Саяси сананың мәні, құрылымы мен ерекшеліктері

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ж о с п а р ы:

І. Кіріспе.

ІІ. Негеізгі бөлім

а) Саяси сананың мәні, құрылымы мен ерекшеліктері.

ә) Қарапайым сана және саясаттағы зерделіктің мәні.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланған әдебиетер

Кіріспе

Тіршіліктегі ең ғажап әрі керемет құбылыс адамның рухани дүниесі, санасы ойы. Адамзат игілігіндегі барлық материалдық және рухани жетістіктердің бәрі сананың құдіретінен туындайды. Объективтік дүниеде сананың баламасы жоқ. Ол тек адамға ғана тән. Сана ойлау проңсссі арқылы пайда болады. Сана мидың қызметі дейтініміз содан. Өмір терең құбылыстарға бай. Сол кұбылыстарды білуге, ұғынуға талпыныс, ізденіс сананы тудырады. Сана материядан басқаша, өзгеше сана, рухани құбылыс. Одан соң сана бір жағынан жинақталған білім, екінші жағынан таным проңесі, сана белгілі қоғамдық даму дәрежесіне сәйкес келеді. Сана арқылы адам дүниені бейнелеп қана қоймайды, оны жасайды. Сөйтіп, объективті дүние санаға түрткі болып, адам миында әр түрлі әрекетке түседі. Олар құмарлылық, қызығу мен жирену бір сөзбен айтқанда сезімталдық адам санасын дамытуға, ойын өрістетуге тікелей әсер етеді. Еңбек ету, ыммен сойлесу дами келе осы заманға ой пікірдің қалыптасуына жеткізді. Тіл сананың (ойдың) көрнісі. Тілсіз сана жоқ. Сана әрдайым белгілі тілде негізде өмір сүреді. Сана тіл арқылы дамиды. Әрине тіл дыбыстық түрде де, үнсіз жазба түрінде де, символ (нышан) ретінде болады.

Саяси сананың мәні, құрылымы мен ерекшеліктері.

Саяси сана, саяси өімірдің адамдарға тән субъективті жақын сипаттайтын жалпы категория. Сана-сезімі (өзіндік санасы) өте жоғары дамыған әлеуметтік топтар өкілдерінің, үкіметке оның саясатыпа козқарастарының негізінде саяси сана қалыптасады. Адамиың қоғамдық-саяси белсснділігі, сол қоғамда омір сүріп отырған саяси тәртіпке және басқа да бірнеше факторларға тәуелді болып келеді. Мысалы, біз қазан тонкерісінен кейін соңиализм құрдық деп даурықтық. Ал қоғамның қандай дәуірінде тұруы адам санасының дамуына байланысты. Адамдардың ой-өрісі қандай болса, қоғамы да сондай. Мемлекеттің қапдай сатыда екендігі халықтын саяси санасының дсегсйіне байланысты болады.

Санасыздық оның ішінде саяси сауатсыз, санасыз болу бұл қоғамға үлкен қауіп төндіреді. Өйткепі бір адам санасыз болса, одан озі зардап шегеді. Ал, қоғам немесе бір мемлекеттің халқының санасы төмен болса онда, олардың саяси сауаты да мәз болмайды. Ал саяси сауаттың кем болуы, ол мемлекеттің демократиялық мазмұнды меңгеріп өркениет сатысынан көрінуіне кедергі жасайды. Өмірдегі тәжірибелер дәлелдегендей, тек қана жоғары деңгейдегі саяси сана ғана, адамдардың қоғамда болып жатқан барлық құбылыстарға қатынасын реттеп, қоғамдық-саяси, экономикалық, рухаии тіршілікте оның лайықты саяси көзқарасын қалыптастырудың басты кепілі болып табылады. Бізге мәлім түрлі себептерге байланысты, қоғамның барлық мүшелері үшін саяси сана дәрежесі бірдей бола алмайды. Алайда, саяси сананың қоғамдағы ең маңызды мәселелерді шешудегі ролі ескерілмесе, онда ол әлеуметтік тұрақсыздыққа әкеліп, дау-жаңжалдар тудыруға бейім болады. Осындай жағданда саяси сана бір жағынан қоғамда жүріп жатқап әлеуметтік-саяси проңсестердің, түрлі қүбылыстардың, оқиғалардың көрнісі болса, екінші жағынан осы қайта құруларды жүзеге асырудың нысанына, әдістерімен құралдарына тікелей ықпал етеді. Сонымен бірге халықтың саяси санасының талапқа сай болмауы, қоғамды әлеуметтік бүліншіліктерге әкелетін қопарғыш роліе де атқаруы ықтимал. Мемлекетте жүргізіліп жатқан рефор-малар қай салада жүргізілсе ондағы қолданылып жатқап тәсілдердің, оны жүргізушілердің біліктілігі, саяси санасы қандай дәрежеде болса, оның нәтижесі де соған тікелей байланысты болып келеді. Егер ол экономикалық салада жүргізіліп нәтижесі ойдағыдай болмаса, опда халықтың экономикалық мүддесіне үлкен нұқсан келеді. Сонымен саяси сана, қоғамда жүргізіліп жатқан кез-келген өзгерістерді анықтайтын барометр болып табылады. Саяси сана-қоғамдағы саяси қатынастарды бейнелейтін, оларды үғынып-сезіне алатын, адамдардың осы саладағы қызметіне іс-әрекеттеріне бағыт-бағдар беретін әлеуметтік түсініктер мен көзкарастар жиынтығы. Ол қоғамның саяси жүйесінің қалыптасуымен бірге пайда болған.

Саяси сана-бұл қоғамдық сананың ерекше бір формасы, саяси өмірдегі қарым-қатынастың өркениетті белгілері дәрежесінен көріну формасы. Саяси сана-бұл топтардың, ұлттардың, мемлекеттің түбегейлі мақсаттарын уағыздап қолдайтын қоғамдық ойлар формасы. Оның бірі саяси идеология, таптық күрес, саяси партиялар мен мемлекетгердің мүддесін корғау қажеттіліктерінен туындайды. Оның лайықты белгісін саяси идеология, саяси партиялар бағдарламаларынан, мемлекеттердің Конституңияларынан және саяси қайраткерлердің еңбектсрінен сөйлеген сөздерінен көруге болады. Саяси көзқарастар әр түрлі болады. Ол прогрессивті-ғылыми, регрессивтік-кертартпа не ғылымға жат болып келеді.

Саяси идеялар қоғамдық сананың барлық формаларына әсер етіп, оларға ықпалын тигізеді. Қоғамдық сананың қандай формасы болмасын оған жетекші болатып-саяси сана. Бұған мысал ретінде елдегі 1991 жылдан бергі өзгеріетерді айтуға болады. Көп мандатты сайлау, жариялылық, өзін-өзі басқару, президенттік рсспубликаға көшу т. б. Саяси санадағы қоғамды революңиялық қайта құру кезеңіне сәйкес басты әкімшілдік-өміршілдік үкіметтен халықтың өз үкіметіне, әлеуметтік және саяси өмірді бір орталықтан демократиялық жолмен басқарумен ауыстыру. Дүниені келіспейтін қоғамдық жүйелерге бөлуден гөрі қайшылықтары бар, бірақта көбіне біртұтас өмір екенін ұғынатын уақыт екенін мойындау. Саяси сана алғаш рет қоғам антоганистік таптарға бөлінген кезде пайда болды. Қоғамның тапқа бөлінуі, пайда болған үстем тапты мемлекет тарапынан қолдап, оның мүддесін күшейтті. Сөйтіп саяси сана таптардың өндірістік-экоиомикалық және қоғамдық қатынастарының мемлекеттік өкіметке қатынасының жиынтығы ретінде көрінді. Саяси сана біржақты болмайды, ол мемлекеттің барлық таптарын, барлық әлеуметтік топтарын қамтып, олардың өзара қарым-қатынасын қалыптастырады, оны әрекетке келтіреді.

Саяси қызметке баға беру, баға беруші индивидтің, топтың қай мүддені жақтауына байланысты. Өкімет үшін таптардың, топтардың қақтығысы болады. Мемлекеттік өкімет құрылысы-саяси ойдың, негізгі мәселесі болып табылады. (осы ойдың иелері радикалдар, либералдар, консерваторлар) . Мемлекеттік құрылысты сақтау, оның міндеттерін анықтау әртүрлі саяси күрестермен жүзеге асырылады. Әлеуметтік мәселелерді ашық түрде талқылау парламенттік айтыстар меп экономикалық рсформалар жүргізу, әлеуметтік революциялар және мемлекеттік төңкерістер арқылы да аяқталатын кезі болады. Саяси доктриналардың (ілімдер) эволюциясы ақыр соңында әлеуметтік экономикалық дамудың жаңа сатысына жеткізеді. Саяси мүдделер объективті болған кезде ол барлық адамдарды қамтиды. Кейбіреулер оны ашық айтады, енді бірі жасырын іске асырады. Қазіргі қоғамдық өмір, көптеген өткір әлеуметтік мәселелерге толы. Сондықтан да саяси мүдделер әр түрлі қоғамдық қозғалыстар мен бірлестікгердің қызметінің негізі болып табылуда. Олар көбінесе әлеуметтік қақтығыстардың орталығына айналды. Бұл күресте бәрі-ғылым да, өнер де, дін де идеологиялық айтыстардың объектісіне айналуы әбден мүмкін. Қоғамның әлеуметтік экономикалық саласы ғана емес, онымен бірге рухани саласы да саяси мүдделерге бағынышты. Мәдениет, жалпы рухани сала саясаттан қысым көрсе оның дамуын тежейді, тіпті кейде жойылуына да ықпал етеді.

Сананың түрлері көп, ол жеке адамдық және қоғамдық, қарапайым және теориялық (зерделік) ғылыми және ғылымға қарсы, ирогрессивтік және кертартпа болып келеді. Қоғамдық сана көпшіліктің рухани құралына айналған сана (мыс: қанатты сөздер, мақал-мәтелдер) . Сана халықтың көпшілігінің мақсатын, мұңын, қуанышын бірден бейнелейтін, уағыздайтын болу керек. Ондай сананы коғамдық санаға жатқызамыз, ол қашанда қоғамдық болмыстың бейнесі, оның туындысы. Қоғамдық болмыс алғашқы, қоғамдық сана әр адамның жеке санасынан гөрі жоғары, ауқымды. Қоғамдық сана әрбір жеке адамдардың саналарының жай біріккен жиынтығы емес. Ол маңызы, мәні объективтік дүниені бейнелеуі жағынан жеке санадан әлдеқайда жоғары, күрделі сана. Әрбір қоғамның озіне тән қоғамдық санасы болған. Мысалы, алғашқы қауымдық қоғамда рулық сана қалыптасқан болса, капиталистік қоғамда ұлттық сана сезім жаппай қалыптаса бастады. Қоғамдық сана объективті өмірді адам санасында жан-жақты бейнелеудің нәтижесі. Оған жататындар қоғамдық ойлар, теориялар, саяси және праволық көзқарастар, ғылыми анықтама мен тұжырымдар. Сана сол нақты қоғамның ғана бейнесі емес. Мысалы: социалистік қоғам кезінде діни, рушылдық, нәсілдік т. б. саналар кездеседі. Бірақ олар социалистік болмыстың бейнесі емес, өткендегі саналардың қалдығы. Қоғамдық сана болмысты бейиелеп қана қоймайды, сонымен қатар қоғамдық болмысты өзгертуге зор ықпал етеді. Қоғамдық санаға екі тұрғыдан қарауға болады. Бірінші бейнелеу ретінде, екінші рухани құбылыстарды жасаушы ретінде. Қоғамдық сана жеке санаға екі түрлі жолмен әсер етеді. 1-ші жеке адамдар санасы арқылы, 2-ші қоғамдық ақпарат құралдары (газет, журнал, кітап, теледидар т. с. с. ) арқылы. Бұлардың халық санасына тигізер әсері зор. Адам рухани жағынан талпынысымен еркімен де, еріксіз де саяси қайшылықтың шығыршығына ілініп айналысқа түседі. Қоғамдық саяси сана-қоғамда өз орны бар саяси көзкарастардың, идеялар мен теориялардың жиынтығы болып табылады. Қоғамдық және жеке сана бір-бірімен тығыз байланыстағы саналар. Адам қоғамдық қатынастардың жемісі болғандықтан оның санасы да қоғамдық. Ал қоғамдық сананы қалыптастыратын жеке адам. Қоғамның саяси белсенділігі-саяси сананың, ұлттық сана сезімнің өскендігін көрсететін процесс. Саяси сананың мынадай екі түрі бар:

Әдеттегі практикалық саяси сана -ол стихиялы түрде пайда болады, адамдардың практикалық қызметі мен әлеуметтік тәжірибесі негізінде қалыптасады. Бұл сана тұрақты болмайды, себебі ол сезімталдықпен (эмоция) жалт етпе көңілге байланысты қалыптасқандықтан мемлекет туралы теориялық формуласы жоқ болып шығады.

Белгілі топтың теориялық идеологиясы оның нақты тарихы және әлеуметтік негізделген саяси бағдарламасы болады. Бұлардың идеологиясы-белгілі адамдар тобының көзқарастарынан құрылады. Әрбір идеологияның бағыты, үгіт түрі секілді, бұқараға әсер етудің өзіндік формалары болады. Қазірде де әлеуметтік негізі, мазмұны мен бағытына қарай әдеттегі-практикалық саяси сананың да өзіне сай идеологиялық жүйесі бар: ол буржуазиялық, ұсақбуржу-азиялық және социалистік болып бөлінеді. Буржуазиялық саяси сана пайда болысымен тарихи прогрессивті орын алады. Ол феодалдық діни идеологиямен күресті. Саясат социалистік құрылыста еңбекшілердің мүддесін қорғау кұралына айналуға тиіс еді. Бірақ іс-жүзінде олай болмай шықты.

Саясат, саяси күрес тұрмыстың барлық жағына сананың барлық формасына тікелей әсер етеді. Сана белгілі қоғамның даму дәрежесіне сай келеді. Сана тек негізгі принцип жағынан, шығу тегі жағынан, бсйнелеуі тұрғысынан өмірден туындайды. Бірақ сана объективтік өмірдің бейнесі емес. Санада ырық, ойлау, әсерлеу, болжау, творчество сияқты құбылыстар бар. Адам сана арқылы дүниені бейнелеп қоймайды оған кері де әсер ете алады. Объективті дүние санаға түрткі болады. Көп ойлап жүрген нәрсенің шешімін түсте көруге де болады. Мысалы, Д. И. Менделеев химия элементтерін алғаш түсінде көрген. Кейбір композиторлар алғаш әуендерін түсінде естіп, оянған соң қағазға түсірген. Әрбір адамның психикасында са-насыздық (ирраңионалдық) әрекеттер де болады. Оның өрісі кең. Адам көп жағдайда әрбір ісін, қадамып ойлап, сана елегінен өткізіп жатпайды. Көп нәрсені адам дағдыны әдетпен, ойламай-ақ дәлме-дәл жүргізеді. Мысалы, автомобиль жүргізуші. Мұндай ирраңионалды әрекеттер санасыздық дегенмен ол инстинкті түрде болады. Ол санамен баскарылмағанмен мидың естілік қаблетінен қасиетімен қадағаланады. Саналық пен санасыздық арасы жақын. Сөйтіп, адам іс-әрекетінде санасыздық деп мидың, сананың екпінді іске араласуын дағды әдіспен естелікке сеніп, өзін соларға тапсыратынын айтамыз. Бұл адам психикасы жануарлар психикасынан әлдеқайда жоғары екенін көрсетеді. Бүгінде батыстың зерттсушісі 3. Фрейд санасыз, ойсыз инстинкт, айталық аналык, жыныстық инстинкт адамда басым, ол санаға бағынбайды деп дәлелдемек болады. Оның ойынша әдептілік жасанды нәрсе, адам оңаша кезде (қоғамнан тыскары жағдайда) нағыз жануарша өмір сүреді дейді. Әзірше бұл тұжырым төңірегінде пікір әртүрлі. Әрине индивидтің өзіне тән санасы, мәдениеті оның даму дәрежесі әртүрлі болатыны талас тудырмайды, онымен есептесу де керск сияқты. Болғанмен адамның қажеттерін жануарлардың тіршілігімен бір сатыда қарауға болмайды. Сана-лық пен санасыздық туралы қазіргі батыстағы қалыптасқан ілім «фрейдизмнің» де атқаратын рөлі жоқ емес. Әсіресе, қазіргі өтпелі кезеңдегі қайта идеологизациялау дендеологизациялау процесі жүріп жатқан тұста, адамдардың кейбір танымдық саясатын теріс жолға түсіруде айтарлықтай ықпал да етуі мүмкін.

Қарапайым сана және саясаттағы зерделіктің мәні.

Қарапайым сана табиғат пен өмір құбылыстарын күнделікті байқаудан пайда болады. Ол қоғамдық сананың төменгі түрі. Мысалы, қазақтар жаңа туған айға қарап ауа-райын «халыққа жайлы, жайсызып» болжайды. Бұл жерде олар ешбір есептеу, астрономиялық зерттеу жүргізбей-ақ ата-бабасынан бері естіп жүргендерін қайталайды.

Зерделілік. Ол стихиялық түрде пайда болмайды. Оны жасайтындар да, тарататындар да белгілі дайындығы бар, сауатты адамдар, теорстиктер. Бірақ теорияның түрлері коп. Теория ғылым да, ғылымға сәйкес емес те, тіпті кертартпа да болады. Мысалы, нәсілшілдікті, ұлтшылдықты уағыздайтын теориялар сондайға жатады. Ал саяси теориялық сана-белгілі бір идеологиялық жүйелердің логикаға негізделген қорытылған түрі. Саяси қатынастар мен саяси институттар туралы жинақталған ғылым. Саяси теориялық сана кәсіби теоретиктердің, ғалымдардың, идеологтардың және саясатшылардың қызметтерінің жемісі. Күнделікті саяси сана өзінің құрылымында негізінен үш элементтен: эмперикалық саяси білім, саяси салт-дәстүр және саяси психологиядан тұрады. Саяси теориялық сана болса, саяси идеологиядан, саясаттану ғылымынан тұрады. Саяси сананың ерекше дәрежесі саяси дүние таным болып табылады. Саяси дүние таным құрамына күнделікті және теориялық саяси сана элементтері кіреді. ,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.