Тұтынушылар талғамы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Тұтынушылар талғамы

Нарықтық жағдайда өндірістік өнімнің өсу қарқыны халықтың жалпы сұр-анысымен тығыз байланысты . Егер өндірілген өнімдер ұтымды бағамен сатылып жатса, онда осындай тауарларды өндіруге деген ынта арта түседі.

Сондықтан, тұтынушылардың сұраныстарын зерттеп, олардың қандай заттарды сатып алғысы келетінін дер кезінде анықтаудың зор маңызы бар. Тұтынушылардың нарықтық ортадағы іс-әрекеттері «микроэкономиканың»

Тұтынушылар талғамы атты тарауында зерттеледі.

Тұтынушылар талғамын зерттеу үш кезеңнен тұрады.

Бірінші кезеңде тұтынушылардың көптеген тауарлар құрамының ішінен өзіне қалаулысын қандай принциппен

таңдау керектігі жөнінде мәліметтер келтіріледі. Осы тұр-ғыда, егер А, В, С тауарлар құрамы берілген болса, онда

олардың ең жақсысын таңдау әр адамның кейбір ерекшеліктеріне байланысты болады. Сондықтан оны тұтынушылар қалауын анықтау кезеңі деп атаймыз. Тұтынушылардың тауарлары құрамын дұрыс анықтауы олардың тек қалауларына тәуелді емес, өйткені өзі ұнатқан тауарларын сатып алуға тұтынушының қаражаты жетпеуі мүмкін . Демек, тұтынушының таңдауының қалыптасуына оның жалпы табысының шектеулі екендігі үлкен әсерін тигізеді. Егер табыс көлемі тұрақты болып, заттардың заттардың бағасы өсетін болса, онда тұтынушының сатып алу қабілеті кемиді . Бұл жағыдай тұтынушының нарықтық ортадағы ісәрекетін түбегейлі өзгеріп, оның талғамының басқаша түрде қалыптасуына әкеліп соғады. Сондығтан тұтынушылар талғамы зерттеудің осы екінші кезеңінде бюджеттің шектеулілгі жә-не оның түтынушының талғамына тигізетін әсері туралы мәліметтер қараластырылады.

Үшінші кезең тікелей тұтынушылар таңдауын зерттеуге бағытталады. Үшінші кезеңде жоғарғыда келтірілген түтынушылардың нарықтық ортадағы іс-әрекеті шектейтін жағыдайлар ескеріп, тұтынушы қаражаты жететін және оған ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құрамы анықталады. Егер тұтынушыға ең көп пайдалылық алып келетін және оның бюджетін қанағаттандыратын тауарлар құрамы анықталатын болса, онда бұл жағыдай тұтынушының теңдестік жағдай деп аталады.

1. Тұтынушылыр қалауы

Бір тауардың екінші тауарға қарақанда пайдалырақ екендігі анықтау үшін ешқандай өлшем бірлігін пайдалану мүмкін емес. Ол тек салыстырмалы түрде ғана айтылатын ұғым. Заттың пайдалылығы адамның қажеттілігін қаншама байланысты.

Сондығтан ол әр адамның психалогиасына өмір сүру ерешеліктеріне байланысты болады.

Жалпы жағыдайда тауарлар құрамы берілген болса, онда пайдалылығын сан түрде анықтау үшін пайдалылық функциясын қолданады. Ол функция х, у тауарлары үшін былай жазылады:

U = U( x, y)

Бұл функция тұтынушы Х, У тауарларын тұтынғанда қол жеткізетін ең жоғары пайдалылығын бейнелейді.

Егер пайдалылық функциясы тұрақты бір санға тең болса, немесе:

U = U(x, y) = Cо - const,

онда жазықтықта бұл функцияның графигі 1-суретте бейнелегендей болады. Ол талғамсыздық қисығы деп аталып, бірдей пайдалылық әперетін тауарлар құрамының жиынтығын көрсетеді. Мысалы, тұтынушы бір аптада Х және У тауарларын тұтынады деп жорамалдайық . Х - алма, У - алмұрт болсын.

Х - алма саны;

У - алмұрт саны.

1-кестеде 1-суретті салуға негіз болған мәлімметтер жинақталған.

1-кесте

Жиын: Жиын

У алмұрт: У алмұрт

Х алма: Х алма

Жиын: А1

У алмұрт: 10

Х алма: 4

Жиын: А2

У алмұрт: 6

Х алма: 5

Жиын: А3

У алмұрт: 3

Х алма: 6

Жиын: А4

У алмұрт: 1

Х алма: 7

А1 жиынындағы 4 алма мен 10 алмұрт және А2 жиындағы 5 алма мен 6 алмұрт тұтынушы үшін бірдейПайдалылық әпереді. Демек талғамсыздық қисығының бойында жатқан А3 және А4 жиындағы да тұтынушыға бірдей пайдалылық әпереді деп қоры тынды жасауға болады.

Талғамсыздық қисықтарының жалпы қасиеттері:

1. Талғамсыздық қисығы неғұрлым координаттар осінен алыс орналасса, солғұрлым осы қисықтық бойында жатған жиынтығтар тұтынушыға көп пайда әкеледі. 2-суреттен төмендегі шарттың дұрыстығы көрінеді.

u1< u2< u3<u4

. Бір жазықтықтағы талыамсыздық қисықтары қиылыспайды.

3-суретте көрсетілген А жиыны талғамсыздық қисықтарына ортақ қиылысу нүктесінде орналасқан. А жиыны u1 талғамсыздық қисығында орналасқандықтан тұтынушы А мен В-ны айырмайды. Соған ұқсас u2 қисындағы С жиынын А жиынымен айырмайды деген

тұжырым шығады. Бұдан айтйтынымыз тұтынушы В мен С жиындарын бір-бірімен айырмашылық жасамайды.

Бір ескере кететін нәрсе, егер Х және У кәдімгі тауар болса, онда тұтынушы В-дан гөрі, С-ны қалайды, себебі С жиынында Х-пен У-тің мөлшері көп 3- суретке қарап, С-жиынында У тауарының 3 бірлігі, Х тауарларырың 6 бірлігі бар екенін, ал В жиынында Х тауарларның тек қана 5 бірлігі және У тауарының 2 бірлігі бар екенін анықтаймыз. Тұтынушы бір уақытта B-ға қарағанда С-ны қалай отырып және олардың арасындаайырмашылық жасай алмауы талғамсыздық қисықтары-

ның қиылысуын жоққа шығарады. Ол үшін алмастырудың шекті нормасы деп алатын көрсеткіш ендіріп, оны МRSxy деп белгілейміз. Бұл көрсеткіш былай анықталады.

MRSxy= - Y/X=MUx/MUy.

Бұл жердегі MUx, MUx - сәйкес түрде X, Y тауардың шекті пайдалықтарын көрсетеді. Шекті пайдалылық - тауардың қосымша бірлігін тұтынған кездегі тұтынушыға әкелетін қошымша пайдалылығы.

Талғамсыздық қисығының бойындағы алмастырудың Шекті нормасын игіліктердің шекті пайдалығымен байланыстыруға болады. Жиындағы у тауарының шамасын у-ке азайтсақ, бұл тұтынушыға зиян келтіреді. Пайдалылықтың азаю мөлшері у MUу-ке тең болады. Тытынушы бұрынғы қанағаттандыру жағдайына жеткізу үшін у-тің азайған шамасын Х тауарымен толтырамыз, сонда пайдылық мөлшері; х МUХ тең болып өседі. Ауыстырудің шекті нормасы талғамсыздық қисығының бойымен төмен қарай жылжығанда бірте-бірте азаяды. Себубі тұтынуші Х тауарының шамасы көбейткен сайын бұл тауардың әрбір қошымша бірлігі аз шекеі пайдалылық әкеледі. 4-суретте А1-А4 ніктелері арасындағы ауыстырудың шекті нормалары көрсетілген. 2кестеде 4-суретте бейнеленген талғамсыздық қисығының әрбір нүктесінде МRSXY-ті есептеуге пайдаланған мәліметтер берілген.

2. Бюджеттің шектеулілігі

Бар қаражатын Х және Y тауарларын са-тып алуға жұмсайды делік. Егер оның бюджетін немесе бар қаражаттын I деп, ал Х жене Y тауарларының бір өлшемінің бағаларын Px, Py деп белгілесек, бюджеттің

шектеулі екендігін келесі теңсіздік түрінде бейнелеуге болады;

PX X+PY Y<I.

Бұл теңсісдік жазықтықта жартылай жазықтыққа сейкес келіп, ол жартылай жазықтықтың шекарасы

PX X+PY Y=I

түзумен анықталады. Бұл бюджет сызығы деп аталып, X, Y тауарларын сатып алуға бюджеттің толық жұмсалатындығын көрсетеді.

Жазықтықтағы бюджет сызығының бейнесі 5-суретте келтірілген. Сонғы теңдеуді былай да жазуға болады:

Y=I/PY - PX /PY X

3. Тұтынушылар таңдауы

Тұтынушыларға талғамы дұрыс қалыпташуы үшін, олар бюджеттердің шектеулі егендігін ескертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құрамын анықтауы қажет. Бұдан ұтымды тауарлар қүрамы бюджет сызығы мен талғасыздық қисықтарының жанама нүктесінде екенін білеміз.

Теңсіздік жағдайында алмастырудің шекті нормасы MRSXY -пен бюджет сызығының бұрыштық коефиценттері тең болады. Сондықтан тұтынушы өзінің теңдестік жағдайына қол жеткізуі үшін Х және У тауа-рларының көлемін келесі шарт орындалатындай етіп таңдауы қажет:

МRSXY=MUX/MU=-PX/PУ

Бұл теңдестік тұтынушының теңдестік шарты деп аталады.

4. Табыс - тұтыну және баға - тұтыну қисықтары

Егер тұтынушының көбейе түссе, онда оның бюджет сызығы бастапқы сызыққа параллель түрде өседі, ал теңдестік рүктесіне(E1, E2, E3) тұтынушының ұтымды таңдаулары сәйкес келеді. Егер осы жағыдайды бейнелейтін болсақ, онда біз тұтынушылардың теңдестік жағыдайын бейнелейтін нүктклердің тізбегін аламыз. Осы нүктелерді бір-бірімен қоссақ, онда табыстың өсуіне байланысты 9-суретте көрсетілгендей « табыс-тұтыну » қисығы шығады. Бұл қиысты кейде « тұрмыстың деңгейін көрсететін қисық » деп те атайды.

Сапасыз тауарлар - табыс өскен сайын оларда тұтыну шамасы азайатын тауарлар. 10-суретте сапасыз тауарлар үшін « табыс-түтыну » қисығы көрсетілген. Тұтынушы тауарды сапасыз деп қарастырғанда « табыстұтыну » қисығы координаттардың вертикаль осіне қарай бұрады. Табыстың белгілі бір деңгейге жетіп, одан әрі өсуі, бүл тауарларды тұтынудың азаюына әкеледі . Осы деңгейге жеткенде «табыс-тұтыну» қисығының көлбеуі теріс сан болады, 10-суреттегідей I 2 деңгейінен жоғары өсуінің нетижесі Х тауарын тұтынудың төмендеуіне әкеледі. Сөйтіп, тұтынушылар табыстары белгілі бір деңгейден жоғарыланғанда сапасыз тауарлардыаз алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.