Бюджет шығысының жіктемесі
Мемлекеттің функцияларын іске авсыру мүмкін, егер де олар материалдық құралдар мен қамтамасыз етілсе, себебі мемлекеттің іс әрекеті мемлекеттік құралдарды тікелейц шығыстарымен байланысты. Шығыстар нақты шығындардың көлемін көрсетеді. Сондықтан, бюджеттердің барлық деңгейлері бойынша мемлекеттік шығыстардың бір бірімен өзара байланысты нақты түрлерінің жиынтиығы әр мемлекеттің бюджет шығыстар жүйесін болып табылады. Шығыстар жүйесін құру құралдарынан арнаулы бағыттау үнемі режимімен мемлееттік құралдарды жұмсаудың қайтып оралмас принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік шығыстар мақсатты белгілеулер бойынша қатаң іске асыырылуыға тиіс яғни бюджетте қарастырылған бағыттар бойынша. Құралдардың қайтып оралмас принципі негізінде әлеуметтік саланы\ қаржыландыруда пайдаланады.
Мемлекеттік шығыстар мақсатты белгілеулер бойынша қатаң іске асыырылуыға тиіс яғни бюджетте қарастырылған бағыттар бойынша. Құралдардың қайтып оралмас принципі негізінде әлеуметтік саланы\ қаржыландыруда пайдаланады.
2.2. Бюджет шығысының жіктемесі.
Мемлекеттің функцияларын іске авсыру мүмкін, егер де олар материалдық
құралдар мен қамтамасыз етілсе, себебі мемлекеттің іс әрекеті мемлекеттік
құралдарды тікелейц шығыстарымен байланысты. Шығыстар нақты шығындардың
көлемін көрсетеді. Сондықтан, бюджеттердің барлық деңгейлері бойынша
мемлекеттік шығыстардың бір бірімен өзара байланысты нақты түрлерінің
жиынтиығы әр мемлекеттің бюджет шығыстар жүйесін болып табылады. Шығыстар
жүйесін құру құралдарынан арнаулы бағыттау үнемі режимімен мемлееттік
құралдарды жұмсаудың қайтып оралмас принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік шығыстар мақсатты белгілеулер бойынша қатаң іске асыырылуыға
тиіс яғни бюджетте қарастырылған бағыттар бойынша. Құралдардың қайтып
оралмас принципі негізінде әлеуметтік саланы\ қаржыландыруда пайдаланады.
Ал гереде экономиканың дламуы қаржыландывру құралдары жөнінде айтсақ онда
нәтижелік инвестициялау орын алады. Яғни бұл арада бөліәнген бюджеттік
құралдарды қайтару принципі әрекетте болады. Үнем режимін сақтау принципі
–ол өз алды бюджет шығыстарын төмендетудің формалары мен әдістерінің
жүйесі. Бұл жүйе бюджет ресуростарының нәтижелі және тиімді пайдалану іске
асыруға мүмкіншілік береді.
Мемлекеттік бюджет шығыстары жүйесі бірнеше факторлармен шарттанады.
Олардың ішінде негізхгі болып мемлекеттің табиғаты мен функцимялары, елдің
әлеуметті экономикалық даму деңгейі мемлекеттің әкімшілоіңк аумақтық
жайластырушылығы, бюджет құралдары беру формалары саналады. Мемлекеттік
бюджет шығыстарының құрамы мен құрылымы оларды экономикалық мазмұны және
ЖІӨ бөлу жөніндегі мемлекет алдындап тұрған мақсаттармен анықталады. Бюджет
шығыстарпының ел экономикасындағы ролі мен мәнін анықтау мақсат пен олар әр
түрлі белгілер бойынша жіктеледі. Бюджет кодексінде бюджет жүйесіінң барлық
деңгейлері бойынша әрекеті бар бюджет шығыстарының жіктеуі тағайындалған.
Мемлекеттің барлық шығыстары негшізінде мемлекеттік бюджетте шоғырланған
құралдар арқылы қаржыландырыланады. Бұл шығыстар қоғамдық қайта
өндіңрістегі роліне байланысты екі топқұа бьөлуге болады:
- өндірістік қорларды ұлғайту мен өндірістік үздіксіз процесін
қамтамасыз ету үшін
- қорғам мүшелірінің әлеуметті мәдениеттік мұқтаждықтары қанағаттандыру
үшін
Бірінші топқа мемлекеттік бюджеттің экономикаға қаржыладырпуға бағытталған
шығыстары жатады. Екінші топқа әлеукметті мәдлениеттік шараларджы бәлоәім
беруді ғылым қорғаныс пен мемлекетті басқөаруды қаржыландыру үшін арналған
бюджет шығыстары жатады.
Осы екі топ арасындағы ара қатынас бюджеттің тиімділігін анықтайды.
