Конституциялық-құқықтық нормалар, институттар мен принциптер
Жоспар
Кіріспе
1) Қонституциялық құқықтық нормалар ұғымы, олардың түрлері мен ерекшеліктері
2) Құқықтық институттар
3) Қазақстан Республикасы Конституциясының принциптері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
1) Қонституциялық құқықтық нормалар ұғымы, олардың түрлері мен ерекшеліктері
2) Құқықтық институттар
3) Қазақстан Республикасы Конституциясының принциптері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Жалпы құқық теориясында құқық нормасы ретінде мемлекеттен туындайтын және сол арқылы қорғалатын, заң құқығына қатынасушылардың қатынасын білдіретін және оларға міндеттер жүктейтін жалпыға міндетті және заңда айқындалған тәртіп ережесі түсіндіріледі. Дегенмен конституциялық-құқықтық нормалардың құқықтың басқа салаларындағы нормалардан ерекшелігі мен айырмашылықтары қандай дегенге келсек бұған жауапты конституциялық құқықтармен реттелетін қоғамдық қатынастардың өзгешеліктерінен табамыз.
Конституциялық-құқықтық нормалар:
1. мазмұнымен (реттеуге бағытталған қоғамдық қатынастардың аясымен);
2. неғұрлым көбірек заң күшіне ие болумен; Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелеріне қайшы келетін нормалардың күшін жоюымен;
3. сол арқылы білдірілген дерек көздеріменен (неғұрлым маңызды нормалар Қазақстан Республикасының Конституциясында түзілген);
4. нормалардың өзіне тән түрлерімен (норма-қағидалардың, норма-міндеттердің, ресми мәлімделген (декларативті) ережелердің болуы);
5. жүзеге асырудың айрықша механизмімен (қоғамдық қатынастардың түбегейлі, басты тұстарын ғана реттейді);
Конституциялық-құқықтық нормалар:
1. мазмұнымен (реттеуге бағытталған қоғамдық қатынастардың аясымен);
2. неғұрлым көбірек заң күшіне ие болумен; Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелеріне қайшы келетін нормалардың күшін жоюымен;
3. сол арқылы білдірілген дерек көздеріменен (неғұрлым маңызды нормалар Қазақстан Республикасының Конституциясында түзілген);
4. нормалардың өзіне тән түрлерімен (норма-қағидалардың, норма-міндеттердің, ресми мәлімделген (декларативті) ережелердің болуы);
5. жүзеге асырудың айрықша механизмімен (қоғамдық қатынастардың түбегейлі, басты тұстарын ғана реттейді);
1. Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Ғ.Сапарғалиев , Алматы 2004 ж.
Тақырыбы: КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАР, ИНСТИТУТТАР МЕН
ПРИНЦИПТЕР
Жоспар
Кіріспе
1) Қонституциялық құқықтық нормалар ұғымы, олардың түрлері мен
ерекшеліктері
2) Құқықтық институттар
3) Қазақстан Республикасы Конституциясының принциптері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Жалпы құқық теориясында құқық нормасы ретінде мемлекеттен туындайтын
және сол арқылы қорғалатын, заң құқығына қатынасушылардың қатынасын
білдіретін және оларға міндеттер жүктейтін жалпыға міндетті және заңда
айқындалған тәртіп ережесі түсіндіріледі. Дегенмен конституциялық-құқықтық
нормалардың құқықтың басқа салаларындағы нормалардан ерекшелігі мен
айырмашылықтары қандай дегенге келсек бұған жауапты конституциялық
құқықтармен реттелетін қоғамдық қатынастардың өзгешеліктерінен табамыз.
Конституциялық-құқықтық нормалар:
1. мазмұнымен (реттеуге бағытталған қоғамдық қатынастардың аясымен);
2. неғұрлым көбірек заң күшіне ие болумен; Қазақстан Республикасы
Конституциясының ережелеріне қайшы келетін нормалардың күшін жоюымен;
3. сол арқылы білдірілген дерек көздеріменен (неғұрлым маңызды
нормалар Қазақстан Республикасының Конституциясында түзілген);
4. нормалардың өзіне тән түрлерімен (норма-қағидалардың, норма-
міндеттердің, ресми мәлімделген (декларативті) ережелердің болуы);
5. жүзеге асырудың айрықша механизмімен (қоғамдық қатынастардың
түбегейлі, басты тұстарын ғана реттейді);
6. қатынастарды реттейтін (халық, мемлекет, ұлттар, жоғары мемлекеттік
органдар) субъектілердің өзіндік сипатымен;
7. құрылымдардың ерекшеліктерімен (ғылыми болжам мен диспозицияға және
жекелеген жағдайларда ғана – санкцияға ие);
8. нұсқаулардан тұратын құрылтайшылық сипатпен өзгешеленеді.
Конституциялық-құқықтық нормалардың негізгі жіктеуі (классификациясы).
Нұсқаулардан тұратын сипаты бойынша:
1. құқық жүктеуші нормалар – онда қаралған әрекеттерді жүзеге асыратын
және олардың өкілеттік шеңберін анықтайтын субъектілер құқығын бекітетін
нормалар. Бұл – азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтік құқықтары
туралы конституциялық нормалар. Мұндай нормаларға сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Президентінің, Парламенттің, Үкіметтің, Конституциялық
Кеңестің конституциялық өкілеттігін айқындайтын нормалар жатады;
2. міндеттеуші нормалар - өзінің тәртібін, өзінің әрекетін аталмыш
нормалардың нұсқауларына жатқызатын субъектілердің міндеттерін бекітетін
нормалар. Мұндай міндеттер тек азаматтарға ғана емес, сонымен бірге
Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарының Төрағаларына да жүктеледі;
3. тыйым салушы нормалар – онда қаралған белгілі бір әрекеттерді
жасауға тыйым салудан тұратын нормалар. Мұндай нормалар мемлекеттің
конституциялық негіздерін (бастауларын), заң ережелері мен құқық тәртібін
қорғауға бағытталған.
Ондағы нұсқаулардың-айқындаушылық дәрежесі бойынша мынадай нормаларға
бөлінеді:
1. императивті нормалар – белгілеген ережелерді субъектілерге қолдану
еркіндігін қорғауға рұқсат етпейтін нормалар;
2. Диспозитивті нормалар – нормада көрсетілген жағдаяттарды ескеру
арқылы субъектінің әрекет ету вариантын таңдау мүмкіндігін қарайтын
нормалар.
Құқықтық реттеу механизмі бойынша нормалар:
- материалдық нормалар - қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу
бойынша әрекет етудің мазмұнын қарайтын нормалар;
- процессуалдық нормалар – сол арқылы жүзеге асырылатын тәртіпті
анықтайтын нормалар болып бөлінеді.
Бірыңғай және өзара байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін және
салыстырмалы түрде дербес топты құрайтын конституциялық құқық нормаларының
жиынтығы конституциялық-құқықтық институт деп аталады. Мысалы: азаматтық
институты, Президенттік институт, сайлау құқығы институты және т.б.
1. Конституциялық-құқықтық нормалар ұғымы, олардың түрлері мен
ерекшеліктері
Оны: 1) басқа құқықтық нормалармен ұқсастығы қандай; 2) құқықтың басқа
салаларының құқықтық нормаларынан конституциялық құқықтық нормалар қалай
ерекшеленеді деген екі бағытта қарастырған жөн.
Конституциялық құқыктық нормаларға құқықтық нормалардың барлық
белгілері тән. Оларды мемлекеттік органдар қабылдайды. Олар қоғамдық
қатынастарды ретке келтіретін құрал болып табылады. Олар басқа да зан
нормалары сияқты, екі: реттеушілік және қорғаушылық қызметті атқарады.
Реттеуші нормаларға қүқықтық қатынас мүшелеріне субъективтік қүқық беру
және оларға зандық міндеттеме жүктеу жолымен тәртіптің белгілі бір нүсқасын
белгілейтін конституциялық-құқықтық нормалар жатады. Бұл, әсіресе,
Конституцияның азаматтың қүқы мен бостандығы туралы бөлімінде анық
көрінеді. Құқық қорғаушы нормаларға субъектілер тәртібін, олар тертіпті
бүзған жағдайда, мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілеу жолымен
анықтайтын конституциялық-құқықтық нормалар жатады. Мүндай конституциялық-
қүқықтық нормалар көп емес. Конституциялық қүқық қорғау нормалары
салыстырмалы түрде көп болмағанымен олардың мәні мейлінше зор, олар
конституция- лық қүрылысты нығайтуда, азаматтардың қүқы мен бостандығын
қорғауда, саяси түрақтылықты сақтауда үлкен рөл атқарады. Құқық қорғаушы
нормаларға Президенттің импичменті туралы, Үкіметке, оның жекелеген
мүшелеріне сенім көрсетпеу туралы конституциялық ережелер жатады.
Конституциялық құқықтың нормаларын түсіну үшін конституциялық реттеуші
нормаларды өкілеттік беруші, тыйым салушы, міндеттеуші нормііларға
бөлудіңайтарлықтай мені бар.
Өкілеттік беруші конституциялық құқықтық нормалар субъективтік құқықты
жағымды мазмүнда белгілейді. Басқаша айтқанда, субъектіге (мемлекеттік
органға, қоғамдық бірлестікке, азаматтарға) қандай да бір жағымды әрекет
жасауға құқық береді. Осындай құқықберуші нормалар көп мөлшерде азаматтарға
беріледі. Бұлар - азаматтардын саяси, экономикалық, әлеуметтік қүқықтары
туралы конституциялық нормалар. Құқық беруші нормаларға Қазақстан
Республикасы Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің, Конституциялық
Кеңесінің конституциялық өкілеттігін анықтайтын нормалар жатады.
Конституциялық зандарда тыйым саяатын нормалар да бар. Олар адамдардың
белгілі бір қасиеттегі әрекеттеріне үстамдылық жауапкершілігін белгілейді.
Айталық, Конституция діни негізде саяси партиялар құруға, заңсыз қарулы
құрамалар ұйымдастыруға тыйым салады. Тыйым салушы конституциялық нормалар
мемлекеттің конституциялық негіздерін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті
қорғауды коздейді. Бүл туралы Конституцияда анық айтылған 5-баптың 3-
тармағында: "Мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық
құрылысын күштеп өзгертуге, оның түтастығын бүзуға, мемлекет қауіпсіздігіне
нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және
рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және
олардың қызметіне, сондай-ақ заңдарда кезделмеген әскерилендірілген
құрамалар құруға тыйым салынады " делінген.
Міндеттеуші конституциялық нормалар адамдардың, қоғамдық
бірлестіктердің, мемлекеттік органдардың белгілі бір жағымды әрекеттер
жасау жауапкершілігін белгілейді. Конститиция Парламент Палаталары
Төрағаларына бірқатар жауапкершілік жүктейді. Сондай-ак азаматтардың да
конституциялық жауапкершілігін есте сақтаған жөн.
Конституциялық-құқықтық нормалардың, оларды құқық саласының басқа
құқықтық нормаларынан ажырататын ерекшеліктер бар.
Конституциялық-құқықтық нормалар ерекше қоғамдық қатынастарды реттейді.
Конституциялық-құқықтық нормалар адам мен азаматтың құқықтық мәртебесінің
негіздерін бекітуге қатысты конституциялық құрылыс негіздерін нығайтумен,
мемлекет органдары жүйесін анықтауға байланысты қатынастарды реттеуді
кездейді.
Конституциялық-құқықтық нормалардың ұлкен зандық күші бар. Басқа
құқықтық нормалар Конституцияға қайшы келмеуі тиіс. Барлық басқа
нормативтік актілер Конституция негізінде шығарылады. Конституция
қағидаларына қайшы келетін құқықтықактілердің күші жойылуы тиіс.
Конституциялық нормаларды қорғау құқы Конституциялық Кеңеске және
Прокуратураға берілген.
Материалдық және іс-жүргізуші конституциялық-құқықтықұ нормалар
өзіндік қырымен ерекшеленеді. Қылмыстық, азаматтық, әкімшілік қүқықтан
айырмашылығы конституциялық құқықтың конституциялық нормсідарды жүзеге
асырудың жалпы біржақты тәртібін белгілейтін мамандандырылған іс жүргізуші
саласы жоқ. Алайда, бүл конституциялық құқықта іс жүргізетін нормалар жоқ
деген сөз емес. Конституциялық құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық
қатынастар тобының қай-қайсысының да өзіндік іс жүргізу нормалары бар.
Айталық, Парламенттің заңдар қабылдауының белгілі бір тәртібі, Президент
импичментінің, Парламентке депутаттар сайлауын өткізу, референдум өткізу
тәртібі және басқалары конституциялық нормалармен белгіленеді.
2. Құқықтық институттар
Конституциялық құқық өзіндік мемлекеттік-құқықтық институтқа ие.
Құқықтық норма — құқықтық әлемнің тіні. Ал қүқықтық институт құқықтық
жалпылықты, яғни, өздерінің зандық мазмұнының жақындығы бойынша топтасқан
құқықтық нормалар жиынтығын білдіреді. Құқықтық нормалар конституциялық
құқық саласын сырттай емес, құқықтық институттар арқылы құрады.
Конституциялық құқықтың конституциялық институттары конституциялық-құқықтық
нормалардың ықпалындағы қоғамдық қатынастардың белгілі бір учаскелерін
реттеуді көздейді. Әр қүқықтық институт шартты түрде конституциялық қүқық
саласының дербес қүқықтық нормалар тобын білдіреді. Құқықтық институттың
шартты түрдегі дербестігі құқықтық реттеудің түйықталмаған тетігімен,
конституциялық қүқықтың басқа да қүқықтық институттарымен байланыста және
тәуелділікте екендігімен керінеді және олардың бәрі өзара байланыста
конституциялық қатынастарды реттеуді қамтамасыз етеді.
Конституциялық құқықтың құқықтық институттары қоғамдық қатынастардың
ірі немесе шағын тобын реттей алады. Алайд а, бұған қарап, олардын.
мәнділігін жоғары немесе төмен деп ағалауға болмайды. Әр қүқықтық институт
өз учаскесінде үқықтық қатынастарды тиімді реттеуі тиіс. Бұл үшін құқықтық
иститут реттейтін қатынастардың барлық қырын қамтитын құқықтық нормалар
кешенін толық меңгеруі қажет. Әрине, ол ір-ақ рет қайталанатын іс емес.
Реттеу пәні — қоғамдық қатынас — жанды, серпінді құбылыс. Осыған орай, оның
жағдайын ізардан шығармай, тиісінше құқықтық институтты жетілдіріптыру
керек.
Әр конституциялық-құқықтықинституттек қоғамдық қатынастардың белгілі
бір учаскесін ғана реттемейді. Оның нормаларында арнаулы ұғымдар,
терминдер, қағидалар жатыр. Мылы, азаматтық институтының мазмұны "азамат",
"азаматтық", заматтықалу", "азаматтықты жоғалту", "азаматтықтан шығу",
азаматтың құқы, бостандығы және жауапкершілігі" тағы басқ осындай
ұғымдардан көрінеді.
Конституциялық-құқықтық институттың, кез келген басқа қықтық
иниституттың сияқты, өз құрылымы бар. Бұл құрылымды құрайтындар әр қилы
зандық мазмұнымен сипатталады. Мұндай әр қилылық қоғамдық қатынастардың
тиісті бөлігін етеуді қамтамасыз етеді. Бүкіл әр қилылығына қарамастан
құқықтық институттың нормалары ортақ құқықтық принципімен, идеялармен
бірлестірілген. Айталық, қабылдау тіздеріне қарамастан азаматтық институты
азаматтардың лігі мен тендігі принципімен бірлестіріледі. Құқық институт
кей кездері жекелеген нормативтік құқықтық актілерде аітіледі. Арнаулы заң
қабылданған сол азаматтық институттар қалалық. Бұл азаматгық қатынастарды
реттейтін барлық құқтық нормалар осы заңның ішінде деген сөз емес. Азаматық
туралы негіз боларлық нормалар Қазақстан Республикасының Конституциясында
жазылған.
3. Қазақстан Республикасы конституциясының принциптері
Құқықтық принциптер — тәртіптің нақты ережелерін бойынша жинақтамаған,
бірақ мемлекеттің, оның органдарының, азаматтардың, олардың
бірлестіктерінің, лауазымды адамдардың мәтін ұйымдастырудың белгілі бір
бағыттарын қарастыратың құқықтық нормативтік идеялар. Конституциялық
принцип — Конституцияда бекітілген және конституциялық құрылысты, оның
қызметін ұйымдастыру бағытын анықтайтын құқықтық нормативтік идеялар.
Сондықтан олардың мемлекет үшін, азаматтар үшін айрықша маңызы зор.
Конституциялық принциптер қандай болса, конституциялық құрылыс та сондай
немесе керісінше. Конституциялық принциптер,түптеп келгенде, Конституция
қабылданар кезеңде қалыптасқан экономикалық, саяси, әлеуметтік, этникалық
факторлармен және мемлекет пен қоғам дамуының стратегиялық идеяларымен
қамтамасыз етіледі. Сыртқы факторларды: әлем таныған халықаралық құқық
нормаларын да назардан тыс қалдыруға болмайды. Республика Конституциясында
Қазакстан Халықаралық құқық принциптері мен нормаларын құрметтейтіндігі
атап айтылған Қазақстан Республикасы Конституциясы нормаларынталдау
көрсеткендей, конституциялық принциптерді айтылу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПРИНЦИПТЕР
Жоспар
Кіріспе
1) Қонституциялық құқықтық нормалар ұғымы, олардың түрлері мен
ерекшеліктері
2) Құқықтық институттар
3) Қазақстан Республикасы Конституциясының принциптері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Жалпы құқық теориясында құқық нормасы ретінде мемлекеттен туындайтын
және сол арқылы қорғалатын, заң құқығына қатынасушылардың қатынасын
білдіретін және оларға міндеттер жүктейтін жалпыға міндетті және заңда
айқындалған тәртіп ережесі түсіндіріледі. Дегенмен конституциялық-құқықтық
нормалардың құқықтың басқа салаларындағы нормалардан ерекшелігі мен
айырмашылықтары қандай дегенге келсек бұған жауапты конституциялық
құқықтармен реттелетін қоғамдық қатынастардың өзгешеліктерінен табамыз.
Конституциялық-құқықтық нормалар:
1. мазмұнымен (реттеуге бағытталған қоғамдық қатынастардың аясымен);
2. неғұрлым көбірек заң күшіне ие болумен; Қазақстан Республикасы
Конституциясының ережелеріне қайшы келетін нормалардың күшін жоюымен;
3. сол арқылы білдірілген дерек көздеріменен (неғұрлым маңызды
нормалар Қазақстан Республикасының Конституциясында түзілген);
4. нормалардың өзіне тән түрлерімен (норма-қағидалардың, норма-
міндеттердің, ресми мәлімделген (декларативті) ережелердің болуы);
5. жүзеге асырудың айрықша механизмімен (қоғамдық қатынастардың
түбегейлі, басты тұстарын ғана реттейді);
6. қатынастарды реттейтін (халық, мемлекет, ұлттар, жоғары мемлекеттік
органдар) субъектілердің өзіндік сипатымен;
7. құрылымдардың ерекшеліктерімен (ғылыми болжам мен диспозицияға және
жекелеген жағдайларда ғана – санкцияға ие);
8. нұсқаулардан тұратын құрылтайшылық сипатпен өзгешеленеді.
Конституциялық-құқықтық нормалардың негізгі жіктеуі (классификациясы).
Нұсқаулардан тұратын сипаты бойынша:
1. құқық жүктеуші нормалар – онда қаралған әрекеттерді жүзеге асыратын
және олардың өкілеттік шеңберін анықтайтын субъектілер құқығын бекітетін
нормалар. Бұл – азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтік құқықтары
туралы конституциялық нормалар. Мұндай нормаларға сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Президентінің, Парламенттің, Үкіметтің, Конституциялық
Кеңестің конституциялық өкілеттігін айқындайтын нормалар жатады;
2. міндеттеуші нормалар - өзінің тәртібін, өзінің әрекетін аталмыш
нормалардың нұсқауларына жатқызатын субъектілердің міндеттерін бекітетін
нормалар. Мұндай міндеттер тек азаматтарға ғана емес, сонымен бірге
Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарының Төрағаларына да жүктеледі;
3. тыйым салушы нормалар – онда қаралған белгілі бір әрекеттерді
жасауға тыйым салудан тұратын нормалар. Мұндай нормалар мемлекеттің
конституциялық негіздерін (бастауларын), заң ережелері мен құқық тәртібін
қорғауға бағытталған.
Ондағы нұсқаулардың-айқындаушылық дәрежесі бойынша мынадай нормаларға
бөлінеді:
1. императивті нормалар – белгілеген ережелерді субъектілерге қолдану
еркіндігін қорғауға рұқсат етпейтін нормалар;
2. Диспозитивті нормалар – нормада көрсетілген жағдаяттарды ескеру
арқылы субъектінің әрекет ету вариантын таңдау мүмкіндігін қарайтын
нормалар.
Құқықтық реттеу механизмі бойынша нормалар:
- материалдық нормалар - қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу
бойынша әрекет етудің мазмұнын қарайтын нормалар;
- процессуалдық нормалар – сол арқылы жүзеге асырылатын тәртіпті
анықтайтын нормалар болып бөлінеді.
Бірыңғай және өзара байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін және
салыстырмалы түрде дербес топты құрайтын конституциялық құқық нормаларының
жиынтығы конституциялық-құқықтық институт деп аталады. Мысалы: азаматтық
институты, Президенттік институт, сайлау құқығы институты және т.б.
1. Конституциялық-құқықтық нормалар ұғымы, олардың түрлері мен
ерекшеліктері
Оны: 1) басқа құқықтық нормалармен ұқсастығы қандай; 2) құқықтың басқа
салаларының құқықтық нормаларынан конституциялық құқықтық нормалар қалай
ерекшеленеді деген екі бағытта қарастырған жөн.
Конституциялық құқыктық нормаларға құқықтық нормалардың барлық
белгілері тән. Оларды мемлекеттік органдар қабылдайды. Олар қоғамдық
қатынастарды ретке келтіретін құрал болып табылады. Олар басқа да зан
нормалары сияқты, екі: реттеушілік және қорғаушылық қызметті атқарады.
Реттеуші нормаларға қүқықтық қатынас мүшелеріне субъективтік қүқық беру
және оларға зандық міндеттеме жүктеу жолымен тәртіптің белгілі бір нүсқасын
белгілейтін конституциялық-құқықтық нормалар жатады. Бұл, әсіресе,
Конституцияның азаматтың қүқы мен бостандығы туралы бөлімінде анық
көрінеді. Құқық қорғаушы нормаларға субъектілер тәртібін, олар тертіпті
бүзған жағдайда, мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілеу жолымен
анықтайтын конституциялық-құқықтық нормалар жатады. Мүндай конституциялық-
қүқықтық нормалар көп емес. Конституциялық қүқық қорғау нормалары
салыстырмалы түрде көп болмағанымен олардың мәні мейлінше зор, олар
конституция- лық қүрылысты нығайтуда, азаматтардың қүқы мен бостандығын
қорғауда, саяси түрақтылықты сақтауда үлкен рөл атқарады. Құқық қорғаушы
нормаларға Президенттің импичменті туралы, Үкіметке, оның жекелеген
мүшелеріне сенім көрсетпеу туралы конституциялық ережелер жатады.
Конституциялық құқықтың нормаларын түсіну үшін конституциялық реттеуші
нормаларды өкілеттік беруші, тыйым салушы, міндеттеуші нормііларға
бөлудіңайтарлықтай мені бар.
Өкілеттік беруші конституциялық құқықтық нормалар субъективтік құқықты
жағымды мазмүнда белгілейді. Басқаша айтқанда, субъектіге (мемлекеттік
органға, қоғамдық бірлестікке, азаматтарға) қандай да бір жағымды әрекет
жасауға құқық береді. Осындай құқықберуші нормалар көп мөлшерде азаматтарға
беріледі. Бұлар - азаматтардын саяси, экономикалық, әлеуметтік қүқықтары
туралы конституциялық нормалар. Құқық беруші нормаларға Қазақстан
Республикасы Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің, Конституциялық
Кеңесінің конституциялық өкілеттігін анықтайтын нормалар жатады.
Конституциялық зандарда тыйым саяатын нормалар да бар. Олар адамдардың
белгілі бір қасиеттегі әрекеттеріне үстамдылық жауапкершілігін белгілейді.
Айталық, Конституция діни негізде саяси партиялар құруға, заңсыз қарулы
құрамалар ұйымдастыруға тыйым салады. Тыйым салушы конституциялық нормалар
мемлекеттің конституциялық негіздерін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті
қорғауды коздейді. Бүл туралы Конституцияда анық айтылған 5-баптың 3-
тармағында: "Мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық
құрылысын күштеп өзгертуге, оның түтастығын бүзуға, мемлекет қауіпсіздігіне
нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және
рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және
олардың қызметіне, сондай-ақ заңдарда кезделмеген әскерилендірілген
құрамалар құруға тыйым салынады " делінген.
Міндеттеуші конституциялық нормалар адамдардың, қоғамдық
бірлестіктердің, мемлекеттік органдардың белгілі бір жағымды әрекеттер
жасау жауапкершілігін белгілейді. Конститиция Парламент Палаталары
Төрағаларына бірқатар жауапкершілік жүктейді. Сондай-ак азаматтардың да
конституциялық жауапкершілігін есте сақтаған жөн.
Конституциялық-құқықтық нормалардың, оларды құқық саласының басқа
құқықтық нормаларынан ажырататын ерекшеліктер бар.
Конституциялық-құқықтық нормалар ерекше қоғамдық қатынастарды реттейді.
Конституциялық-құқықтық нормалар адам мен азаматтың құқықтық мәртебесінің
негіздерін бекітуге қатысты конституциялық құрылыс негіздерін нығайтумен,
мемлекет органдары жүйесін анықтауға байланысты қатынастарды реттеуді
кездейді.
Конституциялық-құқықтық нормалардың ұлкен зандық күші бар. Басқа
құқықтық нормалар Конституцияға қайшы келмеуі тиіс. Барлық басқа
нормативтік актілер Конституция негізінде шығарылады. Конституция
қағидаларына қайшы келетін құқықтықактілердің күші жойылуы тиіс.
Конституциялық нормаларды қорғау құқы Конституциялық Кеңеске және
Прокуратураға берілген.
Материалдық және іс-жүргізуші конституциялық-құқықтықұ нормалар
өзіндік қырымен ерекшеленеді. Қылмыстық, азаматтық, әкімшілік қүқықтан
айырмашылығы конституциялық құқықтың конституциялық нормсідарды жүзеге
асырудың жалпы біржақты тәртібін белгілейтін мамандандырылған іс жүргізуші
саласы жоқ. Алайда, бүл конституциялық құқықта іс жүргізетін нормалар жоқ
деген сөз емес. Конституциялық құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық
қатынастар тобының қай-қайсысының да өзіндік іс жүргізу нормалары бар.
Айталық, Парламенттің заңдар қабылдауының белгілі бір тәртібі, Президент
импичментінің, Парламентке депутаттар сайлауын өткізу, референдум өткізу
тәртібі және басқалары конституциялық нормалармен белгіленеді.
2. Құқықтық институттар
Конституциялық құқық өзіндік мемлекеттік-құқықтық институтқа ие.
Құқықтық норма — құқықтық әлемнің тіні. Ал қүқықтық институт құқықтық
жалпылықты, яғни, өздерінің зандық мазмұнының жақындығы бойынша топтасқан
құқықтық нормалар жиынтығын білдіреді. Құқықтық нормалар конституциялық
құқық саласын сырттай емес, құқықтық институттар арқылы құрады.
Конституциялық құқықтың конституциялық институттары конституциялық-құқықтық
нормалардың ықпалындағы қоғамдық қатынастардың белгілі бір учаскелерін
реттеуді көздейді. Әр қүқықтық институт шартты түрде конституциялық қүқық
саласының дербес қүқықтық нормалар тобын білдіреді. Құқықтық институттың
шартты түрдегі дербестігі құқықтық реттеудің түйықталмаған тетігімен,
конституциялық қүқықтың басқа да қүқықтық институттарымен байланыста және
тәуелділікте екендігімен керінеді және олардың бәрі өзара байланыста
конституциялық қатынастарды реттеуді қамтамасыз етеді.
Конституциялық құқықтың құқықтық институттары қоғамдық қатынастардың
ірі немесе шағын тобын реттей алады. Алайд а, бұған қарап, олардын.
мәнділігін жоғары немесе төмен деп ағалауға болмайды. Әр қүқықтық институт
өз учаскесінде үқықтық қатынастарды тиімді реттеуі тиіс. Бұл үшін құқықтық
иститут реттейтін қатынастардың барлық қырын қамтитын құқықтық нормалар
кешенін толық меңгеруі қажет. Әрине, ол ір-ақ рет қайталанатын іс емес.
Реттеу пәні — қоғамдық қатынас — жанды, серпінді құбылыс. Осыған орай, оның
жағдайын ізардан шығармай, тиісінше құқықтық институтты жетілдіріптыру
керек.
Әр конституциялық-құқықтықинституттек қоғамдық қатынастардың белгілі
бір учаскесін ғана реттемейді. Оның нормаларында арнаулы ұғымдар,
терминдер, қағидалар жатыр. Мылы, азаматтық институтының мазмұны "азамат",
"азаматтық", заматтықалу", "азаматтықты жоғалту", "азаматтықтан шығу",
азаматтың құқы, бостандығы және жауапкершілігі" тағы басқ осындай
ұғымдардан көрінеді.
Конституциялық-құқықтық институттың, кез келген басқа қықтық
иниституттың сияқты, өз құрылымы бар. Бұл құрылымды құрайтындар әр қилы
зандық мазмұнымен сипатталады. Мұндай әр қилылық қоғамдық қатынастардың
тиісті бөлігін етеуді қамтамасыз етеді. Бүкіл әр қилылығына қарамастан
құқықтық институттың нормалары ортақ құқықтық принципімен, идеялармен
бірлестірілген. Айталық, қабылдау тіздеріне қарамастан азаматтық институты
азаматтардың лігі мен тендігі принципімен бірлестіріледі. Құқық институт
кей кездері жекелеген нормативтік құқықтық актілерде аітіледі. Арнаулы заң
қабылданған сол азаматтық институттар қалалық. Бұл азаматгық қатынастарды
реттейтін барлық құқтық нормалар осы заңның ішінде деген сөз емес. Азаматық
туралы негіз боларлық нормалар Қазақстан Республикасының Конституциясында
жазылған.
3. Қазақстан Республикасы конституциясының принциптері
Құқықтық принциптер — тәртіптің нақты ережелерін бойынша жинақтамаған,
бірақ мемлекеттің, оның органдарының, азаматтардың, олардың
бірлестіктерінің, лауазымды адамдардың мәтін ұйымдастырудың белгілі бір
бағыттарын қарастыратың құқықтық нормативтік идеялар. Конституциялық
принцип — Конституцияда бекітілген және конституциялық құрылысты, оның
қызметін ұйымдастыру бағытын анықтайтын құқықтық нормативтік идеялар.
Сондықтан олардың мемлекет үшін, азаматтар үшін айрықша маңызы зор.
Конституциялық принциптер қандай болса, конституциялық құрылыс та сондай
немесе керісінше. Конституциялық принциптер,түптеп келгенде, Конституция
қабылданар кезеңде қалыптасқан экономикалық, саяси, әлеуметтік, этникалық
факторлармен және мемлекет пен қоғам дамуының стратегиялық идеяларымен
қамтамасыз етіледі. Сыртқы факторларды: әлем таныған халықаралық құқық
нормаларын да назардан тыс қалдыруға болмайды. Республика Конституциясында
Қазакстан Халықаралық құқық принциптері мен нормаларын құрметтейтіндігі
атап айтылған Қазақстан Республикасы Конституциясы нормаларынталдау
көрсеткендей, конституциялық принциптерді айтылу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz