1986 жылғы желтоқсан оқиғасының қозғаушы күштері мен барысы

Мазмұны

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ІІ. Негізгі бөлім
2.1. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасының басталу себептері мен
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасының қозғаушы күштері мен
барысы. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Желтоқсан оқиғасының бас қаһармандарының бірі, ауыр
жазаға кесілген Қайрат Рысқұлбековтың ерлігі ... ... ... ... ... ... ... ...

ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ІУ. Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан коммунистік партиясы Орталық комитетінің бесінші пленумы болды. Пленумды сол кездегі СОКП Орталық Комитетінің хатшысы болып істейтін Г.П. Разумовский ашты. Ол Д.А. Қонаевқа зейнеткерлікке шығуына байланысты Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы қызметінен босатылатынын хабарлады. Оның орнына бұдан бұрын Грузия республикасында хатшы, Ульяновск облысында бірінші хатшы болған, біздің елімізде тұрмаған, қызмет етпеген, жағдайды білмейтін, Қазақстан халқы оның адамгершілік тұлғасы түгіл беті-жүзін танымайтын Г.В. Колбин дегенді сайлау жөнінде ұсыныс жасады. Сөйтіп, 18 минуттың ішінде Колбин республиканың бірінші хатшысы болып шыға келді.
Сол күні, желтоқсанның 16-сынан 17-сіне қараған түні, Қазак ССР Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің деректері бойынша, алты оқу орнының және С.М. Киров атындағы заводтың 8-жатақханасында театр-көркем институтының 12 студенті "арандатуға бағытталған іріткі салу жұмысын жүргізді. Студенттер, жұмысшы жастар жатақханаларында ұранда жазылып, транспоранттар дайындалды.
Келесі күні, 17 желтоқсанда пленум туралы хабар ақпарат құралдарында басылып шықты. Жұрт аң-таң болды. Республи-када тұратын алты миллионнан астам қазақтың ішінен бірінші басшы боларлық бір адам табылмады ма деген сұрақ әркімнің көңіліне қаяу келтірді. Орталықтың мұндай әкімшілдік-әміршілдік өктемдігін, сенімсіздігін әділетсіздікке жандары қас, пәк жүрек жастар бірінші сезініп, бірінші көтерілді. Бұл оқиға халықтың намысына тиерлік, ұлттық кемсітушілікке жататын-дығын жастар бірінші ұғынды. Студенттік және жұмысшы жатақханаларында толқу басталып, алаңға шығу, Орталықтың өктем шешімдеріне қарсылық, наразылық білдіру жөнінде әр жерде әңгіме қозғалды. Сөйтіп, жан-жақтан Жаңа алаңға республика басшыларына коптен шешілмей жатқан мәселелерді білдіруге, халықтың тілегімен санаспай, қадір-қасиетін қорлайтын пленумның шешіміне қарсылығын білдіруге жұмысшылар мен оқушы жастар шеруге шықты. || 1 ||
М. Шаханов бастаған комиссия, қозғалысқа қатысқан адамдардың айтуынша кешке қарай аланда 15 мындай адам болды деп шамалайды. Шеру алғашында бейбіт және саяси сипатта болды. Ешкім занды немесе қоғамдық тәртіпті бұзбай, тек өздерінің талап-тілектерін білдіріп, өткен пленум шешімдеріне түсінік берілуін, ол шешіммен өздерінің келіспейтіндіктерін білдіруге шыққан. Олар Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшылығына неге қазақтан немесе респуб-ликаның жергілікті халқының жай-жапсарын білетін орысты неге қоймайды, ондай адам неге сырттан әкелінеді, ол туған халықтың мұң-мұқтажын қайдан білмек, өз елімізді өзіміз неге басқармаймыз деген сауалдармен әділеттілікті іздеп, соларға жауап алғылары келіп шыққан болатын.
Түптеп келгенде, бұл қазақ халқының отаршыл, өктемшіл саясатқа өздерінің азаматтық және саяси позициясын ашық білдіру еді. Ол бүкіл бір халықтың пікірін елемей, халықты қорлайтын шешімге қарсы тұру болды.
Алайда, оларды бір қолында резеңке таяқ, бір қолында қалқаны бар сарбаздар мен милиция қызметкерлері қарсы алды.
1916 жылы Қазақ елінің қарсылығын басу үшін таңдаулы әскер қолдары Қазаннан, Пермнен, Орынбордан алдырылған болатын. Екіншіден 1916 жылғы көтеріліс қарсаңында және тұсында патшалық билік Қазақстанға келіп қоныстанған орыс және басқа еуропалық шаруаларды іске асырды. Қазақстан Компартия Орталық Комитетінің, қаланың және облыстық партия комитетерінің нұсқауы бойынша Алматы зауыттарында халық жасақтары үшін темір арматураның кесіктерінен, резинадан жасалған кабельдерден, шынжырлардан арнайы қару даярланды. Қозғалыс күндері өте салысы мен бұл қаруды даярлаған шерушілер деп мәлімдеді. Ал «Халық жасақшыларының басым әрі белсенді бөлігі астана зауыттарында істейтін ұлты еуропалықтар еді.
Белгілі дәрежеде, желтоқсан күндері кеңестік биліктің Қазақстандағы негізгі ұлттардың ара салмағын біртіндеп өзгертіп бұл мәселені біржола өз пайдасына шешу саясатының ойлағандай нәтиже бергендігін мойындамасқа ылаж жоқ.
Әсіресе, Алматы сияқты астана тұрғындарының ұлттық құрамын қалыптастыруды ұстанған Орталықтың стратегиялық саясатының қаншалықты қауіпті екендігін желтоқсан оқиғалары еш бүкпесіз оны көрсетіп берген еді. Қазақ халқының үлес салмағы мен санын қысқарту елді мекендер, жерсудың тарихи аттарын өзгертумен қоса қабат жүрді. Мұндай саясат, шын мәнінде байырғы халықтың «жұтылып» кетуіне әкелді.
ХVІІІ-ХІVғ.ғ отарлық үстемдікке қарсы мемлекеттік тәуелсіздік үшін азаттық қозғалысты ру-тайпа ақсүйектері бастап шықты, ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде азаттық үшін қозғалыстың басына ұлт зиялылары мен жаңа ғана қалыптаса бастаған саяси элита келді, сөйтіп оған жаңа мазмұн және серпін берді. Ал, 1986 жылғы желтоқсанда орталық алаңда мемлекеттік мәселесін зиялылар да емес, басқарушы саяси жол да емес, жұмысшы және студент жастардың қойып немен түсіндіруге болады?
Қозғалыс күндері, одан кейін тіпті қазіргі уақытқа шейін де жастарға желтоқсан күндері ашық та нақты қолдау көрсете алмағандығы үшін қоғамдық пікірде ұлт зиялыларын айыптау орын алып келеді. Мұндай пікірдің белгілі дәрежеде орынды екендігін мойындау керек. Зиялылар әрқашанда қоғамдық қозғалыста алдыңғы сапта көрінген, халықтың ұлттық ең кәусар тілегін білдірген ұлтына жөн сілтеген. Халық алаңға шыққан жастар осы міндетті өз мойнына алған зиялыларды көргісі келді, оның соңына еруге даяр екендігін әлденеше рет білдірді де өкінішке орай, ондай биіктен көрінуге даяр зиялылар қауымы жоқ болып шықты.
Оқиғалар ағыны бұлтартпай осы ащы шындықты алдынан көлденең тартты да отырды. Ондай қолдануды жастарға биліктегі номенклатураның көрсете алмайтындығы бәсенеден белгілі-тін, Дәстүрлі қазақ қоғамында ертеден келе жатқан салт бар дағдарысты тұңғиыққа келіп тірелгенде көпті көрген, көңіліне көпті түйген елдің бас иесі ақсақалдар жиналған шаршы топтың алдына шығып екі жақты бірдей бәтуаға келуге шақырар еді. Дәстүрлі шабысынан көптен бері жаңылысқан ХХ ғасырдың соңындағы қазақ қоғамында ондай өнерлі ақсақалдар да жоқ болып шықты. Төсіне еңбек пен майданда алған ордендері мен медальдарын тағып «ал, атсаң алдымен мені ат!» деп алаңға келетін ақсақал ағаларымыз жылы үйінен шықпаған күйде отырып алды. Сөйтіп қалың елі, қазағының жоғын жоқтап алаңға шықсам, оның жайсаң-жақ сыңарының қолдауын табамын деп үміттенген албырт жастар, ең ақыры желтоқсанның қақаған аязында далада қалып шығы мен басын кеңес солдатының күрегі мен күрзісіне берді, итіне таланды. Алайда жетпіс жыл бойы кеңестік идеологияның тепкісінде болып, жоғарыдан нұсқауды, басшылыққа алып үйренген зиялылардан дербес жігерлі әрекет күту артық. Қазір ғалымдар «қазақ сөзінің қазақ хандығынан бұрын да бар екендігін дәлелдеді. Ал қазақтың ХV ғасырда дербес мемлекет болуынан бері де өліп-тірілуі аз емес.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байпақов К.М. Ежелгі Қазақстан тарихы. Алматы, 19994 ж.
2. Бекмаханова Н. Қазақ ССР тарихы. Алматы, 1991 ж.
3. Жамбылов Д. «Тәуелсіздік және саяси сана» Алматы,1999ж.
4.Мәлімбаев С., «Патшалық Ресейдің отарлық саясаты» Алматы, «Санат» 1994ж.
5.Мадашев Х «Қазақ халқының арғы бергі тарихы» Алматы, 1995ж.
6. Қазақстан тарихы. 1 том. Алматы, 2001 ж.
7. Қазақстан тарихы. 3 том. Алматы, 2001 ж.
8. Қазақстанның көне тарихы. Алматы, 1993 ж.
9. Қозыбаев М. Қазақстан тарихы очерктері. Алматы, 1994 ж.
10. «Қазақ совет энциклопедиясы», І,ІІ-том.
11.Қозыбаев М., «Жауды шаптым ту байлап» Алматы, 1994ж.
12.Сабырханов А., «Ұлы бетбұрыс»Алматы, «Мектеп»1981ж
13. Тлепов Ж. «Елім деп еніреген ерлер жыры» Алматы, 1995ж.