Басқаның бейнесін құру кезінде пайда болатын қателер мен эффектілер

Кіріспе

Психологияларда бұл қателерді көбінесе « қабылдау эффектілері » деп атайды.Эффектілер мен қателер ақпараттардың жетіспеуі кезінде немесе іскер адамның оны пайдалана білмеуі кезінде пайда болады.
Іскер адамға алғашқылық, жаңалық, ореол эффектісі, галоэффект, каузальды атрибуция эффектілері, проекция мен контраст қателері аса қызық болып көрінеді.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Басқаның бейнесін құру кезінде пайда болатын қателер мен эффектілер
Психологияларда бұл қателерді көбінесе қабылдау эффектілері деп
атайды.Эффектілер мен қателер ақпараттардың жетіспеуі кезінде немесе іскер
адамның оны пайдалана білмеуі кезінде пайда болады.
Іскер адамға алғашқылық, жаңалық, ореол эффектісі, галоэффект,
каузальды атрибуция эффектілері, проекция мен контраст қателері аса қызық
болып көрінеді.
Алғашқылық эффектісінің мәні мынада, яғни таныс емес адам жайлы
алынған алғашқы әсер оған деген қатынастың қалыптастыруда шешуші мәнге ие
болады.Әлеуметтік перцепция процестерін зерттеушілер іскерлік қарым-қатынас
серігінің субъективті бейнесі,оны эмоциялық секундында қалыптасатындығын
көрсетеді.Алайда дәл осы уақыт кезеңінде адам өзіне тән емес күйде болуы
мүмкін.Мысалы, ол барынша жұмыла кірісуі, өз мінез-құлқына тотальды
қадағалауды іске асыруы, басқаша айтқанда,көз бояушылық істеп, тақырға
отырғызып кетуі , мүмкін.Киім, аксессуарлар, косметика және көңіл-күй –
осының бәрі серіктес үшін әдейі дайындалуы және адам тұлғасын мүлде
сипаттамауы мүмкін.Сондай-ақ, кездесу алдындағы соңғы минуттарда аталмыш
адамның оны теріс жолға түсуге итермелеген оқиғаларға тап болуы мүмкін
екендігін де ойламауға болмайды.Сондай-ақ, қабылдаушы жақ та басқа
адамдарды адекватты бағалау үшін жағымды емес күйде болуы мүмкін.Сондықтан,
іскерлік серіктесінің дәл, нақты психологиялық портретін құруға ұмтылу
кезінде тек қана алғашқы әсерлерге сенуге болмайды, ол жөнінде үнемі
ақпарат алып отыру және оны егжей – тегжейлі талдап отыру, ол адамды не
үстінде тексеру қажет.
Жаңалық эффектісі жақсы білетін адам жайлы соңғы ақпарат ол туралы
жалпы әсерге елеулі ықпалын тигізген кезде көрініс табады.Көп жағдайда
мұндай ақпарат адамға деген қатынастың түбегейлі өзгеруіне себеп болып
жатады.Бұл жерде аталмыш ақпаратты түсіну кезінде бұрынғы білімдердің,
әсерлердің, серіктеске деген қатынастың, іскерлік қарым – қатынастың жолға
қоюдағы оның еңбегінің көбінесе ескерілмей қалатындығы үлкен қателік болып
табылады.
Ореол эффектісі адамның нақты қылықтары мен тұлғалық сапаларын
қабылдау үшін ол жайлы ақпараттың, ол жайлы жалпы әсерлердің жетіспеуі
кезіндегі адамдардың қасиетін бейнелейді.Ореол жағымды да, жағымсыз да
болуы мүмкін.Жағымды ореол кезінде, серіктес жайлы алғашқы әсер жағымды
болса,оның жеке ерекшеліктеріне, қылықтарына, әрекеттеріне тек қана жағымды
мән беріле бастайды.Керісінше, адам жайлы алғашқы әсер жағымсыз болған
кезде, ары қарай да тіпті оның жағымды сапалары мен қылықтары не еленбей
қалады,не жағымсыз бағаланады, не байқалған кемшіліктерге ерекше көңіл
аударылып отырады.
Гало – эффект адамның жеке сапалары мен міне – құлық ерекшеліктерінен
алынған әсерді оның тұлғасын жалпы бағалауға қолдану тенденциясынан
көрінеді.Мысалы, сырбаздық, кербездік, сыпайыгершілік, әдептілік,
көңілшектік, сырт келбеттің ұнамдылығы, әдемілігі, парасаттылығы,
адалдықпен, адамгершілікпен, ассоциациялауы мүмкін.Адамның сыртқы мінез-
құлқы оның шынайы тілектерін, күйлерін, тұлғалық мәндерін үнемі бейнелей
бермейтіндігін тәжірибе көсетіп отыр.
Каузальды атрибуция эффектілері өзінің және өзгенің жетістіктері мен
сәтсіздіктерін әр түрлі критерийлерді қолдана отырып бағалау
тенденциясынан көрініс табады.
Жоғарыда адамдардың көбінесе өз жетістіктерін тұлғалық қабілеттерінің
есебіне ( Мен дегеніме жеттім! ) ал басқа адамдардың табыстарын сыртқы
жағдайлардың есебіне ( Оның жолы болды! , Жағдай оңынан туғанын
қарашы! ) жатқызуға бейім келетіндігі жөнінде айтылған
болатын.Керісінше, адамдар өз проблемаларын сыртқы факторлармен ( Маған
бөгет болды ), ал басқалардың сәтсіздіктерін олардың ішкі сапаларымен (
Оның қолынан келмеді ) түсіндіруге болады.
Проекция қатесі басқа адамның мінез – құлқын оған өзінің жеке саналы
түрде меңгерілетін және меңгерілмейтін ниеттерін тоқу арқылы түсіндіруге
талпынумен сипатталады.
Контраст қатесі барлық адамдарды, олардың қылықтары мен сөздерін не
ақ,не қара түспен бағалауға ұмтылыстан көрінеді.
Іскер адамға қарым-қатынас серіктесін қабылдау мен түсінудің жоғарыда
келтірілген қателері елеусіз, байқаусыз, сана асты деңгейінде көрініс
беретінін білі қажет.
Іскерлік серіктесіне бір жақты, алдын – ала ойланған қатынас құрудан
аулақ болу үшін келтірілген әлеуметтік – перцептивті эффектілердің көрінуін
дер кезінде таба білу және олардың әсерін блоктау қажет.Ол үшін іскерлік
өзара әрекеттесу процесінде өз - өзіңе Неге мен оған осылайша қатынас
жасамаймын ?, Мен оны дұрыс бағалап жүрмін бе? , Мен қателесіп жүрген
жоқпын ба? және т.с.с. деген сияқты сұрақтарды жүйелі түрде қойып жүру
қажет.

Іскерлік қарым – қатынас серігінің дәл бейнесін құру тәсілдері мен
ережесі
Кәсіпкердің, менеджердің, еңбек ұжымы басшысының адамның сыртқы
көрінісі ( сөздері, ым – ишарасы, мимикасы, дене қалпы, жүрісі және т.с.с.)
арқылы оның психикалық күйлерін, ниеттерін, просчитывать ,
коммуникативті әрекеттердегі анықтау қабілеті әсіресе аз білетін адамдармен
іскерлік өзара әрекеттесу мақсаттарына қол жеткізудің маңызды шарты болып
табылады.
Іскерлік серіктесін диагностикалаудың ғылыми негіздері бар ма?
Ғалымдар адамның сыртқы көріністері арқылы оның ішкі әлемінің, жан
дүниесінің күйі жайлы сенімді ақпарат алуға нақты мүмкіндіктің бар екенін
анықтады.Ол үшін мынадай алғы шарттар бар.Адамның қандай да болсын кез
келген әсерлері, сезімдері оның сыртқы кейпінен, ым-ишарасынан,
мимикасынан, дене қалыптарынан және т.б. қалайда көрініс табады.Бірқатар
зерттеу нәтижелері ( А.А.Бодалев.,А.Мейерабиан,А.ПИз және т.б.) қарым-
қатынас процесінде серіктес жайлы ақпараттардың 65 пайыздан астамы олардың
хабарламаларын тыңдау жолымен емес,оларды бақылау арқылы алынатындығын
көрсетеді.
Адамның сөзі – бұл көбінесе оның санасының жемісі, қарым – қатынас
ситуациясын, ішкі цензура жұмыстарын бағалау мен болжау нәтижесі, ал
мимикалық бұлшықеттер қозғалысы, тән – сана асты процестерінің проекциясы.
Адамның сөзі мен дене қозғалысы бір уақытта бақылаушыға мәні жағынан
әр түрлі, кейде қарамы- қарсы ақпарат беруі мүмкін.Егер адамның сөздерінен
оның айтқысы келгендері көрініс тапса, ым – ишаралары мен мимикасынан оның
нақты басынан өткеріп отырғандары, сезініп отырғандары және үміттеліп
отырғандары көрініс береді.
Қарым – қатынасының серіктесінің сөз мазмұны мен ым – ишаралары
арасындағы келіспеушілік іскер адамға бірнеше себептер арқылы айқын болуы
мүмкін.
Біріншіден, адамның орташа алғанда 7±2 объектіні саналы түрде
бақылауға қабілетті келетіні анықталған.Қарым – қатынас процесінде іскерлік
серіктес, тіпті өз міне – құлқын басқаруға бейім болса да, әңгімелесушінің
сөздері мен ым – ишараларын бақылап отыруға, өз мимикасы мен понтомимиканы
реттеуге,айналасында болып жатқан оқиғаларға ( реагировать) назар қойып
отыруға және т.с.с. мәжбүр.
Сонымен қатар, ол бір мезетте өз денесінің тек екі –үш объектісін (
мысалы, бет әлпетін, қол жестикулясын ) басқаруы мүмкін.Кз келген жағдайда
дененің басқа бөліктері ( мысалы, аяқтар, дене тұрқы және т.с.с.) саналы
түрде бақылау аймағынан тысқары қалады.Адам беруге, іскерлік серіктесңн
жаңылдыруға, монипуляциялауға тырысқанда орын алатын толқулар кезінде адам
тәнінің саналы бақылаудан тыс қалатын элементтері оның арамдығын,қара
ниеттілігін немесе арам ниетін алып береді.
Екіншіден, сөйлеу мен жағымсыз сезімдер ( толқу, мазасыздану, қорқыныш
және т.с.с ) адам бас миы қабығының әр түрлі жарты шарлары арқылы
басқарылатыны белгілі.Сөйлеуді сол жақ жарты шар, жағымсыз сезімдерді - оң
жақ жарты шар.Сондықтан қарым – қатынастың екі контуры ( көрнекі және
жасырын ) бір мезетте іске асырылатын жағдайда:бақылануға тиісті ақпараттар
ағымы шұғыл артқан жағдайда бас миы қабығы жарты шарлырының жұмысында және
солар арқылы басқарылатын функцияларда келіспеушілік туындауы
мүмкін.Мұндай келіспеушілік конгруэнтті емес деп аталады.
Конгруэнтті – вербальды және вербальды емес құралдардың көмегімен
берілетін ақпараттардың сәйкес келуі.
Серіктес жайлы психологиялық ақпараттардың ең маңызды көздері болып
мыналар табылады: беттің мимикалық бұлшықетінің жұмысы,тері жабындарының
түсі,көз айналасындағы бұлшықеттердің жұмысы мен көз қарашығы қозғалысының
сызбасы,ым – ишаралардың сипаты,дененің кеңістікте орналасуы ( бұрылу
бағыты,иілу бұрышы,қозғалмай қалу), серіктестіктің дистанциялық позициясы,
дауыс тембрі, сөйлеу қарқыны мен ритмі және т.с.с.
Іскерлік серіктесінің ашық, тең және шынайы диалог жүргізуге дайын
екендігіне белгілі бір шекте мыналар дәлел бола алады:симметриялық
мимика;адал күлімсіреу ( еріннің бұрыштары көтеріңкі, көздің айналасы –
кішкене әжімдер);жесттардың ашықтығы ( аяқ пен қолды
айқастырмай,алақандағыдай бақылау үшін қолайлы және ашық жесттер );тура
қарау;дене тұрқының әңгімелесуші жоққа қарауы;мұқият тыңдау;серіктеске 1-
1,5 метр қашықтықта жақындауға ұмтылу және т.б.с
Іскерлік қарым – қатынас серігінен түсетін ақпараттардың жалпы
ағымында оның қара ниеттілігін, екі жақты ойынын, опасыздығын
көрсететіндері анағұрлым маңызды болып табылады.Әңгімелесушінің мұндай
позициясы жайлы абсолютті дәл мәліметтерді тек оның нақты лайықсыз
қылықтары жасағанын кейін ғана немесе оларды жасау тілегін білдіргеннен
кейін ғана алуға болады.Серіктестің мұндай позициясына жалғасатын жағымсыз
эмоциялық сезімдер жайлы оның мінез – құлқында конгруэнттіліктің болмауынан
білуге болады.Қара ниеттілікті, шынайы еместікті білу міндеттерін шешудің
тиімділігі оны орындау үшін әлеуметтік тәсілдер, әдістер мен техникалар
қолданылған жағдайда да арта түседі.
Серіктестің қара ниеттілігін анықтау техникасы қарым –қатынас
серіктесінің вербальды және вербальды емес мінез – құлқының келіспеушілігін
( конгруэнтті еместік ), олардың
жалғандық жесттарын , ақпараттарды құрастыру стратегияларын қолдануын,
эмоциялық жайсыздықты сезінуін, вербальды хабарламаларда логикалық қателер
жіберуін байқауға мүмкіндік беретін тәсілдердің жиынтығы болып табылады.Бұл
тәсілдер қандай?
1.Конгруэнтті есетік ең алдымен стрестік ситуацияларда ( өтірік үнемі
дерлік болар – болмашы байқалатын стрестің сезінумен ұштаса жүреді)
велтативті жүйке жүйесінің қызметінде орын алатын әр түрлі
микросюжеттерді анықтау және тіркеу болып табылады.Бұл беттің мимикалық
бұлшықеттерінің болар – ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.