Эконмоиканың бәсеке қабілеттілігі дамуға бағытиталған шығындардың денігейі
қаншалықты жоғары және бюджеттің тұтиынушылық шығындары соған сәйкес төмен
болса соғұрлым бюджет құралдарын пайдалану тиімділігі жоғары болады. Әрине
бюджет құроалдарын пайдалану титімділігі бұл арада мемлекеттік бюджеттің
шығыстаны қалыптастыру әдістеріне мемлекеттің жүргізіп ждатьөқанг
әлеуметтік саясатына және елдің бүгінгі күнгі әлеуметті экономикалық
ахалына байланысты.
Бюджет тьүрлері бойынша шығыстарға қалыптастыру ерекшеліктері олдардың
арнаулы маңында жатыр. Сондықтан бюджет түрлері бойынша шығыстарды
қалыптастырғанда келесі негізгі факторрларды есептеу ажет:
- басқару органдары арасынджағы функцияларды шектеу
- мекемелердің бағңынушылығы
- мекемелерджің іс әрекет шекарасы
- шығывстарды тиісті бюджетке апару
Республиғалық бюджеттің шығыстары келесі бағыттар бойынша қаржыландыру үшін
қалыптасады:
- жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер
- қорғаныс қоғамдық тәіртіп қауіпсіздік
- құқықтық, соттық, құқық қорғау қызметтері
- білім беру
- денсаулық сақтау
- әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету
- мәдениеьт спорт туризм және ақпарат кеңістігі
- тұрғын үй комуналдық шаруашылығы
- ауыл орман су балық шаруашылықтары мен қоршағана ортана қорғау және
жер қатынастары
- өнеркәсіп құрылыс және жер қойнауын пайдалану
- көлік және коммуникация
- басқа да бағыттар
Осыған сәйкес юбірақ тиісті әкімшілік аумақтарға арналған шығыстар
бюағыттары тиөмен тиұрған бюлджеттер деңгецлері бойыншща да қалыптасады.
Жергілікті бюджеттері шығыстарына қалыптастыру Бюдлжет кодексімен
нормативті құқықтық актілермен және тиісті маслихаттар шешімдері мен
реттеледі. Биліктің жергілікті органдларына аумақтардың экономикалық және
қаржылық базаларын пайдалану жөнінде өкілеттік берілген. Әрбір бөлек
әкімшілік аумақтарын эконмоикадық базасы ретніде жергілікті тұрғындардың
әлеуметтік эконолмикалық мұқтаждықтары қамтамасыз ету үшін қажетті
кірістер көзедрі болатын меншікті мүлікпен оларға берілген объектілер
санадладжы. Ал қаржылық база болып меншікті бюдлжеттік құралдармен жоғары
тұрған бюджеттерден берілетін ресми трансферттерді қалыптасатын қаржылық
ресурстар табылады.
Бюджет жүйесіінң әрбір деігейінің шығыстар құрамы мен қалыптасуы
әрекеттегі заңнамалық актілерімен тиісті аумақ бойынша қаржыландыруы
қажет нақыт объектілер және оларды іс әрекетін қамтамасыз ету үшін
қажетті шығындарды анықталады.
Республикалық және жергілікті бюджеттер шығыстьарының лимиті бюджеттік
жосапарлау жөніндегі тиісті уәкілетті органдардың ағымдағы және даму
бюджеттік бағдларламалар үшін қалыптастарады. Бюджеттің болжамдық
көрсеткіштері бюджет құралдарын пайдаланудың басымдылық бағыттар
көрсеткшітері операциялық қалдық мөлшері орташа мерзімді фискалдық
саясатпен белгіленген көрсеткіштер және республика мен аймақтар дамуын
орташа мерпзщімді жоспарлаумен анықталған көрсеткшітер бюджет шығыстарымен
лимитін анықтау негшіздері болады. Бұл лимиттерді бюджеттік комиссиада
құроалып бекітілгеннен кейін бюдждет жоспарлау жөніндегі уәкілетті органдар
бюдлжеттік бағңдарлама әкімшілікткеріне жеткізеді.
Ағымдағы бюджеттік бағдарламалар үшін бюджет шығыстарына мемлекет лимитін
есептегенде келесілер қолоданылады:
- ағымдағы бюджеттік бағдарламалар бойынша шығындардың жалпы сомасы
- бекітілген натуралды нормалар
- тиісті қаржы жылдавғы ағымдағы бюджеттік бағдарламалар көлоемі
- орташа мсепрзімсді фикалды саясатта нарықталған бюджет шығыстарының
өсуі немесе төмендеуі
- ғаымдағы қаржылық жылды аяқталатын ағымдағы бьюджеттік бағдарламалар
Даму бюджеттік бағдарламалар үшін шығыстар лимиті бағдарламалар
әкімшіліктері арасында бөлінбей аныфқталады және оның көлемі бюджеттің
барлық шығыстарының жалпы болжамдық көлемі мен ағымдағы бюджеттік
бағдарламалар бойы анықталған бюджет шығыстары лимитінің жалпы көлемі
арасындағы айырмаыс оретінде есептеледі.
Өкімет тағайындаған мерзімде бюджеттік бағдарламалар әкімшішлктері бюдлжет
жоспарлау жөнінденгі уәкілетті органга бюджетті өтініш ұсынады. Бюджеттік
өтініш ол бюджеттік бағдарламаларды дәлелдеук мен оларды қаржыландыру
сомасын анықату үшін қажетті және бюджетьтік бағдарлдамалар әкімшілігі жыл
сайын жасап ұсынатын құжаттар жиынтығы. Бюдлжеттік өтінішгтерді құрудың
негіңзгі мақсаты ол бағдарламаны орындау нәтимжесімен қавжетті ресурстар
жөніндегі сандық және қарждылық тақпарат базасы арқылы болжамдық мерзщімді
бюджеттік бағдарламалар таңдау және олардың нәтижелігімен тисіділігін
бағалау.
Бюджеттік өтініш аймақтың әлеуметтің экономикалық дамуыныңі орташа мерзімді
жоспары тиісиі мерзімидегі мемлекеттік салалық жә”не аймақтық бағдарламалау
негізінде құрылады. Оның мәліметтері бағдарлама жөнінде нақты және толық
ақпараттарды көрсетуі тиіс. Бұл өтінішті бюджеттік бағдарламалар әкімсшілік
түрі ағымдағы және даму бюдлжеттік бағдарламалық үшіән бекітілонген
шығыстар лимиті мөлшері мен тиісті бюдждеттік комиссия анықтаған тиісті
бюджеттен қаржыландырылатын инвестициялық жобавлар тізімиі мен көлоемі
нігіздерінде құүрады. Ресупбликалық немесе жеоргілікті бюдлжеттіку
бағдарлама әкімшілігі тек қана бір бюджеттік өтініш құүрады.
Бюджеттік өтініш келесі бөлімдерден тұрады:
- бюджеттік бағдарламалар тізімі ждәне шығындар солмасы
- әрбьір бюджетті бағдарламаға түсінджірме хат
- бюдлжеттік өтінішке кірген әрбір бюджеттік бағдарламаны паспорптының
жобасы
Бюджеттік өтініш бағдарламаларды қаржыландыру жоспары мен қаржылоандырудың
жиынтық жоспаорын құру үшін негіз болып табылады.
Шығыстарды қайта құрылымдау аумағындағы бюджеттік саясат экономиканың әр
салаларына мемлекет қатысуының салыстырмалы тиімділігіне баға беру мен
мемлекеттке жөнді және қасиетті емес бағыттардлы қатынасуын бюджет
құраладары арқылы қаржыландыруда азайтуға негізделеді. Бұл саясат бюджет
құралдарын шоғырландырып, мемлекеттің ағымдағы міндеттемелерін атқарумен
бірге экономика дамуының басымды бағыттарын шешуге мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, бюджеттік бағдарламаларда қарастырылған шаралардың бюджет
шығыстарымен байланысын айқын белгілеу мен бюджет құралдарын пайдалану
тиімділігін жоғарлатуға экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың әсершіл
жүйесін дасау, бағдарламалық құжатитарды оңтайдандыру мен қалыптагдыру және
оларды бағалау әдісін дайывндау себепші болады.
Бюджет шығыстарын жоспарлауының сапасын жоғарлатуға мүмкіншілік беретін
жолдардың бірі – ол натуралдық нормаларды пайдалану, яғни мемлекеттік
органдар топтары бойынша бір қызметкерге шаққандағы ағымдағы шыңындардың
орташаландырылған нормативін пайдалану орнына қажетті материалды және
материалды емес байлықтарды тұтынудың минималды натуралдық көрсеткіштерін
қолдану.
Республиканың әлеуметті экономикалық дамуының орташа мерзімді жоспарының
негізінде және мемлекеттік пен салалық бағдарламаларға сәйкес басымды
бюджеттік шығыстар ретінде алдысыздағы жылдарға келесі бағыттар
анықтадған:
- денсаулық сақтауды реформалау мен оның дамуы
- білім берудің дамуы
- әлеуметтік реформалардың әрі қарай тереңдеуі
- индустриалды инновациялық дамытуды
- аграрлық секторды дамытуды
- жаңа тұрғын үй сасясатын іске асыруды
- Астана қаласының дамуы.
2.3. Әлеуметтік салаларға бөлінетін бюджеттік қаржыларды жоспарлау.
Зейнетақы төлеу аумағындағы бюджеттің рөлі мен мемлекеттің саясаты.
Зейнетақымен қамтамысз етудегі бюджет шығыстарын қалыптастыру.
Қазақстан Республикасында экономикалық реформалар басынан бастап
әлеуметтілік бағдардағы реттелетін Ұлттық нарық жүйесін құруға
бағытталған. Экономика дамуының әлеуметтік бағыттылығының бір көрінісі
болып елдің қаржы ресурстарны орталықтандыру мен қайта бөлісі табылады.
Осынгың салдарынан мемлекет әртүрлі механизмдерді пайдлана отыврып нақты
мұқтажды азаматтарға жавәрдемақы төлоеу арқөылы адтрестік әлемуттік көмек
көрсетеді. Мысалоы, 2005 жылы әлеуметтік қамтамасыз ету бағдарламарды
қаржыландыруға арналған ресупбликалық бюджеттің шыфғындар көлемі ішкі
жалпы өнім құнына шаққандағы деігейі 4,4 пайывзға жетті.
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мазмұсчнын оның ілеукметтік көмек
көрсетумен әлеуметтік қамтамсыз ету жөніндегі барлық іс әрекет қосындысы
қалыптастырады. Әлеуметтік саясаттың маңызщы мемлекеттің нақөты
әлеуметтік функцияларын іске асыруда көрісністі болады.
Әлеуметтік мемелкеттің барлық экономикасының дамуынан бөлек қарастырукға
мүмкін емес себебі әлеуметтік саланың іс әрекетте болуы оның басты шартын
ол бұл саланы қаржыны қамтамасыз ету. Әлеуметтік саланы
қардылоанждыврудың нарықтық экономикадағы мемелекеттер ролі жөніндегің
мәселелермен бірге қарастыру қажет себебі экономикалық реформалардлы
мемлекетпен нарықтың әсер салаларын шектеудің өте маңызды ролі бар.
Мемлекеттің араласу ауқымдароы нақты елге тән ерекшелоіктер дәстүрлер
және әлем экономикасының бүгінгі дламуымен анықталады.
Шаруашылықты жүргізу нарықтық механизмін объективтік кемшіліктерін жеңу
үшін қажетті экономиканы мемлекеттік реттеу формаларымен мемлекеттіғ
араласу ауқымдары түрлі болуы мүмкін.
Біріншіден оң мемлекеттік реттеудің тек қорғау функциясын атқапру
ретіндке болатын ал қайта бөлу іс әрекеті минималды шығындарды
қаржыландырумен шектелетін мемлекеттің араласуының минималды формасын
ретту. Мұндай әдістеме мемлекеттік қаржылық реттеудің механизмдерін
пайдаланудың шекарасын шектейді сондықтан әлеуметтік саланың көптиеген
мәселелрі мемлекет көмегімен шешілу мүмкін емес.
Екінгшідене, ол мемлекеттік реттеудің нариывқтық механихмге кірісуі демек
соған бағынатыне мемлекеттің араласуыының тікелей емес формасы. Демеке
мемлекет өзіне экономикалық және әлеуметтік салалры арасындағы қарама
арсылықты реттеу міндеттемелерін жіктеген. Біздің республикада
вэжкономиканы мемлекеттік реттеудің орсы фоормасы іске асырулуда.
Үшіншіден, ол мемлекеттік реттеудлің нарықтьы өзіне бағындырған
орталықтандырылған жоспарлау арқылы экономикаға шексіз әсерін тигізетін
мемлекеттің араласуының тікелей формасы.
Қапзақстан Ресупбликасы азаматтарының зейнетақылыық қамтамасыз етуге
құқықтары бар. Бұл аумақтағы мемлекеттің саясаты ҚР Конститутциясына
негізделеді және “зейнетті қамтамасыз ету жөнінде” атты заңмен реттеледі.
Осы заңға сәйкестік 1998 жылдан абстап Қазақстанда зейнеттік қамтамасыз
етудің сол уақытқа дейін әрекетте бьолған ынтымықтық жүйесіінң орынна
жинақтаушы жүйесің енгізілді. Бл заңмен тағы біәр тағайындалған шарт ол
1998 жылдың сәуір айынынуң бірінші жұлдызынап дейін зейнетке шыққан
азаматтарға мемлекет зейнетті құамтамасыз етдуі кепілд етеді. Бюджет
құралдары ақылы зейнеттік қамтамасыз етудің құқықтары бар азаматтарға
зейнетақы ресупбликалық бюджет құралдарынан төленеді.
Зейнетақы төлемдері жөніндегі уәкілетті орган ретінде мемлекеттік
кәсіпорын формасында құрылған зейнетақы төлемдер жөніндегі орталық
болады. Бұл орталық келесі функцияларды орындайды:
- зейнетақымен қамтамасыз етуге құқықтары бар азаматтарға республикалық
бюджет құралдары арқылы зейнетақы төлеу
- пазаматтарға әлеуметітк жеке кодтар иелену
- міндетті зейнетақылық жарналарды кейіптілу есебі.
- Міндетті зейнетақывлыфқ жарналарды агенттерден жиынтық зейнеттік
қорларға аудару
- Мемлекет алдында салықтық міендеттелер атқаруға бағылауды қамтасывз
етиетін оратлоық атқарушы органгдарға объектілредің тізілімдемелірімен
төлем құжаттарын ұсыну
Осы ортылқ жаңа зейнеттік жүйе енгізу барысында зейнетақылық төлемдерді
категориялар бойынша келесі тәртіппен тағайындады:
А)1998 ж 1 қаңтарға дейін зейнетьаұқы алатьын азаматтарға
Ә) зейнеттік жасқа жеткен азаматтарға:
- 1998 ж 1 қаңтарджан абстап 61 жасқа толған ер адамдарға , 56 жасқа
толған әйелдерге
- 1998 ж 1 шілдеден бьастап 61,5 жасқа толған ер адамдарға, 56,6 жасқа
толған әйелдерге
- 1999 ж 1 шілдеден бьастап 62 жасқа толған ер адамдарға, 57 жасқа
толған әйелдерге.
- 2000ж 1 шілдеден бьастап 62,5 жасқа толған ер адамдарға, 57,6 жасқа
толған әйелдерге
- 2001 ж 1 шілдеден бастап 63 жасқа толған ер адамдарға, 58 жасқа
толған әйелдерге
Орталық азаматтың жас шамасына байланысты зейнетақылық төлемдерді ер
адамдардың еңбек стажы 25 жылдан және әйелдердің стажы 20 жылдан кем
болмаған шартта толоық көлемінде зейнет ақы тағайынедайды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекеттің функцияларын іске авсыру мүмкін, егер де олар материалдық
құралдар мен қамтамасыз етілсе, себебі мемлекеттің іс әрекеті мемлекеттік
құралдарды тікелейц шығыстарымен байланысты. Шығыстар нақты шығындардың
көлемін көрсетеді. Сондықтан, бюджеттердің барлық деңгейлері бойынша
мемлекеттік шығыстардың бір бірімен өзара байланысты нақты түрлерінің
жиынтиығы әр мемлекеттің бюджет шығыстар жүйесін болып табылады. Шығыстар
жүйесін құру құралдарынан арнаулы бағыттау үнемі режимімен мемлееттік
құралдарды жұмсаудың қайтып оралмас принциптеріне негізделеді.
Мемлекеттік шығыстар мақсатты белгілеулер бойынша қатаң іске асыырылуыға
тиіс яғни бюджетте қарастырылған бағыттар бойынша. Құралдардың қайтып
оралмас принципі негізінде әлеуметтік саланы\ қаржыландыруда пайдаланады.
Ал гереде экономиканың дламуы қаржыландывру құралдары жөнінде айтсақ онда
нәтижелік инвестициялау орын алады. Яғни бұл арада бөліәнген бюджеттік
құралдарды қайтару принципі әрекетте болады. Үнем режимін сақтау принципі
–ол өз алды бюджет шығыстарын төмендетудің формалары мен әдістерінің
жүйесі. Бұл жүйе бюджет ресуростарының нәтижелі және тиімді пайдалану іске
асыруға мүмкіншілік береді.
Мемлекеттік бюджет шығыстары жүйесі бірнеше факторлармен шарттанады.
Олардың ішінде негізхгі болып мемлекеттің табиғаты мен функцимялары, елдің
әлеуметті экономикалық даму деңгейі мемлекеттің әкімшілоіңк аумақтық
жайластырушылығы, бюджет құралдары беру формалары саналады. Мемлекеттік
бюджет шығыстарының құрамы мен құрылымы оларды экономикалық мазмұны және
ЖІӨ бөлу жөніндегі мемлекет алдындап тұрған мақсаттармен анықталады. Бюджет
шығыстарпының ел экономикасындағы ролі мен мәнін анықтау мақсат пен олар әр
түрлі белгілер бойынша жіктеледі. Бюджет кодексінде бюджет жүйесіінң барлық
деңгейлері бойынша әрекеті бар бюджет шығыстарының жіктеуі тағайындалған.
Мемлекеттің барлық шығыстары негшізінде мемлекеттік бюджетте шоғырланған
құралдар арқылы қаржыландырыланады. Бұл шығыстар қоғамдық қайта
өндіңрістегі роліне байланысты екі топқұа бьөлуге болады:
- өндірістік қорларды ұлғайту мен өндірістік үздіксіз процесін
қамтамасыз ету үшін
- қорғам мүшелірінің әлеуметті мәдениеттік мұқтаждықтары қанағаттандыру
үшін
Бірінші топқа мемлекеттік бюджеттің экономикаға қаржыладырпуға бағытталған
шығыстары жатады. Екінші топқа әлеукметті мәдлениеттік шараларджы бәлоәім
беруді ғылым қорғаныс пен мемлекетті басқөаруды қаржыландыру үшін арналған
бюджет шығыстары жатады.
Осы екі топ арасындағы ара қатынас бюджеттің тиімділігін анықтайды.
Эконмоиканың бәсеке қабілеттілігі дамуға бағытиталған шығындардың денігейі
қаншалықты жоғары және бюджеттің тұтиынушылық шығындары соған сәйкес төмен
болса соғұрлым бюджет құралдарын пайдалану тиімділігі жоғары болады. Әрине
бюджет құроалдарын пайдалану титімділігі бұл арада мемлекеттік бюджеттің
шығыстаны қалыптастыру әдістеріне мемлекеттің жүргізіп ждатьөқанг
әлеуметтік саясатына және елдің бүгінгі күнгі әлеуметті экономикалық
ахалына байланысты.
