Қоршаған орта мен табиғи ресурстар статистикасы: көрсеткіштер жүйесі және ластануды бағалау

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қоршаған орта әлеуметтік қоғамның қалыптасуы мен даму-

ындағы табиғи шарттарымен түсіндіріледі. Қоршаған табиғи

ортаның элементтері болып - атмосфера, гидросфера, литосфера

(Жердің жоғарғы қабаты, жерасты сулары, пайдалы қазбалар) ,

флора және фауна саналады . Қоршаған орта элементтерінің

бір бөлігі олардың мүмкіншіліктерінің қолдануын есепке

алынуымен қоса қоғамның табиғи ресурстарын құрайды.

Табиғи ресурстармен қамтылу - бұл ел экономикасы

жағдайын бейнелейтін, маңызды көрсеткіштердің бірі саналады. Табиғи ресурстар қоғамдық өндірістегі айналымға

араласқанын және араласпағанын анықтайды. Араласпаған табиғи

ресурстар қоғамның потенциалдық байлығына қатысты бо-

лады. Экономикалық айналымға араласқан табиғи ресурстар

ұлттық байлықтың құрамына кіреді және еңбек ресурс-

тарымен бірге өндірістің маңызды факторы саналады . Таби-ғи ресурстардың болмауынан немесе сапаның нашарлығынан,

кейбір ресурстардың тоқтамастан көп жұмсалып отыруы-

ның өсуі байқалады. Барлық табиғи ресурстар ағымды

және тұрақтану деп бөлінеді . Тұрақтану табиғи ресурстары-

ның запастары әрдайым өндіріледі. Тұрақтану табиғи ресурс-

тарына орман, балық қоры, су және т. б ал, ағымдағыға басты-

сы пайдалы қазбалар жатады.

Тұрақтану табиғи ресурстарының арасында үш топ

бөлінеді:

1) Автономды тұрақтану,

2) ресурстар, тұрақтану ұзақ уақыт аралығында болады (мысалы,

Орман қоры) ;

3) ресурстар, бұлардың өндірісі өте жылдам болады, ал, адамзат

тық әрекет оларға анық әсер етуі мүмкін. Балықтық ресурс-

тар өте тез қалыптасады, бірақ тұрақтанудың жылдамдығы,

адамның әрекетіне байланысты болады .

Егер ресурстарды қолдану, олардың өсуіндегі анық жылдам-

дықтан аспайтын болса, онда сол кезде ғана ресурстардың

тұрактануы болады, ал егер олай болмаса, онда олар жойылады,

пайдалы қазбалар сияқты. Экологиялық баланстардың бұзылуы,

жалпы адамзаттың өмір сүру жағдайына зиянын тигізеді:

өмір сапасы өзгереді, халықтың демалысы мен еңбек жағ-

дайы, бәрі осы халықтың неше түрлі ауруға шалдығуына әке-

леді, табиғи апаттар санының өсуі, одан адамзаттық құрбандар-

дың болуына да әкеледі. Қоршаған ортаның ластануынан

халықтың еңбек потенциалы төмендейді.

Қорытындысында коррозиондық процесстердің және технологиялық құралдардың тартуынан негізгі қор-

лардың жойылуы өседі.

Мемлекеттің қоршаған адамзаттық ортаны қорғауы, бақы-

лауы жалпы табиғатты қолданудағы соған байланысты

көптеген шаралар ұйымдастыру арқылы жүзеге асады.

Ақпараттық қамту жүйесінсіз мұндай әрекет жүзеге аса

қоймайды. Оның негізі болып, мемлекеттік статистиканың бірі-

қоршаған орта статистикасы саналады.

Қоршаған орта статистикасының талқыланатын тақырыбы

болып көптеген табиғи көріністердің сандық көрсеткіштері

саналады, бұлар адамдардың өмірлік әрекетінің айқын даму-

ында қалыптасады. Табиғи ресурстар және қоршаған орта

статистикасы экономикалық статистикамен, өнеркәсіп статисти-

касымен, ауылшаруашылық және көлік, халық статистикасымен

тығыз байланысты . Бұл барлық аталғандарда экологиялық бейімделген көрсеткіштерді қамтитын, жалпы шекараралық

аймақтар болады.

Қоршаған орта статистикасының көрсеткіштер жүйесі.

Қоршаған орта жағдайы мен дамуындағы анализінің тұра

сында көрсеткіштер жүйесі қолданылады, яғни олар қорша-

ған ортаның басқа да компоненттерінің жағдайына, олардың

өзгеруіне әсер ететін факторлары мен ісіне комплексті

жақындуын қамтамасыз етеді .

Адамдардың қоршаған ортасының компоненттерін мінез-

дейтін көрсеткіштер жүйесі, 10 жүйеге бөлінеді:

1. Жағдай, қолдану, су ресурстары күзеттерінің көрсеткіштері .

Бұларға беткі және жерасты суларының запастары жатады.

2. Ластану, күзеттер және әуе ортасы жағдайының көрсеткіш-

тері.

3. Жағдай, қолдану және жер ресурстары күзеттерінің көрсет-

кіштері.

4. Жағдай, қолдану және орман ресурстары күзеттерінің көрсет-

кіштері.

5. Жағдай және басқа да қорғалатын аумақтар күзеттерінің

көрсеткіштері .

6. Қолдану және жануарлар әлемі күзеттерінің көрсеткіштері.

7. Недр күзеттері және минералды ресурстарды рационал-

ды қолдану көрсеткіштері.

8. Жиналу және өнеркәсіп қалдықтарының жойылу көрсет-

кіштері.

9. Тұрмыстық қалдықтардың жиналуының және тұрмыстық

қалдықтардан ластануынан қоршаған орта күзеттерінің көрсет.

10. Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі қорларының көрсет-

кіштері.

Бұл барлық жүйелер, өз ерекшеліктерін сақтай отыра,

бір принциппен құрылған, сәйкесінше әрбір жүйеде негіз-

гісі ретінде көрсеткіштердің 5 түрі берілген:

1) Ортаның компонентті құрамының көлемді көрсеткіштері;

2) Адам әрекетін мінездейтін, қоршаған ортаның өзгерісін

шақыратын көрсеткіштер;

3) Ортаның компоненттерінің жағдайын мінездейтін көрсеткіштер;

4) Қоршаған ортаның жақсаруымен күзеттері жайлы шара-

ларды мінездейтін көрсеткіштер;

5) Табиғатты қорғау шараларына жұмсалған көрсеткіштері;

Қоршаған орта жағдайын сан көрсеткіштерінің көмегімен және оның ластануының таралуымен бағаланады, бұл лас-

тану қоршаған ортаға зиянын тигізеді, мысалға 1000 адамға

автокөліктердің саны немесе қала аумағының 1кв. м., ластану

заттарының ортаға тастау көлемі, ластанған сулар немесе ауа-

лар және т. б.

Жалпы қоршаған орта сапасының кең, ауқымды баға-

лануына зиянды заттар мен ауадағы бактерияда, су мен өсім-

діктердегі орташа және қатысты көрсеткіштер қолданылады.

Мәселен, зиянды заттардың бірлік және орташа тәуліктік кон-

центрациясы сондай-ақ қоршаған орта элементі концентрациясы-

ның бірлік массасы немесе көлемі анықталады. Сапалық бағаның

деңгейі шектен тыс жіберілген концентрацияның қорытындысы

бойынша және ауадағы зиянды заттардың қалдықтарымен

және т. б. жүзеге асады . Осындай кейбір маңызды көрсеткіш-

терді атап өтейік:

- Су ресурстарының жағдайы мен қолдануының көрсеткіштері:

су запастары мен оның сапасы, су запасының бір адамға,

табиғи аймақтарға тастайтын ағылатын судың көлемі ;

- Атмосфераның жағдайы мен ластануының көрсеткіштері :

атмосфера ластану ағымының саны; атмосфера ластануынан тас-

талатын зиянды заттардың саны; атмосфераға тасталатын

зиянды заттардың деңгейінен асып түсетін мекемелер саны;

-Жер ресурстарының жағдайы мен қолдануының көрсеткіш-

тері: жер қорының жалпы ауданы ; орман қорының ауданы,

жер қорғау ауданы ; 1га пайдаланылатын улыхимикаттардың

орташа саны, және т. б.

Қоршаған ортадағы зиянды заттардың абсолютті және

қатысты көрсеткіштерімен және оның элементтерімен (сулар,

ауа, өсімдіктер) қоса ауданның қамтылу көрсеткіштері қолданы-

лады(мысалы, су запастарымен немесе жасыл-желектер алаңымен

бір тұрғынға шаққанда) .

1. Қоршаған орта ластануының статистикалық зерттеуіндегі

мақсаттары

Қоршаған орта статистикасының негізгі мақсаттары сана-

лады: үкіметтік және мемлекеттік органдық басқамаларды,

министрліктерді, ведомстволарды және де ғылыми-зерттеу меке-

мелерді, өнеркәсіпті-тұрмыстық айналымға қатысты табиғи

ресурстардың масштабтары жәйлі ақпаратпен қамту;

Қоршаған ортаны қорғаудағы мемлекеттік тапсырмалардың

орындалуына қадағалау ;

Қоршаған орта жағдайының жақсаруына жасалынған шара-

ларға кеткен шығындарға статистикалық зерттеу жасау;

Кезекті кадастрлық табиғи ресурстарын игеруге арналған

жұмыстарына нормативті-ақпараттармен қамту;

Халықаралық келісімдердің бірігуі бойынша, шаралардың орындалуын қадағалау ; мысалы Балтық және Қара теңіз

ластануын қорғауға арналған шаралардың орындалуына

қадағалау жасау .

Қоршаған орта жағдайының анализіне және жоғарыда

айтылған мақсаттардың шешіміне арнайы қоршаған орта

статистикалық көрсеткіштерінің жүйесі игерілген . Оның негі-

зіне методологиялық принциптер салынған, яғни олар

біріншіден қоршаған орта компоненттерінің жағдайының көріністеріне комплексті жақындауын қамтиды ;

Екіншіден, барлық жағдайларда, ұлттық шоттар жүйесіндегі, эко-

номикалық есеп мақсаттарының шешімі кезінде, табиғи

ресурстарының көлемінің және олардың қолдануы мен

жасақтануының баланстық методы қолданады .

Жүйеге көрсеткіштердің басты бөлшегі кіреді . Бұлар әдеттегідей, экономикалық және әлеуметтік статистикада қол-

данылады . Мысалы, Эксплуатациондық мақсаттарға жер, су, ор-

ман және т. б. ресурстардың концентрациясы мен қолдану

көлемдерінің есепке алынуы .

Берілген көрсеткіштердің қолданылуы, жүйенің көпәдістік

моделін құруға септігін тигізді. Мұнда жалпы қоршаған орта

анализіне керекті түрлі табиғи ресурстардың экономикалық

аспектісі бірқатар спецификалық көрсеткіштерді толтырды. Статистикалық ақпараттың көмегімен жүйенің негізінде тех-

нологиялық өндірістің нұсқалары теңделеді . Табиғат күзетіне

бағытталған шаралардың кезектігі анықталып, табиғаттың ұзақуақыттық зардаптары зерттеледі. Қоршаған ортамен қоса

онымен байланысты әлеуметтік-демографиялық мінездеменің

жағдайы анықталады.

2. Атмосфералық ауа қорғауының статистикасы

Атмосфераның антропогендік ластануы табиғи көріністер-

дің жалпы ластануының тек қана 0, 5% құрайды.

(шаң дауылы, вулкандардың атқылуы, орман өрттері және

т. б. ) Сонда да ластанудың әсіресе бұл типі тірі орга-

низмдерге және адамның өзіне де қатты әсер етеді.

Қалалардың ластануы, әсіресе, басты мынау өндірістік меке-

мелермен, көліктермен ластануы, көптеген хроникалық аурулар-

дың пайда болуына себепші болады . Атмосфералық ауа-

ның ластануы - бұл планетаралық проблема болып саналады

Басқа да органикалық заттармен қосылған, оксидтің жоғарғы

концентрациясы, қышқыл жаңбырлардың түсуіне себеп бо-

лады .

Атмосфераның табиғи апаттармен ластануы, статистикалық

бақылаумен байланысты болмайды. Зиянды заттардың стационар-

лық көздері бөлінуінің ауа бассейніне жылжымайтын тех-

нологиялық агрегаттар жатады. (аппараттар, қондырғылар, ж\е т. б. ) Бұлар, яғни эксплуатация процесінде зиянды заттарды бөледі.

Жалпы стационарлық көздер ұйымдастырылған ж\е ұйымдасты-

рылмаған деп бөлінеді.

Зиянды заттар қалдықтарының ұйымдастырылған стационарлы көздерінің атмосфераға тастауы - олар қозғалмайтын көздер, олардан атмосфераға келетін зиянды зат

газқадамдары жүйелерінен тиянақты өтеді. (вентелияциялық құрылыстар, түтін трубалары ж\е т. б. ) Ұйымдастырылмаған көз-

дер - бұлардан зиянды заттар, атмосфералық ауаға түседі;

мысалы, технологиялық құралдар герметикасының бұзылуында,

экологиялық резервуарлардың жабдықталмауында ж/е т. б.

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасында бірлік бақы-

лау болып, ауа бассейіні ластануының стационарлық көздері

болатын кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелер, сондай-ақ басқа

да ұйымдардың балансында құралатын пештер саналады.

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасында қалдықтарды

мүмкіншілігінше нақты сипаттайтын көрсеткіштер қолданылады.

Алдымен, атмосфераға тастайтын барлық ластанушы заттар

қалдықтарының сандары және ластанушылардың жалпы көле-

мі есептеледі.

Тазалануға түсетін ауа бассейінін ластанушылардың, жалпы бүкіл санынан, зиянды заттардың ұсталынған және жойылған-

дардың жалпы нақты көлемі анықталады . Бұл тұрғыда, жар-

тылайфабрикаттар өндіруінің процесінде, технологиялық жобаларға

сәйкес қолданылатын заттар саналмайды . Ұсталынған және жойылған зиянды заттардың жалпы санынан пайдалы қол-

данылатын заттардың көлемі белгіленеді .

Атмосфералық ауаға ластанушы заттардың қалдықтары агрегаттық жағдаймен және маңызды ингридиенттермен сипат-

талады.

1995 жылға Ресейде стационарлық көздерден атмосфералық

ауаға 5000 мың т астам көміртегі ерітіндісі, 1997 мың т азот ерітіндісі және т. б. келіп түсті .

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасында атмосфералық

ауаның трансшекаралық ластануы есептелінеді. Халықаралық келісімдердің атмосфераның трансшекаралық ластануын қыс-

қартуына сәйкес, мемлекеттер зиянды заттардың қалдықтарын

азайтуға байланысты көптеген шаралар жасауға міндетті.

Атмосфераның жағдайына зиянды әсер ететін, әсіресе

мынау автокөліктер, біріншіден, ауаның қолданылуы, двигатель-

дің жану процесін қамту үшін қолданылады, ал, екіншіден,

жанармай құрамының жануынан немесе жойылуынан ауа

ластанады. Әсіресе, көмірқышқыл газбен, шаңмен және т. б.

Атмосфераны ластайтын барлық зиянды заттардың 13%

осы автокөлік иесіне келеді. Автокөліктердің атмосфераға тас-

тайтын қалдықтарының көлемі жайлы мәлімет типтік зерттеулер

қорытындысы негізінде анықталады .

Ауа бассеініне зиянды әсер етудің жүруі ол көптеген ава-

риялардың қорытындысында болатын қоршаған ортаның ава-

риялық ластануы болып табылады(өнеркәсіптік, транспорттық ) .

Сондай-ақ мұнай және газ өндіру скважиналарынан шыға-

тын қалдықтардың бақыланбауынан болады.

Статистикада атмосфераны қорғауға қатысты шаралар есеп-

теледі: қондырғылардың іске қосылуы және газдардан шыға-

тын зиянды заттардың ұсталынған және жойылғанына байла-

нысты үлкен құрылыстар, пайдасы аз және нашар техноло-

гиялардың қайтадан іске қосылуы .

Атмосфералық ауаны қорғау статистикасы ақпараттарының

көздері болып статистикалық мекеменің экологиялық паспорты саналады. Бұлардың негізінде аналитикалық көрсет-

кіштер есептелінеді.

3. Су ресурстары мен олардың ластануының

статистикасы

Ресей үлкен су ресурстарымен қамтылған және олардың запастары бойынша Еуропада 1 орын алады . Көлдердегі су-

дың жалпы көлемі (Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының

елдеріне кірмейтін, басқа да шекаралас елдерді қосқанда) 106

трлн. куба метрден астамын құрайды . Көлдердегі су запастары

25 трлн. куба метрді құрайды, олардың 91% Байкал көліне келе-

ді. Сонымен қатар су ресурстарының ластануы мен нашарлауы-

ның проблемасы, бұл Ресейде өте күрделі болып табылады .

Су ресурстары - бұлар жалпы ішкі және аумақтық теңіздердің,

көлдердің, өзендердің, су қоймаларының, жерастысуларының, каналдар-

дың және т. б. су запастары болып саналады . Бұлар заңға

сәйкес Бірыңғай Мемлекеттік су қорын құрайды.

Су ресурстарының статистикасы судың түріне байланысты

олардың саны мен сапасын зерттейді . Олардың өнеркәсіпті және

тұрмыстық керекті жерлерді қолданылуы, пайдаланылып жатқан

судың сапасына бақылау жасауды қамтамасыз етеді .

Су ресурстарын статистикалық бақылауының аумақтары бо-

лып түрлі су көздерін суқолданушылар саналады .

Статистикалық бақылаудың бірлігі болып су қалдықта-

рын қабылдаушыларынан тәуелсіз болатын экономиканың

барлық салаларының бөлек мекемелері табылады .

Су ресурстарын запастармен қамту, ол көлемдік көрсет-

кіштерде жоғарғы және жерасты суларына бөлек бөлек

анықталады. (км3, м/жыл) мысалы, жасақталатын су ресурстарының

запастары Ресейде 1 адамға шаққанда 29 мың кб. м, жерасты

сулары - 2 мың м3 құрайды. Ал, Францияда сәйкесінше - 5 мың м3

және 0, 5 мың м3. Италияда - 2, 7 мың м3 және 0, 2 мың м3 .

Ірі суқоймалардың саны мен су беті ескеріледі . Ал, өзендерді

сипаттағанда, әсіресе олардың ұзындығы (км) - негізгі русласындағы

судың көлемі (км3) ж/е бассейіннің көлемі ( мың км2) .

Статистикалық есепке табиғи көздерден алған судың көлемі,

яғни, суқоймалардың бетінен алынған судың саны (теңіздер, өзен-

дер, көлдер) жатады .

Бұған тағы да пайдалы қазбаларды өндіргенде шығатын

сулар, құрылыс кезіндегі тартылған сулар қосылады .

Халықтың құдықтардан, скважиналардан, өзендерден алынған су-

лары ескерілмейді .

Су ресурстарының жағдайы ағынды жаман сулар тазалануы-

ның деңгейіне байланысты болып келеді . Ағынды сулар- бұл

сулар, яғни қандай да бір процесс кезінде қолданылғаннан

кейін кейін тасталынған және бұл процеске ол ешқандай

бағалылығын көрсетпейді . (тұрмыстық және қалалық сулар) . Бірақ,

бұларға салқындатқыш су қатысты емес .

Ағынды сулардың тазалануы - су сапасының белгіленген норма-

сына сәйкес ағынды сулардың тазалануының процесі . Тазала-

нудың 3 типі бар : механикалық (бірінші) , биологиялық (екінші), ж/е

химиялық (үшінші) .

Ағынды сулардың механикалық тазалануы - тазартылған судың

қарапайым механикалық бөлімі .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

Қоршаған ортаның сапасын бағалау, нормативтері және ластануды басқару

Демографиялық үрдістер мен табиғи ресурстар: халық өсімі, қоршаған орта және ресурстардың жіктелуі

Өскемен қаласының қоршаған орта жағдайы: топырақ, атмосфера және ауыр металдық ластануды бағалау

Дүниежүзілік табиғи ресурстар: бағалау, пайдалану және қоршаған ортаны қорғау мәселелері

Табиғи ресурстар мен экожүйелік қызметтердің экономикалық бағалау әдістері

Қоршаған ортаға әсерді бағалау және ластануды мониторингілеу: әдістемелік негіздер мен мемлекеттік экологиялық сараптама

Қазақстандағы табиғи ресурстар: ұтымды пайдалану, қоршаған ортаны қорғау және экономикалық реттеу

Отын-энергетика кешені, табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау: Қазақстан жағдайы

Қазақстан Республикасының сыртқы сауда статистикасы: ұйымдастыру, көрсеткіштер және аналитикалық әдістер

Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін талдау және бағалау әдістері, қағидалары мен көрсеткіштер жүйесі

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz