1929-1933 жж Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс жайлы ақпарат

Кіріспе

1929-1933жж. Дүниежүзілік эклнлмикалық дағдарыстың ерекшеліктері. Дағдарыс 1929 ж. Қазандағы Нью-Йорк фондылық биржасында милиондаған акциялардың бағасының милиартаған долларға кеміп кетуіне байланысты үрейден басталады. Бұл бағалы қағаздар рыногінің апатқа ұшырауы еді. Акциялармен биржалық алып-сатушылық және олардың курсын 1928-1929 жж. Экономикалық серпіліс кезіндегідей жасанды түрде асыру осындай салшдарға алып келетіні күмәнсіз еді. Бірақ биржа апаты терең экономикалық дағдарыстың тек сыр-ткы көрінісі ғана болды.
Экономикалык циклдің міндетті кезеңі болып табыла-тын экономикалық дағдарыстардың ең басты себептерінің бірі — өндіріс пен тұтыну арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы болып табылады: шығарылған тауарлар рыногіндегі ұсыныс оларға деген төлем кабілеті — сұра-ныстан асып кетеді. Тауарлар жатып калмасын деп өндірушілер әдетте дағдарыс кездерінде бағаны кемітеді, өндірісті азайтады, жұмысшыларды қысқартады, капитал салымын кемітеді.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: 1929-1933 жж. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс

Орындаған: ИС 1-1 к тобының
студенті Табулдиева А.Д.
Тексерген: Нұрғалиевна Н.С.

Алматы 2007
1929-1933 жж. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс

1929-1933жж. Дүниежүзілік эклнлмикалық дағдарыстың ерекшеліктері.
Дағдарыс 1929 ж. Қазандағы Нью-Йорк фондылық биржасында милиондаған
акциялардың бағасының милиартаған долларға кеміп кетуіне байланысты үрейден
басталады. Бұл бағалы қағаздар рыногінің апатқа ұшырауы еді. Акциялармен
биржалық алып-сатушылық және олардың курсын 1928-1929 жж. Экономикалық
серпіліс кезіндегідей жасанды түрде асыру осындай салшдарға алып келетіні
күмәнсіз еді. Бірақ биржа апаты терең экономикалық дағдарыстың тек сыр-ткы
көрінісі ғана болды.
Экономикалык циклдің міндетті кезеңі болып табыла-тын экономикалық
дағдарыстардың ең басты себептерінің бірі — өндіріс пен тұтыну арасындағы
тепе-теңдіктің бұзылуы болып табылады: шығарылған тауарлар рыногіндегі
ұсыныс оларға деген төлем кабілеті — сұра-ныстан асып кетеді. Тауарлар
жатып калмасын деп өндірушілер әдетте дағдарыс кездерінде бағаны кемітеді,
өндірісті азайтады, жұмысшыларды қысқартады, капитал салымын кемітеді.
Өндірісті рыноктің тарылғын көлеміне дейін теңестіру циклдік дағдарыстан
автомат-ты түрде шығудың алғашкы адымы болып табылады. Бұл бұрын болған
экономикалық дағдарыстарға тән көрініс болатын. Бірақ 1929—1933 жж.
экономикальщ дағдарыс ерекше болды.
Дағдарыстан шығудың автоматтық механизмінің "істемей калуы" көп
жағдайда капиталистік шаруашылықтың кұрылымының өзгерістерімен байланысты
болды. Капитал мен өндірістің аса ірі бірлестіктерде шо-ғырлануы ірі
бірлестіктерге олардың өндіріске монопо-лиялықтарына байланысты бағаны
төмендетпей, бір мезгілде өндірісті қысқартуға мүмкіндік берді. Дағдары-
стың аса ұзақка созылуы (кей елдерде бес жыл бойына) дағдарыстан автоматты
түрде шығудың дәстүрлі рыноктік механизмінің бүл жағдайда істемейтіндігін,
сол себепті мемлекеттік реттеу механизмімен толықтырылуы тиіс екендігін
көрсетті. Халықаралық тауар алмасу процестеріне кедергі келтірген
қолдаушылык саясаты да дағдарыстан шығуды қиындатты.
XX ғ. бірінші үштігінде жасалған жаңа техника мен технологияның жаппай
өндірісті камтамасыз етуге мүмкіншіліктері бар болатын. АҚШ-та жаңа
дәуірдің белгісі автомобиль шығару болды. Жаппай өндірісті бастау уииін
жаппай сатып алушы, жаппай гщтыщшы қажет. 1929—1933 жж. дағдарыста дәл осы
өндіріс пен тұтынудың, ұсыныс пен сұранымның арасындағы сәйкессіздік
көрініс тапты.
Акырында, дағдарыс бүрын болып көрмеген мөлшерде тұрақты жаппай
жұмыссыздық туғызды, миллиондаған адамдар үшін аштық, бүліктер мен
көтерілістер каупін төндірді, яғни әлеуметтік мәселелер шиеленісе түсті.
Дүниежүзілік экономикалык дағдарыстың аса маңызды ерекшелігі циклдік
дагдарыстың уізац мерзімдік құрылымдық дағдарыспен тура келуінде болды. 30-
жж. циклдік экономикалык дағдарыс әдетте әрбір 10—15 жылда бір рет келетін
кұрылымдық дағдарыска тура келді. Орыс ғалымы Н.Д.Кондратьев 20-жж. өзінде-
ақ экономикалық дамудағы "үлкен циклдер", немесе "ұзын толкындар" теориясын
тұжырымдаған болатын. XX ғ. аса ірі экономикалық және саяси сілкіністері
экономикадағы "ұзын толқындар" теориясының дұрыстығын дәлелдеп берді.
Экономикада "ұзын толқындар" деп үзактығы шамамен алғанда 48—55 жылға
созылатын экономикалық белсенділіктің оқтын-оқтын ауыткып тұруын айтады.
Мұндай жартығасырлық аралық келетін кезеңдерде ин-дустрияльщ қоғамның
техникалық және технологиялық негізі жаңарып, бүл қүбылыс капиталистік
өркениеттің басты-басты экономикалык аймақтарының шаруашылықтарының барлық
салаларын камтиды. Мұндай циклдер XVIII ғ. 80-ж. соңы мен 90-шы жж. басынан
басталған болатын. Сол кезден бастап батыс елдері төрт "үзын толқындарды"
бастарынан өткізді, олардың әрқайсысы-ның бірінші жартысында конъюнктураны
арттыратын кезеңі болса, соңынан төмендетін кезеңі болады. Арттыратын және
төмендететін кезеңдердщ түйіскен жерінің үлесіне өлеуметтік сілкіністердің
көп бөлігі (соғыстар, революциялар, аса ірі әлеуметтік-саяси қактығыстар)
келеді. Бүл үлкен циклдердің шеңберлері шамамен мына төмендегідей: 1780 ж.
соңы — 1840 ж.; 1840 ж. соңы -1890 ж.; 1890 ж. соңы — 1940 ж. басы; 1940 ж.
басы — 1982—1985 жж. Сөйтіп, XX ғ. екі толык "үзын тол-қындар" орын алды,
ал 1980 жж. басталған бесінші "үзын толқындар" немесе кезең XXI ғ.
аяқталмакшы.
1914—1945 жж. аралык кезең конъюнктураның төмен-деу кезеңін қамтиды.
Бүл уақыт ішінде екі дүниежүзілік соғыс, 30-жж. дүниежүзілік экономикалық
дағдарыс, Ресей мен кейбір еуропалык елдердегі революциялар, Еуропадағы
тоталитарлык және авторитарлык режим-дердің орнауы секілді окиғалар орын
алды. Бүл кезеңді дүниежүзі тарихында ең ірі омырылу, либералдыц демок-
ратияның терең дагдарысы және еуропалъщ өркениеттіц өзін-өзі жойып жіберу
цаупі деп қарастырған жөн. Соғы-саралык онжылдықтар мен екі дүниежүзілік
соғыстың күйзелістерінен шығу жолдарының қиындығы мен кара-ма-қайшыльщтығы,
міне, осында болды.
Кейнсшілдік. Экономистер дағдарыстан байкау жөне қателіктер әдісі
аркылы да, теория көмегімен де шығу жолдарын іздестірді. Әр түрлі
көзқарастар тоқырасты (әлеуметтік рыноктік шаруашылықтың либералдык
теорияларынан шаруашылықты бір орталыктан жоспарлау мен бөлудің
тоталитарлық және социалистік теорияла-рына дейін). Бұл ізденістерде ең
үлкен табыс ағылшын экономисі Дж.М.Кейнстің үлесіне тиді. Ол өзінің теори-
ясының негізін "Жұмыспен қамту, пайыз және акша теориясы" (1936) кітабында
баяндады.
Кейнсшілдік ең алдымен үкіметтер мен кәсіпкерлердің экономикалык
стратегиясын өзгертуді көздеді. Кейнс жағ-дайды дүрыс бағалады: жаңа
өндірушішк мүмкіншіліктер жаппай өндіріс өшмдерін түтынуда қоғамның мүмкін-
шіліктерінің шектелгендігше тап болды. Мүндай жагаіай өндіріс үйлесімді
және тұракты даму үшін оған жаппай түлыну мүмкіштті тгігі сай келуі керек.
Халықтын қайыр-шылығы және еңбек акыны төмендету жолымен "тер сығып алу"
жағдайында, яғни сатьш алушылық кабілетін төмендету жолымен тауарлардың
салыстырмалы артык-тығы түйығынан шығу мүмкін емес еді. Бүл түйықтан
шығудың бір-ақ жолы болды, ол еңбек акыны арттыру жолымен (Кейнсше "тиімді
сұраныс") еңбекшілердің са-тыпалушылык қабілетін арттыру немесе қорлардың
ар-тығын қоғамдық түтынуға, қоғамдық жүмыстар шығын-дары аясына,
қызметтерге, ағарту ісіне (мемлекеттік шығындар арқылы) аудару жолы еді.
Екінші нұсқа ми-литарландьфу болды. Кейнс түтыну көлемін, жалпы сүра-нысты
мемлекеттік шығындарды үлғайту жолымен арт-тыруды үсынды. Мүндай бағытты
тіпті мемлекет қарыз-дарын үлғайту жолымен де жүргізу қажет деп санады. Бүл
өндірістің қүлдырауына және тауарлардың жатып қалуына бөгет болып, бір
мезгілде каржыларды аса жоқ-шылық көріп отырғандардың пайдасына қайта
бөлуге, қоғамдық жүмыстар үйымдастыруға, жаңа жүмыс орьш-дарын күруға
мүмкіндік берер еді. Осы жолмен жүмыс-сыздыкты азайту, тіпті тольщ жүмыспен
камтамасыз ету мәселесін де шешуге мүмкін еді.
Кейдс экономиканы дағдарысқа карсы реттеу жөнінде бірнеше нақтылы
шаралар ұсынды. Ол мемлекеттік шығындарды азайту немесе арттыру,
экономикалык қонъюнктураға байланысты салыктар мен банк пайызда-рын кеміту
немесе көбейту аркылы экономиканы жал-пы мемлекеттік реттеу (макрореттеу)
механизмін жаса-ды. Дағдырыс жағдайында "сұранысты кампиту", яғни өндірісті
ынталандыру мақсатында мемлекеттік шығын-дарды арттыру, салык пен банк
пайызын азайту, ал экономиканын "кызып кеткен" жөне иніляпия жағдайында
шығындарды азайту, салыктарды және банк пайызын көбейту ұсынылды.
Мемлекеттік реттеудің бұл шаралары "тоқта-жүре бер" ұстанымы деген ат алды.
Дағдарыстан шығу жолдары. Тоталитаризм немесе демократия? Мемлекет пен
мемлекеттік реттеудің рөлі туралы мәселе экономикалық дағдарыс пен
әлеуметтік куйзелестерден шығу жолдарына байланысты мәселелер шумағымен
қоса өрілген болатын.
Сайып келгенде, барлык пікірталастырдың үшы ең басты мәселеге —
мемлекет пен азаматтық қоғамның, мемлекеттік және жеке меншіктердің,
мемлекеттік реттеу мен рыноктың рөліне келіп тірелді. Тіпті дарашылдық пен
дәстүрлі либерализм идеяларының тамырлары тереңге кеткен американ коғамының
өзінде де мемлекеттік реттеу мәселелері буржуазияшыл саясат-керлер мен
экономистердщ, көсіпкерлердің назарын өзіне аудара бастады. Ал Еуропада
өткен ғасырдың соңында-ақ марксистік емес саяси экономия мемлекеттік реттеу
мен экономикаға араласудың маңызды рөл атқаратында-ғын дәлелдеген болатын.
Бүл мәселе сол кездің басты идеялық-саяси қайшы-лыры — мемлекет пен
түлға, мемлекет пен азаматтық коғам арасындағы катынастар түрасында
принциптік түрде карама-карсы түсініктерді үстанған тоталитаризм мен
либералдык демократия арасындағы келіспеушілікке байланысты болды. Бүл
өмірлік маңызы бар мәселер-ден алыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.