Бейімбет Майлиннің өмірі мен шығармашылығы

Кіріспе

Бейімбет – поэзия, проза, драма саласында бірдей өнімді еңбек еткен қаламгер. Ол «Садақ» қолжазба журналында, «Айқап» журналында, «Қазақ» газетінде жарияланған алғашқы өлеңдерінен бастап-ақ ел өмірінің сан-сала көкейкесті мәселелеріне ден қояды. Сахара жұртының мұң-мұқтажын, арман-аңсарын, әсіресе азаттық-теңдік тақырыбын тілге тиек етеді. Бейімбеттің поэзиялық шығармаларындағы Мырқымбай – типтік кейіпкер деңгейіне көтерілген жиынтық бейне. Мырқымбай бейнесі арқылы Бейімбет сол кездегі қазақ кедейлерінің болмыс-бітімін, уақыт, қоғам аясындағы тіршілік-тынысын суреткерлік шыншылдықпен бедерлей алған.
Бейімбет қазақ поэзиясында поэма жанрының өрісін ұзартып, өресін биіктетуге қомақты үлес қосқан. Оның «Байдың қызы», «Рәзия қыз», «Қашқын келіншек», «Маржан», «Өтірікке бәйге», «Кемпірдің ертегісі», «Хан күйеуі», «Мырқымбай» поэмалары тақырыбының әр алуандығымен, оқиғалық тартымдылығымен, өзіндік тіл-стилімен қазақ поэзиясының көрнекті үлгілерінің бірі болып табылады.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Бейімбет Майлин
Майлин Бейімбет (1894-1938)

Бейімбет – поэзия, проза, драма саласында бірдей өнімді еңбек еткен
қаламгер. Ол Садақ қолжазба журналында, Айқап журналында, Қазақ
газетінде жарияланған алғашқы өлеңдерінен бастап-ақ ел өмірінің сан-сала
көкейкесті мәселелеріне ден қояды. Сахара жұртының мұң-мұқтажын, арман-
аңсарын, әсіресе азаттық-теңдік тақырыбын тілге тиек етеді. Бейімбеттің
поэзиялық шығармаларындағы Мырқымбай – типтік кейіпкер деңгейіне көтерілген
жиынтық бейне. Мырқымбай бейнесі арқылы Бейімбет сол кездегі қазақ
кедейлерінің болмыс-бітімін, уақыт, қоғам аясындағы тіршілік-тынысын
суреткерлік шыншылдықпен бедерлей алған.
Бейімбет қазақ поэзиясында поэма жанрының өрісін ұзартып, өресін
биіктетуге қомақты үлес қосқан. Оның Байдың қызы, Рәзия қыз, Қашқын
келіншек, Маржан, Өтірікке бәйге, Кемпірдің ертегісі, Хан күйеуі,
Мырқымбай поэмалары тақырыбының әр алуандығымен, оқиғалық
тартымдылығымен, өзіндік тіл-стилімен қазақ поэзиясының көрнекті
үлгілерінің бірі болып табылады.
Бейімбет Майлин дарыны оның прозалық шығармаларында айрықша жарқырап
көрінген. Әсіресе, қазақ прозасында әңгіме жанры Бейімбет шығармалары
арқылы кемелдене түсті. Оның әңгімелері өмір шындығын дөп басып көрсететін
реалистік тегеурінімен, көркемдік биік өресімен, тақырыбының әр
алуандығымен дараланады. Ол – көркем әңгімелері арқылы өзі өмір сүрген
заман тынысы мен қоғам өмірін энциклопедиялық кемелдікпен сомдай алған ұлы
суреткер.
Бейімбет – он беске тарта повесть, бұған қоса Азамат Азаматович атты
роман жазған қаламгер. Оның Қызыл жалау, Қоңсылар атты романдары
аяқталмай қалған. Мұның сыртында ол – ірілі-ұсақты 25 пьеса, либретто,
сценарийлердің авторы.
Бейімбет Майлин шығармалары қазақ әдебиетін барлық салада байытқан
рухани асыл қазына ретінде халқымен мәңгі бірге жасайтын болады.
Бейімбет Майлин (1896 ж. Қостанай обл. , Таран ауд., - 1937 ж.) -
жазушы, қазақ әдебиетінің негізін салушылардың бірі. Әкесі Жармағамбет те,
атасы Майлы да кедей адамдар болған. Жастай жетім қалған Бейімбет шешесі
Құлғизар мен әжесі Бойдастың тәрбиесінде өседі. Әжесі Бойдас кезі келгенде
өлең де шығарып жіберетін сөзге ділмар жан болған. Бұл үйде ақындар,
жыршылар жиі қонақ болып, ұзақ таңға небір дастандар жырналып, суырып салма
айтыстар болып, өлеңдер айтылып тұрған. Оның үстіне шығыстыңқиссаларын
жақсы көретін әжесі кейіннен Бейімбет ауыл молдасынан хат таныған соң оған
ұзақтаңға жыр!дастандар оқытып, тыңдайтын болған. Осының барлығы жас
Бейімбеттің сөз өнерін сүйіп, әдебиет жолына түсуіне ықпал жасады. Әуелі
ауыл молдасынан сауат ашқан Бейімбет кейіннен Арғынбай қажының медресесінде
екі жылдай дәріс алады. 1913 ж. Троицкідегі Уазифа мектебінде, оны
бітірген соң Уфадағы Ғалия медресесінде оқиды. Медреседе оқып жүргенде
татардың Ғалымжан Ибрагимов, Мәжит Ғафури сияқты белгілі жазушылармен
танысады. Осында шығып тұрған Садақ атты қолжазба журналға белсене
араласып, өзінің алғашқы прозалық туындысы, Шұғаның белгісі әңгімесі
жариялайды. Өлеңдері Айқап журналында басқа да басылымдарда шыға
бастайды.
Осы жылдарда ол қазақ, татар, башқұрт, орыс әдебиеттерімен кеңірек
танысып, әдеби сауаты арта түседі. Денсаулығына байланысты Майлин медресені
аяқтай алмай, 1916-1921 ж. ауылда бала оқыту, мұғалімдікпен айналысты. Осы
кездерде 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалысына арналған, төңкерістен кейінгі
кездердегі қазақ аулының тұрмысын суреттейтін бірсыпыра өлеңдер жазды. 1922-
23 ж. Орынборда шығып тұрған Еңбекші қазақ газетіне қызметке келеді.
Газетте редактор болып істейтін белгілі революцонер ақын С.Сейфуллиннің
қарамағында жұмыс жасау Майлиннің шығармашылық жолына үлкен өзгерістер
әкеледі, еңбекші таптың саяси мүддесін көздеген өлеңдер жаза басатайды.
Еңбекші Қазақ газеті бетінде өлең!әңгімелері жиі жарияланады. Шұғаның
белгісін қайтадан өңдеп, Кызыл Қазақстан журналында бастырады. 1923-1925
ж. Қостанайда шығып тұрған Ауыл газатінде істейді. Раушан!коммунист
повесі осы кезде жазылады. 1934-1937 ж. Қазақ әдебиеті газетінде редактор
болды. 1937ж. халық жауы деген жаламен ұсталып, 1938ж. ақпанның 25-і күні
атылып кетті.
Майлин аз өмірінде аса өнімді еңбек етіп, елуге тарта кітабын шығарды.
Оның шығармаларында қазақ кедейінің мінез-құлқы, тұрмыс-тіршілігі, арман-
мүддесі бұрын болмаған деңгейде жан!жақты да терең суреттеліп, қміршең
типтік бейнелер жасалды. Майлиннің ақындық қызметі 1912ж. жазылған
Мұсылмандық белгісінен басталады. Төңкеріске дейін жазған көп өлеңдерінде
(Мұқтаждық, Мал, Байлыққа) ауылдың ауыр тұрмысы, әлеуметтік теңсіздік
жырланады. 1916ж. ұлт-азаттық қозғалысы Майлин шығармашылығындағы халықтық
сыйпатты күшейте түсті. Осы кезден жазылған Қанды тұман өлеңінде
қараңғыға қамалған қалың елдің, аянышты халі суреттеледі. Ақынның
шығармашылығында ұлт-азаттық, ағартушылық, демократтық сарындар түпкілікті
қалыптасып, жаңа биіктергк бет алды. Кедей, Жауыз кім?, Кедейге,
Құтты болсын, Мейрамың, Бүгін, Гүлденсе ауыл - гүлденеміз бәріміз,
Коллективтің жырын айт сияқты өлеңдерінде жаңа заман әкелген ауылдағы
өзгерістерді, ондағы елдін тұрмыс-тіршілігін зор шабытпен жырға қосты.
Майлин поэзиясындағы Мырқымбай бейнесі - жиырмасыншы жылдардағы қазақ
кедейінің типік бейнесін жасау жолындағы үлкен табысы. Мырқымбай - тұтас
бір қтпелі дәуірдегі ауыл кедейінің қмірінде болған қзгерістерді оның сана-
сезімі, мінез-құлқы, іс-әрекеті, тұрмыс-тіршілігі арқалы шынайы суреттелген
типтік бейне. Мырқымбай сияқты типтік дәрежеге көтерілген бейне қазақ
әдебиетінде күні бүгінге дейін жасалына жоқ. Ол ақынның жиырма шақты
өлеңінде, екі поэмасында бірде басты, бірде қосымша кейіпкер ретінде
көрінеді. Майлиннің біраз өлеңдері әйел теңдігі тақырыбына арналған.
Қыздың сәлемі, Қашқын келіншек, Ақсуаттың жанында сияқты өлеңдерінде
ескі салтқа негізделген қазақ қыздарының аянышты тағдырлары суреттеледі.
Азат әйел, Ғазиза, Шал мен қыз, Ажар сияқты өлеңдерінде жаңа
заманда теңдікке жетіп, бақытты өмір сүре бастаған жастарды жырға қосты.

***
Майлин Бейімбет (Бимағамбет) (1894-1938) — қазақтың көрнекті жазушысы,
қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.

Өмірбаяны

Туып-өскен жері — қазіргі Қостанай облысының Таран ауданы. Бір жасқа
толмай жатып әкесінен, алтыға шығарда шешесінен айрылған. Жетімдік зардабын
шегіп, байларға жалданады.
Алғаш ауыл молдасынан оқып сауат ашқан. 1911-1915 жылдар аралығында
Троицк қаласындағы Уәзифа медресесінде, Қостанайдағы орысша қазақша
мектепте, Уфадағы Медресе Ғалияда оқып білім алған.
1916-1919 жылдары мұғалім болады, жазушылықпен шұғылдана бастайды.
Қазақ, Ауыл газеттері мен Айқап, Садақ журналдарына жазып тұрады.
Б.Майлин Еңбекшіл қазаққа Еңбек туы болып тұрған кезде-ақ атсалыса
бастаған. Алғаш мақалаларымен қатысқан ол әдеби қызметкер, бөлім
меңгерушісі, хатшысы да болған, редакторлыққа дейін өскен. Бірақ көп
істемеген.
1920-1922 жылдары газетті жасауға алғаш шығарушылар алқасы басшылық
жасап, кейін жекелеген тұлғалар келе бастаған тұста басылымға Б.Майлин
секілді жеті-сегіз адам жетекшілік еткені мәлім.
Содан соң, Еңбекші қазақ (қазіргі Егемен Қазақстан) газетінде
қызмет істеп (1922-1923), Қостанайдағы губерниялық Ауыл газетінде шығарды
(1925). 1925-1928 жылдары қайтадан Еңбекші қазақ газетінде қызмет істеп,
Қазақтың пролетар жазушылары ассоцияциясын (ҚазАПП) ұйымдастыруға қатысты
(1928-1932).
Мұнан кейінгі 30-шы жылдарында Социалистік Қазақстан (қазіргі
Егемен Қазақстан) газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары,
Ауыл тілі, Қазақ әдебиеті басылымдарының бас редакторы болып істейді.
1938 жылы жазықсыз тұтқындалып, қызыл қырғын саяси репрессияның
құрбаны болды.

Шығармалары

Бейімбет поэзия, проза, драма саласында бірдей өнімді еңбек еткен
қаламгер. Ол Садақ қолжазба журналында (1913), Айқап журналында (1914),
Қазақ газетінде (1915) жарияланған алғашқы өлеңдеріне ден қояды. Сахара
жұртының мұң мұқтажын, арман аңсарын, әсіресе азаттық теңдік тақырыбын
тілге тиек етеді. Бейімбеттің поэзиялық шығармаларындағы Мырқымбай типтік
кейіпкер деңгейіне көтерілген жиынтық бейне. Мырқымбай бейнесі арқылы
Бейімбет сол кездегі қазақ кедейлерінің болмыс бітімін, уақыт, қоғам
аясындағы тіршілік тынысын суреткерлік шыншылдықпен бедерлей алған.
Бейімбет қазақ поэзиясында поэма жанрының өрісін ұзартып, өресін
биіктетуге қомақты үлес қосқан. Оның Байдың қызы, Рәзия қызы, Қашқын
келіншек, Зайкүл, Маржан, Өтірікке бәйге, Хан күйеуі Кемпірдің
ертегісі, Бөліс, Мырқымбай поэмалары тақырыбының әр алуандығымен,
оқиғалық тартымдылығымен, өзіндік тіл стилімен қазақ поэзиясының көрнекті
үлгілерінің бірі болып табылады.
Бейімбет Майлин дарыны оның прозалық шығармаларында айрықша жарқырап
көрінген. Әсіресе, қазақ прозасында әңгіме жанры Бейімбет шығармалары
арқылы кемелдене түсті. Оның әңгімелері өмір шындығын дөп басып көрсететін
реалистік тегеурінімен, көркемдік биік өресімен, тақырыбының әр
алуандығымен дараланады. Ол көркем әңгімелері арқылы өзі өмір сүрген заман
тынысы мен қоғам өмірін энциклопедиялық кемелдікпен сомдай алған ұлы
суреткер.
Бейімбет он беске тарта повесть, бұған қоса Азамат Азаматович атты
роман жазған қаламгер. Оның Қызыл жалау, Қоңсылар атты романдары
аяқталмай қалған. Мұның сыртында ол ірілі ұсақты 25 пьеса, либретто,
сценарийлердің авторы.
Бейімбет Майлин шығармалары қазақ әдебиетін барлық салада байытқан
рухани асыл қазына ретінде халқымен мәңгі бірге жасайтын болады.

***
БЕЙІМБЕТ МАЙЛИН

(1894-1938)

Жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиетінің іргелі жанрларын
қалыптастыруға айтарлықтай үлес қосып, биік белеске шығарысқан аса көрнекті
суреткер жазушы, ақын әрі драматург Бейімбет Майлин — өндіре жазып, сөз
өнерінің алтын қорына жататын туындылар берген бірегей дарын. Замандастары:
"Маңдайына түскен шашын сұқ саусағына орай ширата отырып, жазудан бас
алмайтын еді", — деседі. Сондықтан да кемел қаламгердің қыршын жаста —
қырықтың төртіне жетер-жетпесте — дүние салғанына қарамай, атағы да зор,
артына қалдырған әдеби мұрасы да аса бай.
Өмірбаяны. Болашақ қаламгер 1894 жылы бұрынғы Торғай облысы, Қостанай
уезі, Дамбар болысындағы Ақтөбе деген жерде (қазіргі Қостанай облысы, Тобыл
ауданы, Майлин кеңшары) туған. Екі жасында әкесі қайтыс болып, күн көріс
үшін шешесі бір байға сауыншылыққа жалданады. Жетілерге келгенде
Бейімбеттің өзі де әлгі байдың қозы-лағын бағьш, соңынан ат-арбасына
делбеші болады. Сөйтіп, ол жоқшылық зардабын өзі де әбден біліп-танып, кәрі
әжесі мен анасының зарлы кейістіктерінен, құдайға шағынуларынан тітіркене
тұшынып өседі. Алуан түрлі аңыздар мен ел іші әңгімесін мол білетін, өмір
тауқыметін әсерлі етіп өлеңге айналдыратын әжесі немересінің жасынан
қисынды, қызық сөзге, әдебиетке зауықты больш өсуіне әсер етсе керек.
Алғашында ауыл молдасынан оқып, қара таныған зерделі де орнықты бала
өзі талпынып, сол ауылдағы татар мұғалімінен сабақ алады. Содан кейін
16—18 жастарында жақын жердегі Әбдірахман Арғынбаев деген кісінің
медресесінде оқиды. Білімге құштар Бейімбет осымен тоқтап қалмай, 1913-
1914 жылдары Троицкідегі “Уазифа” (“Міндет'') мектебін бітірген соң, 1914
жылы Уфа қаласындағы Медресе-Ғалияға түседі. Онда әйгілі оқымыстылар,
жазушылар Мәжит Ғафури, Ғалымжан Ибрагимов (бертінде — 90-жылдардың басында
қайтыс болған) дәріс беретін. Әйгілі башқұрт жазушысы Сайфи Құдаш пен
Мағжан Жұмабаев та осы медреседе қатарлас оқыған. Медреседе шығьш тұрған
"Садақ" атты қолжазба журналдың 1914 жылы 3-санында Бейімбеттің тұңғыш
туындысы — "Шұғаның белгісі" хиқаяты жарияланады. Проза жанры қазақта енді
ғана тәй-тәй тұра бастаған кезде жиырма жасар жігіттің бірден осыншалық
көркем, әсерлі хикаят жазуы зиялы қауымды таң-тамаша қалдырады. Бұл хикаят
өзінің барша асыл қасиеттерімен осы күнге дейін тамсандырьш келе жатқан
татымды туынды болып қалып қойды. Бейімбет сол жылдары орыс тілін үйреніп,
орыстың классикалық әдебиетімен танысады. Бірақ ол денсаулығына байланысты
оқуын аяқтай алмайды. Емделу жағдайымен Троицкіге барады (1915 ж.), ондағы
"Айқап" журналына өлеңдер бастырып, журналдың шығарушылары: Мұқамеджан
Сералинмен, өте дарынды ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровпен жүздеседі. Ауылында
мұғалім болып жүрген кезінде қазақ жастарын майдандағы қара жұмысқа алу
туралы 1916 жылғы аты шулы патша жарлығына қарсы бүкіл ел көтерілгенде,
Бейімбет Майлин ұлт-азаттық көтерілісін жақтап, азаматтарды атқа қонуға
шақырған өлеңдер жазады. 1917 жылғы ақпанда патшаның тақтан түсуін, қазақ
елінің азаттық алуына мүмкіндік туды деген оймен, қуана қарсы алады. Елді
мал деп, мансап деп, немесе бай, кедей болып бөлініп, ала ауыз болмай,
тұтас ұлттың мүддесі жолына жұмылуға шақырады.

Бұрынғыдай байың, жарлың шашылма!
Бірлікпенен жұмыс атқар, басыл да!
Азын-аулақ миың болса басыңда,

Партия, штат, дау - шарыңды қой, қазақ! — дейді. Бұл сөздің бүгінгі
күн үшін де ешбір ескірмегенін дәлелдеп жату артық. Кеңес өкіметі орнап,
халықты тырп еткізбей, өз ырқына көндіргеннен кейін Бейімбет те жаңа
тіршілік жағында болып, ауылдық жердегі жұмыстарға қатысады. 1922 жылдан
бастап мерзімді баспасөзде жұмыс істеп, сол кездегі астана — Орынборда
шығатын газеттерде әңгіме, өлең, очерктері шығып тұрады. "Шұғаның белгісі"
хиқаяты журналда жарияланып, өлеңдер жинағы жарық көреді. 1923 жылы
Қостанай қаласында "Ауыл" газетін шығарысады, сол кездегі қазақ прозасының
айтулы табысы саналған белгілі "Раушан — коммунист" хикаяты алғаш рет сонда
басылады. Үкіметтің арнайы шақыруымен 1925 жылы жаңа астана — Қызылордаға
келіп, республикалық басылымдарда жауапты қызметтер атқарады. 1934-1937
жылдары "Қазақ әдебиеті" газетінің редакторы болады, өмірінің ақырына дейін
1934 жылы құрылған Қазақстан жазушылар одағының басшылық құрамында больш,
әдеби істі ұйымдастыру, жас таланттарды тәрбиелеу жұмысына аянбай ат
салысады. Жазудан жалықпайтын майталмен суреткердің ірілі-уақты талантты
туындылары күн құрғатпай дерлік жарық көріп жатады. Туған елінің Қазан
төнкерісіне дейінгі және одан кейінгі өмірін, ондағы өзгерістер мен олардың
терең себептерін, адамдарының психологиясы мен мінезін жетік білетін
сұңғыла талант иесінің қаламынан туған өлең, поэмалары, соның ішінде,
әсіресе төңкерістен кейінгі қазақ кедейінің типтік бейнесін табиғи сомдаған
"Мырқымбай" топтамасы, қысқа да қызықты әңгімелері, әйгілі "Шұғаның
белгісі", "Раушан — коммунист" хиқаяттары, "Азамат Азаматыч" романы,
"Талтаңбайдың тәртібі", "Майдан", "Неке қияр", т.б. драмалары — бәрі
жиналып келіп, ауыл өмірінің біртұтас көркем күнделігі, ғажайып суреттің
шежіресі іспетті. Даңқты замандастары Бейімбет шығармашылығын солай
қабылдап, солай бағалады да. 1933-1936 жылдары жарық көрген төрт томдық
шығармалар жинағын қоса алғанда, көзі тірісінде Б. Майлиннің елу шақты жеке
кітабы шыққан. Бұл жағынан кезінде оған теңдес басқа қазақ қаламгері болған
емес. Ерен талант, біртоға мінезді ерінбейтін еңбеққор жазушы 1937 жылы
нақақтан қамауға алынып, 1938 жылдың ақпанында, өзінің даңқты қаламдас,
түйдей құрдас-достары С. Сейфуллин, I. Жансүгіровтермен бірге тоталитарлық
жүйенің құрбаны болды.
Үлкен суреткер артына тамаша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.