Бюджет тьүрлері бойынша шығыстарға қалыптастыру ерекшеліктері олдардың
арнаулы маңында жатыр. Сондықтан бюджет түрлері бойынша шығыстарды
қалыптастырғанда келесі негізгі факторрларды есептеу ажет:
- басқару органдары арасынджағы функцияларды шектеу
- мекемелердің бағңынушылығы
- мекемелерджің іс әрекет шекарасы
- шығывстарды тиісті бюджетке апару
Республиғалық бюджеттің шығыстары келесі бағыттар бойынша қаржыландыру үшін
қалыптасады:
- жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер
- қорғаныс қоғамдық тәіртіп қауіпсіздік
- құқықтық, соттық, құқық қорғау қызметтері
- білім беру
- денсаулық сақтау
- әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету
- мәдениеьт спорт туризм және ақпарат кеңістігі
- тұрғын үй комуналдық шаруашылығы
- ауыл орман су балық шаруашылықтары мен қоршағана ортана қорғау және
жер қатынастары
- өнеркәсіп құрылыс және жер қойнауын пайдалану
- көлік және коммуникация
- басқа да бағыттар
Осыған сәйкес юбірақ тиісті әкімшілік аумақтарға арналған шығыстар
бюағыттары тиөмен тиұрған бюлджеттер деңгецлері бойыншща да қалыптасады.
Жергілікті бюджеттері шығыстарына қалыптастыру Бюдлжет кодексімен
нормативті құқықтық актілермен және тиісті маслихаттар шешімдері мен
реттеледі. Биліктің жергілікті органдларына аумақтардың экономикалық және
қаржылық базаларын пайдалану жөнінде өкілеттік берілген. Әрбір бөлек
әкімшілік аумақтарын эконмоикадық базасы ретніде жергілікті тұрғындардың
әлеуметтік эконолмикалық мұқтаждықтары қамтамасыз ету үшін қажетті
кірістер көзедрі болатын меншікті мүлікпен оларға берілген объектілер
санадладжы. Ал қаржылық база болып меншікті бюдлжеттік құралдармен жоғары
тұрған бюджеттерден берілетін ресми трансферттерді қалыптасатын қаржылық
ресурстар табылады.
Бюджет жүйесіінң әрбір деігейінің шығыстар құрамы мен қалыптасуы
әрекеттегі заңнамалық актілерімен тиісті аумақ бойынша қаржыландыруы
қажет нақыт объектілер және оларды іс әрекетін қамтамасыз ету үшін
қажетті шығындарды анықталады.
Республикалық және жергілікті бюджеттер шығыстьарының лимиті бюджеттік
жосапарлау жөніндегі тиісті уәкілетті органдардың ағымдағы және даму
бюджеттік бағдларламалар үшін қалыптастарады. Бюджеттің болжамдық
көрсеткіштері бюджет құралдарын пайдаланудың басымдылық бағыттар
көрсеткшітері операциялық қалдық мөлшері орташа мерзімді фискалдық
саясатпен белгіленген көрсеткіштер және республика мен аймақтар дамуын
орташа мерпзщімді жоспарлаумен анықталған көрсеткшітер бюджет шығыстарымен
лимитін анықтау негшіздері болады. Бұл лимиттерді бюджеттік комиссиада
құроалып бекітілгеннен кейін бюдждет жоспарлау жөніндегі уәкілетті органдар
бюдлжеттік бағңдарлама әкімшілікткеріне жеткізеді.
Ағымдағы бюджеттік бағдарламалар үшін бюджет шығыстарына мемлекет лимитін
есептегенде келесілер қолоданылады:
- ағымдағы бюджеттік бағдарламалар бойынша шығындардың жалпы сомасы
- бекітілген натуралды нормалар
- тиісті қаржы жылдавғы ағымдағы бюджеттік бағдарламалар көлоемі
- орташа мсепрзімсді фикалды саясатта нарықталған бюджет шығыстарының
өсуі немесе төмендеуі
- ғаымдағы қаржылық жылды аяқталатын ағымдағы бьюджеттік бағдарламалар
Даму бюджеттік бағдарламалар үшін шығыстар лимиті бағдарламалар
әкімшіліктері арасында бөлінбей аныфқталады және оның көлемі бюджеттің
барлық шығыстарының жалпы болжамдық көлемі мен ағымдағы бюджеттік
бағдарламалар бойы анықталған бюджет шығыстары лимитінің жалпы көлемі
арасындағы айырмаыс оретінде есептеледі.
Өкімет тағайындаған мерзімде бюджеттік бағдарламалар әкімшішлктері бюдлжет
жоспарлау жөнінденгі уәкілетті органга бюджетті өтініш ұсынады. Бюджеттік
өтініш ол бюджеттік бағдарламаларды дәлелдеук мен оларды қаржыландыру
сомасын анықату үшін қажетті және бюджетьтік бағдарлдамалар әкімшілігі жыл
сайын жасап ұсынатын құжаттар жиынтығы. Бюдлжеттік өтінішгтерді құрудың
негіңзгі мақсаты ол бағдарламаны орындау нәтимжесімен қавжетті ресурстар
жөніндегі сандық және қарждылық тақпарат базасы арқылы болжамдық мерзщімді
бюджеттік бағдарламалар таңдау және олардың нәтижелігімен тисіділігін
бағалау.
Бюджеттік өтініш аймақтың әлеуметтің экономикалық дамуыныңі орташа мерзімді
жоспары тиісиі мерзімидегі мемлекеттік салалық жә”не аймақтық бағдарламалау
негізінде құрылады. Оның мәліметтері бағдарлама жөнінде нақты және толық
ақпараттарды көрсетуі тиіс. Бұл өтінішті бюджеттік бағдарламалар әкімсшілік
түрі ағымдағы және даму бюдлжеттік бағдарламалық үшіән бекітілонген
шығыстар лимиті мөлшері мен тиісті бюдждеттік комиссия анықтаған тиісті
бюджеттен қаржыландырылатын инвестициялық жобавлар тізімиі мен көлоемі
нігіздерінде құүрады. Ресупбликалық немесе жеоргілікті бюдлжеттіку
бағдарлама әкімшілігі тек қана бір бюджеттік өтініш құүрады.
Бюджеттік өтініш келесі бөлімдерден тұрады:
- бюджеттік бағдарламалар тізімі ждәне шығындар солмасы
- әрбьір бюджетті бағдарламаға түсінджірме хат
- бюдлжеттік өтінішке кірген әрбір бюджеттік бағдарламаны паспорптының
жобасы
Бюджеттік өтініш бағдарламаларды қаржыландыру жоспары мен қаржылоандырудың
жиынтық жоспаорын құру үшін негіз болып табылады.
Шығыстарды қайта құрылымдау аумағындағы бюджеттік саясат экономиканың әр
салаларына мемлекет қатысуының салыстырмалы тиімділігіне баға беру мен
мемлекеттке жөнді және қасиетті емес бағыттардлы қатынасуын бюджет
құраладары арқылы қаржыландыруда азайтуға негізделеді. Бұл саясат бюджет
құралдарын шоғырландырып, мемлекеттің ағымдағы міндеттемелерін атқарумен
бірге экономика дамуының басымды бағыттарын шешуге мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, бюджеттік бағдарламаларда қарастырылған шаралардың бюджет
шығыстарымен байланысын айқын белгілеу мен бюджет құралдарын пайдалану
тиімділігін жоғарлатуға экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың әсершіл
жүйесін дасау, бағдарламалық құжатитарды оңтайдандыру мен қалыптагдыру және
оларды бағалау әдісін дайывндау себепші болады.
Бюджет шығыстарын жоспарлауының сапасын жоғарлатуға мүмкіншілік беретін
жолдардың бірі – ол натуралдық нормаларды пайдалану, яғни мемлекеттік
органдар топтары бойынша бір қызметкерге шаққандағы ағымдағы шыңындардың
орташаландырылған нормативін пайдалану орнына қажетті материалды және
материалды емес байлықтарды тұтынудың минималды натуралдық көрсеткіштерін
қолдану.
Республиканың әлеуметті экономикалық дамуының орташа мерзімді жоспарының
негізінде және мемлекеттік пен салалық бағдарламаларға сәйкес басымды
бюджеттік шығыстар ретінде алдысыздағы жылдарға келесі бағыттар
анықтадған:
- денсаулық сақтауды реформалау мен оның дамуы
- білім берудің дамуы
- әлеуметтік реформалардың әрі қарай тереңдеуі
- индустриалды инновациялық дамытуды
- аграрлық секторды дамытуды
- жаңа тұрғын үй сасясатын іске асыруды
- Астана қаласының дамуы.
2.3. Әлеуметтік салаларға бөлінетін бюджеттік қаржыларды жоспарлау.
Зейнетақы төлеу аумағындағы бюджеттің рөлі мен мемлекеттің саясаты.
Зейнетақымен қамтамысз етудегі бюджет шығыстарын қалыптастыру.
Қазақстан Республикасында экономикалық реформалар басынан бастап
әлеуметтілік бағдардағы реттелетін Ұлттық нарық жүйесін құруға
бағытталған. Экономика дамуының әлеуметтік бағыттылығының бір көрінісі
болып елдің қаржы ресурстарны орталықтандыру мен қайта бөлісі табылады.
Осынгың салдарынан мемлекет әртүрлі механизмдерді пайдлана отыврып нақты
мұқтажды азаматтарға жавәрдемақы төлоеу арқөылы адтрестік әлемуттік көмек
көрсетеді. Мысалоы, 2005 жылы әлеуметтік қамтамасыз ету бағдарламарды
қаржыландыруға арналған ресупбликалық бюджеттің шыфғындар көлемі ішкі
жалпы өнім құнына шаққандағы деігейі 4,4 пайывзға жетті.
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мазмұсчнын оның ілеукметтік көмек
көрсетумен әлеуметтік қамтамсыз ету жөніндегі барлық іс әрекет қосындысы
қалыптастырады. Әлеуметтік саясаттың маңызщы мемлекеттің нақөты
әлеуметтік функцияларын іске асыруда көрісністі болады.
Әлеуметтік мемелкеттің барлық экономикасының дамуынан бөлек қарастырукға
мүмкін емес себебі әлеуметтік саланың іс әрекетте болуы оның басты шартын
ол бұл саланы қаржыны қамтамасыз ету. Әлеуметтік саланы
қардылоанждыврудың нарықтық экономикадағы мемелекеттер ролі жөніндегің
мәселелермен бірге қарастыру қажет себебі экономикалық реформалардлы
мемлекетпен нарықтың әсер салаларын шектеудің өте маңызды ролі бар.
Мемлекеттің араласу ауқымдароы нақты елге тән ерекшелоіктер дәстүрлер
және әлем экономикасының бүгінгі дламуымен анықталады.
Шаруашылықты жүргізу нарықтық механизмін объективтік кемшіліктерін жеңу
үшін қажетті экономиканы мемлекеттік реттеу формаларымен мемлекеттіғ
араласу ауқымдары түрлі болуы мүмкін.
Біріншіден оң мемлекеттік реттеудің тек қорғау функциясын атқапру
ретіндке болатын ал қайта бөлу іс әрекеті минималды шығындарды
қаржыландырумен шектелетін мемлекеттің араласуының минималды формасын
ретту. Мұндай әдістеме мемлекеттік қаржылық реттеудің механизмдерін
пайдаланудың шекарасын шектейді сондықтан әлеуметтік саланың көптиеген
мәселелрі мемлекет көмегімен шешілу мүмкін емес.
Екінгшідене, ол мемлекеттік реттеудің нариывқтық механихмге кірісуі демек
соған бағынатыне мемлекеттің араласуыының тікелей емес формасы. Демеке
мемлекет өзіне экономикалық және әлеуметтік салалры арасындағы қарама
арсылықты реттеу міндеттемелерін жіктеген. Біздің республикада
вэжкономиканы мемлекеттік реттеудің орсы фоормасы іске асырулуда.
Үшіншіден, ол мемлекеттік реттеудлің нарықтьы өзіне бағындырған
орталықтандырылған жоспарлау арқылы экономикаға шексіз әсерін тигізетін
мемлекеттің араласуының тікелей формасы.
Қапзақстан Ресупбликасы азаматтарының зейнетақылыық қамтамасыз етуге
құқықтары бар. Бұл аумақтағы мемлекеттің саясаты ҚР Конститутциясына
негізделеді және “зейнетті қамтамасыз ету жөнінде” атты заңмен реттеледі.
Осы заңға сәйкестік 1998 жылдан абстап Қазақстанда зейнеттік қамтамасыз
етудің сол уақытқа дейін әрекетте бьолған ынтымықтық жүйесіінң орынна
жинақтаушы жүйесің енгізілді. Бл заңмен тағы біәр тағайындалған шарт ол
1998 жылдың сәуір айынынуң бірінші жұлдызынап дейін зейнетке шыққан
азаматтарға мемлекет зейнетті құамтамасыз етдуі кепілд етеді. Бюджет
құралдары ақылы зейнеттік қамтамасыз етудің құқықтары бар азаматтарға
зейнетақы ресупбликалық бюджет құралдарынан төленеді.
Зейнетақы төлемдері жөніндегі уәкілетті орган ретінде мемлекеттік
кәсіпорын формасында құрылған зейнетақы төлемдер жөніндегі орталық
болады. Бұл орталық келесі функцияларды орындайды:
- зейнетақымен қамтамасыз етуге құқықтары бар азаматтарға республикалық
бюджет құралдары арқылы зейнетақы төлеу
- пазаматтарға әлеуметітк жеке кодтар иелену
- міндетті зейнетақылық жарналарды кейіптілу есебі.
- Міндетті зейнетақывлыфқ жарналарды агенттерден жиынтық зейнеттік
қорларға аудару
- Мемлекет алдында салықтық міендеттелер атқаруға бағылауды қамтасывз
етиетін оратлоық атқарушы органгдарға объектілредің тізілімдемелірімен
төлем құжаттарын ұсыну
Осы ортылқ жаңа зейнеттік жүйе енгізу барысында зейнетақылық төлемдерді
категориялар бойынша келесі тәртіппен тағайындады:
А)1998 ж 1 қаңтарға дейін зейнетьаұқы алатьын азаматтарға
Ә) зейнеттік жасқа жеткен азаматтарға:
- 1998 ж 1 қаңтарджан абстап 61 жасқа толған ер адамдарға , 56 жасқа
толған әйелдерге
- 1998 ж 1 шілдеден бьастап 61,5 жасқа толған ер адамдарға, 56,6 жасқа
толған әйелдерге
- 1999 ж 1 шілдеден бьастап 62 жасқа толған ер адамдарға, 57 жасқа
толған әйелдерге.
- 2000ж 1 шілдеден бьастап 62,5 жасқа толған ер адамдарға, 57,6 жасқа
толған әйелдерге
- 2001 ж 1 шілдеден бастап 63 жасқа толған ер адамдарға, 58 жасқа
толған әйелдерге
Орталық азаматтың жас шамасына байланысты зейнетақылық төлемдерді ер
адамдардың еңбек стажы 25 жылдан және әйелдердің стажы 20 жылдан кем
болмаған шартта толоық көлемінде зейнет ақы тағайынедайды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz