Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері.
1.1 Әлеуметтік қорғау түсінігі, қажеттілігі мен функциялары ... ... ... ... ..6
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оны жүзеге асыру принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... .. 13
2. Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын және негізгі көрсеткіштерін талдау.
2.1. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Ардагерлер, мүгедектер мен аз қамтамасыз етілген азаматтарға әлеуметтік қолдау көрсету бағдарламаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру бағыттары.
3.1. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік сфераның даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі бағыттары және күшейту мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
1.Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері.
1.1 Әлеуметтік қорғау түсінігі, қажеттілігі мен функциялары ... ... ... ... ..6
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оны жүзеге асыру принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... .. 13
2. Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын және негізгі көрсеткіштерін талдау.
2.1. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Ардагерлер, мүгедектер мен аз қамтамасыз етілген азаматтарға әлеуметтік қолдау көрсету бағдарламаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру бағыттары.
3.1. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік сфераның даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі бағыттары және күшейту мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
Бүгiнгi күнде тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық жағдайы маңызды мәселелердiң бiрi. ҚР-ның маңызды мақсаттарының бiрi – әлеуметтiк мемлекет құру. Елiмiздiң әлеуметтiк экономикалық дамуы, өркендеуi әлеуметтiк қызметтердi iске асыру саласына толығымен байланысты.
Әлеуметтiк экономикалық әл -ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер: кедейшiлiк, жұмыссыздық, табысы, жалақысы, зейнетақысы ,ең аз күнкөрiс шамасы және т.б.
Елбасымыз айтқандай еліміздің дамуының көзі – бұл халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының жоғарылауымен сипатталады. Мектепке дейінгі тәрбие мен орта білім алуда балаларды кең мүмкіндіктермен қамтамасыз ету үшін күнделікті өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайларға сәйкес үздіксіз жаңарумен қамтамасыз етуші жекелеген әлеуметтік топтар мен тұлғалардың, қоғамның қажеттілігін ескере отырып, жұмысшы кадрларды және мамандарды жоғары тиімді, бәсекеге қабілетті түрде дайындау мен қайта дайындауды қоғам талап етеді, ал қоғамның кейбір мүшелері әлеуметтік қорғауды қажет етеді.
Әлеуметтiк экономикалық әл -ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер: кедейшiлiк, жұмыссыздық, табысы, жалақысы, зейнетақысы ,ең аз күнкөрiс шамасы және т.б.
Елбасымыз айтқандай еліміздің дамуының көзі – бұл халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының жоғарылауымен сипатталады. Мектепке дейінгі тәрбие мен орта білім алуда балаларды кең мүмкіндіктермен қамтамасыз ету үшін күнделікті өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайларға сәйкес үздіксіз жаңарумен қамтамасыз етуші жекелеген әлеуметтік топтар мен тұлғалардың, қоғамның қажеттілігін ескере отырып, жұмысшы кадрларды және мамандарды жоғары тиімді, бәсекеге қабілетті түрде дайындау мен қайта дайындауды қоғам талап етеді, ал қоғамның кейбір мүшелері әлеуметтік қорғауды қажет етеді.
1. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Қазақстан халқына жолдауы.
2. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы Қазақстан халқына жолдауы. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан.
3. А. Ахметов 2003 жылдың қорытындыларына оң баға берілді //ОҚО еңбек және халықты әлеуметтік қорғау департаментінің жаршысы – 2006. –43
4. А.Н. Әубәкіров. Экономикалық теория негіздері. Алматы. «Санат»2005.
5. Под ред. С.Н. Алпысбаевой. Формирование модели социально-ориентированной экономики в Казахстане /региональный аспект/.. Караганда, 2004. –219 с.
6. С.З. Баймагамбетов. Социальная сфера Казахстана. Опыт и проблемы. Казахстан – спектр, 2005-4.
7. А.М. Волков. Швеция: социально-экономическая модель.-М. Мысль. 2004. – 180с.
8. И. Гришкин. Шведская модель общественного развития // мировая экономика и международная отношения – 2004. №4 с.20.
9. Е.И. Говорухина. Проблемы взаймодействия субъектов управления социальной защиты населения в условиях рыночных отношений. Вестник КазНу. 2005.-5/39/.
10. Реформирование экономики Казахстана: проблемы и их решение /Под ред. М.Б. Кенжегузина. Алматы-2002.
11. С.В.Кадомцев. Экономические основы системы социальной защиты.
М: 2005.
12. Закон РК. «О прожиточном минимуме» от 16.11.2005.
13. Информация о работе департамента по труду и социальной защите населения за 2005 год /Департамент по труду и социальной защите населения- Шымкент 2005.
14. О. Дәуіт. Есеп беру нені көрсетті. //Оңтүстік Қазақстан – 2006. 13 қаңтар.
15. Закон РК «О бюджетной системе» от 2006 года
16. США: госудаство и социальная политика. К анализу консервативных тенденций 80-х гг. /под ред. Плеханова С.М. 98.
17. С.Н. Смирнов, Н. Исаев. Социальная политика. Алматы-2004.
18. Социальная защита населения в регионе /методичесие рекомендации/ под ред. В.Н.Бобкова – М.:ВЦУЖ 2003
19. Механизмы защиты социальной сферы /на примере развитых стран Запада и Японии/. М. 2004 –с.81.
20. А. Орманбаев. Основные направление социальной политики в условиях рыночной экономики (на примере Германии) // Аль Пари 2002. 5-6.
21. Смешанное общества: Мировой опыт и Казахстан /Под ред. М.Б.Кенжегузина. Алматы – 2004.
22. О пенсионном обеспечении в Республики Казахстан. Агенство РК по статистике // труд в Казахстане. 2006-№4.
23. Экономика труда /Под ред. Н.А.Волчина, Ю.Г.Одегова – М.:2006.-с.625-637.
24. К. Мухтарова. Распределение доходов и бедность в переходной экономики. – Алматы-2005.
25. Ю.Н. Шокаманов. Тенденции человеческого развития в Казахстане. Алматы-2004.
26. Краткий статистический ежегодник Казахстана за 2006 год.
Алматы-2005.
27. Статистический ежегодник Казахстана. Алматы-2005
28. Н.Шаймерден. Негізгі мақсат – халықты әлеуметтік қорғау //Оңтүстік Қазақстан 2006 №55.
29. ҚР. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің арнайы WEB-сайты / www.enbek.kz/.
2. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы Қазақстан халқына жолдауы. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан.
3. А. Ахметов 2003 жылдың қорытындыларына оң баға берілді //ОҚО еңбек және халықты әлеуметтік қорғау департаментінің жаршысы – 2006. –43
4. А.Н. Әубәкіров. Экономикалық теория негіздері. Алматы. «Санат»2005.
5. Под ред. С.Н. Алпысбаевой. Формирование модели социально-ориентированной экономики в Казахстане /региональный аспект/.. Караганда, 2004. –219 с.
6. С.З. Баймагамбетов. Социальная сфера Казахстана. Опыт и проблемы. Казахстан – спектр, 2005-4.
7. А.М. Волков. Швеция: социально-экономическая модель.-М. Мысль. 2004. – 180с.
8. И. Гришкин. Шведская модель общественного развития // мировая экономика и международная отношения – 2004. №4 с.20.
9. Е.И. Говорухина. Проблемы взаймодействия субъектов управления социальной защиты населения в условиях рыночных отношений. Вестник КазНу. 2005.-5/39/.
10. Реформирование экономики Казахстана: проблемы и их решение /Под ред. М.Б. Кенжегузина. Алматы-2002.
11. С.В.Кадомцев. Экономические основы системы социальной защиты.
М: 2005.
12. Закон РК. «О прожиточном минимуме» от 16.11.2005.
13. Информация о работе департамента по труду и социальной защите населения за 2005 год /Департамент по труду и социальной защите населения- Шымкент 2005.
14. О. Дәуіт. Есеп беру нені көрсетті. //Оңтүстік Қазақстан – 2006. 13 қаңтар.
15. Закон РК «О бюджетной системе» от 2006 года
16. США: госудаство и социальная политика. К анализу консервативных тенденций 80-х гг. /под ред. Плеханова С.М. 98.
17. С.Н. Смирнов, Н. Исаев. Социальная политика. Алматы-2004.
18. Социальная защита населения в регионе /методичесие рекомендации/ под ред. В.Н.Бобкова – М.:ВЦУЖ 2003
19. Механизмы защиты социальной сферы /на примере развитых стран Запада и Японии/. М. 2004 –с.81.
20. А. Орманбаев. Основные направление социальной политики в условиях рыночной экономики (на примере Германии) // Аль Пари 2002. 5-6.
21. Смешанное общества: Мировой опыт и Казахстан /Под ред. М.Б.Кенжегузина. Алматы – 2004.
22. О пенсионном обеспечении в Республики Казахстан. Агенство РК по статистике // труд в Казахстане. 2006-№4.
23. Экономика труда /Под ред. Н.А.Волчина, Ю.Г.Одегова – М.:2006.-с.625-637.
24. К. Мухтарова. Распределение доходов и бедность в переходной экономики. – Алматы-2005.
25. Ю.Н. Шокаманов. Тенденции человеческого развития в Казахстане. Алматы-2004.
26. Краткий статистический ежегодник Казахстана за 2006 год.
Алматы-2005.
27. Статистический ежегодник Казахстана. Алматы-2005
28. Н.Шаймерден. Негізгі мақсат – халықты әлеуметтік қорғау //Оңтүстік Қазақстан 2006 №55.
29. ҚР. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің арнайы WEB-сайты / www.enbek.kz/.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері.
1. Әлеуметтік қорғау түсінігі, қажеттілігі мен
функциялары ... ... ... ... ..6
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оны жүзеге асыру
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... .. 13
2. Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің
қазіргі жағдайын және негізгі көрсеткіштерін талдау.
2.1. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Ардагерлер, мүгедектер мен аз қамтамасыз етілген азаматтарға
әлеуметтік қолдау көрсету бағдарламаларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру бағыттары.
3.1. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік сфераның даму
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі бағыттары және
күшейту
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 47
Кіріспе
Бүгiнгi күнде тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық жағдайы маңызды
мәселелердiң бiрi. ҚР-ның маңызды мақсаттарының бiрi – әлеуметтiк мемлекет
құру. Елiмiздiң әлеуметтiк экономикалық дамуы, өркендеуi әлеуметтiк
қызметтердi iске асыру саласына толығымен байланысты.
Әлеуметтiк экономикалық әл -ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер:
кедейшiлiк, жұмыссыздық, табысы, жалақысы, зейнетақысы ,ең аз күнкөрiс
шамасы және т.б.
Елбасымыз айтқандай еліміздің дамуының көзі – бұл халықтың әлеуметтік-
экономикалық жағдайының жоғарылауымен сипатталады. Мектепке дейінгі тәрбие
мен орта білім алуда балаларды кең мүмкіндіктермен қамтамасыз ету үшін
күнделікті өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайларға сәйкес
үздіксіз жаңарумен қамтамасыз етуші жекелеген әлеуметтік топтар мен
тұлғалардың, қоғамның қажеттілігін ескере отырып, жұмысшы кадрларды және
мамандарды жоғары тиімді, бәсекеге қабілетті түрде дайындау мен қайта
дайындауды қоғам талап етеді, ал қоғамның кейбір мүшелері әлеуметтік
қорғауды қажет етеді.
Қазақстанда әлеуметтік саясатты қалыптастыру процессі тұрғындарды
әлеуметтік қорғаудың жаңа түрлерін оларды іске асырудын берік тетіктерін
іздестіруді, сонымен қатар әлемдік үлгілерге сай болуды талап етеді.
Нарықтық реформа әлеуметтік қорғау жүйесін құратын нарықтық құрылымдарға
келуді және одан туындайтын қажетті экономикалық өзгерістерге оның дамуына
кедергі жасамауды талап етеді.
Бұл жағдайды қамтамасыз ету үшін нақты бағдар және тактикалық
сипаттағы стратегиялық мақсаттар болуы тиіс. Бұндай жүйені қалыптастыру
әлеуметтік саясатты қайта қарастырумен және бірінші кезекте әлеуметтік
қорғау субъектілерінің қызметін өз-ара қайта бөлумен байланысты болады.
Әлеуметтік қорғаудың мақсаттары бір жағынан белгілі бір
себептерге байланысты қолайсыз жағдайда қалғандарды қорғауда болса, келесі
жағынан қоғамды әлеуметтік қатты наразылықтан әр түрлі деструктивтік оның
ішінде экономикалық ортадан туындайтын әсерден қорғауда болады. Әлеуметтік
проблемаларды аумақтар деңгейінде шешу проблемалары үкіметтің негізгі
мақсаты болып табылады.
Әлеуметтік қорғаудың аумақтық жүйесін жетілдіру әлеуметтік
реформаларының негізгі бағыты болуы тиіс, себебі тек аумақ денгейінде ғана
олардын әлеуметтік –экономикалық, табиғи -демографиялық, экологиялық және
басқада ерекшеліктерін толық түрде есепке алуға болады, ал оларды орындау
оларды қанағаттандыратын тәсілдер мен ұсыныстарды түзеу арқылы мүмкін
болмайды.
Ерекшеліктердің болуы, әлеуметтік қорғаудың ауырлығын
мемлекетпен аумақтарға ауыстыруды аумақтық саясаттың мәнін көтеруді талап
етеді. Осыған орай қалыптасатын үрдісті зерттеу әлеуметтік қорғаудың
аумақтар деңгейінде қалыптасуының және жетілуінің жолдарын іздеудің
қажеттілігін мойындайды.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты тұрғындарды әлеуметтік
қорғаудың үрдісін және заңдылығын іздестірудің жолдарын анықтауды көздейді
және олардын негізінде әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік және аумақтық
деңгейдегі қызмет ету тетігін және әлеуметтік қорғаудың басты проблемаларын
зерттеу болып табылады. Сонымен қатар халықты әлеуметтік қорғауды күшейту
мәселелерін талдай отырып, бүгінгі таңдағы әлеуметтік сфераның даму жолдары
мен негізгі бағыттарын қарастырады.
1. Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері
1. Әлеуметтік қорғау түсінігі, қажеттілігі мен функциялары.
Әлеуметтік қорғау – бұл әлдебір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік,
денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) және өзге де
заңды негіздерге байланысты экономикалық белсенді бола алмайтын әрі лайықты
ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын
азаматтар үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқаттың белгілі бір
деңгейін қамтамасыз етуге арналған жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын Халықаралық еңбек ұйымының анықтауы
бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:
□ Тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру;
□ Негізгі әлеуметтік қателердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда
әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан
айрылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
□ Халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз
топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
□ Азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар
мен қызметтерге қол жеткізуі.
Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым
тиімді және кешенді жүйелері, әдетте:
1) Мемлекеттік жәрдемақылар;
2) Міндетті әлеуметтік сақтандыру;
3) Жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру;
4) Әлеуметтік көмек сияқты негізгі элементтерді қамтиды деген
қорытынды жасауға болады.
Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар
туындаған кезде барлық азаматтарды кепілдікті төлемдермен белгілі бір
деңгейде қамтамасыз етуге арналған.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі әр азаматтың зейнетақы жинақтарын жасау
процесін реттеуге арналған.
Әлеуметтік көмек азаматтардың жекелеген санаттарын бюджеттің қаражаты
есебінен қосымша қорғауға арналған.
Соңғы жылдарда экономикадағы қолайлы өзгерістер және тұрақты өсуді
қамтамасыз ету жөнінде қабылданып жатқан шаралар әлеуметтік қорғаудың
кешенді жүйесін құруды қолға алуға мүмкіндік беріп отыр.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – оның қоғам өмірінің әлеуметтік-
экономикалық жағдайларын реттеу жөніндегі қызметінің бір бағыты.
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні қоғамдағы әділеттілік қатынастарды
қолдау немесе қоғамдағы әлеуметтік таптардың арасындағы қатынастарды
реттеу, қоғам мүшелерінің тұрмыс дәрежесін, әл-ауқатын көтерудің
жағдайларын қамтамасыз ету, қоғамдық өндіріске қатысу үшін экономикалық
ынталандырудың әлеуметтік кепілдіктерін жасау.
Әлеуметтік сала мен адам ресурстарын дамыту Қазақстан үшін шешуші ұзақ
мерзімді басымдық болып табылады.
Қоғамда тұрақты қалыптасып отырған бірқатар анықтамаларға тоқтала
кеткен жөн.
Кедейлік – бұл халықтың белгілі санаты алғашқы кезектегі қажеттілігін
қанағаттандыруда қиындық көретін және қоғам өміріне қатысу мүмкіндігінен
айрылған әлеуметтік – экономикалық құбылыс.
Кедейлер – бұл кедейлік шегінен төмен немесе соған тең орташа жан
басылық табыстары бар азаматтар санаты.
Кедейлік шегі – кірістің адамның ең аз қажетін қанағаттандыру үшін
қажетті шегі. Кедейліктің шегі ең төменгі күн көріс деңгейі негізінде
белгіленеді және аз қамтамасыз етілген адамдарға мемлекеттік атаулы
әлеуметтік көмек (АӘК) көрсету кезінде өлшем ретінде пайдаланылады.
Атаулы әлеуметтік көмек – белгіленген кедейлік шегінен төмен айлық
орташа жан басы табыстары бар адамдарға мемлекет ұсынатын төлем
Сурет 1. Әлеуметтік қорғау функциялары
Экономикалық функция – тұрғындардың өмірлік деңгейін көтеру үшін
тұрақты экономикалық өсуге бағытталған.
Әлеуметтік функция – адамның өмірлік деңгейін жақсы тұрмысын
жоғарылатуға әлеуметтік қорғауды бағыттау, халықтың әлеуметтік осал бөлігін
өмір сүру кепілдігін қамтамасыз ету болып табылады.
Талдамалық функция – халықтың өмірлік деңгейін жүйелік талдауды аштық
пен өзге де әлеуметтік салдарлар үшін әлеуметтік көмекке мұқтаж топтарды,
аумақтарды анықтау мақсатында қолданылады.
Технологиялық функция – барлық еңбек сияқты әлеуметтік қорғау белгілі
бір кезеңдерден, операциялардан құралатын технологиялардан тұрады.
Ақпараттық функция – азаматтарға өзінің қызығушылығын қорғау бойынша
адамның құқықтары мен мүмкіндіктері туралы, Қазақстанның және оның
аймақтарының әлеуметтік-экономикалық жағдайы олардың нәтижелері туралы
толық және сенімді ақпараттарды ұсыну кепілдігінің жүйесін құруға
бағытталған.
Еңбек функциясы – бұл нақты мақсаты, заты және құралы болатын нақты
еңбек. Әлеуметтік қорғау функциясын орындайтын әлеуметтік институттар
жоғары біліктілікті еңбек ресурстарымен қамтылуы тиіс.
Әлеуметтік қорғау функциясы – нақты әлеуметтік, экономикалық, саяси
жағдайларға байланысты өзгеруі мүмкін. Қазақстанда өтпелі кезеңде ең
алдымен әлеуметтік қорғаудың құндылықты функциясы өзіндік күшке
бағытталады. Нарықтық қатынастарда халыққа қойылған жағдайды жанға
бататындай бастан кешіруге мүмкіндік беретін ерекше қызметті өтемақы
функциясы алады. Көптеген өркениетті елдерде белсенділікті ынталандыру
функциясы орындайды. Ынталандыру барлық әлеуметтік топтар және азаматтар
өзіндік экономикалық жағдайларын жасауға бағытталған. Сонымен бірге,
бейімдеуші функциясы жаңа қоғамдық нақтылыққа халықтың әр қилы санаттарын
бейімдеуді қамтамасыз етеді
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оны жүзеге асыру принциптері.
Бұл жүйе өзара байланысқан элементтер жиынтығын, нарыққа өтудің өтпелі
кезең қиыншылықтарын жеңілдетуге, сонымен қатар барлық халық топтарының
іскерлік белсенділігін ынталандыруға бағытталған. Ең алдымен әлеуметтік
қорғау жүйесі қоғамның ең қорғансыз бөлігі – қарттар, мүгедектер, көп
балалы отбасылар, жетімдер, ауруларды қорғауды көздейді. Бұл зейнетақыны
индексациялау, жәрдемақыны, түскі астар беру тағы басқадай көмек түрлері
жолымен жүзеге асырылады. Аталған қоғамдық топтарды қолдау үшін
қайырымдылық қорлар мен ұйымдардың, мемлекеттік және коммерциялық
кәсіпорындардың, жеке азаматтардың көмегі маңызды рөл атқарады.
Екіншіден, мемлекеттік сектордан босаған жұмысшыларды қабылдай
алатындай ұсақ және орта кәсіпорындардың дамуына мемлекет қажетті шараларды
жасауға мүдделі және міндетті.
Үшіншіден, мемлекет, одан кейін кәсіпкерлік құрылымдар, мамандықты
ауыстыру немесе жұмыстан босатудың өндірістік немесе экономикалық
себептеріне байланысты белгілі мөлшерде материалдық ресурстар шығындарын
көтеру қажет.
Төртіншіден, мемлекет, жалпы адамдық мораль қалыптарына, салт-
дәстүрге, мәдениетке және т.б. қайшы келмейтін заңдар жүйесін жасап, олар
өз кезегінде әр азаматқа тіршілік түрін таңдау мүмкіндігін қамтамасыз етуі
қажет.
Әлеуметтік қорғаудың экономикалық, саяси, құқықтық механиздерінің
негізінде әр түрлі принциптер (қағидалар) жатады. Бұл принциптер
мемлекеттің өзінің азаматтарының өмірлік деңгейін қолдауда жауапкершілік
дәрежесін көрсетеді.
Нарықтық экономиканы әлеуметтік бағыттау жағдайында әлеуметтік қорғау
жүйесі келесі принциптерге сүйенеді және оларды келесідей бөлуге болады:
жалпы, арнаулы
Сурет 2. Әлеуметтік қорғаудың принциптері.
а) Экономика мен саясатты әлеуметтік қорғау жүйесінің өзара
байланыстыру принциптері.
Жалпы тарихымыз көрсеткендей, кедейшілікпен күресудің негізгі қаруы
орташа тұтыну деңгейін өсуге мүмкіндік беретін экономикалық өсу мен
минималды өмірлік деңгей болып табылады. Саясаткерлер кедейлерге әлеуметтік
көмек көрсету бойынша шараларды анықтайды, ал өз кезегінде кез келген
өкіметтің тағдыры әлеуметтік орта мен жалпы экономикада іс-әрекет жағдайына
байланысты.
ә) Әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылуы мен дамуының баяулық принципі.
Дамыған елдердегі қолданылып жатқан әлеуметтік қорғау жүйесі– ұзақ
жылдардағы дамудың нәтижесі. Олардың қалыптасуы эволюциялық жолмен жүзеге
асырылады. Көрсетілетін әлеуметтік көмек көлемінің ұлғаюы экономикалық
өсумен бірге жүреді. Сондықтан да ұзақ уақытқа еркін және қоғамдық
құрылысты сақтап қалу үшін әлеуметтік саясаттың еркіндігін бекітуге
ұмтылуға тырысу керек.
б) Әлеуметтік қорғау жүйесін құру кезіндегі баламалық принципі.
Бұл принцип әлеуметтік қорғау жүйесін құру кезіндегі оның жеке
құраушыларының негізінде (қаржыландыру, ұйымдастырушылық құрылым,
әлеуметтік қорғауға жататын тұлғалар шеңбері, әлеуметтік қорғаудың көлемі
мен фомасы) “маневрдың” еркіндігінде көрсетіледі. Бұл құраушылар өзара
тығыз байланысты және оларды бөліп қарауға болмайды.
в) Өкілеттіліктердің шектілік принципі.
Әлеуметтік көмек мемлекеттік, аймақтық және жергілікті деңгейлерінде
жүзеге асырылады.
г) Әлеуметтік қорғау жүйесінің өзін-өзі басқару принципі.
Оның мәні мынада: өзін-өзі басқару органдарының тікелей мемлекеттік
басқару жүйесінен бөлінуі, яғни әлеуметтік қорғау жүйесі құралдарының
мақсатты қолданылуы мен қоғамдық шиеленістердің әлсіреуін жүзеге асыру.
д) шығындарға қатысу принципі.
Белгілі әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыру азаматтардың жеке
құралдарының қатысуымен іске асырылады.
е) превенция принципі.
Әлеуметтік көмекті беру қажеттілігінен құтылу үшін апатты әлеуметтік
жағдайдың туындауын ескерту (денсаулық сақтауда алдын-алу шаралары,
өндірісте қайғылы оқиғаны болдырмау, әлеуметтік оңалтулар).
ж) сақтандыру принципі.
Сақтандыру – нарықтық экономика жағдайында халықты әлеуметтік
қорғаудың ең тиімді құралы. Адамдар мүмкін немесе болмай қоймайтын сипатты
жағдайларды алдын ала жеткілікті ойламайды. Олар жиі жағдайларда мұндай
жағдайлардың өршуіне байланысты істелінетін толық шығындар көлемін дер
кезінде таба алмайды және ақша қаражаттарын жинамайды немесе жиналған қаржы
жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан мемлекет жұмыскерлерді сақтандыру
бағдарламалары арқылы мәжбүрлі сақтандыру жолымен жағдайды жеңілдетуге
мүмкіндік береді. Ал әлеуметтік көмекті қаржыландыру арнайы сақтандыру
төлемдері есебімен іске асырылады.
з) бірыңғай әлеуметтік кеңістік принципі.
Мемлекет халықты әлеуметтік қорғауда бірыңғай стандарттар жасап,
еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақылар, стипендиялар, медициналық қызметтер,
білім беру, экологиялық қорғау мәселелерін құқықтық база негізінде амалға
асырады.
и) әлеуметтік қамсыздандыру принципі.
Салықтар есебінен әлеуметтік жәрдем көрсету, мәселен соғыс құрбандарын
немесе балаларды қамсыздандыру.
3. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік тәжірибесі және аймақтық моделін
қалыптастыру
Қазіргі заманғы модельдерді классификациялау кезінде әлеуметтік қорғаудың
әртүрлі негізде қалыптасатынын байқауға болады.
Әлеуметтік қорғаудың келесідей модельдерін қарастырамыз.
Маргинальды модель.
Бұл АҚШ-тың қолданатын моделі болып табылады. Маргинальды модельдің
негізінде қоғамның 23 бөлігі өздігінен қажеттігін қамтамасыз ететін және
халықтың қамтылмаған бөлігін қолдайтын американдық қоғам жатыр.
Берілген модель тарихи жағдайда қалыптасты. Модельде ұлттың
менталитетінде қалыптасқан қоғамның құрылуының ерекшеліктері көрсетіледі,
яғни, жекелік көзқарас, өзіндік күшке тіреу, американдық тұрғындардың
мемлекеттік құрылымдардың күштеуін төмендетуге ұмтылады. Әлеуметтік
қорғаудың бұл моделі күрделі болғанымен, өте икемді келеді. Оның негізгі
ерекшелігі – орталықсыздандырылу болып табылады. Ол федералды немесе
штаттардың заңдылықтарымен қабылданған әртүрлі бағдарламалардан тұрады.
АҚШ-тағы мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі 2 негізгі нысанда
жүргізіледі: әлеуметтік сақтандыру мен мемлекеттік көмек. Ол бір-бірімен
қаржыландыру көздері бойынша ажыратылады. Әлеуметтік сақтандыру бойынша
төлемдер әлеуметтік сақтандыруға мақсатты салықтар есебінен жиналған
сақтандыру қорларынан төленсе, мемлекеттік көмек бюджет қорлары есебінен
төленеді.
Жұмыссыздық бойынша сақтандыру федералды-штатты негізде жүзеге
асырылады. Жұмыссыздық бойынша сақтандырудың жалпы принциптері федералды
заңмен бекітілсе, штаттардың заңдары сақтандыруға жататын тұлғалар
категорияларын, жәрдемақы мөлшерін және төлеу ретін анықтайды. Жұмыссыздық
бойынша сақтандыру қорлары кәсіпкерлердің еңбекақы төлемдеріне пайыздық
қатынасымен анықталатын мөлшерде қалыптастырады. Мемлекеттік көмек жүйесі
отбасылар мен тұлғалардың табыстары кедейлік шегінен төмен болғанда
төленеді. Көмекке адамдар арнаулы салықтар төлемейді. Бұл көмекті
алушылардың 20 пайызы зейнеткерлер, 50 пайызы көп балалы отбасылар.
Кедейлер үшін жәрдемақы мөлшері сақтандыру жүйесі бойынша төлемнен орташа
алғанда 3 есе төмен .
Мемлекеттік көмек шеңберінде бірқатар бағдарламалар жүзеге асырылады:
кепілді табысты қамсыздандыру бағдарламасы, балалы отбасыларға көмек
бағдарламасы, өндірістік көмек, тұрғын үй жәрдемақысы. Республикалық
партиялардың өкімет басына келу жылдарында әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесінің реформасы туралы заң қабылданды. Оның негізгі мақсаты –
мемлекеттік көмектен бас тартуды ынталандыру.
Қайта үйлестіру моделі.
Бұл модельдің американдық модельдерден ерекшелігі, ол әлеуметтік
әділдік пен ынтымақтастыққа сүйенеді және халықтың аз қамтамасыз етілген
топтарын біріктіру, табыстарын теңестіруді көздейді .
Шведтік модель тұрғысынан қарағанда, өндірістің орталықсыздандырылған
нарық жүйесі тиімді, мемлекет фирмалардың өндірістік әрекетіне араласпайды,
ал еңбек нарығындағы белсенді саясат нарықтық экономикада әлеуметтік
шығындарды төмендетуі қажет. Оның мәні, жеке сектордағы өндірістің
максималды өсуінен мемлекеттің салық жүйесі арқылы неғұрлым көп пайданы
халықтың өмірлік деңгейін көтеруге бағыттау болып табылады.
Әлеуметтік саясатта 2 басты мақсат бар: толық жұмысбастылық және
табыстарды теңестіру. Толық жұмысбастылықтың мақсаты ретінде
жұмысбастылықты қолдау, жұмысшы күшін қайта даярлау мен жоғары кәсіби
оқытуға басымды назар аударылады. Табыстарды теңестіру табыс салығының
прогрессивті жүйесінің әрекеті нәтижесінде іске асады. Халықтың ересек
жұмыспен қамтылғандардың үлес салмағының өсуі бойынша Швеция әлемде алғашқы
орынға ие. Табыспен қамтамасыз ету үшін күресудің келесі түрі – пассивті
көмек, жәрдемақылар.
Ресми мәліметтер бойынша әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің мақсаты –
науқасқа медициналық көмек көрсету, қарттық, қайғылы оқиға, өндірістік
себептер бойынша науқастану және жұмыссыздық жағдайында адамды
экономикалық қорғаумен қамтамасыз ету
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі кәсіпкерлердің жалдамалы емес
жұмыскерлердің жарналарынан пайыз бойынша табыстарынан құралған мемлекеттік
және жергілікті бюджеттен қаржыландырылады. Әлеуметтік сақтандыруда 3
негізгі бағытты бөліп көрсетуге болады: науқастық бойынша сақтандыру
жүйесі, міндетті медициналық сақтандыру, ұлттық зейнетақы жүйесі. Ал
жергілікті басқару органдар тарапынан тұрғын үй жәрдемақысы беріледі
.Көптеген елдерде ұлттық әлеуметтік қорлар жұмыс берушілер мен жұмыскерлер
жарнасынан қалыптасса, Швеция бұл жарналарды тек жұмыс берушілер, ал Дания
әлеуметтік төлемдерді қаржыландыру негізінен мемлекеттік қорлардан жүзеге
асырады (кесте 1)
2006 жылы Еуро одақта әлеуметтік қамсыздандыру қорларына заңдылықтармен
қарастырылған жарналар (жалпы табысынан %)
Кесте 1.
Елдер Жалдамалы жұмыскер Жұмыс беруші барлығы
Австрия 20 27 44
Бельгия 13 25-31 38-44
Дания 0 1,5-2,5 1,5-2,5
Италия 10 44-46 54-56
Ирландия 8 12 20
Нидерланды 41 12 53
Испания 8 32 40
Германия 19 21 40
Швеция 0 38-39 38-39
Әлеуметтік саясаттың негізгі мақсаты теңдікті қамтамасыз ету болып
табылады және бұл мақсат нарықтық экономикалық елдерде әртүрлі жүргізіледі.
Соның ішінде, Германияда әлеуметтік саясатты келесі бағыттар арқылы жүзеге
асыру жөн деп есептейді: жұмыскерлерді қорғау – еңбек нарығын реттеу –
басқаруда жұмыскерлердің құқығын қорғау – әлеуметтік қорғау жүйесін құру –
әлеуметтік көмек – тұрғын үй саясаты – жанұяны қорғау, жастар мен қарттарға
жәрдем беру – орта кластарға әлеуметтік қолдау, сонымен бірге тұтынушыларды
қорғау. Егер өтпелі экономикалы ел үшін ұзақ мерзімді басымдықты әлеуметтік
саясат өңделсе, онда екі негізгі бағытты бөліп көрсету керек: еңбек
қатынастарын реттеу және кедейлік шегіндегі тұлғаларға ең төменгі күн көріс
деңгейін қамтамасыз ету.
Германияда ұзақ уақыт бойы табысы төмен тұлғалар мемлекеттен ақшалай
субсидиялар алған, бірақ бұл субсидиялар мүлікті иеленуге емес, ақшалай
салымдарды құру үшін қолданылады.Қоғамның басты міндеті – ауыр материалдық
жағдайға ұшыраған адамды қорғау болып табылады. Бұл мына жағдайларда
туындауы мүмкін:
• Егер адам денсаулығына, қайғылы жағдайға, жұмысты жоғалтуына немесе
қартаюына байланысты табыстың бір бөлігінен немесе барлығынан
айырылғанда;
• Егер адам жалғыз асыраушысынан айырылса және т.б.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі ең алдымен адамдарға жоғарыда
көрсетілген жағдайларда көмектесуге мүмкіндік береді. Материалдық жағдай
басқа да нашарлауы мүмкін:
- егер семьяда балалар болса, түскен кіріске оларды асырауы керек;
- азамат төтенше жағдайлар салдарынан қатты зардап шегуі мүмкін. Мұндай
жағдайда Германияда (және басқа елдерде) жанұяны қолдау жүйесі
белгіленеді (балаларға арналған жәрдемақы, салық жеңілдіктері) және
дамыған әлеуметтік (компенсация) өтеу жүйесі (соғыста құрбан болғандардың
өтемі және соғыста қайтыс болғандардың отбасы мүшелеріне өтем).
Адамға көмек тек қана ол өзін асырай алмағанда берілуі керек, бірақ
мүмкіндігінше адам өзін-өзі қанағаттандыруы қажет.
Екінші міндет – мұқтаж адамдарға көмек жоғарыда көрсетілген мысалда
тек белгілі себептермен әлеуметтік жағдай нашарлағандағы жағдайға жатады.
Материалдық көмек, адамның кедейлік шегінде болғанына қарамастан беріледі.
Бірақ бұл жүйе барлық жағдайды қамти алмайды. Сондықтан кедейлік шегін
белгілеу үшін “төмен күн көріс” шегі белгіленеді. Егер адамдар төменгі күн
көріс шегі болмаса, өзін-өзі асырай алмаса және көмектесетін ешкімі
болмаса, онда ол көмек алады, алайда, төменгі күн көріс деген не, кім және
қандай түрде материалдық көмек алу керектігін анықтау керек. Америкада,
мысалы, материалдық көмек көбінесе заттай, мысалы азық-түлік беріледі, ал
Европа мемлекеттерінде (Германия) ақшалай беріледі.
Әлеуметтік көмекті жүзеге асыру принциптері:
Әлеуметтік төлемдерді қаржыландыру. Мұнда қаржыландырудың 3 моделін
немесе принципін көрсетуге болады:
1) сақтандыру жүйесінің шеңберінде тұлғалар жарналарды төлей отырып
сақтандыру қоғамдарын ұйымдастырады және заңдылықтарға сәйкес қайғылы
оқиға, сақтандыру оқиғасы пайда болғанда ақшалай өтемдерді алуға құқылы.
2) Әлеуметтік қамсыздандыру шеңберінде адам материалдық көмек алуға құқығы
бар, бірақ бұл жарналарды уақытылы төлеу негізінде емес, адамның күрделі
материалдық залалдарды бастап кешіргенде жүзеге асырылады және әлеуметтік
көмек мемлекеттік бюджеттен, яғни салық жинақтары есебінен
қаржыландырылады.
3) Әлеуметтік қамсыздандырудың принципіне сәйкес адам жарналарды төлеу
немесе төлемеуге тәуелсіз, егер қажет жағдайда болса, онда материалдық
көмек алады. Төлемдер жалпы бюджет қорларынан төленеді.
Германияда міндетті сақтандыру жүйесі жақсы жолға қойылған. Ол
көбінесе көлікті сақтандыру, медициналық сақтандыру, басқа да әлеуметтік
сақтандыру. Сонымен, Германия тәжірибесі көрсеткендей, әлеуметтік қоғау
жүйесі қазіргі нарықтық экономикалық талаптарға сай келеді және оны өзге
елдерде пайдалану оң нәтиже берері сөзсіз.
Қорыта келгенде, халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық
негіздеріне сүйене отырып, мынадай тұжырым жасауға болады: тұрғындарды
әлеуметтiк қорғаудың жоғарғы деңгейi қоғамның тұрақты түрде дамуының
көрсеткiшi болып табылады. Бүгінгі күндері Қазақстанда халықты әлеуметтік
қорғаудың және халыққа әлеуметтік кепілдік берудің жаңа механизмдері
қалыптасуда.
Әлеуметтік нормативтер жалпы мемлекет, өндіріс әртүрлі әлеуметтік топтар
мен еңбек ұжымдары деңгейінде анықталып, бекітіледі. Әлеуметтік нормативтер
жүйесін үш салаға бөліп қарастыруға болады:
1) тұрғындардың барлығына ортақ әлеуметтік - экономикалық кепілдіктер мен
әлеуметтік қорғаулар;
2) қоғамның экономикалық белсенді мүшелеріне, яғни еңбекпен қамтылғандар
мен уақытша жұмыссыздарға арналған әлеуметгік кепілдіктер мен қорғау
шаралары;
3) қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің мүддесін қорғайтын және оларға
белгілі мөлшерде әлеуметтік кепілдік беретін мемлекет шаралары.
Енді Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың қандай деңгейде екендігін
анықтау үшін әлеуметтік көрсеткіштер негізінде тұрғындардың әлеуметтік
қорғау жүйесінің қазіргі жағдайына және негізгі көрсеткіштеріне талдау
жүргіземіз.
2. Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі
жағдайын және негізгі көрсеткіштерін талдау.
2.1. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын
талдау
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінде толық ынтымақтастық және
мемлекеттік институттардың қатысу деңгейі басым да, ынталандыру деңгейі
төмен.
Мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына байланысты, баланы бағуға
байланысты, жұмыссыздығы мен жасы бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі толық
ынтымақтастық қағидатына негізделген . Барлық жеке тұлғалар – Қазақстан
Республикасының азаматтары, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты
тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар (бұдан әрі – азаматтар)
өмірдегі қатерлі жағдайлар туындаған кезде еңбек қызметіне қатысуына және
жарнасына қарамастан, егер заңдар мен халықаралық шарттарда өзгедей
көзделмесе, бірдей деңгейде мемлекеттік жәрдемақылар алады (олар
мемлекеттік және жергілікті бюджеттерден, сақтандыру қоларынан
қаржыландырылады). Бұдан басқа, әлеуметтік төлемдерді есептеудің
экономикалық негізделген нормативтері мен еңбекақы жүйесінде өзара байланыс
болмауының салдарынан жұмас істейтін халықтың табыс деңгейі мен әлеуметтік
төлемдер арасында тиісті байланыс болмай отыр. Соның салдарынан, жұмыс
істейтін халықтың бір бөлігі әлеуметтік жүйеге үлесі болмаған азаматтардың
алатын әлеуметтік жәрдемақы мөлшерінен де аз жалақы алады.
Жұмыс істейтін азаматтарды әлеуметтік қатерлер туындаған жағдайда
аударымының мөлшеріне қарай қосымша қорғаудың шектеулі ынтымақтастыққа
негізделген жүйесі республикада жоқ.
Азаматтың еңбек үлесі ынтымақтастыққа зейнетақы жүйесінде ішінара
ғана ескеріледі. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі – қартайған шақтағы
қамсыздандырудың қатысушылар арасында ынтымақтасусыз, жинақтау қағидатына
негізделген жүйеге қатысуға пәрменді ынталандыратын бірден бір түрі.
Қолданылып жүрген заңнамада әлеуметтік қатерлер туындаған жағдайда
ерікті сақтандыруды жүзеге асыру көзделген, ол бірқатар факторларға
байланысты тиісті деңгейде дамымай отыр.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі қаржыландыру көзі мен жалпы
реттеушісі мемлекет болып табылады. Заңнамаға сәйкес азаматтардың жекелеген
санаттарына мемлекет қаражаты есебінен әлеуметтік көмек көрсетіледі.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін қоспағанда әлеуметтік қорғау жүйесінде
ынталандыру деңгейі төмен.
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігін шектейтін негізгі
кемшіліктер мыналар:
Жетілдірілмеген заңнама – әлеуметтік саланы реттейтін заңнама
әлеуметтік қатерлер мен төлемдерге негізделмей, төлемдер түрлері бойынша
қалыптастырылған;
Әділдігі жеткіліксіз және ынталандыру деңгейі төмен – әлеуметтік
жәрдемақылар алу құқығын іске асыру кезінде салықты төлеп азаматтық борышын
атқарып жүрген еңбеккерлердің салық аудармайтындардың алдында
артықшылығының болмауы;
Айқындықтың жеткіліксіздігі – әлеуметтік төлемдерді алу процесін
қадағалауға арналған дербес сәйкестендіру жүйесінің қалыптасуы сатысында
болуы.
Қолданылып жүрген жүйені сақтау орын алған кемшіліктердің одан әрі
тереңдеуіне, жүйеден төленетін төлемдер мен салымдар көлемі арасындағы
байланысты босаңсытуға, соның салдарынан салықтар мен жинақтаушы зейнетақы
жүйесіне міндетті жарналарды төлеуден жалтаратын адамдардың көбейіп кетуіне
апарып соқтыруы мүмкін.
Енді халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі көрсеткіштері, яғни
халықтың өмірлік деңгейінің негізгі әлеуметтік – экономикалық
индикаторларын, зейнетақымен қамсыздандыру мен мемлекеттік әлеуметтік
көмектің негізгі көрсеткіштерін, тағайындалған атаулы әлеуметтік көмек
мөлшерін талдап көреміз.
ОҚО бойынша кедейліктің индикаторлары мен әлеуметтік төлемдер туралы
М Ә Л І М Е Т
Қазақстан 1985,8 1921,0 1830,1 1749,1 1690,5
Республи
касы
Оңтүстік 176,3 171,7 164,8 159,1 155,6
Қазақстан
облысы
Алайда, талдау нәтижесі көрсеткендей, зейнетақы мен жәрдемақы
алушылардың саны жыл сайын төмендеуде. Яғни, ҚР Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, 2003 жылы – 1920,0 мың
адам болса, 2004 жылы – 1830,1 мың адам, 2005 жылы – 1749,1 мың адам, 2006
жылы – 1690,5 мың адам, ал 2007 жылдың басында бұл көрсеткіш 1660 адамды
құрады (кесте 3). Соның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2002 жылы
– 176,3 мың адам, 2003 жылы – 171,7 мың адам, 2004 жылы – 164,8 мың адам,
2005 жылы – 159,1 мың адам, 2006 жылы – 155,6 мың адам құрады. Оның себебі,
тағайындалған зейнетақы алушылардың саны өлгендердің санынан төмен болуы,
заңсыз зейнетақы мен жәрдемақы төленуіне қарсы шаралар кешені жүргізілуде,
сондай-ақ жәрдемақыға мұқтаж азаматтардың санының азаюы. Бұл дегеніміз
еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының оң нәтижесі екендігін көрсетеді.
Зейнетақымен қамсыздандыру мен мемлекеттік
әлеуметтік көмектің негізгі көрсеткіштері
Кесте 4
2003 2004 2005 2006
Барлық зейнетақы алушылар, мың 2026,5 1921,0 1830,1 1749,1
адам
Оның ішінде:
Зейнетақыны толық көлемде алушылар1935,0 1835,7 1749,3 1674,2
(тұрғындар)
Жұмыстың толық емес стажы бойынша 50,8 41,9 37,5 31,7
зейнетақы алушылар (тұрғындар)
Жұмыс мерзімі бойынша (қарулы 40,7 43,3 43,3 43,2
күштер) зейнетақы алушылар
Еңбек және халықты әлеуметтік 4270 4462 4947
қорғау органдарында тіркелген
зейнеткерлердің орташа айлық
зейнетақы мөлшері, теңге
Мемлекеттік әлеуметтік көмекті 744,8 760,3 798,0 792,3
алушылар саны, мың адам
Жасы бойынша 19,8 21,3 19,0 18,2
Мүгедектігі бойынша 344,2 358,4 383,7 386,4
Асыраушысынан айырылу жағдайындағы3710 368,9 384,6 376,5
еңбекке қабілетсіз отбасы мүшелері
бойынша
Мүгедектігі бойынша 2,4 2,8 2,5 2,3
Асыраушысынан айырылу жағдайындағы7,8 8,9 8,2 8,9
еңбекке қабілетсіз отбасы мүшелері
бойынша
Орташа тағайындалған мемлекеттік 3509 3451 3630
әлеуметтік жәрдемақының мөлшері,
теңге
Жасы бойынша 2175 2175 2325
Мүгедектігі бойынша 3052 2990 3153
Асыраушысынан айырылу жағдайында 6201 6079 6043
Орташа мемлекеттік жәрдемақы 2003 – 2006 жж. 3509 теңгеден 4095
теңгеге, яғни 16,7 пайызға өсті (кесте 4) .
1992 – 1995 жылдардағы зейнетақы мөлшерін өсіру жалақы деңгейінің
өзгеруі ескеріле отырып жүргізілген болатын. 1995 жылдан бастап зейнетақы
мөлшерін өсіру индекстеу негізінде, сондай-ақ ең төменгі зейнетақы мөлшерін
бірте-бірте көтеру жолымен жөзеге асырылып келді. Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, ең төменгі зейнетақы
мөлшері 2003 жылы – 5500 теңгеден 2006 жылы – 6700 теңгеге жетті. Біздің
елімізде жыл сайын зейнетақының мөлшері ұлғаюда, соңғы жылдары зейнетақы
төлемінің атаулы өсуі тұтыну бағасының индексінен басып озды. Өткен жылы
бұл көрсеткіш 6200 теңгені құрады, яғни 2003 – 2006 жж. ең төменгі
зейнетақы мөлшері 2,4 есе дерлік өсті.
Бұл көрсеткіштердің жыл сайын өсуінің негізгі себептері: баға
деңгейінің өсуінен ең төменгі күнкөріс деңгейінің артуы, жаңа зейнетақы
реформасының енгізілуі, инфляция деңгейі, ЖІӨ-нің өсуі, сондай-ақ кедейлік
деңгейінің төмендеу қажеттігі.
Келесі суретте Оңтүстік қазақстан облысы бойынша 2003-2006 жылдары аз
қамтамасыз етілген азаматтардың және кедейлік деңгейінің төмендеу
динамикасы келтірілген.
Облыста кедейлік деңгейі 2006 жылы 31,8 мың адамды құраса, 2005 жылы бұл
көрсеткіш 53,6 мың адам болған, яғни бұл 2,4 пайызға тең.
Сурет 3
Келесі кестелерде ОҚО бойынша аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны
туралы мәлімет, кедейліктің төмендеуі жөніндегі мәлімет, сонымен қатар
тұрғындардың кедейлік шегінен төмен тұратын контингенті жайында мәліметтер
талданып, көрсетілген. Кесте (5-7)
Облыс бойынша аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны 2003 жылы 110119 адам
болса, 2004 жылы 71732 адам, 2005 жылы 53552 адам, ал 2006 жылы 31795
адамға кеміген. Сонда кедейлік деңгейі тұрғындардың жалпы санының 1,4
пайызын құрап отыр. 2005 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 2 есе
төмендеген.
Республика бойынша 2006 жылы тағайындалып, төленген
атаулы әлеуметтік көмек
Кесте 8.
№ Облыстардың атауы Күн Кедейлік АӘК
көрістің шегі алушылардың
төменгі шегі орта айлық
табысы
Қазақстан Республикасы 5243 2097 9200
Ақмола 5200 2080 5985,49
Ақтөбе 5440 2176 6907,92
Алматы 5050 2020 8138,09
Атырау 6513 2605 7221,23
Шығыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері.
1. Әлеуметтік қорғау түсінігі, қажеттілігі мен
функциялары ... ... ... ... ..6
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оны жүзеге асыру
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... .. 13
2. Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің
қазіргі жағдайын және негізгі көрсеткіштерін талдау.
2.1. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Ардагерлер, мүгедектер мен аз қамтамасыз етілген азаматтарға
әлеуметтік қолдау көрсету бағдарламаларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру бағыттары.
3.1. Бүгінгі таңдағы әлеуметтік сфераның даму
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі бағыттары және
күшейту
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 47
Кіріспе
Бүгiнгi күнде тұрғындардың әлеуметтiк экономикалық жағдайы маңызды
мәселелердiң бiрi. ҚР-ның маңызды мақсаттарының бiрi – әлеуметтiк мемлекет
құру. Елiмiздiң әлеуметтiк экономикалық дамуы, өркендеуi әлеуметтiк
қызметтердi iске асыру саласына толығымен байланысты.
Әлеуметтiк экономикалық әл -ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер:
кедейшiлiк, жұмыссыздық, табысы, жалақысы, зейнетақысы ,ең аз күнкөрiс
шамасы және т.б.
Елбасымыз айтқандай еліміздің дамуының көзі – бұл халықтың әлеуметтік-
экономикалық жағдайының жоғарылауымен сипатталады. Мектепке дейінгі тәрбие
мен орта білім алуда балаларды кең мүмкіндіктермен қамтамасыз ету үшін
күнделікті өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайларға сәйкес
үздіксіз жаңарумен қамтамасыз етуші жекелеген әлеуметтік топтар мен
тұлғалардың, қоғамның қажеттілігін ескере отырып, жұмысшы кадрларды және
мамандарды жоғары тиімді, бәсекеге қабілетті түрде дайындау мен қайта
дайындауды қоғам талап етеді, ал қоғамның кейбір мүшелері әлеуметтік
қорғауды қажет етеді.
Қазақстанда әлеуметтік саясатты қалыптастыру процессі тұрғындарды
әлеуметтік қорғаудың жаңа түрлерін оларды іске асырудын берік тетіктерін
іздестіруді, сонымен қатар әлемдік үлгілерге сай болуды талап етеді.
Нарықтық реформа әлеуметтік қорғау жүйесін құратын нарықтық құрылымдарға
келуді және одан туындайтын қажетті экономикалық өзгерістерге оның дамуына
кедергі жасамауды талап етеді.
Бұл жағдайды қамтамасыз ету үшін нақты бағдар және тактикалық
сипаттағы стратегиялық мақсаттар болуы тиіс. Бұндай жүйені қалыптастыру
әлеуметтік саясатты қайта қарастырумен және бірінші кезекте әлеуметтік
қорғау субъектілерінің қызметін өз-ара қайта бөлумен байланысты болады.
Әлеуметтік қорғаудың мақсаттары бір жағынан белгілі бір
себептерге байланысты қолайсыз жағдайда қалғандарды қорғауда болса, келесі
жағынан қоғамды әлеуметтік қатты наразылықтан әр түрлі деструктивтік оның
ішінде экономикалық ортадан туындайтын әсерден қорғауда болады. Әлеуметтік
проблемаларды аумақтар деңгейінде шешу проблемалары үкіметтің негізгі
мақсаты болып табылады.
Әлеуметтік қорғаудың аумақтық жүйесін жетілдіру әлеуметтік
реформаларының негізгі бағыты болуы тиіс, себебі тек аумақ денгейінде ғана
олардын әлеуметтік –экономикалық, табиғи -демографиялық, экологиялық және
басқада ерекшеліктерін толық түрде есепке алуға болады, ал оларды орындау
оларды қанағаттандыратын тәсілдер мен ұсыныстарды түзеу арқылы мүмкін
болмайды.
Ерекшеліктердің болуы, әлеуметтік қорғаудың ауырлығын
мемлекетпен аумақтарға ауыстыруды аумақтық саясаттың мәнін көтеруді талап
етеді. Осыған орай қалыптасатын үрдісті зерттеу әлеуметтік қорғаудың
аумақтар деңгейінде қалыптасуының және жетілуінің жолдарын іздеудің
қажеттілігін мойындайды.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты тұрғындарды әлеуметтік
қорғаудың үрдісін және заңдылығын іздестірудің жолдарын анықтауды көздейді
және олардын негізінде әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік және аумақтық
деңгейдегі қызмет ету тетігін және әлеуметтік қорғаудың басты проблемаларын
зерттеу болып табылады. Сонымен қатар халықты әлеуметтік қорғауды күшейту
мәселелерін талдай отырып, бүгінгі таңдағы әлеуметтік сфераның даму жолдары
мен негізгі бағыттарын қарастырады.
1. Халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық негіздері
1. Әлеуметтік қорғау түсінігі, қажеттілігі мен функциялары.
Әлеуметтік қорғау – бұл әлдебір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік,
денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айрылуы) және өзге де
заңды негіздерге байланысты экономикалық белсенді бола алмайтын әрі лайықты
ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын
азаматтар үшін өмірлік қажетті игіліктердің және әл-ауқаттың белгілі бір
деңгейін қамтамасыз етуге арналған жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын Халықаралық еңбек ұйымының анықтауы
бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:
□ Тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру;
□ Негізгі әлеуметтік қателердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда
әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан
айрылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
□ Халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз
топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
□ Азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар
мен қызметтерге қол жеткізуі.
Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым
тиімді және кешенді жүйелері, әдетте:
1) Мемлекеттік жәрдемақылар;
2) Міндетті әлеуметтік сақтандыру;
3) Жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру;
4) Әлеуметтік көмек сияқты негізгі элементтерді қамтиды деген
қорытынды жасауға болады.
Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар
туындаған кезде барлық азаматтарды кепілдікті төлемдермен белгілі бір
деңгейде қамтамасыз етуге арналған.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі әр азаматтың зейнетақы жинақтарын жасау
процесін реттеуге арналған.
Әлеуметтік көмек азаматтардың жекелеген санаттарын бюджеттің қаражаты
есебінен қосымша қорғауға арналған.
Соңғы жылдарда экономикадағы қолайлы өзгерістер және тұрақты өсуді
қамтамасыз ету жөнінде қабылданып жатқан шаралар әлеуметтік қорғаудың
кешенді жүйесін құруды қолға алуға мүмкіндік беріп отыр.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – оның қоғам өмірінің әлеуметтік-
экономикалық жағдайларын реттеу жөніндегі қызметінің бір бағыты.
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні қоғамдағы әділеттілік қатынастарды
қолдау немесе қоғамдағы әлеуметтік таптардың арасындағы қатынастарды
реттеу, қоғам мүшелерінің тұрмыс дәрежесін, әл-ауқатын көтерудің
жағдайларын қамтамасыз ету, қоғамдық өндіріске қатысу үшін экономикалық
ынталандырудың әлеуметтік кепілдіктерін жасау.
Әлеуметтік сала мен адам ресурстарын дамыту Қазақстан үшін шешуші ұзақ
мерзімді басымдық болып табылады.
Қоғамда тұрақты қалыптасып отырған бірқатар анықтамаларға тоқтала
кеткен жөн.
Кедейлік – бұл халықтың белгілі санаты алғашқы кезектегі қажеттілігін
қанағаттандыруда қиындық көретін және қоғам өміріне қатысу мүмкіндігінен
айрылған әлеуметтік – экономикалық құбылыс.
Кедейлер – бұл кедейлік шегінен төмен немесе соған тең орташа жан
басылық табыстары бар азаматтар санаты.
Кедейлік шегі – кірістің адамның ең аз қажетін қанағаттандыру үшін
қажетті шегі. Кедейліктің шегі ең төменгі күн көріс деңгейі негізінде
белгіленеді және аз қамтамасыз етілген адамдарға мемлекеттік атаулы
әлеуметтік көмек (АӘК) көрсету кезінде өлшем ретінде пайдаланылады.
Атаулы әлеуметтік көмек – белгіленген кедейлік шегінен төмен айлық
орташа жан басы табыстары бар адамдарға мемлекет ұсынатын төлем
Сурет 1. Әлеуметтік қорғау функциялары
Экономикалық функция – тұрғындардың өмірлік деңгейін көтеру үшін
тұрақты экономикалық өсуге бағытталған.
Әлеуметтік функция – адамның өмірлік деңгейін жақсы тұрмысын
жоғарылатуға әлеуметтік қорғауды бағыттау, халықтың әлеуметтік осал бөлігін
өмір сүру кепілдігін қамтамасыз ету болып табылады.
Талдамалық функция – халықтың өмірлік деңгейін жүйелік талдауды аштық
пен өзге де әлеуметтік салдарлар үшін әлеуметтік көмекке мұқтаж топтарды,
аумақтарды анықтау мақсатында қолданылады.
Технологиялық функция – барлық еңбек сияқты әлеуметтік қорғау белгілі
бір кезеңдерден, операциялардан құралатын технологиялардан тұрады.
Ақпараттық функция – азаматтарға өзінің қызығушылығын қорғау бойынша
адамның құқықтары мен мүмкіндіктері туралы, Қазақстанның және оның
аймақтарының әлеуметтік-экономикалық жағдайы олардың нәтижелері туралы
толық және сенімді ақпараттарды ұсыну кепілдігінің жүйесін құруға
бағытталған.
Еңбек функциясы – бұл нақты мақсаты, заты және құралы болатын нақты
еңбек. Әлеуметтік қорғау функциясын орындайтын әлеуметтік институттар
жоғары біліктілікті еңбек ресурстарымен қамтылуы тиіс.
Әлеуметтік қорғау функциясы – нақты әлеуметтік, экономикалық, саяси
жағдайларға байланысты өзгеруі мүмкін. Қазақстанда өтпелі кезеңде ең
алдымен әлеуметтік қорғаудың құндылықты функциясы өзіндік күшке
бағытталады. Нарықтық қатынастарда халыққа қойылған жағдайды жанға
бататындай бастан кешіруге мүмкіндік беретін ерекше қызметті өтемақы
функциясы алады. Көптеген өркениетті елдерде белсенділікті ынталандыру
функциясы орындайды. Ынталандыру барлық әлеуметтік топтар және азаматтар
өзіндік экономикалық жағдайларын жасауға бағытталған. Сонымен бірге,
бейімдеуші функциясы жаңа қоғамдық нақтылыққа халықтың әр қилы санаттарын
бейімдеуді қамтамасыз етеді
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оны жүзеге асыру принциптері.
Бұл жүйе өзара байланысқан элементтер жиынтығын, нарыққа өтудің өтпелі
кезең қиыншылықтарын жеңілдетуге, сонымен қатар барлық халық топтарының
іскерлік белсенділігін ынталандыруға бағытталған. Ең алдымен әлеуметтік
қорғау жүйесі қоғамның ең қорғансыз бөлігі – қарттар, мүгедектер, көп
балалы отбасылар, жетімдер, ауруларды қорғауды көздейді. Бұл зейнетақыны
индексациялау, жәрдемақыны, түскі астар беру тағы басқадай көмек түрлері
жолымен жүзеге асырылады. Аталған қоғамдық топтарды қолдау үшін
қайырымдылық қорлар мен ұйымдардың, мемлекеттік және коммерциялық
кәсіпорындардың, жеке азаматтардың көмегі маңызды рөл атқарады.
Екіншіден, мемлекеттік сектордан босаған жұмысшыларды қабылдай
алатындай ұсақ және орта кәсіпорындардың дамуына мемлекет қажетті шараларды
жасауға мүдделі және міндетті.
Үшіншіден, мемлекет, одан кейін кәсіпкерлік құрылымдар, мамандықты
ауыстыру немесе жұмыстан босатудың өндірістік немесе экономикалық
себептеріне байланысты белгілі мөлшерде материалдық ресурстар шығындарын
көтеру қажет.
Төртіншіден, мемлекет, жалпы адамдық мораль қалыптарына, салт-
дәстүрге, мәдениетке және т.б. қайшы келмейтін заңдар жүйесін жасап, олар
өз кезегінде әр азаматқа тіршілік түрін таңдау мүмкіндігін қамтамасыз етуі
қажет.
Әлеуметтік қорғаудың экономикалық, саяси, құқықтық механиздерінің
негізінде әр түрлі принциптер (қағидалар) жатады. Бұл принциптер
мемлекеттің өзінің азаматтарының өмірлік деңгейін қолдауда жауапкершілік
дәрежесін көрсетеді.
Нарықтық экономиканы әлеуметтік бағыттау жағдайында әлеуметтік қорғау
жүйесі келесі принциптерге сүйенеді және оларды келесідей бөлуге болады:
жалпы, арнаулы
Сурет 2. Әлеуметтік қорғаудың принциптері.
а) Экономика мен саясатты әлеуметтік қорғау жүйесінің өзара
байланыстыру принциптері.
Жалпы тарихымыз көрсеткендей, кедейшілікпен күресудің негізгі қаруы
орташа тұтыну деңгейін өсуге мүмкіндік беретін экономикалық өсу мен
минималды өмірлік деңгей болып табылады. Саясаткерлер кедейлерге әлеуметтік
көмек көрсету бойынша шараларды анықтайды, ал өз кезегінде кез келген
өкіметтің тағдыры әлеуметтік орта мен жалпы экономикада іс-әрекет жағдайына
байланысты.
ә) Әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылуы мен дамуының баяулық принципі.
Дамыған елдердегі қолданылып жатқан әлеуметтік қорғау жүйесі– ұзақ
жылдардағы дамудың нәтижесі. Олардың қалыптасуы эволюциялық жолмен жүзеге
асырылады. Көрсетілетін әлеуметтік көмек көлемінің ұлғаюы экономикалық
өсумен бірге жүреді. Сондықтан да ұзақ уақытқа еркін және қоғамдық
құрылысты сақтап қалу үшін әлеуметтік саясаттың еркіндігін бекітуге
ұмтылуға тырысу керек.
б) Әлеуметтік қорғау жүйесін құру кезіндегі баламалық принципі.
Бұл принцип әлеуметтік қорғау жүйесін құру кезіндегі оның жеке
құраушыларының негізінде (қаржыландыру, ұйымдастырушылық құрылым,
әлеуметтік қорғауға жататын тұлғалар шеңбері, әлеуметтік қорғаудың көлемі
мен фомасы) “маневрдың” еркіндігінде көрсетіледі. Бұл құраушылар өзара
тығыз байланысты және оларды бөліп қарауға болмайды.
в) Өкілеттіліктердің шектілік принципі.
Әлеуметтік көмек мемлекеттік, аймақтық және жергілікті деңгейлерінде
жүзеге асырылады.
г) Әлеуметтік қорғау жүйесінің өзін-өзі басқару принципі.
Оның мәні мынада: өзін-өзі басқару органдарының тікелей мемлекеттік
басқару жүйесінен бөлінуі, яғни әлеуметтік қорғау жүйесі құралдарының
мақсатты қолданылуы мен қоғамдық шиеленістердің әлсіреуін жүзеге асыру.
д) шығындарға қатысу принципі.
Белгілі әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыру азаматтардың жеке
құралдарының қатысуымен іске асырылады.
е) превенция принципі.
Әлеуметтік көмекті беру қажеттілігінен құтылу үшін апатты әлеуметтік
жағдайдың туындауын ескерту (денсаулық сақтауда алдын-алу шаралары,
өндірісте қайғылы оқиғаны болдырмау, әлеуметтік оңалтулар).
ж) сақтандыру принципі.
Сақтандыру – нарықтық экономика жағдайында халықты әлеуметтік
қорғаудың ең тиімді құралы. Адамдар мүмкін немесе болмай қоймайтын сипатты
жағдайларды алдын ала жеткілікті ойламайды. Олар жиі жағдайларда мұндай
жағдайлардың өршуіне байланысты істелінетін толық шығындар көлемін дер
кезінде таба алмайды және ақша қаражаттарын жинамайды немесе жиналған қаржы
жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан мемлекет жұмыскерлерді сақтандыру
бағдарламалары арқылы мәжбүрлі сақтандыру жолымен жағдайды жеңілдетуге
мүмкіндік береді. Ал әлеуметтік көмекті қаржыландыру арнайы сақтандыру
төлемдері есебімен іске асырылады.
з) бірыңғай әлеуметтік кеңістік принципі.
Мемлекет халықты әлеуметтік қорғауда бірыңғай стандарттар жасап,
еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақылар, стипендиялар, медициналық қызметтер,
білім беру, экологиялық қорғау мәселелерін құқықтық база негізінде амалға
асырады.
и) әлеуметтік қамсыздандыру принципі.
Салықтар есебінен әлеуметтік жәрдем көрсету, мәселен соғыс құрбандарын
немесе балаларды қамсыздандыру.
3. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік тәжірибесі және аймақтық моделін
қалыптастыру
Қазіргі заманғы модельдерді классификациялау кезінде әлеуметтік қорғаудың
әртүрлі негізде қалыптасатынын байқауға болады.
Әлеуметтік қорғаудың келесідей модельдерін қарастырамыз.
Маргинальды модель.
Бұл АҚШ-тың қолданатын моделі болып табылады. Маргинальды модельдің
негізінде қоғамның 23 бөлігі өздігінен қажеттігін қамтамасыз ететін және
халықтың қамтылмаған бөлігін қолдайтын американдық қоғам жатыр.
Берілген модель тарихи жағдайда қалыптасты. Модельде ұлттың
менталитетінде қалыптасқан қоғамның құрылуының ерекшеліктері көрсетіледі,
яғни, жекелік көзқарас, өзіндік күшке тіреу, американдық тұрғындардың
мемлекеттік құрылымдардың күштеуін төмендетуге ұмтылады. Әлеуметтік
қорғаудың бұл моделі күрделі болғанымен, өте икемді келеді. Оның негізгі
ерекшелігі – орталықсыздандырылу болып табылады. Ол федералды немесе
штаттардың заңдылықтарымен қабылданған әртүрлі бағдарламалардан тұрады.
АҚШ-тағы мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі 2 негізгі нысанда
жүргізіледі: әлеуметтік сақтандыру мен мемлекеттік көмек. Ол бір-бірімен
қаржыландыру көздері бойынша ажыратылады. Әлеуметтік сақтандыру бойынша
төлемдер әлеуметтік сақтандыруға мақсатты салықтар есебінен жиналған
сақтандыру қорларынан төленсе, мемлекеттік көмек бюджет қорлары есебінен
төленеді.
Жұмыссыздық бойынша сақтандыру федералды-штатты негізде жүзеге
асырылады. Жұмыссыздық бойынша сақтандырудың жалпы принциптері федералды
заңмен бекітілсе, штаттардың заңдары сақтандыруға жататын тұлғалар
категорияларын, жәрдемақы мөлшерін және төлеу ретін анықтайды. Жұмыссыздық
бойынша сақтандыру қорлары кәсіпкерлердің еңбекақы төлемдеріне пайыздық
қатынасымен анықталатын мөлшерде қалыптастырады. Мемлекеттік көмек жүйесі
отбасылар мен тұлғалардың табыстары кедейлік шегінен төмен болғанда
төленеді. Көмекке адамдар арнаулы салықтар төлемейді. Бұл көмекті
алушылардың 20 пайызы зейнеткерлер, 50 пайызы көп балалы отбасылар.
Кедейлер үшін жәрдемақы мөлшері сақтандыру жүйесі бойынша төлемнен орташа
алғанда 3 есе төмен .
Мемлекеттік көмек шеңберінде бірқатар бағдарламалар жүзеге асырылады:
кепілді табысты қамсыздандыру бағдарламасы, балалы отбасыларға көмек
бағдарламасы, өндірістік көмек, тұрғын үй жәрдемақысы. Республикалық
партиялардың өкімет басына келу жылдарында әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесінің реформасы туралы заң қабылданды. Оның негізгі мақсаты –
мемлекеттік көмектен бас тартуды ынталандыру.
Қайта үйлестіру моделі.
Бұл модельдің американдық модельдерден ерекшелігі, ол әлеуметтік
әділдік пен ынтымақтастыққа сүйенеді және халықтың аз қамтамасыз етілген
топтарын біріктіру, табыстарын теңестіруді көздейді .
Шведтік модель тұрғысынан қарағанда, өндірістің орталықсыздандырылған
нарық жүйесі тиімді, мемлекет фирмалардың өндірістік әрекетіне араласпайды,
ал еңбек нарығындағы белсенді саясат нарықтық экономикада әлеуметтік
шығындарды төмендетуі қажет. Оның мәні, жеке сектордағы өндірістің
максималды өсуінен мемлекеттің салық жүйесі арқылы неғұрлым көп пайданы
халықтың өмірлік деңгейін көтеруге бағыттау болып табылады.
Әлеуметтік саясатта 2 басты мақсат бар: толық жұмысбастылық және
табыстарды теңестіру. Толық жұмысбастылықтың мақсаты ретінде
жұмысбастылықты қолдау, жұмысшы күшін қайта даярлау мен жоғары кәсіби
оқытуға басымды назар аударылады. Табыстарды теңестіру табыс салығының
прогрессивті жүйесінің әрекеті нәтижесінде іске асады. Халықтың ересек
жұмыспен қамтылғандардың үлес салмағының өсуі бойынша Швеция әлемде алғашқы
орынға ие. Табыспен қамтамасыз ету үшін күресудің келесі түрі – пассивті
көмек, жәрдемақылар.
Ресми мәліметтер бойынша әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің мақсаты –
науқасқа медициналық көмек көрсету, қарттық, қайғылы оқиға, өндірістік
себептер бойынша науқастану және жұмыссыздық жағдайында адамды
экономикалық қорғаумен қамтамасыз ету
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі кәсіпкерлердің жалдамалы емес
жұмыскерлердің жарналарынан пайыз бойынша табыстарынан құралған мемлекеттік
және жергілікті бюджеттен қаржыландырылады. Әлеуметтік сақтандыруда 3
негізгі бағытты бөліп көрсетуге болады: науқастық бойынша сақтандыру
жүйесі, міндетті медициналық сақтандыру, ұлттық зейнетақы жүйесі. Ал
жергілікті басқару органдар тарапынан тұрғын үй жәрдемақысы беріледі
.Көптеген елдерде ұлттық әлеуметтік қорлар жұмыс берушілер мен жұмыскерлер
жарнасынан қалыптасса, Швеция бұл жарналарды тек жұмыс берушілер, ал Дания
әлеуметтік төлемдерді қаржыландыру негізінен мемлекеттік қорлардан жүзеге
асырады (кесте 1)
2006 жылы Еуро одақта әлеуметтік қамсыздандыру қорларына заңдылықтармен
қарастырылған жарналар (жалпы табысынан %)
Кесте 1.
Елдер Жалдамалы жұмыскер Жұмыс беруші барлығы
Австрия 20 27 44
Бельгия 13 25-31 38-44
Дания 0 1,5-2,5 1,5-2,5
Италия 10 44-46 54-56
Ирландия 8 12 20
Нидерланды 41 12 53
Испания 8 32 40
Германия 19 21 40
Швеция 0 38-39 38-39
Әлеуметтік саясаттың негізгі мақсаты теңдікті қамтамасыз ету болып
табылады және бұл мақсат нарықтық экономикалық елдерде әртүрлі жүргізіледі.
Соның ішінде, Германияда әлеуметтік саясатты келесі бағыттар арқылы жүзеге
асыру жөн деп есептейді: жұмыскерлерді қорғау – еңбек нарығын реттеу –
басқаруда жұмыскерлердің құқығын қорғау – әлеуметтік қорғау жүйесін құру –
әлеуметтік көмек – тұрғын үй саясаты – жанұяны қорғау, жастар мен қарттарға
жәрдем беру – орта кластарға әлеуметтік қолдау, сонымен бірге тұтынушыларды
қорғау. Егер өтпелі экономикалы ел үшін ұзақ мерзімді басымдықты әлеуметтік
саясат өңделсе, онда екі негізгі бағытты бөліп көрсету керек: еңбек
қатынастарын реттеу және кедейлік шегіндегі тұлғаларға ең төменгі күн көріс
деңгейін қамтамасыз ету.
Германияда ұзақ уақыт бойы табысы төмен тұлғалар мемлекеттен ақшалай
субсидиялар алған, бірақ бұл субсидиялар мүлікті иеленуге емес, ақшалай
салымдарды құру үшін қолданылады.Қоғамның басты міндеті – ауыр материалдық
жағдайға ұшыраған адамды қорғау болып табылады. Бұл мына жағдайларда
туындауы мүмкін:
• Егер адам денсаулығына, қайғылы жағдайға, жұмысты жоғалтуына немесе
қартаюына байланысты табыстың бір бөлігінен немесе барлығынан
айырылғанда;
• Егер адам жалғыз асыраушысынан айырылса және т.б.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі ең алдымен адамдарға жоғарыда
көрсетілген жағдайларда көмектесуге мүмкіндік береді. Материалдық жағдай
басқа да нашарлауы мүмкін:
- егер семьяда балалар болса, түскен кіріске оларды асырауы керек;
- азамат төтенше жағдайлар салдарынан қатты зардап шегуі мүмкін. Мұндай
жағдайда Германияда (және басқа елдерде) жанұяны қолдау жүйесі
белгіленеді (балаларға арналған жәрдемақы, салық жеңілдіктері) және
дамыған әлеуметтік (компенсация) өтеу жүйесі (соғыста құрбан болғандардың
өтемі және соғыста қайтыс болғандардың отбасы мүшелеріне өтем).
Адамға көмек тек қана ол өзін асырай алмағанда берілуі керек, бірақ
мүмкіндігінше адам өзін-өзі қанағаттандыруы қажет.
Екінші міндет – мұқтаж адамдарға көмек жоғарыда көрсетілген мысалда
тек белгілі себептермен әлеуметтік жағдай нашарлағандағы жағдайға жатады.
Материалдық көмек, адамның кедейлік шегінде болғанына қарамастан беріледі.
Бірақ бұл жүйе барлық жағдайды қамти алмайды. Сондықтан кедейлік шегін
белгілеу үшін “төмен күн көріс” шегі белгіленеді. Егер адамдар төменгі күн
көріс шегі болмаса, өзін-өзі асырай алмаса және көмектесетін ешкімі
болмаса, онда ол көмек алады, алайда, төменгі күн көріс деген не, кім және
қандай түрде материалдық көмек алу керектігін анықтау керек. Америкада,
мысалы, материалдық көмек көбінесе заттай, мысалы азық-түлік беріледі, ал
Европа мемлекеттерінде (Германия) ақшалай беріледі.
Әлеуметтік көмекті жүзеге асыру принциптері:
Әлеуметтік төлемдерді қаржыландыру. Мұнда қаржыландырудың 3 моделін
немесе принципін көрсетуге болады:
1) сақтандыру жүйесінің шеңберінде тұлғалар жарналарды төлей отырып
сақтандыру қоғамдарын ұйымдастырады және заңдылықтарға сәйкес қайғылы
оқиға, сақтандыру оқиғасы пайда болғанда ақшалай өтемдерді алуға құқылы.
2) Әлеуметтік қамсыздандыру шеңберінде адам материалдық көмек алуға құқығы
бар, бірақ бұл жарналарды уақытылы төлеу негізінде емес, адамның күрделі
материалдық залалдарды бастап кешіргенде жүзеге асырылады және әлеуметтік
көмек мемлекеттік бюджеттен, яғни салық жинақтары есебінен
қаржыландырылады.
3) Әлеуметтік қамсыздандырудың принципіне сәйкес адам жарналарды төлеу
немесе төлемеуге тәуелсіз, егер қажет жағдайда болса, онда материалдық
көмек алады. Төлемдер жалпы бюджет қорларынан төленеді.
Германияда міндетті сақтандыру жүйесі жақсы жолға қойылған. Ол
көбінесе көлікті сақтандыру, медициналық сақтандыру, басқа да әлеуметтік
сақтандыру. Сонымен, Германия тәжірибесі көрсеткендей, әлеуметтік қоғау
жүйесі қазіргі нарықтық экономикалық талаптарға сай келеді және оны өзге
елдерде пайдалану оң нәтиже берері сөзсіз.
Қорыта келгенде, халықты әлеуметтік қорғаудың ғылыми теориялық
негіздеріне сүйене отырып, мынадай тұжырым жасауға болады: тұрғындарды
әлеуметтiк қорғаудың жоғарғы деңгейi қоғамның тұрақты түрде дамуының
көрсеткiшi болып табылады. Бүгінгі күндері Қазақстанда халықты әлеуметтік
қорғаудың және халыққа әлеуметтік кепілдік берудің жаңа механизмдері
қалыптасуда.
Әлеуметтік нормативтер жалпы мемлекет, өндіріс әртүрлі әлеуметтік топтар
мен еңбек ұжымдары деңгейінде анықталып, бекітіледі. Әлеуметтік нормативтер
жүйесін үш салаға бөліп қарастыруға болады:
1) тұрғындардың барлығына ортақ әлеуметтік - экономикалық кепілдіктер мен
әлеуметтік қорғаулар;
2) қоғамның экономикалық белсенді мүшелеріне, яғни еңбекпен қамтылғандар
мен уақытша жұмыссыздарға арналған әлеуметгік кепілдіктер мен қорғау
шаралары;
3) қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің мүддесін қорғайтын және оларға
белгілі мөлшерде әлеуметтік кепілдік беретін мемлекет шаралары.
Енді Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың қандай деңгейде екендігін
анықтау үшін әлеуметтік көрсеткіштер негізінде тұрғындардың әлеуметтік
қорғау жүйесінің қазіргі жағдайына және негізгі көрсеткіштеріне талдау
жүргіземіз.
2. Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі
жағдайын және негізгі көрсеткіштерін талдау.
2.1. ОҚО бойынша халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайын
талдау
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінде толық ынтымақтастық және
мемлекеттік институттардың қатысу деңгейі басым да, ынталандыру деңгейі
төмен.
Мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына байланысты, баланы бағуға
байланысты, жұмыссыздығы мен жасы бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі толық
ынтымақтастық қағидатына негізделген . Барлық жеке тұлғалар – Қазақстан
Республикасының азаматтары, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты
тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар (бұдан әрі – азаматтар)
өмірдегі қатерлі жағдайлар туындаған кезде еңбек қызметіне қатысуына және
жарнасына қарамастан, егер заңдар мен халықаралық шарттарда өзгедей
көзделмесе, бірдей деңгейде мемлекеттік жәрдемақылар алады (олар
мемлекеттік және жергілікті бюджеттерден, сақтандыру қоларынан
қаржыландырылады). Бұдан басқа, әлеуметтік төлемдерді есептеудің
экономикалық негізделген нормативтері мен еңбекақы жүйесінде өзара байланыс
болмауының салдарынан жұмас істейтін халықтың табыс деңгейі мен әлеуметтік
төлемдер арасында тиісті байланыс болмай отыр. Соның салдарынан, жұмыс
істейтін халықтың бір бөлігі әлеуметтік жүйеге үлесі болмаған азаматтардың
алатын әлеуметтік жәрдемақы мөлшерінен де аз жалақы алады.
Жұмыс істейтін азаматтарды әлеуметтік қатерлер туындаған жағдайда
аударымының мөлшеріне қарай қосымша қорғаудың шектеулі ынтымақтастыққа
негізделген жүйесі республикада жоқ.
Азаматтың еңбек үлесі ынтымақтастыққа зейнетақы жүйесінде ішінара
ғана ескеріледі. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі – қартайған шақтағы
қамсыздандырудың қатысушылар арасында ынтымақтасусыз, жинақтау қағидатына
негізделген жүйеге қатысуға пәрменді ынталандыратын бірден бір түрі.
Қолданылып жүрген заңнамада әлеуметтік қатерлер туындаған жағдайда
ерікті сақтандыруды жүзеге асыру көзделген, ол бірқатар факторларға
байланысты тиісті деңгейде дамымай отыр.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі қаржыландыру көзі мен жалпы
реттеушісі мемлекет болып табылады. Заңнамаға сәйкес азаматтардың жекелеген
санаттарына мемлекет қаражаты есебінен әлеуметтік көмек көрсетіледі.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін қоспағанда әлеуметтік қорғау жүйесінде
ынталандыру деңгейі төмен.
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігін шектейтін негізгі
кемшіліктер мыналар:
Жетілдірілмеген заңнама – әлеуметтік саланы реттейтін заңнама
әлеуметтік қатерлер мен төлемдерге негізделмей, төлемдер түрлері бойынша
қалыптастырылған;
Әділдігі жеткіліксіз және ынталандыру деңгейі төмен – әлеуметтік
жәрдемақылар алу құқығын іске асыру кезінде салықты төлеп азаматтық борышын
атқарып жүрген еңбеккерлердің салық аудармайтындардың алдында
артықшылығының болмауы;
Айқындықтың жеткіліксіздігі – әлеуметтік төлемдерді алу процесін
қадағалауға арналған дербес сәйкестендіру жүйесінің қалыптасуы сатысында
болуы.
Қолданылып жүрген жүйені сақтау орын алған кемшіліктердің одан әрі
тереңдеуіне, жүйеден төленетін төлемдер мен салымдар көлемі арасындағы
байланысты босаңсытуға, соның салдарынан салықтар мен жинақтаушы зейнетақы
жүйесіне міндетті жарналарды төлеуден жалтаратын адамдардың көбейіп кетуіне
апарып соқтыруы мүмкін.
Енді халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі көрсеткіштері, яғни
халықтың өмірлік деңгейінің негізгі әлеуметтік – экономикалық
индикаторларын, зейнетақымен қамсыздандыру мен мемлекеттік әлеуметтік
көмектің негізгі көрсеткіштерін, тағайындалған атаулы әлеуметтік көмек
мөлшерін талдап көреміз.
ОҚО бойынша кедейліктің индикаторлары мен әлеуметтік төлемдер туралы
М Ә Л І М Е Т
Қазақстан 1985,8 1921,0 1830,1 1749,1 1690,5
Республи
касы
Оңтүстік 176,3 171,7 164,8 159,1 155,6
Қазақстан
облысы
Алайда, талдау нәтижесі көрсеткендей, зейнетақы мен жәрдемақы
алушылардың саны жыл сайын төмендеуде. Яғни, ҚР Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, 2003 жылы – 1920,0 мың
адам болса, 2004 жылы – 1830,1 мың адам, 2005 жылы – 1749,1 мың адам, 2006
жылы – 1690,5 мың адам, ал 2007 жылдың басында бұл көрсеткіш 1660 адамды
құрады (кесте 3). Соның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2002 жылы
– 176,3 мың адам, 2003 жылы – 171,7 мың адам, 2004 жылы – 164,8 мың адам,
2005 жылы – 159,1 мың адам, 2006 жылы – 155,6 мың адам құрады. Оның себебі,
тағайындалған зейнетақы алушылардың саны өлгендердің санынан төмен болуы,
заңсыз зейнетақы мен жәрдемақы төленуіне қарсы шаралар кешені жүргізілуде,
сондай-ақ жәрдемақыға мұқтаж азаматтардың санының азаюы. Бұл дегеніміз
еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының оң нәтижесі екендігін көрсетеді.
Зейнетақымен қамсыздандыру мен мемлекеттік
әлеуметтік көмектің негізгі көрсеткіштері
Кесте 4
2003 2004 2005 2006
Барлық зейнетақы алушылар, мың 2026,5 1921,0 1830,1 1749,1
адам
Оның ішінде:
Зейнетақыны толық көлемде алушылар1935,0 1835,7 1749,3 1674,2
(тұрғындар)
Жұмыстың толық емес стажы бойынша 50,8 41,9 37,5 31,7
зейнетақы алушылар (тұрғындар)
Жұмыс мерзімі бойынша (қарулы 40,7 43,3 43,3 43,2
күштер) зейнетақы алушылар
Еңбек және халықты әлеуметтік 4270 4462 4947
қорғау органдарында тіркелген
зейнеткерлердің орташа айлық
зейнетақы мөлшері, теңге
Мемлекеттік әлеуметтік көмекті 744,8 760,3 798,0 792,3
алушылар саны, мың адам
Жасы бойынша 19,8 21,3 19,0 18,2
Мүгедектігі бойынша 344,2 358,4 383,7 386,4
Асыраушысынан айырылу жағдайындағы3710 368,9 384,6 376,5
еңбекке қабілетсіз отбасы мүшелері
бойынша
Мүгедектігі бойынша 2,4 2,8 2,5 2,3
Асыраушысынан айырылу жағдайындағы7,8 8,9 8,2 8,9
еңбекке қабілетсіз отбасы мүшелері
бойынша
Орташа тағайындалған мемлекеттік 3509 3451 3630
әлеуметтік жәрдемақының мөлшері,
теңге
Жасы бойынша 2175 2175 2325
Мүгедектігі бойынша 3052 2990 3153
Асыраушысынан айырылу жағдайында 6201 6079 6043
Орташа мемлекеттік жәрдемақы 2003 – 2006 жж. 3509 теңгеден 4095
теңгеге, яғни 16,7 пайызға өсті (кесте 4) .
1992 – 1995 жылдардағы зейнетақы мөлшерін өсіру жалақы деңгейінің
өзгеруі ескеріле отырып жүргізілген болатын. 1995 жылдан бастап зейнетақы
мөлшерін өсіру индекстеу негізінде, сондай-ақ ең төменгі зейнетақы мөлшерін
бірте-бірте көтеру жолымен жөзеге асырылып келді. Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, ең төменгі зейнетақы
мөлшері 2003 жылы – 5500 теңгеден 2006 жылы – 6700 теңгеге жетті. Біздің
елімізде жыл сайын зейнетақының мөлшері ұлғаюда, соңғы жылдары зейнетақы
төлемінің атаулы өсуі тұтыну бағасының индексінен басып озды. Өткен жылы
бұл көрсеткіш 6200 теңгені құрады, яғни 2003 – 2006 жж. ең төменгі
зейнетақы мөлшері 2,4 есе дерлік өсті.
Бұл көрсеткіштердің жыл сайын өсуінің негізгі себептері: баға
деңгейінің өсуінен ең төменгі күнкөріс деңгейінің артуы, жаңа зейнетақы
реформасының енгізілуі, инфляция деңгейі, ЖІӨ-нің өсуі, сондай-ақ кедейлік
деңгейінің төмендеу қажеттігі.
Келесі суретте Оңтүстік қазақстан облысы бойынша 2003-2006 жылдары аз
қамтамасыз етілген азаматтардың және кедейлік деңгейінің төмендеу
динамикасы келтірілген.
Облыста кедейлік деңгейі 2006 жылы 31,8 мың адамды құраса, 2005 жылы бұл
көрсеткіш 53,6 мың адам болған, яғни бұл 2,4 пайызға тең.
Сурет 3
Келесі кестелерде ОҚО бойынша аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны
туралы мәлімет, кедейліктің төмендеуі жөніндегі мәлімет, сонымен қатар
тұрғындардың кедейлік шегінен төмен тұратын контингенті жайында мәліметтер
талданып, көрсетілген. Кесте (5-7)
Облыс бойынша аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны 2003 жылы 110119 адам
болса, 2004 жылы 71732 адам, 2005 жылы 53552 адам, ал 2006 жылы 31795
адамға кеміген. Сонда кедейлік деңгейі тұрғындардың жалпы санының 1,4
пайызын құрап отыр. 2005 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 2 есе
төмендеген.
Республика бойынша 2006 жылы тағайындалып, төленген
атаулы әлеуметтік көмек
Кесте 8.
№ Облыстардың атауы Күн Кедейлік АӘК
көрістің шегі алушылардың
төменгі шегі орта айлық
табысы
Қазақстан Республикасы 5243 2097 9200
Ақмола 5200 2080 5985,49
Ақтөбе 5440 2176 6907,92
Алматы 5050 2020 8138,09
Атырау 6513 2605 7221,23
Шығыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz