Н.C. Xрущев кезіндегі Қазақстан экономикасы мен 50-60 жылдардағы Қазақстанның ішкі жағдайы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе2

Негізгі бөлім4

2. 1. Тақ үшін күрес және десталинизацияның басталуы4

2. 2. Н. С. Хрущев кезіндегі Қазақстан экономикасы мен 50-60 жылдардағы Қазақстанның ішкі жағдайы9

2. 3 60 жылдардағы техникалық прогресс11

2. 4 1965 жылғы шаруашылық реформасы13

Қорытынды15

Пайдаланған әдебиеттер тізімі16

Кіріспе

Кеңес елінде 20-жж. ортасында әбден күшіне мінген қатты әміршіл-әкімшілдік жүйе 30-40 және 50 жж. Бас кезінде өзінің шарықтау шыңына жетті. Адамның бас бостандығын тұншықтыру, оның құқын есепке алмау, адамдарды өндіріс құралдарынан алыстату, мемлекетті басқару билігіне ықпал жасау саясатын қалыптастыру сияқты теріс құбылыстар оған толық дәрежеде тән еді. Елде И. В. Сталиннің жеке басына табыну бел алды. Қандай да болсын табыстың бәрі оның басшылық жасай білуіне, ал ірі кемшіліктер мен лоқылықтар ″халық жауларына″ таңылды немесе үнсіз қалдырылды. Мұның бәрі республиканың қоғамдық-саяси дамуына теріс әсер етіп, ауыр зардаптарға ұшыратты. Даңғаза саяси айдар таңуды пайдаланған әртүрлі ұрандардың көлеңкесінде заңдылық бұзылып, өкімет билігі теріс қолданылып жатты. Сөйтіп, саяси жүйе өзінің іштей дамуға қабілетсіз екеін көрсетті.

Қалыптасқан дәстүр бойынша, партия органдарының басшылық ролі олардың қоғам өмірінің барлық жақтарына тікелей, таза әміршіл-әкімшілік араласуы деп түсінілді. Мемлекеттік органдардың құзырына жататын мәселелерді шеше отырып, Коммунистік партия халық шаруашылықтың және әлеуметтік-мәдени міндеттерді орындауға мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарды барынша тартқанмен, осы арқылы олардың дербестігінен айырды.

Кеңес қоғамы дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары демократияға қарсы, тоталитарлық Сталиндік социализмнің үлгісіне үлесіп жатты. Бірақ соғыстан барлық ауыртпалықтары мен тапшылықтарын бастарынан өткізген халық соғыстың алдындағы жылдардағыдай емес, басқаша еді. Қоғамдық өмірде бейбіт көңіл-күйдің қалыптасуына байланысты белгілі дәрежеде құндылықтар қайта бағаланды. Замандастарымыздың санасында әлеуметтік бағдарламаларға, демократияға бет бұру тәсілінің арасындағы өсе түскен қарама-қайшылық соғыстан бейбітшілікке көшу кезеңінің нақты көрінісі болды.

Алайда қоғамдық сананың барлық дәрежесінде әлеуметтік жаңғырудың комплексті бағдарламаларына көшуге сірескен қоғамдық -саяси құрылым кедергі жасады. Мұның үстіне аса ауыр соғыстағы жеңіс соғыстан кейінгі кезенде басшылықтың жұмыс істеп тұрған жүйесі тиімді деген сенім туғызды, ал басшылардың көпшілігі басқарудың әкімшілік тәсілдері мінсіз деп пайымдады.

Негізгі бөлім

2. 1. Тақ үшін күрес және десталинизацияның басталуы

Соғыстан кейінгі жылдары жұмысшы табының әлеуметтік белсенділігі арта түсті, бұл белсенділік Ұлы Отан соғысындағы жеңістің, "Хрущевтік жылымықтың", шаруашылық реформасының және т. б. әсері еді. Жұмысшылар жарыстың бұрыңғы түрлерін жетілдіріп, жаңа түрлерін ұсынды. Техникалық жаңалықтармен еңбектің тәсілдері мен жағдайының жақсаруымен тығыз байланысты өндіріс жаңашылдарының қозғалысы кеңінен өрістеді. Партия сьездерінің құрметіндегі жарыстар, сондай-ақ мерекелік вахталар кеңінен өріс алды.

Соғыстан кейінгі жылдары пісіп-жетіліп келе жатқан қоғамда өзгеріс қажет деген түсінікті әкімшілік жүйе идеологиялық және қудалау сипатындағы бірсыпыра шаралардың көмегімен шебер тұншықтырып тастады. Бірақ 40-жылдардың ортасындағы және 50-жылдардың басындағы рухани көңіл-күй тұншықтырылғанмен жойылмаған еді.

Сталин өлген алғашқы жылдардың өзінде-ақ (1953ж. наурыз) жасалуы мүмкін өзгерістің сипаты туралы екі бағыт, екі көзқарас белгілі болды. 1953-1954 жж. Социалистік қоғамдағы қарама-қайшылықтардың сипаты, жеке адам мен халық бұқарасының тарихтағы рөлі, теория мен практиканың ара қатынасы, басшылықтың коллективтілігі және басқалар туралы айтыстар өрістеді.

Л. П. Берияның қылмысты іс-әрекетін үзілді-кесілді тоқтату қоғамдық өмірді демократияландыру жолындағы маңызды кезең болды. И. В. Сталиннің өлімімен және Л. П. Берияны өкімет билігінен тайдырумен байланысты КСРО-да өмір сүрген қандыбалақ тәртіптің ең қаратүнек беттерінің бірі аяқталды.

Елдегі демократиялық қайта құру процесі неғұрлым қарқынды жүре бастады. Бірақ И. В. Сталиннің өлімі ол құрған әміршіл-әкімшілдік жүйенің күйреуі емес еді. Мыңдаған сотталған адамдар бұрынғыша лагерлерде отырды, ал адам құқының аяққа басылуына Сталиннің өзі сияқты қатысты болған көптеген саяси қайраткерлер жоғары үкімет орындарында отыра берді.

Республиканың қоғамдық өміріне тың және тыңайған жерлерді игеру үлкен әсерін тигізді. Тың жерлерді игерудің қарсаңында кадрлар өзгертілді. Қазақстан Компартиясының VII сьезінде Ж. Шаяхметовтың орнына Қазақстан Компартиясының бірінші секретары болып П. К Пономаренко, секретары болып Л. И. Брежнев сайланды. Ж. Шаяхметовты орнынан алу Қазақстан партия ұйымының коммунистердің пікірі сұралмастан, Кремльде шешілді.

1956 ж. Ақпанда Москвада КОКП-ның ХХ сьезі өтті, оның өзекті мәселесі Сталинның жеке басына табынуды жою болды. КОКП Орталық Комитетінің Бірінші секретары Н. С. Хрущев бастаған коммунистер бастаған партиясы И. В. Сталиннің жеке басына табынушылықтың шығу себептеріне, мәні мен көріністеріне және оның салдарына талдау жасауға тырысты.

И. В. Сталинге табынушылыққа, шағын топтың тежеусіз билігіне қарсы күресуге бел байлаған Н. С. Хрущев пен оның серіктерінің ерлігі мен батылдығын атап айта отырып, авторитарлық жүйені сындыру аяғына дейін жеткізілмегенін атап көрсету қажет.

Мыңдаған кінәсіз сотталған адамдарды лагерлерден босатып, партияның кейбір көрнекті қайраткерлерін ақтап, мемлекеттік және партиялық аппарат кешікпей бұл реформаны доғарды. Әлі де кінәсіз сотталған адамдар түмелерде қалды, Л. Троцкийдің, Л. Каменевтің Г. Зиновьевтің, Н. Бухариннің қызметіне саяси әділ баға берілмеді. Өткен тарихтың қайғылы беттері: Қазан төңкерісінің тарихы, азамат соғысының, 30-жылдардағы ашаршылықтың және шаруаларды қырып-жоюдың себептері мен сипаты туралы айтылмады немесе біржақты көрсетілді. Сталиннен кейін жасаған басшылық қадамдарының жартыкештігі мынадан да көрінді: чечендерді, ингуштерді, қалмақтарды, балқарларды өз Отандарына қайтара отырып, олар карейлердің, немістердің, қырым татарларының, месхеттік түріктердің құқықтарын қалпына келтірмеді. Елдің экономикалық жағынан артта қалу себептеріне талдау жасау талпыныстарына шұғыл тиым салынды.

КОКП Орталық Комитеті мен Кеңес үкіметі 1954 және 1956 жж. артық орталықтандыруды жоюға және одақтас республикалардың құқын кеңейтуге бағытталған шаралар комплексін жүргізе отырып, қабылдаған бірсыпыра құжаттарында жарияланған егемендікті жоққа шығарды. Экономика саласында жалпы бағытты белгілеу, кадрларды тағайындау мен ауыстыру және басқа көптеген мәселелер шағын топтың қолында болды, республикалар бұлардан шет қала берді.

Еңбекшілердің өздері де қоғамды басқарудан шет қалдырылды. Қоғамның құрылымы бұрынғыша жоғарыдан төменге қарай деген принципі бойынша құрылған-ды, ол бойынша адамдарға тек жоғарыда қабылданған шешімдерді ғана орындаудан басқа жол қалмады. Фашистік Германияны жеңгеннен туған халықтың бойындағы ынта-жігер қажушылықпен ауыса бастады. Қоғамдық белсенділіктің кейбір көріністері көбіне Жоғарғы Кеңестің сайлауы кезінде байқалды.

Іс жүзінде бүкіл үкімет билігін партиялық және шаруашылық аппарат өз қолына жинап алды. Әміршіл-әкімшілдік жүйеге тығыз кіріктірілген кәсіподақтар мен комсомол құқықтар мен инициативадан жұрдай еді. Алайда халық болашаққа деген сенімі мен жақсы өмірге деген үмітін жоғалтпады.

Кешікпей саяси тұрғыда басқаша ойлаушылар да тұншықтырыла бастады. Қоғамның ақаулықтарын ашық айтқан адамдар қудаланды. Бірақ басқаша ойлайтындарға бұрыңғы әдістермен тиым салу мумкін болмады, сондықтан саяси айыптау неғұрлым жасырын жүргізілді.

Сталиндік тәртіптің дөрекі көріністерін жоюдың өзі жеткілікті, сонда кеңес адамдарының бостандық алған күш-жігері коммунизмнің көзге көрініп тұрған шептеріне жеткізеді деген жалған үміт те ескі жүйенің сақталып қалуына көп дәрежеде көмектесті. Бұған КОКП XXI сьезінің (1959 ж. ) шешімдері дәлел, онда социализм толық та түпкілікті жеңді және "Коммунистік қоғам құрылсын кеңінен жүргізу" дәуірі басталды деп жарияланды. XXII сьезд қабылдаған КОКП Бағдарламасында да теориялық проблемаларға осындай атүсті қараушылық орын алды.

КОКП бұрынғыша Кеңестер жұмысына қатаң бақылау жасады, шаруашылық, ғылыми, оқу, әскери, қоғамдық мекемелер мен ұйымдардың жұмысын дербес бағыттап отырды.

1964 жылғы шешімдерден басталған саяси бағыт реформаларды жүзеге асыруда өткенде өзін өзі ақтамаған көзқарастар негізінде туды. КОКП Орталық Комитетінің 1964 жылғы қыркүйектегі Пленумында партия мен елдің басшылығы өзгертілді. КСРО-ның жоғарғы басшылығында бір топ қайраткерлер (Воронов, Булгарин, Молотов) Н. С. Хрущевті орнынан түсіруді терең құпия түрде дайындады. Бұл топ қайраткерлермен күресу үшін Н. С. Хрущев КСРО Қорғаныс Министріне Жуковка және КГБ-ның басқарушысы Серовқа арқа сүйеді.

1961 жылдың қазан айында КПСС-тың XXII сьезінде жаңа бағдарлама қабылданды. Онда "Социализм толығымен жеңіске жетті. Еліміз коммунизм құру жолына қадам аттады" деп баяндалды. Коммунизм қоғамын орнату үшін "Коммунизмнің материалдық-техникалық базасын құру" қажет болды. Бұл мәселелер тез арада шешілуге керек еді.

1964 жылы Н. С. Хрущевке айып тағылып, ол барлық тақтан тайдырылды.

2. 2. Н. С. Хрущев кезіндегі Қазақстан экономикасы мен 50-60 жылдардағы Қазақстанның ішкі жағдайы

1962-1969 жж. Экономикаға реформа жасау саясаты 60-ж. Ортасында өзгеріс жасау қажеттігінің шегіне жеткенінің куәсі болды. Жүргізілген шаралар экономикаға қатысты ірі батыл қайта құрылыстар жасауды көздемеді. Пайда болған проблемалар негізінен ұйымдық қайта құрудың әсеріне есептелген субъективтік "жаттығулар" жолымен шешілді. Жеткілікті ойланылмай құрылған және бірін-бірі жиі ауыстырып отырған ұйымдар елеулі тұрақсыздық қаупін, тұрмыс дәрежесінің және әлеуметтік кепілдіктердің әлсіреуін туғызды. Коммунистік болашақ туралы ұрандар да жағдайды жеңілдетпеді.

Экономиканы реформалауға жасалған сәтсіз талпыныстар және оны милитарландыру, өндіріс күштерінің тиімсіз орналастырылуы, халық шаруашылығын басқару жүйесінің әртүсті де жиі қайта өзгертілуі республиканың экологиялық жағдайына теріс ықпалын тигізді. Қазақстанның барлық өнеркәсіпті қалаларында, әсіресе Өскеменде, Шымкентте, Жамбылда, Алматыда ауыр экологиялық жағдай қалыптасты. Қазақстанда ядролық қаруларды сынаудың аса ауыр зардабы болды. КСРО Министрлер Советінің қаулысы бойынша 1948ж. үш облыстың: Семей, Павлодар және Қарағанды облыстарының түйіскен жеріне орналасқан ядролық полигон салынды.

КСРО Қорғаныс Министрлігінің өз мәліметі бойынша 1949 жылдан 1963 жылға дейін полигонда қуаты бірнеше тоннадан 100 килотоннаға дейін 113 жарылыс ауада жасалған. 1989ж. Қыркүйектің 19-на дейін қуаты бірнеше тоннадан 150 килотоннаға дейінгі 343 сынақ жасалған.

Дәрігерлер мен фельдшерлерге иондандырушы радиацияға байланысты рактан, лейкоздан және басқа аурулардан өлген адамдардың шын диагнозы қоюға тиым салынды. КСРО Денсаулық сақтау министрлігі бұл өңірде дәрігерлік тексеру жүргізуге тиым салды, ал әскери дәрігерлер алған нәтиже - мәліметтер қатаң құпияда сақталып, ядролық полигонның қызметі келтірген зиянның бәрін жасырып келді. Радиацияға ұшыраған адамдардың денсаулық жағдайын ішінара зерттеу тек 1962 жылдан ғана басталды.

50-жылдары Қазақстанның экономикалық күш-қуатының өсуі үшін алғы шарттар жасады, бұл жылдары халық шаруашылығының материалдық-техникалық базасын нығайту, шаруашылық айналымға жаңа ресурстарды тарту, өндірістің техникалық дәрежесін арттыру шаралары жүзеге асырылды. Бірақ жеңіл және тамақ өнеркәсіп салаларына тежеу жасалып, шикізат және отын өндіретін салалар озық қарқынмен дамытылды /шамамен өнеркәсіпке жұмсалған күрделі шығындардың 9/10 бөлігі "А" тобын дамытуға жұмсалды.

1951-1955 жж. өнеркәсіпке жұмсалған қаржының жалпы көлемі 1941-1950 жж. Гөрі 2, 3 есе артық болды, ал өнеркәсіптік күрделі құрылыста тек 1960 жылдың өзінде ғана бүкіл төртінші бесжылдықта тек 1960 жылдың өзінде ғана бүкіл төртінші бесжылдықта осындай құрылысқа жұмсалған шығыннан 1, 4 есе дерлік артты.

2. 3 60 жылдардағы техникалық прогресс

Ғылыми-техникалық прогресс-қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының аса маңызды факторы. 60-жылдары ғылыми-техникалық прогрестің табыстары кең көлемде енгізілді: электрлендіру және химияландыру, кәсіпорындарды бір жолғы қуаты күшті жоғарғы өнімді жабдықтармен жарақтандыру және автоматтандыру есебінен өндіріс интенсивтендірілді.

Кен шығару өнеркәсібінде көмір өндірудің негізгі процестері: қазу, құлату және тазалау забойларына тиеу және т. б. механикаландырылды. Республиканың жетекші кен өндіру кәсіпорындарының қазіргі заманға еңбек құралдармен жарақтануы, онда қолданылатын технология олар дүние жүзінің таңдаулы кәсіпорындары дәрежесінде, ал тіпті жабдықтардың кейбір түрлері жөнінен олардың алдында болды.

Іздеу-барлау жұмыстарының, мұнай өндірудің, мұнай өндеудің технологиясы мен техникасы түбірінен өзгерді. 1965 ж. 308 мұнай скважинасында мұнай шығару процестері комплексті автоматтандырылды және , 198 мың тонна мұнай жер қабатына қолдан ықпал жасау тәсілі арқылы шығарылды. Машина жасауда құюдың озық әдісі енгізілді, жинау, ұста-пресс және басқа цехтардың техникасы тынымсыз жетілдірілді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.