Ерік туралы жалпы түсінік

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Негізгі бөлім

Еріктік амалдардың даму кезеңдері
Ерік сапалары
Ерікті тәрбиелеу
Ұлылардан ұлағат

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Ерік туралы жалпы түсінік

« Ерік - орыс тіліндегі «воля» сөзінің аудармасы. Төл тілімізде «ерік-жігер», «қажыр-қайрат» ұғымдарымен астарлас сөз «Қайрат» сөзін Абай жиі қолданған, Ж. Аймауытов еңбектерінде «ерікті», «қайратты» деп атаған.

Ерік -бұл адамның мақсатты жұмыс орындау барысында кезіккен сыртқы және ішкі кедергілерді жеңуімен байланысты өз қылық әрекеттерін қолдап, реттей білу қасиеті. Ерік өмірдің ауырпалық түскен жағдайларында белсенділік көтеріп, өзін-өзі реттеудің көзі болумен түгелдей сана басқарымында болады. Адамның өз әрекет-қылығын реттестіре алу қабілетінің негізінде жүйке жүйесінің өзара ықпалды қозу мен тежелу байланыстары жатыр. Осы принциптерге сай ерік саналы өзіндік басқарумен бірге белсенділік арттыру, немесе ынталандыру және реттеу қызметтерін де атқарады.

Ерік- адамның өз мінез- құлқын саналы түрде меңгере алу қабілеті. Адамды әр алуан әрекеттер мен бағыттайтын нәрсе- мақсат қою, соған талпыну. Мұны психологияда ниет деп атайды. Адам сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстарын тек танып, не оған өзінің қатынасын білдіріп қана қоймай, сонымен бірге, оны қажетіне орай өзгерткісі келеді. Еріктің негізгі екі түрі бар. Олар:

Ерікті
Еріксіз

Еріксіз дегеніміз- мақсат қойылмайтын қозғалыстар, мысалы: жөтелу, шашалу, түшкіру т. б жатады.

Ерікті дегеніміз- кез-келген қозғалыс арқылы сыртқы ортаны өзгертуге, оған ықпал жасауға болмайды, бұл ерікті қозғалыс, мысалы: жерге түсіп кеткен нәрсені көтеріп алу, ерікті әрекеттің түріне жатады.

Кейбір ерікті әрекеттер күрделі сипатта болуынан, оның орындалуы ұзақ мерзімге созылуы мүмкін, мысалы, тау ертеп мінем деген альпинист, көрмеге дайындалған оқушы т. с. өз ойларын ақтау үшін талай жұмыстарға маңдай терін төге, ерік күшін сарп етуі керек. Сонымен қатар ерік әрекеті мақсат, мұрат сол талпынған арманға жетуден туындайды.

Мақсатқа жетуде қандай да қиыншылықтарды жеңу сол мақсаттың мән-мағанасын терең түсіне білуге және адамның өз борышын саналы байыптауына тәуелді. Мақсат неғұрлым маңызды болса, адам соғұрлым қандай да кедергілерден қаймықпайды. Кей жағдайларда мақсаттың өмірден де қадірлі болуынан, адам ол үшін жан пидалыққа барады. Аяулы ару батырларымыз Алия мен Мәншүкті еске түсіреміз.

Еріктік әрекеттер табиғаттын түсіну үшін бұл жөніндегі ғылыми көзқарастар өрісіне зер салған жөн. Ерік ұғымы ретінде де, нақты болмыстық құбылыс ретінде де тарихи сипатқа ие. Ежелгі және орта ғасырлық дүние ерік құбылысын бүгінгі біздің түсінігіміздей танып білмеген. Мысалы, ежелгі қоғамда адам еркі жөнінде тіпті сөз болмаған, оның орнына «даналық мұраты» ұғымын қолданған.

Жеке адам қасиеті сипатында ерік ортағасырлықтарға да таныс болмаған. Мұны сол уақытта қоғамда орын алған- экзорис -жын-шайтан қуу үрдісінен аңдауға болады. Бұл үрдісте адам шылғи да енжар астама күйінде танылып, сыртқы әсерлер жинайтын, «ұя» ретінде бағаланған. Ол заманда ерік дербес жасайтын, нақты қайрымды не жауыз құбыжық күштер түрінде енген құбылыс деп есептелген.

Ерік табиғатын былай түсінудің себебі-сол заманда қалыптасқан қоғамның адам әрекет-қылығының негізі оның өзінде екенін мойындамаудан. әр адам бабалардан жеткен нәсілдіктің ізі ғана деп қабылдаған.

Мүмкін, ерік түсінігінің жаңа « Қайта тіктелу» заманында жеке адам проблемасымен бірге ғылым аренасына келуі осы адамның қалыпты жағдайдан ауытқуларын мойындаудан болар. Қалыптан шығып, тек ортасынан бөлінумен жеке адамдық кемелденуге жетіседі. Мұндай тұлға үшінең мәнді нәрсе -ерік бостандығы.

Ерік бостандығы бір жақты асыра дәріптеу нәтижесінде экзистенциализм немесе «тіршілік философиясы пайда болады». Адам белсенділігіне байлау болатын кедергілерді жеңуден көрінетін әрекетшеңдік - «еркіндік инстинкті» деп қарастырады И. П. Павлов. И. М. Сеченов пен И. П. Павлов ерік қимылдарының белгілі бір себепке байланысты болатынын эксперменттік зертеуден дәлелдеген.

Еріктік амалдардың даму кезеңдері

Ерікті әрекеттер мен амалдар -мәнісі мен құрылысы жағынан өте күрделі процесс. Немесе ерікті амал, бұл-мазмұны тұрғысынан өте күрделі психологиялық әрекет.

Ерік қимылы адам даму поцесінде біртіндеп жетіліп, қалыптасатын күрделі процесс екендігін төмендегі струкоурасынан да жақсы көруге болады. Ерікті амал кезеңдері бұл мәселенің мәнін психологиялық тұрғадан ашып көрсетеді. әрбір ерікті әрекетте белгілі мақсат бар. Адам қандай да болмасын белгілі бір істі орындау, өзінің қажеттілігін қанағатандыру үшін өз жағдайын соған бейімдейді.

Адамның еркі алдына мақсат қоюдан басталады. Мәселен орта мектепті бітірген оқушының арнаулы оқу орнына түсуге талабы бар дейік, оқушының бұл мақсаты алдына қоюына оның мәдени қажеті, білім алуға тырысуы түрткі болады. Кез-келген адамнан « сен не үшін оқисың?» деп сұрасаң, оның нендей болсада юір дәлел айтатыны түсінікті. Мұны еріктік амалдың бастамасы - тілек немесе ниет деп атайды. Тілек- келешекте істейтінісіміздің ойға бекуі. Мәселен, «газетке мақала жазсам», деген сөйлемде оның тілегі бейнеленген.

Дегенмен, осы секілді тілектерді еріктік амалға тән талғамдылық сипат 270 тоқтамға келу бар. Ал талғау ниетке ой әрекетінің аралсауын қажет етеді. Ой тезіне салу арқылы адам өзіне қажетсіз тілектерді тежейді де, қажеттілерін орындау үшін тиісті жоспар сызып, амал, айла, әдіс қарастырады. «тілектің алдын -артын тексеріп үйренген адам балалықта ебедейсіз, еркеліктен, т қияңқылықтан, есейгенде есерліктен аман болмақшы», ( М. Жұмабаев) . Соңғы жағдай ғана адамның тілегін нақтылы кесімді түрде келтіреді. « Жақсы ниет жарым ырыс» деп халық тегін айтпаған.

Ерік сапалары

Адамның ерік-жігер қасиеттері сан қилы. Бұлардың іс-әрекеттің нақтылы жағдайларына, орындау тәсіліне қарай бірнеше сапалары бар : 1. Еріктің күтіне ( тоқтамға келгіштік, кедергілерді жеңе алу)

2. Адамгершілікке, ерік қимылының, жеке мүддені, қоға мүддесін меңгере алуы.

3. еріктің адамның дербестігін, тәртіптілік, жинақылық, т. б. бөледі,

Тоқтамға келгіштік- дегеніміз адамның небір қиын-қыстау кезеңдерде қажетті шешімдерге келіп, оны жүзеге асыруға қабілетінің болуы.

Табандылық- адам алған бетінен қайтпай, көздеген мақсатана қайткен күнде де жетуді көздейді.

Мектеп оқушыларын табандылыққа тәрбиелеу мұғалім мына шараларды жүзеге асырып отырады.

Баланы жас кезінен қолына алған ісін ылғи да аяқтатып, оның қолынан іс келетіндігіне сенімін арттырып отыру қажет.
оқушыны дербес әрекеттер жасауға қиыншылқты жеңе білуге үйрету.
Баланы ұжымдағы ортақ мүддн үшін күресе білуге баулу.

Ұстамдылық дегеніміз-адамның оқыс қимыл-қозғалыстан, орынсыз сөйлеуден, босқа күйіп-пісуден бойын тежей алу қабілетті. « Нағыз зор ерік дегеніміз бірдемеге тек тілек етіп, соған қол жеткізу емес, - дейдй А. С. Макаренко.

Жігер дегеніміз- құр тілекпен қанағаттану емес. Бұл бір мезгілдегі тілек те, тоқталыс та, тілектен бас тарту да . . . Тормозсыз машина болмайды және тормоссыз ешбір жігердің де болуы мүмкін емес».

Әрбір адамның ерікті әрекеті өзіндік әрекетке ие, себебі ол жеке тұлғаның тұрақты қасиеттерінің көрінісі. Ерік сипаттарының жалпы бірігуін танытатын құбылыс - ерік күші. Ерік күші еріктік әрекеттердің барша кезеңдерінде қажет, әсіресе оның айқын көрінісі кедергілерді жеңу қажетті нәтижелерді жеңуден көрінеді.

Еріктік әрекеттің жалпыланған сипатты түрі мақсатта көрінеді. Мүдделі мақсат- бұл жеке тұлғаның өз іс-әрекетінің

белгілі бір нәтижеге бағыттай алуы. Осындай қасиеттерге орай адамның басқа да ерік сапаларының мазмұны мен даму деңгейін анықтаймыз.

Қабылдаған шешімін орындалуы үшін өзіндік бақылау мен өзіндік баға үлкен маңызға ие. Егер адам өз іс-әрекетіне орынды бақылау жүргізе алса ғана, көздеген мақсаты іске асады. Қандай да теріс бағадан адам өзінің кері мінез бітістерін орынсыз, ұлғайта танып, осылан өзіне деген сенімін жойып, істен бас тартады. Өзіндік ұнамды бағаның да зиянды тарапы бар. Мұндай адамда обьектив бақылауды өзіндік әсіремадақтауға айналдырып жібереді. Мысалы, кейде ақылды, тіпті дарынды адамдар өз шешімін қорғай алмай, алғашқы кедергілерден сескеніп, оны жеңудің амалына көз жеткізе алмай, жалғастырайын десе, ерік күші жетпей, істен бас тартадыныда болады. Бұл жағдайда адамда қара басының тәндік мүддесі басымдау болып ақыл, ой мен сыртқы жағдай талаптары далада қалады. Кейде адам бастаған ісінің тізгінін қолдан жаздырып алып, әрекет нәтижесінің болымсыздығына көзі жетіп тұрсада, «болғаны болар»деумен, иелеуге келмейтін, ақыл қонымдылығы жоқ ерік сапасы- өжеттік пен қиқарылықты қару етеді.

Ерікті тәрбиелеу

Қандай да еріктік әркетке араласа отырып, адам оның ізгі нәтижесіне байланысты өзіне жауапкерлік жүктейді. Іс-әрекеттің әлеуметтік мәнді нәтижесі алғашқы ниет шеңберінен толастап қоғамдық іс сипаттын алады. Субъекттің осы іске болған жеке жауапкершілігі өз әрекеттерінің салдарын қоғамдық-тарихи талаптар тұрғысынан сараптай білу қабілетінен көрінеді. Әлеуметтік ортасында қалыптасқан заң, мораль, әдеп-ғұрып пен дәстүрлерге орай іс жақсылық не жамандық болып бағаланады.

Жаңа туған балада шартсыз рефлекстер түрінде ырықты қозғалыстар ғана болады. Сондыұтан шын мәнісінде ерікті қимыл бұл кезеңде болмайды. Бала еркінің дамуы ырықты қозғалыстар жасуға үйрене бастаудан, яғни өз қозғалысын, денесін басқара алудан көрінеді. Баланың қозғалысының басқара білуіне тілі шығуның маңызы зор. Тілдің шығуы ерікті қимылдың реттеп, тежеп отыру үшін аса қажет.

Баланың еркін тәрбиелеуді неғұрлым жас кезінен бастау қажет. «Баланы жастан» деп халық бекер айтпаған. Бала тілі шыға бастағаннан кейін, үй ішіндегілердің қылығына еліктейді, ол әрбір нәрсені өзі істеуге тырыса бастайды. Оның өзі тамақтанып, ыдыс жинап, үй сыпырғысы келеді. Бұл бала табиғатына тән, заңды қасиеттер. Мәселен, екі жасар балаға мылтық әперсе, оны таяқ ретінде пайдалануы мүмкін. Себебі, әлі мылтықпен дұрыстап ойнауды білмейді, мылтықтың не екенін түсінбейді. Шамасы келмейтін нәрсеге ұмтылушылық баланың талап-тілегінің қанағаттануына кедергі келтіреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.