Қоршаған табиғи орта

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қоршаған орта әлеуметтік қоғамның қалыптасуы мен даму-

ындағы табиғи шарттарымен түсіндіріледі. Қоршаған табиғи

ортаның элементтері болып - атмосфера, гидросфера, литосфера

(Жердің жоғарғы қабаты, жерасты сулары, пайдалы қазбалар) ,

флора және фауна саналады . Қоршаған орта элементтерінің

бір бөлігі олардың мүмкіншіліктерінің қолдануын есепке

алынуымен қоса қоғамның табиғи ресурстарын құрайды.

Табиғи ресурстармен қамтылу - бұл ел экономикасы

жағдайын бейнелейтін, маңызды көрсеткіштердің бірі саналады. Табиғи ресурстар қоғамдық өндірістегі айналымға

араласқанын және араласпағанын анықтайды. Араласпаған табиғи

ресурстар қоғамның потенциалдық байлығына қатысты бо-

лады. Экономикалық айналымға араласқан табиғи ресурстар

ұлттық байлықтың құрамына кіреді және еңбек ресурс-

тарымен бірге өндірістің маңызды факторы саналады . Таби-ғи ресурстардың болмауынан немесе сапаның нашарлығынан,

кейбір ресурстардың тоқтамастан көп жұмсалып отыруы-

ның өсуі байқалады. Барлық табиғи ресурстар ағымды

және тұрақтану деп бөлінеді . Тұрақтану табиғи ресурстары-

ның запастары әрдайым өндіріледі. Тұрақтану табиғи ресурс-

тарына орман, балық қоры, су және т. б ал, ағымдағыға басты-

сы пайдалы қазбалар жатады.

Тұрақтану табиғи ресурстарының арасында үш топ

бөлінеді:

1) Автономды тұрақтану,

2) ресурстар, тұрақтану ұзақ уақыт аралығында болады (мысалы,

Орман қоры) ;

3) ресурстар, бұлардың өндірісі өте жылдам болады, ал, адамзат

тық әрекет оларға анық әсер етуі мүмкін. Балықтық ресурс-

тар өте тез қалыптасады, бірақ тұрақтанудың жылдамдығы,

адамның әрекетіне байланысты болады .

Егер ресурстарды қолдану, олардың өсуіндегі анық жылдам-

дықтан аспайтын болса, онда сол кезде ғана ресурстардың

тұрактануы болады, ал егер олай болмаса, онда олар жойылады,

пайдалы қазбалар сияқты. Экологиялық баланстардың бұзылуы,

жалпы адамзаттың өмір сүру жағдайына зиянын тигізеді:

өмір сапасы өзгереді, халықтың демалысы мен еңбек жағ-

дайы, бәрі осы халықтың неше түрлі ауруға шалдығуына әке-

леді, табиғи апаттар санының өсуі, одан адамзаттық құрбандар-

дың болуына да әкеледі. Қоршаған ортаның ластануынан

халықтың еңбек потенциалы төмендейді.

Қорытындысында коррозиондық процесстердің және технологиялық құралдардың тартуынан негізгі қор-

лардың жойылуы өседі.

Мемлекеттің қоршаған адамзаттық ортаны қорғауы, бақы-

лауы жалпы табиғатты қолданудағы соған байланысты

көптеген шаралар ұйымдастыру арқылы жүзеге асады.

Ақпараттық қамту жүйесінсіз мұндай әрекет жүзеге аса

қоймайды. Оның негізі болып, мемлекеттік статистиканың бірі-

қоршаған орта статистикасы саналады.

Қоршаған орта статистикасының талқыланатын тақырыбы

болып көптеген табиғи көріністердің сандық көрсеткіштері

саналады, бұлар адамдардың өмірлік әрекетінің айқын даму-

ында қалыптасады. Табиғи ресурстар және қоршаған орта

статистикасы экономикалық статистикамен, өнеркәсіп статисти-

касымен, ауылшаруашылық және көлік, халық статистикасымен

тығыз байланысты . Бұл барлық аталғандарда экологиялық бейімделген көрсеткіштерді қамтитын, жалпы шекараралық

аймақтар болады.

Қоршаған орта статистикасының көрсеткіштер жүйесі.

Қоршаған орта жағдайы мен дамуындағы анализінің тұра

сында көрсеткіштер жүйесі қолданылады, яғни олар қорша-

ған ортаның басқа да компоненттерінің жағдайына, олардың

өзгеруіне әсер ететін факторлары мен ісіне комплексті

жақындуын қамтамасыз етеді .

Адамдардың қоршаған ортасының компоненттерін мінез-

дейтін көрсеткіштер жүйесі, 10 жүйеге бөлінеді:

1. Жағдай, қолдану, су ресурстары күзеттерінің көрсеткіштері .

Бұларға беткі және жерасты суларының запастары жатады.

2. Ластану, күзеттер және әуе ортасы жағдайының көрсеткіш-

тері.

3. Жағдай, қолдану және жер ресурстары күзеттерінің көрсет-

кіштері.

4. Жағдай, қолдану және орман ресурстары күзеттерінің көрсет-

кіштері.

5. Жағдай және басқа да қорғалатын аумақтар күзеттерінің

көрсеткіштері .

6. Қолдану және жануарлар әлемі күзеттерінің көрсеткіштері.

7. Недр күзеттері және минералды ресурстарды рационал-

ды қолдану көрсеткіштері.

8. Жиналу және өнеркәсіп қалдықтарының жойылу көрсет-

кіштері.

9. Тұрмыстық қалдықтардың жиналуының және тұрмыстық

қалдықтардан ластануынан қоршаған орта күзеттерінің көрсет.

10. Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі қорларының көрсет-

кіштері.

Бұл барлық жүйелер, өз ерекшеліктерін сақтай отыра,

бір принциппен құрылған, сәйкесінше әрбір жүйеде негіз-

гісі ретінде көрсеткіштердің 5 түрі берілген:

1) Ортаның компонентті құрамының көлемді көрсеткіштері;

2) Адам әрекетін мінездейтін, қоршаған ортаның өзгерісін

шақыратын көрсеткіштер;

3) Ортаның компоненттерінің жағдайын мінездейтін көрсеткіштер;

4) Қоршаған ортаның жақсаруымен күзеттері жайлы шара-

ларды мінездейтін көрсеткіштер;

5) Табиғатты қорғау шараларына жұмсалған көрсеткіштері;

Қоршаған орта жағдайын сан көрсеткіштерінің көмегімен және оның ластануының таралуымен бағаланады, бұл лас-

тану қоршаған ортаға зиянын тигізеді, мысалға 1000 адамға

автокөліктердің саны немесе қала аумағының 1кв. м., ластану

заттарының ортаға тастау көлемі, ластанған сулар немесе ауа-

лар және т. б.

Жалпы қоршаған орта сапасының кең, ауқымды баға-

лануына зиянды заттар мен ауадағы бактерияда, су мен өсім-

діктердегі орташа және қатысты көрсеткіштер қолданылады.

Мәселен, зиянды заттардың бірлік және орташа тәуліктік кон-

центрациясы сондай-ақ қоршаған орта элементі концентрациясы-

ның бірлік массасы немесе көлемі анықталады. Сапалық бағаның

деңгейі шектен тыс жіберілген концентрацияның қорытындысы

бойынша және ауадағы зиянды заттардың қалдықтарымен

және т. б. жүзеге асады . Осындай кейбір маңызды көрсеткіш-

терді атап өтейік:

- Су ресурстарының жағдайы мен қолдануының көрсеткіштері:

су запастары мен оның сапасы, су запасының бір адамға,

табиғи аймақтарға тастайтын ағылатын судың көлемі ;

- Атмосфераның жағдайы мен ластануының көрсеткіштері :

атмосфера ластану ағымының саны; атмосфера ластануынан тас-

талатын зиянды заттардың саны; атмосфераға тасталатын

зиянды заттардың деңгейінен асып түсетін мекемелер саны;

-Жер ресурстарының жағдайы мен қолдануының көрсеткіш-

тері: жер қорының жалпы ауданы ; орман қорының ауданы,

жер қорғау ауданы ; 1га пайдаланылатын улыхимикаттардың

орташа саны, және т. б.

Қоршаған ортадағы зиянды заттардың абсолютті және

қатысты көрсеткіштерімен және оның элементтерімен (сулар,

ауа, өсімдіктер) қоса ауданның қамтылу көрсеткіштері қолданы-

лады(мысалы, су запастарымен немесе жасыл-желектер алаңымен

бір тұрғынға шаққанда) .

1. Қоршаған орта ластануының статистикалық зерттеуіндегі

мақсаттары

Қоршаған орта статистикасының негізгі мақсаттары сана-

лады: үкіметтік және мемлекеттік органдық басқамаларды,

министрліктерді, ведомстволарды және де ғылыми-зерттеу меке-

мелерді, өнеркәсіпті-тұрмыстық айналымға қатысты табиғи

ресурстардың масштабтары жәйлі ақпаратпен қамту;

Қоршаған ортаны қорғаудағы мемлекеттік тапсырмалардың

орындалуына қадағалау ;

Қоршаған орта жағдайының жақсаруына жасалынған шара-

ларға кеткен шығындарға статистикалық зерттеу жасау;

Кезекті кадастрлық табиғи ресурстарын игеруге арналған

жұмыстарына нормативті-ақпараттармен қамту;

Халықаралық келісімдердің бірігуі бойынша, шаралардың орындалуын қадағалау ; мысалы Балтық және Қара теңіз

ластануын қорғауға арналған шаралардың орындалуына

қадағалау жасау .

Қоршаған орта жағдайының анализіне және жоғарыда

айтылған мақсаттардың шешіміне арнайы қоршаған орта

статистикалық көрсеткіштерінің жүйесі игерілген . Оның негі-

зіне методологиялық принциптер салынған, яғни олар

біріншіден қоршаған орта компоненттерінің жағдайының көріністеріне комплексті жақындауын қамтиды ;

Екіншіден, барлық жағдайларда, ұлттық шоттар жүйесіндегі, эко-

номикалық есеп мақсаттарының шешімі кезінде, табиғи

ресурстарының көлемінің және олардың қолдануы мен

жасақтануының баланстық методы қолданады .

Жүйеге көрсеткіштердің басты бөлшегі кіреді . Бұлар әдеттегідей, экономикалық және әлеуметтік статистикада қол-

данылады . Мысалы, Эксплуатациондық мақсаттарға жер, су, ор-

ман және т. б. ресурстардың концентрациясы мен қолдану

көлемдерінің есепке алынуы .

Берілген көрсеткіштердің қолданылуы, жүйенің көпәдістік

моделін құруға септігін тигізді. Мұнда жалпы қоршаған орта

анализіне керекті түрлі табиғи ресурстардың экономикалық

аспектісі бірқатар спецификалық көрсеткіштерді толтырды. Статистикалық ақпараттың көмегімен жүйенің негізінде тех-

нологиялық өндірістің нұсқалары теңделеді . Табиғат күзетіне

бағытталған шаралардың кезектігі анықталып, табиғаттың ұзақуақыттық зардаптары зерттеледі. Қоршаған ортамен қоса

онымен байланысты әлеуметтік-демографиялық мінездеменің

жағдайы анықталады.

2. Атмосфералық ауа қорғауының статистикасы

Атмосфераның антропогендік ластануы табиғи көріністер-

дің жалпы ластануының тек қана 0, 5% құрайды.

(шаң дауылы, вулкандардың атқылуы, орман өрттері және

т. б. ) Сонда да ластанудың әсіресе бұл типі тірі орга-

низмдерге және адамның өзіне де қатты әсер етеді.

Қалалардың ластануы, әсіресе, басты мынау өндірістік меке-

мелермен, көліктермен ластануы, көптеген хроникалық аурулар-

дың пайда болуына себепші болады . Атмосфералық ауа-

ның ластануы - бұл планетаралық проблема болып саналады

Басқа да органикалық заттармен қосылған, оксидтің жоғарғы

концентрациясы, қышқыл жаңбырлардың түсуіне себеп бо-

лады .

Атмосфераның табиғи апаттармен ластануы, статистикалық

бақылаумен байланысты болмайды. Зиянды заттардың стационар-

лық көздері бөлінуінің ауа бассейніне жылжымайтын тех-

нологиялық агрегаттар жатады. (аппараттар, қондырғылар, ж\е т. б. ) Бұлар, яғни эксплуатация процесінде зиянды заттарды бөледі.

Жалпы стационарлық көздер ұйымдастырылған ж\е ұйымдасты-

рылмаған деп бөлінеді.

Зиянды заттар қалдықтарының ұйымдастырылған стационарлы көздерінің атмосфераға тастауы - олар қозғалмайтын көздер, олардан атмосфераға келетін зиянды зат

газқадамдары жүйелерінен тиянақты өтеді. (вентелияциялық құрылыстар, түтін трубалары ж\е т. б. ) Ұйымдастырылмаған көз-

дер - бұлардан зиянды заттар, атмосфералық ауаға түседі;

мысалы, технологиялық құралдар герметикасының бұзылуында,

экологиялық резервуарлардың жабдықталмауында ж/е т. б.

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасында бірлік бақы-

лау болып, ауа бассейіні ластануының стационарлық көздері

болатын кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелер, сондай-ақ басқа

да ұйымдардың балансында құралатын пештер саналады.

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасында қалдықтарды

мүмкіншілігінше нақты сипаттайтын көрсеткіштер қолданылады.

Алдымен, атмосфераға тастайтын барлық ластанушы заттар

қалдықтарының сандары және ластанушылардың жалпы көле-

мі есептеледі.

Тазалануға түсетін ауа бассейінін ластанушылардың, жалпы бүкіл санынан, зиянды заттардың ұсталынған және жойылған-

дардың жалпы нақты көлемі анықталады . Бұл тұрғыда, жар-

тылайфабрикаттар өндіруінің процесінде, технологиялық жобаларға

сәйкес қолданылатын заттар саналмайды . Ұсталынған және жойылған зиянды заттардың жалпы санынан пайдалы қол-

данылатын заттардың көлемі белгіленеді .

Атмосфералық ауаға ластанушы заттардың қалдықтары агрегаттық жағдаймен және маңызды ингридиенттермен сипат-

талады.

1995 жылға Ресейде стационарлық көздерден атмосфералық

ауаға 5000 мың т астам көміртегі ерітіндісі, 1997 мың т азот ерітіндісі және т. б. келіп түсті .

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасында атмосфералық

ауаның трансшекаралық ластануы есептелінеді. Халықаралық келісімдердің атмосфераның трансшекаралық ластануын қыс-

қартуына сәйкес, мемлекеттер зиянды заттардың қалдықтарын

азайтуға байланысты көптеген шаралар жасауға міндетті.

Атмосфераның жағдайына зиянды әсер ететін, әсіресе

мынау автокөліктер, біріншіден, ауаның қолданылуы, двигатель-

дің жану процесін қамту үшін қолданылады, ал, екіншіден,

жанармай құрамының жануынан немесе жойылуынан ауа

ластанады. Әсіресе, көмірқышқыл газбен, шаңмен және т. б.

Атмосфераны ластайтын барлық зиянды заттардың 13%

осы автокөлік иесіне келеді. Автокөліктердің атмосфераға тас-

тайтын қалдықтарының көлемі жайлы мәлімет типтік зерттеулер

қорытындысы негізінде анықталады .

Ауа бассеініне зиянды әсер етудің жүруі ол көптеген ава-

риялардың қорытындысында болатын қоршаған ортаның ава-

риялық ластануы болып табылады(өнеркәсіптік, транспорттық ) .

Сондай-ақ мұнай және газ өндіру скважиналарынан шыға-

тын қалдықтардың бақыланбауынан болады.

Статистикада атмосфераны қорғауға қатысты шаралар есеп-

теледі: қондырғылардың іске қосылуы және газдардан шыға-

тын зиянды заттардың ұсталынған және жойылғанына байла-

нысты үлкен құрылыстар, пайдасы аз және нашар техноло-

гиялардың қайтадан іске қосылуы .

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасы ақпараттарының

көздері болып статистикалық мекеменің экологиялық паспорты саналады. Бұлардың негізінде аналитикалық көрсет-

кіштер есептелінеді.

3. Су ресурстары мен олардың ластануының

статистикасы

Ресей үлкен су ресурстарымен қамтылған және олардың запастары бойынша Еуропада 1 орын алады . Көлдердегі су-

дың жалпы көлемі (Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының

елдеріне кірмейтін, басқа да шекаралас елдерді қосқанда) 106

трлн. куба метрден астамын құрайды . Көлдердегі су запастары

25 трлн. куба метрді құрайды, олардың 91% Байкал көліне келе-

ді. Сонымен қатар су ресурстарының ластануы мен нашарлауы-

ның проблемасы, бұл Ресейде өте күрделі болып табылады .

Су ресурстары - бұлар жалпы ішкі және аумақтық теңіздердің,

көлдердің, өзендердің, су қоймаларының, жерастысуларының, каналдар-

дың және т. б. су запастары болып саналады . Бұлар заңға

сәйкес Бірыңғай Мемлекеттік су қорын құрайды.

Су ресурстарының статистикасы судың түріне байланысты

олардың саны мен сапасын зерттейді . Олардың өнеркәсіпті және

тұрмыстық керекті жерлерді қолданылуы, пайдаланылып жатқан

судың сапасына бақылау жасауды қамтамасыз етеді .

Су ресурстарын статистикалық бақылауының аумақтары бо-

лып түрлі су көздерін суқолданушылар саналады .

Статистикалық бақылаудың бірлігі болып су қалдықта-

рын қабылдаушыларынан тәуелсіз болатын экономиканың

барлық салаларының бөлек мекемелері табылады .

Су ресурстарын запастармен қамту, ол көлемдік көрсет-

кіштерде жоғарғы және жерасты суларына бөлек бөлек

анықталады. (км3, м/жыл) мысалы, жасақталатын су ресурстарының

запастары Ресейде 1 адамға шаққанда 29 мың кб. м, жерасты

сулары - 2 мың м3 құрайды. Ал, Францияда сәйкесінше - 5 мың м3

және 0, 5 мың м3. Италияда - 2, 7 мың м3 және 0, 2 мың м3 .

Ірі суқоймалардың саны мен су беті ескеріледі . Ал, өзендерді

сипаттағанда, әсіресе олардың ұзындығы (км) - негізгі русласындағы

судың көлемі (км3) ж/е бассейіннің көлемі ( мың км2) .

Статистикалық есепке табиғи көздерден алған судың көлемі,

яғни, суқоймалардың бетінен алынған судың саны (теңіздер, өзен-

дер, көлдер) жатады .

Бұған тағы да пайдалы қазбаларды өндіргенде шығатын

сулар, құрылыс кезіндегі тартылған сулар қосылады .

Халықтың құдықтардан, скважиналардан, өзендерден алынған су-

лары ескерілмейді .

Су ресурстарының жағдайы ағынды жаман сулар тазалануы-

ның деңгейіне байланысты болып келеді . Ағынды сулар- бұл

сулар, яғни қандай да бір процесс кезінде қолданылғаннан

кейін кейін тасталынған және бұл процеске ол ешқандай

бағалылығын көрсетпейді . (тұрмыстық және қалалық сулар) . Бірақ,

бұларға салқындатқыш су қатысты емес .

Ағынды сулардың тазалануы - су сапасының белгіленген норма-

сына сәйкес ағынды сулардың тазалануының процесі . Тазала-

нудың 3 типі бар : механикалық (бірінші) , биологиялық (екінші), ж/е

химиялық (үшінші) .

Ағынды сулардың механикалық тазалануы - тазартылған судың

қарапайым механикалық бөлімі .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

Қоршаған ортаны құқықтық қорғау»

ҚОРШАҒАН ОРТА МОНИТОРИНГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА САПАСЫН НОРМАЛАУ

Табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік реттеу ұйымдық-құқықтық нысандары. Табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық тетігінің құқықтық негіздері

Республикасының экологиялық жағдай

Экология мен табиғат ресурстарын басқаруды талдауды реттеу

Қоршаған ортаны қорғау туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шiлдедегi 160-I Заңы

Экологиялық қылмыстардың өзекті мәселелері

Қоршаған ортаға әсерді бағалауды жүргізу ережелері

Қоршаған қолайлы ортаға деген құқық ұғымы

Халықаралық экологиялық құқықтың қағидалары

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz