, елiмiздiң фтизиатр дәрiгерлерi
ерлiкке пара-пар еңбек етiп жатыр. Осы орайда, өкпе ауруымен күресте
табысты жетiстiктерге жетiп отырған Алматы облыстық туберкулезге қарсы
күрес диспансерiнiң бас дәрiгерi Салауат Сәрсенбаевқа бiрнеше сауал
қойғанбыз:
– Қоғамда құрт ауруына шалдыққандарды төменгi таптың өкiлдерi ретiнде
қарастырады. Бұдан тұрмысы нашар адам ғана туберкулезбен ауырады деген
түсiнiк тумай ма? Салауат Сләмжанұлы, сiз осы пiкiрмен келiсесiз бе?
– Ондай түсiнiктiң өзi түбiрiмен қате. Өйткенi, өкпе ауруымен кез келген
адамның ауруы мүмкiн. Мәселен, министрден малшыға дейiн, әкiмнен дәрiгерге
дейiн осы қауiптен сақтандырылмаған. Себебi, туберкулез таяқшасы жұқпалы.
Қандай ортада болмасын дертке ұшырап қалу мүмкiндiгi жоғары. Себебi, бiз
адамдармен аралас-құралас болғандықтан, ортақ ауаны жұтып жүргендiктен одан
қорғануға дәрменсiзбiз. Туберкулездiң қауiптiлiгi жайында былай деп айтар
едiм, Отан соғысы жылдарында майданға кем дегенде, бiр мүшесi аттанбаған
отбасылар кездеспейтiн. Қазiргi жағдайда да, арысы әулетiнен, берiсi бiлiс-
таныс адамдарының арасынан өкпе ауруына шалдыққан жанды жиi жолықтырасыз.
Ендеше, туберкулездi тек жоқ жiтiк жандарға телу дұрыс емес...
– Жалпы елiмiз бойынша жасалған есептеулер Алматы облысының аумағында аты
жаман аурумен ауыратындардың саны азайғандығын айтады. Бұл тұрғыдан алғанда
сiздi және тұтас ұжымыңыздың еңбегiн атап өтуге болады ғой...
– Облыстағы көрсеткiштер бүкiл республика бойынша анағұрлым төмен екенi
рас. Мысалға, 2006 жылдың көрсеткiштерiн алатын болсақ, елiмiз бойынша әр
жүз адамға шаққандағы облыстың үлесi 107,0 пайыз, ал республикада 132,6
пайыз. Сондай-ақ, өкпе дертiнiң салдарынан болатын өлiм-жiтiм саны да
азайып отыр. Елiмiз бойынша ауырған әр жүз адамның 20,4 пайызы ажал
тырнағына iлiксе, бiзде ол көрсеткiш 10,1 пайыз. Бұл жылдар бойы жасалып
отырған табанды жұмыстардың нәтижесi. Мен осы туберкулезге қарсы күрес
диспансерiне осыдан он жыл бұрын басшылыққа келдiм. Ол кездiң қиыншылығын
айтып жатудың керегi жоқ шығар, қазiр өкпе ауруын емдеу мен алдын алудың
жағдайы жақсы. Нақтылап айтқанда, қаржылық және қоғамдық көзқарас өзгердi.
– Туберкулезге қарсы күрестiң басты проблемасы ретiнде ненi атар едiңiз?
– Дүниежүзiнiң ғалымдары мен дәрiгерлерi бұл күресте жаңа қиындықпен бетбе-
бет келiп отыр. Ол – туберкулездiң төзiмдi түрiнiң белең алуы. Кәсiби тiлде
мултирезистенттi деп аталатын өкпе құртының өршуiне адамдардың емдi дұрыс
қабылдауы мен медицина қызметкерлерi тарапынан орын алған салғырттық себеп
болды. Туберкулездiң асқынған түрiн емдеу жәй ауруларға қарағанда көп
қаржыны қажет етедi. Мысалға ДОТС бағдарламасы бойынша науқасқа емделу
кезеңiнде берiлетiн дәрi шамамен жүз долларды құраса, төзiмдi түрiн емдеуге
одан он есе көп қаржы кетедi. Сол себептен де дәрiгерлер аурудың асқынбауы
үшiн күресiп отыр. Негiзiнен туберкулездi бiрден жойып жiберемiз десек, ол
өтiрiк айтқандық болар едi. Бiздiң мақсатымыз – туберкулез таяқшасының
жалпы ортада таралуының алдын алу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дәл қазiргi күнi дөңгеленген дүниенi толғандырып отырған маңызды мәселелер
туралы тiзiмнiң басында лаңкестiк қаупi тұрғаны белгiлi. Алмағайып әлем
адам қолымен жасалатын зұлматтан зәресi ұша қорқып отыр. Өйткенi, терроризм
түгел адамзаттың тағдырын оқ ұшына байлап жiберетiн кесел. Бiрақ, ол кесел
адамдардың белгiлi тобының қолымен жасалатындықтан онымен күресудiң де
амалдары қарастырылып отырғаны аян. Бұл, әрине, террордың қаупiн
сейiлтпейдi және оны ақтамайды да. Алайда, адамзатты оқ -дәрiсiз, қан-
төгiссiз қырып жiберетiн қауiп туралы да айтуға мәжбүрмiз. Ол – адам
баласының соңынан құлғанадай қалмай келе жатқан құрт ауруы.
Аурудың алдын алу
Туберкулез ауруының терроризмнен де қауiптi екендiгiн нақты
мысалдармен дәлелдеу үшiн мына деректерге жүгiнейiк. Әрине, қағаздағы дерек
пен дәйектiң айғай салатын тiлi жоқ, десек те оқыған адамның төбе шашы тiк
тұратыны анық. Мәселен, Дүниежүзiлiк Денсаулық сақтау ұйымының деректерi
бойынша әлемде әр күн сайын өкпе дертiнен сегiз миллион адам ажал құшады
екен. Яғни, әр 10 секунд сайын бiр адам өледi деген сөз. Туберкулездiң адам
өмiрiне төндiретiн қауiпiн медицина саласының мамандары әр сағат сайын
апатқа ұшыраған Боинг - 747 ұшағының зардаптарымен бiрдей деп бағалауда.
Адамзат өмiрiне осыншалық апат төндiрiп отырған құрт ауруының қауiптiлiгiн
жоғарыда айтып өткен Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымының сарапшылары
дерттiң жұқпалылығымен түсiндiредi. Және соңғы жылдары өкпе құртының адам
ағзасында тез көбейгiш әрi төзiмдi түрiнiң белең алуы қауiптi одан сайын
қоюлатып отыр. Дерек бойынша, күн сайын 22 000 адам әлемнiң әр түкпiрiнде
туберкулез таяқшасын жұқтырады екен. Бұл дегенiңiз – тәулiктiң әр бiр төрт
секундты сайын бiр адамның денсаулығына сызат түстi деген сөз.
Кесел кiсi жатырқамайды
Қазақ құрт ауруы деп атаған туберкулез дертiнiң пайда болуы туралы
тәпiштеп айтып жатпайық. Бiр ғана нәрсе анық, бүгiнгi адам баласы күн сайын
қаупi күшейiп келе жатқан өкпе дертiнiң тiрi ағзаның түбiне жететiн тажал
екенiн дәлелдеп берген немiс ғалымы Кохқа қарыздар. Алайда, Кох қолмен
қойғандай қылып айтып берген аурумен күресуде заманауи технологиямен
жарақтанған медицина ғылымы дәрменсiздiк танытып отырғаны және шындық. Олай
деуге ел арасында аталған ауруды жұқтырушылардың қатары азаймай отырғандығы
себеп. Жалпы, туберкулез ауруы жайында сөз қозғала қалған жағдайда даңқты
дәрiгерлердiң өзi дерттi дерлiктей жойып жiберу туралы емес, оны тоқтату
турасында айта бастайды. Яғни, өкпе ауруына қарсы күресте жеңiс жайында
емес, алдын алу шараларының барысы туралы ғана басымырақ сөз болады. Бұл
дегенiңiз, Кох таяқшасының қаупi тағы да лаңкестiкпен тепе-тең дәрежеде
екендiгiн бiлдiредi. Неге? Ел iшiне iндеп тұрған дерттiң бұлайша
тамырлануын мамандар әлеуметтiк фактор ретiнде қарастырады. Себебi,
туберкулез диспансерiнде тiркеуде тұрғандардың сексен пайызынан астамы
әлеуметтiк жағынан нашар қорғалғандар. Дiттеп келгенде бұл шешiм дұрыс та
шығар, бiрақ, туберкулез тек қана кедейлердiң кеселi деген анықтама
ақиқатқа жатпайды. Ол туралы нақты айтқан маман дәрiгердiң пiкiрiн сөз
соңына таман келтiремiз.
Себеп пен салдар
Физиатр мамандар Қазақстандағы құрт аурының белең алуын мынандай
жағдайлармен түсiндiредi екен:
- өтпелi кезеңдегi экономикалық дағдарыстың әлеуметтiк жағдайды төмендетiп
жiбергендiгi, жұмыссыздықтың пайда болуы;
- қоғамдағы асоциалды адамдар тобының көбеюi, яғни, араққа салынушылардың,
нашақорлардың, мекен-тұрақсыз жандар санының артуы; көшi-қон үрдiсiнiң
үдеуi;
- iндеттiң негiзгi ошағы болып табылатын түрмелердегi адам санының көбеюi;
- медицина саласына жасалған сәтсiз реформалардың салдарынан туберкулезге
қарсы күрестiң дұрыс жолға қойылмауы;
- қаржының жеткiлiксiздiгi және өкпе дертiнiң алдын алу мен бақылауды
жүзеге асыратын әдiстердiң ескiргендiгi.
Мұның сыртында өкпе ауруларын емдейтiн ауруханалардағы мамандардың
тапшылығы мен жетiспеушiлiгi тағы бар. Бұл жерде ақ желең киген жандарды
түсiнуге болады: өкпе құрты өршiп тұрған ортаға өз еркiмен барып жұмыс
iстеу от алып, қамысқа түскенмен бiрдей. Немесе пенделiк психология
Гиппократ антына мойынсұнбайды... Оған жалпы медицина мекемелерiндегi
жалақының аздығын қосыңыз. Өзiмiз көрген бiр мысал, Талдықорғандағы
облыстық туберкулезге қарсы күрес диспансерiнде еңбек ететiн фтизиатр
дәрiгерлердiң елу пайызы егде жастан асып кеткендер. Яғни, емделушiлердiң
жас мөлшерi елу мен жетпiс жас аралығында. Нәтижесiнде, ендi бiрнеше бес
жылдан кейiн бұл сала тәжiрибелi мамандарсыз қалуы мүмкiн.
Дәрігер дәрменсіз емес
Бiз жоғарыдағы деректер мен дәйектердi мысалға келтiре отырып,
елiмiздегi өкпе ауруына қарсы күрес шараларына жаңа көзқарастар қажеттiгi
туындайтындығын да айтпақпыз. Дей тұрғанмен, елiмiздiң фтизиатр дәрiгерлерi
ерлiкке пара-пар еңбек етiп жатыр. Осы орайда, өкпе ауруымен күресте
табысты жетiстiктерге жетiп отырған Алматы облыстық туберкулезге қарсы
күрес диспансерiнiң бас дәрiгерi Салауат Сәрсенбаевқа бiрнеше сауал
қойғанбыз:
– Қоғамда құрт ауруына шалдыққандарды төменгi таптың өкiлдерi ретiнде
қарастырады. Бұдан тұрмысы нашар адам ғана туберкулезбен ауырады деген
түсiнiк тумай ма? Салауат Сләмжанұлы, сiз осы пiкiрмен келiсесiз бе?
– Ондай түсiнiктiң өзi түбiрiмен қате. Өйткенi, өкпе ауруымен кез келген
адамның ауруы мүмкiн. Мәселен, министрден малшыға дейiн, әкiмнен дәрiгерге
дейiн осы қауiптен сақтандырылмаған. Себебi, туберкулез таяқшасы жұқпалы.
Қандай ортада болмасын дертке ұшырап қалу мүмкiндiгi жоғары. Себебi, бiз
адамдармен аралас-құралас болғандықтан, ортақ ауаны жұтып жүргендiктен одан
қорғануға дәрменсiзбiз. Туберкулездiң қауiптiлiгi жайында былай деп айтар
едiм, Отан соғысы жылдарында майданға кем дегенде, бiр мүшесi аттанбаған
отбасылар кездеспейтiн. Қазiргi жағдайда да, арысы әулетiнен, берiсi бiлiс-
таныс адамдарының арасынан өкпе ауруына шалдыққан жанды жиi жолықтырасыз.
Ендеше, туберкулездi тек жоқ жiтiк жандарға телу дұрыс емес...
– Жалпы елiмiз бойынша жасалған есептеулер Алматы облысының аумағында аты
жаман аурумен ауыратындардың саны азайғандығын айтады. Бұл тұрғыдан алғанда
сiздi және тұтас ұжымыңыздың еңбегiн атап өтуге болады ғой...
– Облыстағы көрсеткiштер бүкiл республика бойынша анағұрлым төмен екенi
рас. Мысалға, 2006 жылдың көрсеткiштерiн алатын болсақ, елiмiз бойынша әр
жүз адамға шаққандағы облыстың үлесi 107,0 пайыз, ал республикада 132,6
пайыз. Сондай-ақ, өкпе дертiнiң салдарынан болатын өлiм-жiтiм саны да
азайып отыр. Елiмiз бойынша ауырған әр жүз адамның 20,4 пайызы ажал
тырнағына iлiксе, бiзде ол көрсеткiш 10,1 пайыз. Бұл жылдар бойы жасалып
отырған табанды жұмыстардың нәтижесi. Мен осы туберкулезге қарсы күрес
диспансерiне осыдан он жыл бұрын басшылыққа келдiм. Ол кездiң қиыншылығын
айтып жатудың керегi жоқ шығар, қазiр өкпе ауруын емдеу мен алдын алудың
жағдайы жақсы. Нақтылап айтқанда, қаржылық және қоғамдық көзқарас өзгердi.
– Туберкулезге қарсы күрестiң басты проблемасы ретiнде ненi атар едiңiз?
– Дүниежүзiнiң ғалымдары мен дәрiгерлерi бұл күресте жаңа қиындықпен бетбе-
бет келiп отыр. Ол – туберкулездiң төзiмдi түрiнiң белең алуы. Кәсiби тiлде
мултирезистенттi деп аталатын өкпе құртының өршуiне адамдардың емдi дұрыс
қабылдауы мен медицина қызметкерлерi тарапынан орын алған салғырттық себеп
болды. Туберкулездiң асқынған түрiн емдеу жәй ауруларға қарағанда көп
қаржыны қажет етедi. Мысалға ДОТС бағдарламасы бойынша науқасқа емделу
кезеңiнде берiлетiн дәрi шамамен жүз долларды құраса, төзiмдi түрiн емдеуге
одан он есе көп қаржы кетедi. Сол себептен де дәрiгерлер аурудың асқынбауы
үшiн күресiп отыр. Негiзiнен туберкулездi бiрден жойып жiберемiз десек, ол
өтiрiк айтқандық болар едi. Бiздiң мақсатымыз – туберкулез таяқшасының
жалпы ортада таралуының алдын алу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz