Инвестицияның және инвестициялық қызметтің теориялық негіздер
КІРІСПЕ 4
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕР 6
1.1 Инвестиция түсінігі және оның түрлері, есептеу әдістері 6
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары 11
1.3 Инвестициялық қызмет моделінің макроэкономикалық деңгейі 15
2 ҚАЗАҚСТАНҒА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУ ТӘРТІБІ ЖӘНЕ ОҒАН ТАЛДАУ ЖАСАУ 20
2.1 Шетел инвестициясын тартудың мәні мен приниптері. Шетел кәсіпорындарының инвестициялық саясаты 20
2.2 Шетелдің қаржы мекемелеріне инвестициялық басқаруды көрсететін қызметтер және оларды тиімді қолдану 27
2.3 Инвестициялық капитал миграциясының факторлары 33
3 ШЕТЕЛ ТӘЖІРБИЕСІ НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТІН ЖЕТІЛДІРУ 52
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
ҚОСЫМША А Инвестциясының түрлері 69
ҚОСЫМША Ә Қазақстан аумағындағы инвестицияға байланысты өзекті мәселелер мен шешілу жолдары 70
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕР 6
1.1 Инвестиция түсінігі және оның түрлері, есептеу әдістері 6
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары 11
1.3 Инвестициялық қызмет моделінің макроэкономикалық деңгейі 15
2 ҚАЗАҚСТАНҒА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУ ТӘРТІБІ ЖӘНЕ ОҒАН ТАЛДАУ ЖАСАУ 20
2.1 Шетел инвестициясын тартудың мәні мен приниптері. Шетел кәсіпорындарының инвестициялық саясаты 20
2.2 Шетелдің қаржы мекемелеріне инвестициялық басқаруды көрсететін қызметтер және оларды тиімді қолдану 27
2.3 Инвестициялық капитал миграциясының факторлары 33
3 ШЕТЕЛ ТӘЖІРБИЕСІ НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТІН ЖЕТІЛДІРУ 52
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
ҚОСЫМША А Инвестциясының түрлері 69
ҚОСЫМША Ә Қазақстан аумағындағы инвестицияға байланысты өзекті мәселелер мен шешілу жолдары 70
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда әкеліп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Менің бұл «Шетел инвестициясын тарту және оны қолдану» атты дипломдық жұмысты таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен бағыттарын ұсыну.
Менің бұл «Шетел инвестициясын тарту және оны қолдану» атты дипломдық жұмысты таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен бағыттарын ұсыну.
1 Қазақстан Республикасының “Инвестиция туралы” заңы. 2003 жыл және 2005, 2006 жылдардағы енгізілген өзгертулермен
2 М.В Ивошин «Инвестиция. Организация управления и финонсирования.»//Москва 1999 год//
3 Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республмкиа Казахстан. // Рынок ценных бумаг Казахстана. N° 1. 2006 г,
4 Бочаров В.В. “Современный финансовый менеджмент” Москва Санкт-Петербург, Нижний Новгород Воронеж Ростов-на-Дону Екатеринбург, Самара Новосибирск Киев-Харьков. Минск. 2006 год.
5 Бочаров В.В. “Управление денежным оборотом предприятий и корпораций. Москва Финансы и статистика 2001.г.
6 Васина А.А. “Финансовая диагностика и оценка проектов” – СПб: Питер 2004. г.
7 Журнал “Хабаршы” 2004-2006 жылдар
8 Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
9 Интернет сайт WWW.WFIN.KZ
10 Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г,
11 Казахстанская правда. // С.Тай «Влияние прямых иностранных инвестиций// 07.03.2006 г.
12 Крушевиц Л. “Инвестиционные расчеты” Питер 2004г
13 Ковалев В.В. Финансовый анализ Алматы Финансы и статистика. 2004 год.
14 Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2004-2006 жылдар
15 Маулимбердина С.Т. “Рынок ценных бумаг” вводенме в проблему. //Саясат, 10-11,2006 г.
16 Методические рекомендации по оценке эффективности иевестиционных проектов: Официальное издание. – Москва Экономика 2000г
17 Нәдірбек Әпсәләмов, Қазиқан Исабеков, Өмірзақ Сұлтанов “Экономикалық теория негіздері” Алматы ғылым 1999 жыл. 479-492б
18 Нурланова. Н.К. “Инвестиционная ситуация в Казахстане и перспективы ех позитивных сдвигов” //Европейское сообщество. М 3. 2004 г,
19 Реформировамие экономики Казахстана: Про их решения. Алматы, 2004, С. 343.
20 РЦБК 2004-2006 жылдар
21 Стоянова Е.М. “Финансовый менеджмент: теория и практика.
22 Бородина Е.И. «Финансы прдеприятия» – Москва: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995г.
23 Бөкенов А.Ж, Аканаева Т.А. «Корпоративтік қаржы» – Қарағанды, ҚРУ, 2005ж.
24 Горфинкель и другие. «Экономика предприятия» – Москва: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998г.
25 Кеулімжаев Қ.К. «Бухгалтерлік есеп принциптері» – Алматы: экономикс, 2003ж.
26 Қалдыбаев О, Темірбаев А. «Экономика предприятия» – Алматы: Салат, 1997г.
27 Мейірбеков С. «Кәсіпорын экономиакасы» – Алматы: экономика, 2004ж.
28 Макконел К.Р, Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика, том – АО Ринал, 1993г.
29 Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» – Алматы: Экономика, 2005ж.
30 Орманбаев А.Ж. Көшекбаева А.С, Финансы предприятия – Караганда: «Болашақ – Биска», 1998ж
31 Радостовец В. К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» – Алматы: экономика, 2002ж.
32 Сейфуллин Р.С. «Финансы предприятия» – Москва: Инфро – М, 1998г.
33 Сергеев И.В. «Экономика предприятия» – Москва: Финансы и статистика, 2000г.
34 Сафронава Н.А. «Экономика предприятия» – Москва: Юрист, 1998г.
35 Чепурин М.Н. «Курс экономической теории» – киров: АСА, 2004г.
36 ҚР Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы. //Г: Орталық Қазақстан/ 13 мамыр, 2006,5-9 бет
2 М.В Ивошин «Инвестиция. Организация управления и финонсирования.»//Москва 1999 год//
3 Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республмкиа Казахстан. // Рынок ценных бумаг Казахстана. N° 1. 2006 г,
4 Бочаров В.В. “Современный финансовый менеджмент” Москва Санкт-Петербург, Нижний Новгород Воронеж Ростов-на-Дону Екатеринбург, Самара Новосибирск Киев-Харьков. Минск. 2006 год.
5 Бочаров В.В. “Управление денежным оборотом предприятий и корпораций. Москва Финансы и статистика 2001.г.
6 Васина А.А. “Финансовая диагностика и оценка проектов” – СПб: Питер 2004. г.
7 Журнал “Хабаршы” 2004-2006 жылдар
8 Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
9 Интернет сайт WWW.WFIN.KZ
10 Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г,
11 Казахстанская правда. // С.Тай «Влияние прямых иностранных инвестиций// 07.03.2006 г.
12 Крушевиц Л. “Инвестиционные расчеты” Питер 2004г
13 Ковалев В.В. Финансовый анализ Алматы Финансы и статистика. 2004 год.
14 Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2004-2006 жылдар
15 Маулимбердина С.Т. “Рынок ценных бумаг” вводенме в проблему. //Саясат, 10-11,2006 г.
16 Методические рекомендации по оценке эффективности иевестиционных проектов: Официальное издание. – Москва Экономика 2000г
17 Нәдірбек Әпсәләмов, Қазиқан Исабеков, Өмірзақ Сұлтанов “Экономикалық теория негіздері” Алматы ғылым 1999 жыл. 479-492б
18 Нурланова. Н.К. “Инвестиционная ситуация в Казахстане и перспективы ех позитивных сдвигов” //Европейское сообщество. М 3. 2004 г,
19 Реформировамие экономики Казахстана: Про их решения. Алматы, 2004, С. 343.
20 РЦБК 2004-2006 жылдар
21 Стоянова Е.М. “Финансовый менеджмент: теория и практика.
22 Бородина Е.И. «Финансы прдеприятия» – Москва: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995г.
23 Бөкенов А.Ж, Аканаева Т.А. «Корпоративтік қаржы» – Қарағанды, ҚРУ, 2005ж.
24 Горфинкель и другие. «Экономика предприятия» – Москва: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998г.
25 Кеулімжаев Қ.К. «Бухгалтерлік есеп принциптері» – Алматы: экономикс, 2003ж.
26 Қалдыбаев О, Темірбаев А. «Экономика предприятия» – Алматы: Салат, 1997г.
27 Мейірбеков С. «Кәсіпорын экономиакасы» – Алматы: экономика, 2004ж.
28 Макконел К.Р, Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика, том – АО Ринал, 1993г.
29 Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» – Алматы: Экономика, 2005ж.
30 Орманбаев А.Ж. Көшекбаева А.С, Финансы предприятия – Караганда: «Болашақ – Биска», 1998ж
31 Радостовец В. К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» – Алматы: экономика, 2002ж.
32 Сейфуллин Р.С. «Финансы предприятия» – Москва: Инфро – М, 1998г.
33 Сергеев И.В. «Экономика предприятия» – Москва: Финансы и статистика, 2000г.
34 Сафронава Н.А. «Экономика предприятия» – Москва: Юрист, 1998г.
35 Чепурин М.Н. «Курс экономической теории» – киров: АСА, 2004г.
36 ҚР Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы. //Г: Орталық Қазақстан/ 13 мамыр, 2006,5-9 бет
Мазмұны
КІРІСПЕ 4
1 Инвестицияның және инвестициялық қызметтің теориялық негіздер 6
1.1 Инвестиция түсінігі және оның түрлері, есептеу әдістері 6
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары 11
1.3 Инвестициялық қызмет моделінің макроэкономикалық деңгейі 15
2 Қазақстанға шетел инвестицияларын тарту тәртібі және оған талдау жасау
20
2.1 Шетел инвестициясын тартудың мәні мен приниптері. Шетел
кәсіпорындарының инвестициялық саясаты 20
2.2 Шетелдің қаржы мекемелеріне инвестициялық басқаруды көрсететін
қызметтер және оларды тиімді қолдану 27
2.3 Инвестициялық капитал миграциясының факторлары 33
3 ШЕТЕЛ ТӘЖІРБИЕСІ НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-
ӘРЕКЕТІН ЖЕТІЛДІРу 52
қорытынды 65
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 67
Қосымша А Инвестциясының түрлері 69
ҚОСЫМША Ә Қазақстан аумағындағы инвестицияға байланысты өзекті мәселелер
мен шешілу жолдары 70
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда әкеліп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор.
Менің бұл Шетел инвестициясын тарту және оны қолдану атты
дипломдық жұмысты таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін міндетті
түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды
қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан Республикасындағы
банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ
мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп
білу. Онда кездесетін кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен
бағыттарын ұсыну.
Қазіргі кезде отандық экономикада баламалы нарықтық қатынастар орнату
мақсатында инвестициялық тетігін әзірлеуде, ол мемлекеттік және жеке меншік
формада инвестицияларын үйлестіріп, жеке фирма, компания немесе сала
денгейнде, сонымен жалпы ұлттық экономика денгейімен қатар түрлі
субъектілер арасында инвестициялық қызметтер көрсетуін ынталандыру болып
табылады. Өйткені жузеге асырылып жатқан инвестициялық жобалары жалғастыру
жұмыстары іске асырылуы тиімділігі немесе тиімсіздігі күнделікте бақлауда
болуы міндетті. Аділетті бағалануы оған жұмысалған қаражаттары келешекте
тауарлар сатылуынан және қызметтер көрсетуінен келіп түскен табыстар
есебінен, кәсіпорын жобалайтын инвестициялық қайтарымдылақ мерзім шегінде,
қажетті рентабелділік денгейін қамтамасыздандыру да, қайтарылуының сапалық
және сандық сипатты дәрежесін білдіреді.
Шетел инвестициялары елімізге ғылыми-техникалық жетістіктерге және озат
басқару тәжірибесіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар
материалды өндіріс саласына шетел инвестицияларын тарту қажетті жабдықтарды
несиеге сатып алудан әлде қайда тиімді, өйткені олар жалпы мемлекеттік
берешек көлемін көбейтеді.
Шетел капиталы ағындары келуі қысқа мерзімді мақсаттарға жетуде,
қазіргі құлдырау жағдайнан шығуда және экономика өрлеуін қамытуда маңызды
орын алады. Бұл мақсаттарды іске асыруда әрине елімізде қалыптастаған
қоғамдық көзғарастары шетел инвесторларымен сәйке келмейді, сондықтан
капитал тартуда олардың иелерінің ынталану қабылетін сақтай отырып
өзіміздің қоғамдық мәселелерін шешу жолдарын іздестірген жөн.
Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестицияларын тарту
және тиімді пайдалану бүгінгі күні мемлекеттер арасында ұтымды экономикалық
байланыстарды орнату негізгі болып келеді. Шетел инвестицияларын тарту
жолымен отандық экономиканың өндірістік құрылымын жаңғыртуға, жаңа жоғарғы
технологиялық өндірісті орнатуға, негізгі қорларды жаңартуға және көптеген
кәсіпорындарды техникалық қайтажарақтандыруға, білікті мамандарды оқытуға,
ноу-хау, менеджмент және маркетинг жетістіктерін енгізуге, ішкі нарықты
сапалы отандық өндіріс тауарларымен қамытуға осының негізінде шетел
мемлекеттеріне экспорттау көлемдерін өсіруге қол жеткізуге болады.
Дипломды жұмыс тақырабының өзектілігі, отандық экономикаға шетел
инветициялары объективты қажетті процес ретінде қаралады, өйткені
еліміздегі қаржылық тұрақсыздықты жоюға мүмкіндік береді, макроэкономикалық
денгейде стратегиялық және тактикалық мәселелерін шешеді, олардың ішінде
инфляцияны төмендету, құрылымдық өзгерістер енгізу, салаларда технологиялық
және басқару кемшіліктерін жоюға жол ашады.
Дипломдық жұмыс жазылу мақсаты – қазіргі кезде Қазақстан экономикасы
дамуында шетел инвестициялары мәні мен атқаратын рөлін, сонымен қатар
олардың тартылумен тиімді пайдалану мәселелерін зерттеу
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттері қойлады:
- инвестиция мәнін, түрлерін және атқаратын қызметтерін, сонымен бірге
Қазақстанға шетел инвестициялары тартылу қажеттілігін қарастыру;
- мемлекеттің құрылымдық инвестициялық саясатын меңгеру;
- шетел инвестициясына әсер ететін факторларды анықтау;
- Қазақстан респбликасындағы қазіргі кездегі инвестиция қызметін
талдау;
- шетел инвестициясын тартудың қзіргі кездегі себептері мен мақсатын
зерттеу;
Зерттеу жұмысының объектісі – Қазақстан экономикасы.
Жұмыс жазудың әдістемелік негізі болып Қазақстан Республикасының
құқықтық актілері, Қазақстанда инвестициялық процестің дамуындағы теориялық
және қолданбалы мәселелерді шешуге өз үлесін қосқан ғалымдардың еңбектері,
интернет жаңалықтары мен күнделікті басылымдар қаралды
Бұл дипломдық жұмыс үш бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Инвестицияның және инвестициялық қызметтің теориялық негіздер
1.1 Инвестиция түсінігі және оның түрлері, есептеу әдістері
Инвестиция (латын.investire – салым, салым жасау) – табыс алу, меншік
капиталын молайту, елдің материалдық байлығы мен бейматериалдық сипаттағы
қоғамдық құндылықтарын еселей түсу үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер
салатын инвестициялық қаражат. Инвестицияның қаржыдан күрделі айырмашылығы
бар. Инвестицияда қаражат тек материалдық құндылықтарға ғана салынбай,
қаржылық және бейматериалдық активтерге де салынады. Инвестиция қаржы
институттары, инновациялық және әлеуметтік сала арқылы тікелей де,
жанамалай да салынады.
Батыс елдерінің экономикалық теория мектептері инвестициялық процесін
былай түсінген: кез келген қаржыны жұмсаудың мақсаты табыс, пайда немесе
пайдалылық табу. Бұған акция, облигация, жинақ сертификаттары, сақтық және
зейнеткерлік қорға және басқаларға жұмсалған шығындар жатады. Инвестиция
қайнар көзіне кәсіпорынның көптеген пайдасы, ірі банктердің еркін ақшалай
қоры, тұрғындардың жинаған ақшалары, мемлекеттік ақшалай қаржылары, яғни
мемлекттік табыстары (салық, кеден салығы және т.б.) жатады. Одан барлық
шығындар алынып тасталады. Тұтынуға кеткен барлық ресурстар – жинақталған
ресурстар болады. Олар инвестиция ретінде жаңа кәсіпорынды салуға, жол
құрылысына, денсаулық сақтау, оқу-ағарту, мәдени объектілеріне бағытталады,
яғни капиталдық қорлануына жұмсалады.
Инвестиция теориясын ағылшын экономисті Дж.Кейнс өзінің Еңбекпен
қамту, процент және ақшаның жалпы териясы (1936ж) еңбегінде қарастырады,
онда ол инвестицияны өндіріске жан бітіретін және тиімді сұранымның басты
факторы ретінде анықтайды. Құнды қағаздардың қозғалысы (мемлекеттік
облигацияларды сатып алу сату) инвестицияға тікелей қатынасы болмайды.
Инвестиция жүргізу тікелей тауарлық нарықпен байланысты. Инвестициялардың
игіліктер нарығына қысқа және ұзақ мерзімдегі әсері бірдей болмайды. Қысқа
мерзімде жасалатын инвестициялардың нәтижесінде игіліктер нарығында тек
сұраныс өседі. Ұсыныстың көлемі өзгермейді, өйткені салынып жатқан
объектілерден өнім мен қызметтер түрінде қайтарылым болмайды. Ұзақ мерзімді
инвестициялардың әсерімен сұраныс та, ұсыныс та өзгереді.
Инвестициялар дәрежесі қоғамның ұлттық табысының көлеміне елеулі әсер
етеді, оның динамикасы ұлттық экономиканың көптеген макропропорцияларына
әсер етеді. Көпшілік халықтың жинақтары, инвестициялардың көзі болып
табылады. Бірақ осы адамдар нақты игіліктердің өсуімен байланысты
капиталдың салымын жасамайды. Қызмет жасайтын әр түрлі фирмаларда
инвестицияның көзі болады. Осы жағдайда жинақтаушы мен инвестор бір тұлға
болады.
Инвестициялар - кәсіпкерлік қызметтің және нәтижелі пайда құралатын
немесе әлеуметтік тиімділікке жеткізілетін қызметтің басқа да түрлерінің
объектілі жұмсалған мүліктік және интелектік құндылықтардың барлық түрлері,
капиталдың ел ішіндегі және шетелдік экономикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік,
аннуитеттік түрде болады. [Қосымша А]
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде
қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет
саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде.
Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын
қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір
бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын
акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа
технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру
қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін
үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-
өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық
жасайды.
Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық субъектісіне табыс алу үшін және
осы шаруашылық субъектісінің басқару органдарына қатынасуға құқыққа ие болу
үшін, жарғылық капиталға өзінің салымын салу.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты
және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель -
бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жыйнақталғаны болады да,
салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін
құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі
инвестициялық бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жыйнақ және депозиттік
сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары
кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып
кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын
салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік экономикалық потенциялын сақтау және әрі қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті инвестициялық іс-әрекет деп аталады.
ҚР-ның нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заңы бойынша
инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды атқаруға байланысты кәсіпкерлік
іс-әректі жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін
қолданушылар, сонымен бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар және басқа да
инвестициялық процестің қатысушылары жатады. Тапсырыс берушілерге
инвесторлар және басқа да инвестициялық жобаны іске асырушы жеке және заңды
тұлғалар жатады.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
үлгісін қабылдайды. Инвестициялық жоба капиталдарды ұлғайту мақсатымен
экономиканың әр түрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған -
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынандай кезеңдерден
тұрады:
1. инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
2. инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу;
3. жобаны техникалық экономикалық негіздеу;
4. жер көлемін алу немесе жалға алу;
5. келісім құжаттарын дайындау;
6. құрылыс – біріктіру жұмыстарын жүргізіп іске беру;
7. объектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
Инвестицияның тағы бір түрі қаржы инвестициялары, яғни кәсіпорындардың
бағалы қағаздарды алуға кеткен шығындары,кәсіпорындағы үлестік қатысулар,
басқа да борыштық міндеттемелер, нарық экономикасындағы есептің аса маңызды
объектісі болып табылады.
Әрбір фирманың іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі инвестициялық
операциялар болып табылады, яғни жобаларды іске асырудағы жіберілген ақша
қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжірибеде мұндай инвестицияның түрлері:
- табиғи активтерге инвестициялар;
- ақша активтеріне инвестициялар;
- материалдық емес активтерге инвестициялар қарастырылады.
Табиғи активтерге - өндірістік ғимараттар мен құрылымдар, қызмет ету
уақыты бір жылдан асатын әр түрлі машиналар мен жабдықтар және өндіріс
процесінде қолданылатын басқа да мүліктер жатады.
Ақша активтеріне - басқа да жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын
алуға болатын құқық жатады. Мысалы, банкіде - депозиттер, облигациялар,
акциялар, несиелер, қарыздар ,кепілдер.
Материалдық емес активтерге - фирмалардың жұмысшыларын қайта жеке оқыту
және біліктіліктерін жоғарлату арқылы,сауда белгілерін жасау, патенттер мен
лицензия алу, өнімге сертификат алу,жерді қолдануға құқық алу арқылы
алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынандай топтарға бөлінеді:
– Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар.Олардың негізгі
мақсаты жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту және өндіріс қуаттарын,
өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы
фирманың шығындарын азайтуға жағдай жасау;
– Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі мақсаты –
өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту;
– Жаңа өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер,
тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталған.
Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер
шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын
жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған
жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін
зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі
бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі
мүмкін.[2;184]
Инвестицияның орны толу мерзімі, тәуекелділік жағдайы, алдағы инфляция
қарқыны, салық төлемдерінің жағдайына қарай келіп, оның тиімділігін қалай
анықтауға болады? Сұрақтан сұрақ туып, басқадай тиімді тәсілдің болмағаны
ма?
Ең тиімді, оңай тәсіл болып, ақшаны дұрыс пайдалану тек оны банкке
салып, процент алу ғана. Осыдан келіп, ең бірінші ережеге айналғаны: ақшаны
банкте сақтаудан гөрі қаржыны өндіріске жұмсап, бағалы қағаздарға және тағы
басқаға беру арқылы, егер бұлардан таза пайданы (салықты шығарып
тастағанда) көбірек алғанда.
Инвестициялық шешімге барғанда, онымен бірге инфляцияны да есепке алу
қажет. Егер, біз жыл аяғында пайданы 100.000 теңге көлемінде аламыз деп
есептесек, алдағы болатын инфляция қарқынын 10% деп есептесек, онда нағыз
пайда 90 мың теңге ғана болады.
Егер инвестор 100 мың теңгені 15% жылдық өсіммен салғанда, инфляция
болмаса, жыл аяғында 15000 кіріс алады. Сондықтан, 10% инфляция болғанда,
инвестор жылдық процентті (15% + 10% = 25%) 15% кем салуына болмайды.
Тағы бір мысал келтірейік. Сіз бір шаруашылық объектісін салуға 500 мың
теңге салатын болдыңыз. Егер инфляция деңгейінің болжамы жылына 8% болады
делінгенде, онда сізді салған инвестицияңыздың тиімді болуы мына
жағдайларға байланысты болады. Егер жылына алатын пайдаңыз 40 теңгеден
асқанда, яғни 500 мың теңгеден 8% - түскен. Онда мұндай әдіспен баруыңыз
сіздің инвсетицияны сақтауды және ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
Мұнан кейінгі - екінші ереже: егер инвестициялау тиімділі инфляция
қарқынынан асып жатса, қаржыны инвестициялау, мәні арта түседі.
Қайта орнына келуге мерзімі - бұл қаржы салымының басындағы көлемін
жобадан түскен пайда есебінен орнына келтіруге қажетті кезең.
Мұндағы пайда деп отырғанымыз таза пайда яғни, салықты алып тастағаннан
кейінгі, оған қаржылық шығынды, проценттерді және амортизацияны қосқандағы.
Пайданың жай нормасына негіз болатыны пайдалану жөніндегі есептесулер.
Бұл бойынша бір жыл бойына пайдаланылған пайданың ең соңғы инвестициялық
шығынға қатынасын есептеп шығаруға мүмкіндік туады. Сөйтіп, пайданың жай
нормасының көлемі, пайда мен капиталдың қалай анықталғанына байланысты
болады. Есептеп шығару варианттары:
1) Жалпы пайда немесе салық алынатын, жалпы инвестициялық шығынға
жатқызылған пайда;
2) Таза пайда + жалпы инвестициялық шығынға жатқызылған
амортизация.
Пайданың жай нормасының кемшіліктері болады:
а) негізге алатын белгілі бір жылды табу қыйын болады;
б) пайданың жай нормасы салықтық жеңілдік болған жылдарды есепке
алмайды.
Компаундинг: бұл әдістің мәні мынада - жыл сайынғы кірістің өсуіне
қарай, капиталдың базалық сомасының қалай өсетінін есептеп шығамыз.
Мұндай есептің тәжірибелік мәні: егер өсу процентін өзгерте алмасаңыз,
онда келешек кірістің көлеміне қажетті болатын базалық соманы өзгерте
аласыз. Егер алғашқы салынған салым сомасы сізге оңай болмаса, онда сіз
жылма-жылға кірістің процентін көбейтуге тырысыңыз, сонан кейін бірнеше
нақтылы жылдардан соң өзіңіз тілеген, өскен мөлшердегі сомаға жетесіз.
Үшінші варианттың мүмкіндігі бар: базалық сома да, процент те сізге
байланысты емес. Онда сіз бәрібір, бірнеше жылдардан кейін барып, өзіңізге
қажетті сомаға қолыңыз жетеді. Егер де, қандай да болмасын вариант бойынша,
өзіңізге қажетті сомаға өзіңізге керекті уақытта жете алмасаңыз, онда бұл
варианттан алдын-ала бас тарту керек те, инвестицияны басқа біреуіне салу
керек болады.
Мына мысалды қарап көрейік. Сіздің старттық сомаңыз 10000 теңге. Әр
жұма сайын, бизнестің кірісі - 23%. Базалық сома 1250 теңгеге өсу үшін неше
күн керек болады? Мұнда қажетті өсуге жеткенше инвестициялауды жүргізе
береміз. Осындай есуге қол жеткізу үшін қанша уақыт керек болады, егер осы
соманы басқа бір бизнесменге әр жұма төлемін 15% кредитке берсек?
Инвестициялық процесс әр уақытта да тәуекелділікпен байланысты болады,
өйткені уақыт анықтауды күшейте түседі, шығындардың орнын толтыру мерзімі
ұзақ болған 1 жобаның тәуекелділігі қиындай түседі.
Сондықтан, шешім қабылдағанда уақыт факторын есепке алу қажет яғни,
шығындарды бағалау, түсімді, пайданы қандай да болмасын жобаның іске
асуындағы экономикалық тиімділікті уақытша өзгерістерді есептей отырып,
бағалау керек. Бұл операция шығындарды дисконттау деп атайды да, мұны
әдетте бірнеше бара-бар варианттарға жасайды, яғни мезгілдегі шығындарды
белгілі бір уақытқа келтіру процесі.
Дисконттаудың негізі болатыны қандай да болмасын сома келешекте алына
ма, бүгінгі күнінде де объективті пайдалылығы төмен болады, егер осы соманы
айналысқа салып кіріс әкелуге жұмсасақ, онда ол бір жылдан соң, екі, үш
жылдан кейінде де сақталып қана қоймай, ол өсе береді.
Дисконттау арқылы қазіргі соманың ақшалық эквивалентін келешектегі
алынатын сомадан анықтауға мүмкіндік болады. Ол үшін, келешектегі күткен
соманы, күрделі процент ережесі бойынша, белгілі мерзімдегі өсетін табысқа
азайту керек. Егер, біз бүгін 100000 теңгені 10% жылдықпен инвестицияласақ,
онда бір жылдан кейін біздің алатынымыз -100.000 теңге х (100%+ 10%),
немесе, сондай - 100.000 теңгені х (1+0,1) = 110.000 теңге. Екі жылдан
кейін: 100 000 теңге х (1 + 0,1) х (1 + 0,1) = 121.000 теңге және тағы әрі
қарай осылай. Мұндай капиталды инвестициялауды, одан алынған табыспен қоса,
тағы да келесі кезеңдерде көп табыс алу үшін жүргізілген процесті
"проценттерді қосу" деп айтады да, оны мына формуламен көрсетеді:
КС = БСх(п + г),
(1)
мұндағы:
КС - келешектегі ақша сомасы (келешек құн);
БС - бастапқы (қазіргі, күнделікті) құны;
г - процент төлемі немесе табыс нормасы;
п - табысты қосып есептейтін жылдар саны.
Келешек ақша сомасы мен проценттік төлемді білу арқылы, осы формула
бойынша, осы ақша сомасының қазіргі кездегі құнын анықтауға болады,
алдыңғыдан шығатын.[17;168]
Шетел инвестициясы Қазақстанға не үшін керек және қандай пайда
келтіреді? Ірі инвестициядан алғашқы табысты ең кем дегенде үш-бес жылда
ғана алуға болады. Қайтарым кезеңі бірнеше жылға созылған Қазақстандағы
инвестиция инвесторлар үшін ешқандай қызықты емес, өйткені олар қысқа
мерзімді инвестицияларға мүдделі. Әлемнің бұл ауданында өз нарығын
кеңейткісі келетін компанияларға Қазақстан керек. Алайда Қазақстанның өзі
де шетел инвестицияларын қажет.
Бірінші кезекте, шетел инвестициялары бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар
үшін берік валюта әкеледі.
Екіншісі және шетел инвестициясымен ере келетіндерің ең маңыздысы -
технология мен кәсіпорын қызметкерлерін оқыту. Оқытылған жұмысшылар жақсы
жұмыс істейді де, жоғары жалақы алады. Оның үстіне, оқытылған жұмысшылардың
бизнесін ашу үшін жақсы мүмкіндігі бар. Оқыту - кәсіпкерлер қатарынан
көбеюіне және шағын бизнестің қанат жаюына өріс ашады. Ақырында, қаншалықты
қисыны байқалмаса да, инвестициясы елдің тәуелсіздігін нығайтуға қызмет
етеді, Дербес жекешелендірудің жобасындағы бірінші оқиға болған темекі
комбинатын Филип Морис компаниясының қолға алуы елге 300 млн. доллардың
қолма-қол әрі инвестиция түрінде келуіне жол ашты.
Сөйтіп, инвестициялар - Қазақстан экономикасының қозғаушы күші екенін
ұғынуымыз керек.
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор. Бұл тұрғыдан инвестициялық іс - әрекетті екі
құрамдас бөлікке жіктеуге болады. Экономикалық құрылым мынадай
элементтерден және инвестициялық іс-әрекеттің нәтижесінен тұрады:
Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды: экономикалық,
яғни инвесторлар пайда тауып оны қайта өндіріске жұмсайды –
реинвестирование және әлеуметтік, тапқан пайданының белгілі бір бөлігі
инвестордың әлеуметтік қажеттілігіне жұмсалады.
Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс тауып,
соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік қажеттілігін өтейді.
Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға жұмсалады:
Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
Мемлекеттік зейнетақы қорына;
Аймақтық бюджетке;
Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса, онда
олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Марапаттау" принципі.
Сылап, бітеу жұмысына келетіндей инвестиция жүргіз. Шешімді қабылдап
алғаннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті енді оған
бармау алмастырады, Мәселен, қандай станокты сатып алуға, не жалға алуға
немесе өзің өндіргің келеді де, бұл операцияны жүргізу үшін қанша кредит
аласың, оны қандай мерзімге және қанша проценттік мөлшерде алуға шешім
жасауға еріктісіз. Ал, бұл операциялардың бәрін жасап болғаннан кейін,
қайтадан қайту оңайға түспейді, өте қыйын болады. Бұл станокты көп жыл
бойына пайдалану керек болады, алған кредит үшін проценттерді төлеу керек
болады. Сөйтіп, сылап-бітеу процесінен шыға алмай, байланасың да қаласың,
өйткені иңвестициялық жоба күшіне еніп алғаннан кейін еркін қимыл-
әрекеттерге баруың шектеулі болып қалады.
Мұнан еркін шешімділікке және басқа әрекеттерге баруың мүлдем тиылды
деуге болмайды. Әрине, сатып алған станокті қайтадан сатып жіберуге де
болады немесе акциялардан да құтылуға болады да, "дезинвестирование" деп
аталатынды жүргізуге болады. Көбінесе осыны жүргізеді. Қатені кейінге
қалдырудан гөрі, тезірек түзетуге тырысу керек. Бірақ қатені тузеу үшін
уақыт та кетеді, ақша да жұмсалады, басқару қызметінде шәлгездік туады,
іскер серіктестермен байланыс үзіледі.
Мысалға, әлгі сатып алынған станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып
келеген. Конъюнктура өзгеріп кетті де, енді оны пайдалануға мүмкіндік
болмай қалды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болған. Осы 10 жылға есептеліп
кредит алып, әкеліп беруші және сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да
есептеп, тиісті ұзақ мерзімді келісім шарттарды жасап қойған.
Дезинвестирование жүргізуге шешім қабылдап, қателіктерді жөндеуге бару
керек болады, бірақ қателіктерді жөндеуге ештене төлемейтін болды. Кредит
үшін (10 жыл) төлеу керек, әкеліп берушіге шартты бұзғаны үшін айып пүл
төлеу керек, өйткені ол станоктың жетіспей қалған бөлшектерін әкеліп берген
болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген
болатын. Өнімді сатып алушыларға да 10 жыл бойы беріп тұру жөнінде шартқа
отырғандықтан, оларға да төлеу керек. Өткізуші ұйымдарға да осы тәртіп
бойынша төлеу керек. Мұнан да сорақы жағдай, жабдықтарды қайтадан сатқан
кезде туады. Мұны рынокте әлі қалай сата алады? Қандай бағаға? Диллер
саудалық-делдалдық үшін қанша алады?
Сөйтіп, қатені түзеу үшін қететін шығындар түгелімен кәсіпорын
қалтасынан шығады. Осындай батпаққа батқаннан шығу өте қиын болады. Ал,
егер осында "байланып қалу" бір уақытта 3-4 инвестициялық жоба бойынша
болғанда не болады? Капиталды сіңіру саласы үлкен болып қалғанда, іскерлік
серіктестіктер де мықтылар болады да, қатені түзеу үшін көп шығынға
бататының анық болады. Міне, осыдан барып, инвестициялық жобаны іске қоспас
бұрын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп алған жөн. Тіпті 100 беделді
фирмалар ақыл бергенімен, қате жібермеймін деп ойлауға болмайды. Нарықтың
аты нарық. Бәрібір тәуекелділіктің аз болғаны дұрыс. Кәсіпорын басшылары
тиісті шешім қабылдаудан қорықпауы керек, олар өздерінің жоспарларын
жөндеуде өте икемді болулары қажет, конъюнктураның уақытша өзгеруіне және
басқадай фактордарды көре біліп, тиімді істерді бастай алулары қажет.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі. Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы,
яғни тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің ақшалай
бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай тәсілдік
инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем батырады.
Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі.
Бұл тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3) Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл
бизнестегі нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы:
әзірше Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4. Үйренушілік шығындар принципі.
Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа инвестицяялық ортаға үйренуге
байланысты болған барлық шығындар. Бұларды қайта құрудан және кадрларды
қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен өлшенеді, жаңа жабдықтар
қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай, қайтадан өзгертіп, құрастыру
керек болады.
Уақытша жоғалту деген - табысты да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде асыру,
орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді. Бірден
үйренушілік болмайды. Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің шығындары
болады: жаңа хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта даярлауға
қаржы керек болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек. Мысалы,
жаңа заводты қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұндай
құрылыстың құны "алтынмен" тең болып кетеді.
Өндірістік инвестицияаудағы үйренушілік шығындары одан да асып кетеді.
Жабдықтарды орнаттық делік, технологиясы да дұрысталды. Бірақ нарықтық
конъюнктура өзгерді де, енді технологияны қайтадан өзгертіп, оған орай
жабдықтарды да қайтадан жаңғырту керектігі туады.
Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да белгілі
үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.
Мұнан туындайтын қорытынды : үйренушілік шығындарды жаңадан өндірілген
өнімдерді сататын бағаға қосып жіберу. Бұл баға өндіріске қажетті шикізат,
материалдар, технологиялар, жабдықтарға кететін бағалардан жоғары болғанда
ғана, бұл вариант бойынша капиталды салудың артықтығы айқын көрінеді.
Сіздің өнімге сұраным көбейген сайын, үйренушілік шығынына да іркілмей бара
беретін боласыз.
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт осылай
тұра берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл
инвестицияларыңыздың тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.
5. Мультипликаторлық (көбейткіш) принципі.
Мультипликаторлық принцип салалардың өзара байланыстылығына сүйенеді.
Бұл дегенің, мәселен, автомобильге деген сұраным өзінен өзі келеді де оның
технологиялық істеріне керек тауарларға да сұранымды арттырады: металдар,
пластмасса, резина және тағы басқалар. Өңдіріс технологиясын білу арқылы
өзара қатынастық коэфффициенттерді есептеп шығаруға мүмкіндік туғызады.
Мысалы, егер биржалық баға белгілеуде машина жасаудың құны көтерілетіні
белгілі болса, машина жасаудың технологиялық байланыстылығы бізге белгілі
болғандықтан (басқа салалармен), алдын-ала бұл байланыстылықтың
мультипликациялық күшті әсерін есептеп шығара аламыз. Мәселен, фирма машина
жасауға пластмаса шығарады делік.
Сөйтіп, келешектегі кірістің қандай болатынын білесіз. Мультипликатор
арқылы салалар арасында байланыстылықты анық көрсетіп, оны сан жағынан да
білдіреді.[2; 67]
Күш беруші саланың мультипликатор арқылы нәтижесі әр түрлі және әр
түрлі уақытта болады. Егер мысалы, ондай тасыңыз ауыл шаруашылық техникасы
болса, онда мультипликатор және технологияны жақсы білуіңіз арқылы
толқынның сізге қашан кәсіпорнына келетінін, кірісті көтере немесе азайта
ма, бәрін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұны да есептеу қажет
болады.
Мультипликатордың күш әсерінің азаюы сіздің кәсіпорны саласының басқа
саладағы - генераторлық сұраным мен кірісінен біртіндеп алыстай беруіне
қарай болады. Кейіннен мультипликатордың күш әсері уақыты жеткен сайын
әлсірей бастайды. Мұнан кейін күш беретін жаңа сала пайда болады да,
инвестиция стратегиясын қайтадан түзеуге тура келеді. Өйткені рынок үнемі
қозғалыста болып түрады.
6.Q - принципі
"Q" - принципі - бұл қор биржасындағы бағалау мен актив құнын нағыз
қалпына келтіру арасындағы өзара тәуелділік. Бұл тәуелділіктің көрсеткіш -
қатынасы :
Q ═ дің биржалық бағалануы (құндылығы) бұл активтерді ауыстырудың
(сатып алу) күнделікті шығындары.
Егер бөлшек бірліктен үлкен болса, онда инвестиция жүргізу тиімді
болғаны (үлкен болған сайын, одан әрі тиімді болады). Мәселен, үйдің
рыноктық (биржалық) құнының, оны салудағы күнделікті құнына қарағанда,
артық болуына қарай, үй салуды ынталандырады, өйткені бұл үйді жаңа үймен
ауыстыруға кететін шығындардан ол үйдің рыноктік бағасының артық болуы.
Сөйтіп, инвестициялау тиімділігі сұраным бағасы мен ұсыным бағасының өз
ара қатынастарына байланысты болады. Егер тұтастай кәсіпорнын (фирманы)
сатып алуға инвестицияны салуға есептегенде:
Q ═ фирманың барлық биржалық құны оның материалдық бөліктерін орнына
келтіру шығындары.
Тұтастай алғанда, бұл принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы,
мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады.[16;138-144]
1.3 Инвестициялық қызмет моделінің макроэкономикалық деңгейі
Инвестициялық қызметінің моделін макроэкономикалық деңгейде
қолдану. Есептеулердің нәтижесінде инвестициялық жобалардың таза
қазіргі құнын анықтаймыз. Келтірілген табыстарды келтірілген
шығындар көлеміне бөлу арқылы жобаның рентабельік деңгейін
есептеп шығаруға болады, қарастырылып отырған инвестициялық жоба
бойынша шешім қабылдау үшін оның ішкі табыстылық
көрсеткішін пайдаланылады. Ол көрсеткіш жобаны жүзеге асыру
кезеңіндегі инфляция деңгейінің ықпалын көрсетеді. Яғни,
инвестициялық жобаны жүзеге асырудың зиянсыз болуына сенімді
болуы үшін, есепке алынатын инфляция деңгейі қандай болуы
керек деген сұраққа жауап береді.
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың көлкмінде
бюджеттік қаржылардың үлесі жылдан - жылға төмендеуде. Егер ол
көрсеткіш 2000 жылы 38,9% - ке тең болса, 2005 жылы 5%- ке ,
ал 2009 жылы 10% - ке тең. Кәсіпорындар мен ұыймдардың
қаржыларының үлесі, тиісінше , 59,4 %, 92,3 %, 49,4% болып
отыр. 10 жыл ішінде жеке құрылыс салушыларының қаржыларының
үлесі айтарлықтай өзгере қойған жоқ.
Мемлекеттің инвестициялық қызметін реттеу шетел
инвестицияларының тарту мен тиімді пайдалану маңызды роль
атқарады. Кестедегі көрсеткіштерге жүгінсек, олардың үлесі 2000
жылға 1,5% - тен 2009 жылы 38,6% -ке дейін өскен.
Сол себептен, мемлекеттін инвестициялық қызметінің негізгі
бағыттары төмендегідей болағны жөн:
- Шетел инвестицияларын кепілдік беретін сақтандырушылық
құқықтың, қаржылық механиздерін жетілдіруі;
- Олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген
міндеттемелерін толық орындауын бақылау;
- Басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін
инвестицияларды тартудың әр түрлі әдістері мен жолдарын
кеңінен қолдану;
- Отандық және шетелдік инвестициялардың импортты
алмастыратын өнімді дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті
жоғарлатуға қаржы жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу
және іс жүзінде қолдану.
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат.
Кез келген мемлекетке шетел инвестицияларының келуі және олардың
тиімділігі инвестициялық жағдайдың қолайлығымен түсіндіріледі.
Жалпы еліміздің бизнес - климатын талдау барысында күрделі қаржы
бөлудің барлық параметрлерін балмен бағалайды, содан кейін жалпы
қорытындыға келеді. Қорытындысында инвестициялық тәуекел көрсеткішін немесе
елдің инвестициялауға сенімділік көрсеткіші арқылы инвестициялық климатты
сандық жағынан өлшеу мүмкін болады. Бұл көрсеткіш инвестордың тәуекелі мен
шығынын, сондай-ақ шетелдік капиталды тартуға тұтынушы елдің шығынын
білдіреді.
Елде инвестициялық климат нашар болған сайын күрделі қаржыны тарту
шығыны жоғары болады. Демек, инвестициялық климаттың жағдайы дерексіз
түсінік емес, керісінше өзінің материалдық көлемін білдіреді. Айта кететін
жайт, бүгінде шетелдік компаниялар өздерінің салалық, өндірістік кешенін
қосымша жетілдіріп ұлғайту үшін шетелдерде қызмет атқарып жатқан
кәсіпорындарға күрделі қаржы енгізу арқылы жүргізіп жатыр. Сондықтан
инвестициялық климатты бағалауға республика салаларының жағдайына ғана
емес, экономикадағы құрылымдық өзгерістер, мемлекет иелігінен алу мен
жекешелендіру процесі, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды игеріп алу
мүмкіндігі де әсер етеді. Шетелдік инвестицияны тартуға өте үлкен әсер
ететін себеп ол-ұлттық экономиканың даму деңгейі болып саналады.
Мемлекетке қолайлы инвестициялық климат жасау - бұл әртүрлі шаралардың
кешені:
1.мемлекет нарығының әлеуетті сипаттамасы;
2.табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі;
3.экономикалық реформалардың жағдайы мен оның жүзеге асырылуы;
4.инвестициялық қызметке арналған заң шығарушы базасы;
5.нарықтық инфрақұрылым мен валюталық нарықтың дамуы;
6.банктік жүйенің тұрақтылығы;
7.саяси климаттың тұрақтылығы мен бағыттылығы.
1-кесте
Қазақстандағы инвестициялық климатқа әсер етуші факторлар
Негізгі әсер әсер ету
(0-ден 7-ге дейін) белгісі.
1.Бюрократия. 6,7 -
2.Елдегі қаржы-салық режимі. 3,6 +
3.Құқықтық инфрақұрылым.
4.Қаржы нарығы. 3,1 +
5.Бөлу арнасының жетіспеушілігі. 4,6 +
6.Саяси тұрақсыздық.
7.Айырбастау бағамын реттеу. 1,3 -
8.Заң шығару тұрақсыздығы. 3 -
9.Бұқаралық ақпарт құралдары.
10.Коррупция. 2,8 -
3,9 -
2,9 +
6,1 -
Шетелдің инвесторлар жоғарыда айтылған барлық көрсеткіштер бойынша
зерттеп, жоспарлап, шешім қабылдайды.
Қазақстан өзінің табиғи байлығымен жақсы қамтамасыз етілген - шикізат
және энергия. Қазақстан территориясы (2,7млн..км) ЕЭО (2,3 млн.км) кіретін
мемлекеттердің территориясынан үлкен. Сонымен қатар территорияның
қолдануының қарқындылығы салыстырмалы түрде аз.
Отын-энергетика комплексі кен орнының потенциалды бағасы:көмір бойынша-
685,5 млрд.,мұнай-222,5 млрд. АҚШ доллар.
Халықаралық сарапшылардың бағалауынша, біздің кең-байтақ жерімізде 7
триллион доллардың минереалдық шикізаты шоғырланған. Мұнай өндіруден 2015
жылға қарай 180 млн.тоннаға жетуді межелеп отырған елімізде қазір жыл сайын
оның 50 млн.тоннасы өндірілуде. Яғни Қазақстан - ресурстарына бай,
инвестиция салуға тұрақтылығы басты кепілдік бола алатын ел. Нақты
деректерге арқа сүйесек, ҚР-ның ішкі қаржы ресурсы мен шетелдік капиталды
қоса есептегенде негізгі капиталға түскен инвестиция мөлшері 2007 жылы 2009
жылмен салыстырғанда 19%-ке өсіп, 119 млрд.теңгеге жетті.
Инвестицияның жоғарғы қарқынмен дамуының жақсы экономикалық
көрсеткіштердің халықтың әл-ауқатына тікелей әсері мол. Бұған дәлелді
инвестициямен жан-жақты қамтылған батыс аймақтардан көптеп келтіруге
болады. Мысалы, Маңғыстау облысындағы Өзенмұнайгаз кәсіпорны мен Өзен
қаласы әкімшілігі арасында 2005-2009 жылдарға арналған екіжақты келісімшарт
негізінде әлеуметтік инфрақұрылымды қаржыландыру көздері анықталып, іске
асырылды. Осы келісім ауқымында балалар үйі және барлық спорттық ғимараттар
жөндеуден өтіп,қала іргесіндегі Теңге ауылында жаңа мекетеп салынды.
Қазақстан Республикасына инвестиция салуға қызығушылыққа саяси
тұрақтылық пен шикізаттың және табиғи ресурстардың байлығы себеп болып
отыр. Шетелдік инвестицияларды мұнай өңдеу өнеркәсібінде пайдалануды талдау
барысында, саланың тартымдылық деңгейі және жобалардың экономикалық
перспективалары бойынша орташа разрядқа жататыны анықталды, сондықтан шетел
инвесторлары осы бағытта инвестициялау шараларын жүргізуге сақтықпен
қарайды. Мұнай өңдеу мекемелерінің шетелдік инвесторлары үшін
перспективаларының жағымсыз болуы технологиялық қондырғының моральдық және
физикалық тозуы, өндірілетін өнімнің төмен сапасы, экологиялық жағдайды
нашарлатушы жоғалулар әсерімен түсіндіріледі. Қазақстан Республикасына
инвестиция тарту келесі негізгі мемлекеттік инвестициялық принциптерін
орындауға негізделуі қажет.
1. Тұрақтылық және болжау мүмкіндігі. Елдің инвестициялық климатының сапасы
берілетін жеңілдіктер мен преференциялар мөлшері және түрімен емес,
әлеуметтік-саяси және макроэкономикалық тұрақтылықпен анықталады.
Тұрақтылық, алдын-ала болжау және мемлекеттік саясаттың инвестициялық
жобаны жүйелі жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай туғызады.
2. Инвестициялық қызметті реттеуші, әлемдік стандарттарға сай ашық және бір
мағыналы құқықтық нормалар. Инвестициялық “ойын ережелері” анық және
түсінікті болуы керек. Олар бюрократия мен сыбайластықты есептен шығаруы
қажет. Инвестицияның, өндіріс пен сауданың дамуына кедергі келтіретін
барьерлердің алдын алуы инвестициялық саясаттың құрамды бөлігі болып
табылады.
3. Инвестициялардың заңды құқықтарын қорғау. Биліктің барлық деңгейінде
инвесторлардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету.
4. Отандық және шетел инвесторларының қызметі үшін тең шарттар. Қазақстан
Республикасы Заңымен қарастырылған, бірақ бұл принципті орталық және
жергілікті атқарушы органдардың тәжірибе барысында ұстануы қажет.
5. Келісімшарттар мен халықаралық келісімдердің шарттарын сақтау
Қазақстанға деген сенім деңгейін жоғарылатып, тікелей инвестициялардың
ағымының өсуіне әкеледі
6. Тікелей инвестициялардың пайдалылығы мен нәтижелілігі. Инвестор пайда
алуға құқығы бар және оны Қазақстан экономикасына дамуы үшін еркін
репатриациялау мүмкіндігі болуы тиіс.
7. Экономиканың басымды салаларына тікелей инвестицияларды ынталандыру.
8. Әр инвесторлар тобына қызметі үшін ішкі қор нарығының ақпараттық
анықтығы мен тең жағдайды қамтамасыз ету.
9. Қоршаған ортаны қорғау. Жер қойнауын пайдалану мен тауар және қызмет
көрету өндірісін дамытуға салынатын тікелей инвестициялар елдің
экономикалық жүйесінің бұзылуына әкелмеу керек.
2 Қазақстанға шетел инвестицияларын тарту тәртібі және оған талдау
жасау
2.1 Шетел инвестициясын тартудың мәні мен приниптері. Шетел
кәсіпорындарының инвестициялық саясаты
Негізгі қорға қаржы жұмсау босалқы қорларға, резервтерге,
сондай-ақ пайда, дивиденд және басқа да табыс табу мақсатымен
құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция
деп атайды. Инвестицияны материалдық – заттық және ақшалай нысанына
бөлуге болады. Материалдық – заттық инвестиция – ол сынауға тиісті
өндірістік және өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар
және т.б., сонымен қатар, ол – ауыстыруға немесе техникалық
парктерді кеңейтуге, материалдық заттарды басқа инвестициялық
тауарларды арттыруға бағытталған, ал инвестицияның ақшалай
нысаны болса, ол – ақшалай капиталдың материалдық – заттық
инвестициясын жасауға, инвестициялық тауарларды қамтамассыз етуге
жұмсалады.
Өндірістегі жалпы инвестицияны өнім инвестиция деп атайды.
Ол - негізгі капиталдыңартуын қолдауға бағытталады. Жалпы
инвестиция біріктірушінің екеуінен қосылады. Оның ішінде
біреуі – амортизация. Ол – негізгі өндіріс құралдарының ұдайы тозу
және оның құнын өндіретін өнімге көшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция – бұл капиталдың қаржы
жұмсау негізгі қорларды арттыру, өсіре беру, ғимараттар салу,
өндіру және қондыру, қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс
қуаттылығын жаңғырту мақсатында іске асырылады. Материалдық
өндіріс салаларындағы инвестициялармен қатар, олардың едәуір
бөлігі әлеуметтік – мәдени салаларына, яғни ғылым, білім,
денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған табиғи ортаны
қорғай,, осы салалардағы жаңадан салынатын объектілерге,
олардағы қолданылып жүрген техника мен технологияларды одан
әрі жетілдіруге жұмсалады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық
қызметінің ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның
экономиксында инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс
үшін ұзақ мерзімді факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егерде
кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін, өнімнің сапасын
арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын кеңейтетін,
өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын арттыратын
және рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда
капитал салу қажет және оны салу пайдалы. Сондықтан да
оған инвестициялық стратегияны мұқият әзірлеп, жоғарыдағы
айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп отыруы
қажет.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы екі біріктіруден
анықталады: көлемі және ресурстар сипаты, сол сияқтынарыққа
және бәсекеге жарамдылығы. Бұл екуінің біріктілігін талдау
кәсіпорынның стратегиясын қисынға келтіруге мүмкіндік береді.
Сонымен, жалпы түрде инвестиция ақша қаражаты ретінде,
банктік салықтар, акциялар және басқа да құнды қағаздар,
технология, машиналар, жабдықтар,лицензиялар, оның ішінде тауар
белгілеріне, несиелер, кез келген басқа да мүліктер немесе
мүліктер құқығы, зиялы құндарды кәсіпкерлік қызмет оъектілеріне
немесе басқа да қызмет түрлеріне пайда және әлеуметтік
нәтижеге жету мақсатына пайдаланады.
Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты олардың таңдаған инвестициялық
стратегиясының бір бөлігі болып табылады. Инвестициялау стратегиясы
кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің ұзақ мерзімді мақсаттар жүйесін
тұлғалайды.
Инвестициялық саясатты әзірлеу барысында мақсатқа сай келесі
белгілерді сақтау керек:
Жоғары – экономикалық, ғылыми – техникалық, экологиялық және әлеуметтік
тиімділікке жету.
Салынған капиталдан кәсіпорындар қолайлы табыс табу керек.
Қаржылық ресуртарды оңтайлы пайдалану.
Инвестициялар тиімділігін жоғарылату үшін мемлекет араласуын қолдау.
Шетел инвесторларынан несие жеңілдіктерін алу.
Инвестициялық тәуекелдікті азайту.
Коммерциялық тәуекелдіктің әсер етуі (құрылыстың, өндірістік және
көліктік т.б.) жобалау табысының өзгеруі және сәйкес тиімділіктің
төмендеуі. Мұндай тәуекелдіктер тапсырыс берушілер арқылы азайтылуы мүмкін.
Қаржылық қордың құрылуын, коммерциялық сақтандыруды және инвестициялық
қоржындардың әртараптандырылуын коммерциялық емес тәуекелдіктерден қорғауда
Қазақстан Республикасының үкіметімен қадағаланады. Мемлекеттік капиталдың
салымдарды қаржыландырудағы шығыстар қарастырылады.
Қазіргі кезде құрылыс салушы кәсіпорындар өз бетінше инвестициялық
бағдарламаларды жасауда және өткізу үшін қажетті материалдық және қаржылық
ресурстарды үлестіреді. Кәсіпорындардың инвестициялық бюджеті директивті
құжат болып табылмайды, керісінше капиталдық салымдарды қаржыландыру
көздерінің стратегиясын белгілейді:
Менеджментті қоса отырып, жобаны өткізудің ұйымдық жоспары.
Өнім мен менеджментті қоса отырып, жобаны өткізудың ұйымдық жоспары.
Өнім және маркетинг жоспары.
Жобаны өткізудің қаржылық жоспары.
Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігін бағалау.
Жобаны өткізудің қаржылық жоспары бизнес – жоспардың басты бөлігі болып
есептеледі. Ақша ағымдары ағымдағы инвестициялық және қаржылық қызметтер
арқылы анықталады. Қызметтердің әрбір түрі бойынша есептер кәсіпорындардың
ақшалай қаражаттарының жыныстауы мен сальдо түсімінің белгіленуімен
анықталады.
Ағымдағы қызмет жөніндегі төлемдер және түсім сальдосы, таза пайда
және жылдар бойынша амортизациялық шығыстар көлемін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
1 Инвестицияның және инвестициялық қызметтің теориялық негіздер 6
1.1 Инвестиция түсінігі және оның түрлері, есептеу әдістері 6
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары 11
1.3 Инвестициялық қызмет моделінің макроэкономикалық деңгейі 15
2 Қазақстанға шетел инвестицияларын тарту тәртібі және оған талдау жасау
20
2.1 Шетел инвестициясын тартудың мәні мен приниптері. Шетел
кәсіпорындарының инвестициялық саясаты 20
2.2 Шетелдің қаржы мекемелеріне инвестициялық басқаруды көрсететін
қызметтер және оларды тиімді қолдану 27
2.3 Инвестициялық капитал миграциясының факторлары 33
3 ШЕТЕЛ ТӘЖІРБИЕСІ НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-
ӘРЕКЕТІН ЖЕТІЛДІРу 52
қорытынды 65
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 67
Қосымша А Инвестциясының түрлері 69
ҚОСЫМША Ә Қазақстан аумағындағы инвестицияға байланысты өзекті мәселелер
мен шешілу жолдары 70
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда әкеліп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор.
Менің бұл Шетел инвестициясын тарту және оны қолдану атты
дипломдық жұмысты таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін міндетті
түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды
қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан Республикасындағы
банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ
мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп
білу. Онда кездесетін кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен
бағыттарын ұсыну.
Қазіргі кезде отандық экономикада баламалы нарықтық қатынастар орнату
мақсатында инвестициялық тетігін әзірлеуде, ол мемлекеттік және жеке меншік
формада инвестицияларын үйлестіріп, жеке фирма, компания немесе сала
денгейнде, сонымен жалпы ұлттық экономика денгейімен қатар түрлі
субъектілер арасында инвестициялық қызметтер көрсетуін ынталандыру болып
табылады. Өйткені жузеге асырылып жатқан инвестициялық жобалары жалғастыру
жұмыстары іске асырылуы тиімділігі немесе тиімсіздігі күнделікте бақлауда
болуы міндетті. Аділетті бағалануы оған жұмысалған қаражаттары келешекте
тауарлар сатылуынан және қызметтер көрсетуінен келіп түскен табыстар
есебінен, кәсіпорын жобалайтын инвестициялық қайтарымдылақ мерзім шегінде,
қажетті рентабелділік денгейін қамтамасыздандыру да, қайтарылуының сапалық
және сандық сипатты дәрежесін білдіреді.
Шетел инвестициялары елімізге ғылыми-техникалық жетістіктерге және озат
басқару тәжірибесіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар
материалды өндіріс саласына шетел инвестицияларын тарту қажетті жабдықтарды
несиеге сатып алудан әлде қайда тиімді, өйткені олар жалпы мемлекеттік
берешек көлемін көбейтеді.
Шетел капиталы ағындары келуі қысқа мерзімді мақсаттарға жетуде,
қазіргі құлдырау жағдайнан шығуда және экономика өрлеуін қамытуда маңызды
орын алады. Бұл мақсаттарды іске асыруда әрине елімізде қалыптастаған
қоғамдық көзғарастары шетел инвесторларымен сәйке келмейді, сондықтан
капитал тартуда олардың иелерінің ынталану қабылетін сақтай отырып
өзіміздің қоғамдық мәселелерін шешу жолдарын іздестірген жөн.
Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестицияларын тарту
және тиімді пайдалану бүгінгі күні мемлекеттер арасында ұтымды экономикалық
байланыстарды орнату негізгі болып келеді. Шетел инвестицияларын тарту
жолымен отандық экономиканың өндірістік құрылымын жаңғыртуға, жаңа жоғарғы
технологиялық өндірісті орнатуға, негізгі қорларды жаңартуға және көптеген
кәсіпорындарды техникалық қайтажарақтандыруға, білікті мамандарды оқытуға,
ноу-хау, менеджмент және маркетинг жетістіктерін енгізуге, ішкі нарықты
сапалы отандық өндіріс тауарларымен қамытуға осының негізінде шетел
мемлекеттеріне экспорттау көлемдерін өсіруге қол жеткізуге болады.
Дипломды жұмыс тақырабының өзектілігі, отандық экономикаға шетел
инветициялары объективты қажетті процес ретінде қаралады, өйткені
еліміздегі қаржылық тұрақсыздықты жоюға мүмкіндік береді, макроэкономикалық
денгейде стратегиялық және тактикалық мәселелерін шешеді, олардың ішінде
инфляцияны төмендету, құрылымдық өзгерістер енгізу, салаларда технологиялық
және басқару кемшіліктерін жоюға жол ашады.
Дипломдық жұмыс жазылу мақсаты – қазіргі кезде Қазақстан экономикасы
дамуында шетел инвестициялары мәні мен атқаратын рөлін, сонымен қатар
олардың тартылумен тиімді пайдалану мәселелерін зерттеу
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттері қойлады:
- инвестиция мәнін, түрлерін және атқаратын қызметтерін, сонымен бірге
Қазақстанға шетел инвестициялары тартылу қажеттілігін қарастыру;
- мемлекеттің құрылымдық инвестициялық саясатын меңгеру;
- шетел инвестициясына әсер ететін факторларды анықтау;
- Қазақстан респбликасындағы қазіргі кездегі инвестиция қызметін
талдау;
- шетел инвестициясын тартудың қзіргі кездегі себептері мен мақсатын
зерттеу;
Зерттеу жұмысының объектісі – Қазақстан экономикасы.
Жұмыс жазудың әдістемелік негізі болып Қазақстан Республикасының
құқықтық актілері, Қазақстанда инвестициялық процестің дамуындағы теориялық
және қолданбалы мәселелерді шешуге өз үлесін қосқан ғалымдардың еңбектері,
интернет жаңалықтары мен күнделікті басылымдар қаралды
Бұл дипломдық жұмыс үш бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Инвестицияның және инвестициялық қызметтің теориялық негіздер
1.1 Инвестиция түсінігі және оның түрлері, есептеу әдістері
Инвестиция (латын.investire – салым, салым жасау) – табыс алу, меншік
капиталын молайту, елдің материалдық байлығы мен бейматериалдық сипаттағы
қоғамдық құндылықтарын еселей түсу үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер
салатын инвестициялық қаражат. Инвестицияның қаржыдан күрделі айырмашылығы
бар. Инвестицияда қаражат тек материалдық құндылықтарға ғана салынбай,
қаржылық және бейматериалдық активтерге де салынады. Инвестиция қаржы
институттары, инновациялық және әлеуметтік сала арқылы тікелей де,
жанамалай да салынады.
Батыс елдерінің экономикалық теория мектептері инвестициялық процесін
былай түсінген: кез келген қаржыны жұмсаудың мақсаты табыс, пайда немесе
пайдалылық табу. Бұған акция, облигация, жинақ сертификаттары, сақтық және
зейнеткерлік қорға және басқаларға жұмсалған шығындар жатады. Инвестиция
қайнар көзіне кәсіпорынның көптеген пайдасы, ірі банктердің еркін ақшалай
қоры, тұрғындардың жинаған ақшалары, мемлекеттік ақшалай қаржылары, яғни
мемлекттік табыстары (салық, кеден салығы және т.б.) жатады. Одан барлық
шығындар алынып тасталады. Тұтынуға кеткен барлық ресурстар – жинақталған
ресурстар болады. Олар инвестиция ретінде жаңа кәсіпорынды салуға, жол
құрылысына, денсаулық сақтау, оқу-ағарту, мәдени объектілеріне бағытталады,
яғни капиталдық қорлануына жұмсалады.
Инвестиция теориясын ағылшын экономисті Дж.Кейнс өзінің Еңбекпен
қамту, процент және ақшаның жалпы териясы (1936ж) еңбегінде қарастырады,
онда ол инвестицияны өндіріске жан бітіретін және тиімді сұранымның басты
факторы ретінде анықтайды. Құнды қағаздардың қозғалысы (мемлекеттік
облигацияларды сатып алу сату) инвестицияға тікелей қатынасы болмайды.
Инвестиция жүргізу тікелей тауарлық нарықпен байланысты. Инвестициялардың
игіліктер нарығына қысқа және ұзақ мерзімдегі әсері бірдей болмайды. Қысқа
мерзімде жасалатын инвестициялардың нәтижесінде игіліктер нарығында тек
сұраныс өседі. Ұсыныстың көлемі өзгермейді, өйткені салынып жатқан
объектілерден өнім мен қызметтер түрінде қайтарылым болмайды. Ұзақ мерзімді
инвестициялардың әсерімен сұраныс та, ұсыныс та өзгереді.
Инвестициялар дәрежесі қоғамның ұлттық табысының көлеміне елеулі әсер
етеді, оның динамикасы ұлттық экономиканың көптеген макропропорцияларына
әсер етеді. Көпшілік халықтың жинақтары, инвестициялардың көзі болып
табылады. Бірақ осы адамдар нақты игіліктердің өсуімен байланысты
капиталдың салымын жасамайды. Қызмет жасайтын әр түрлі фирмаларда
инвестицияның көзі болады. Осы жағдайда жинақтаушы мен инвестор бір тұлға
болады.
Инвестициялар - кәсіпкерлік қызметтің және нәтижелі пайда құралатын
немесе әлеуметтік тиімділікке жеткізілетін қызметтің басқа да түрлерінің
объектілі жұмсалған мүліктік және интелектік құндылықтардың барлық түрлері,
капиталдың ел ішіндегі және шетелдік экономикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік,
аннуитеттік түрде болады. [Қосымша А]
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде
қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет
саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде.
Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын
қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір
бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын
акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа
технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру
қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін
үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-
өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық
жасайды.
Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық субъектісіне табыс алу үшін және
осы шаруашылық субъектісінің басқару органдарына қатынасуға құқыққа ие болу
үшін, жарғылық капиталға өзінің салымын салу.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты
және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель -
бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жыйнақталғаны болады да,
салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін
құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі
инвестициялық бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жыйнақ және депозиттік
сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары
кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып
кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын
салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік экономикалық потенциялын сақтау және әрі қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті инвестициялық іс-әрекет деп аталады.
ҚР-ның нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заңы бойынша
инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды атқаруға байланысты кәсіпкерлік
іс-әректі жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін
қолданушылар, сонымен бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар және басқа да
инвестициялық процестің қатысушылары жатады. Тапсырыс берушілерге
инвесторлар және басқа да инвестициялық жобаны іске асырушы жеке және заңды
тұлғалар жатады.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
үлгісін қабылдайды. Инвестициялық жоба капиталдарды ұлғайту мақсатымен
экономиканың әр түрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған -
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынандай кезеңдерден
тұрады:
1. инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
2. инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу;
3. жобаны техникалық экономикалық негіздеу;
4. жер көлемін алу немесе жалға алу;
5. келісім құжаттарын дайындау;
6. құрылыс – біріктіру жұмыстарын жүргізіп іске беру;
7. объектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
Инвестицияның тағы бір түрі қаржы инвестициялары, яғни кәсіпорындардың
бағалы қағаздарды алуға кеткен шығындары,кәсіпорындағы үлестік қатысулар,
басқа да борыштық міндеттемелер, нарық экономикасындағы есептің аса маңызды
объектісі болып табылады.
Әрбір фирманың іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі инвестициялық
операциялар болып табылады, яғни жобаларды іске асырудағы жіберілген ақша
қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжірибеде мұндай инвестицияның түрлері:
- табиғи активтерге инвестициялар;
- ақша активтеріне инвестициялар;
- материалдық емес активтерге инвестициялар қарастырылады.
Табиғи активтерге - өндірістік ғимараттар мен құрылымдар, қызмет ету
уақыты бір жылдан асатын әр түрлі машиналар мен жабдықтар және өндіріс
процесінде қолданылатын басқа да мүліктер жатады.
Ақша активтеріне - басқа да жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын
алуға болатын құқық жатады. Мысалы, банкіде - депозиттер, облигациялар,
акциялар, несиелер, қарыздар ,кепілдер.
Материалдық емес активтерге - фирмалардың жұмысшыларын қайта жеке оқыту
және біліктіліктерін жоғарлату арқылы,сауда белгілерін жасау, патенттер мен
лицензия алу, өнімге сертификат алу,жерді қолдануға құқық алу арқылы
алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынандай топтарға бөлінеді:
– Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар.Олардың негізгі
мақсаты жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту және өндіріс қуаттарын,
өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы
фирманың шығындарын азайтуға жағдай жасау;
– Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі мақсаты –
өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту;
– Жаңа өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер,
тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталған.
Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер
шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын
жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған
жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін
зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі
бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі
мүмкін.[2;184]
Инвестицияның орны толу мерзімі, тәуекелділік жағдайы, алдағы инфляция
қарқыны, салық төлемдерінің жағдайына қарай келіп, оның тиімділігін қалай
анықтауға болады? Сұрақтан сұрақ туып, басқадай тиімді тәсілдің болмағаны
ма?
Ең тиімді, оңай тәсіл болып, ақшаны дұрыс пайдалану тек оны банкке
салып, процент алу ғана. Осыдан келіп, ең бірінші ережеге айналғаны: ақшаны
банкте сақтаудан гөрі қаржыны өндіріске жұмсап, бағалы қағаздарға және тағы
басқаға беру арқылы, егер бұлардан таза пайданы (салықты шығарып
тастағанда) көбірек алғанда.
Инвестициялық шешімге барғанда, онымен бірге инфляцияны да есепке алу
қажет. Егер, біз жыл аяғында пайданы 100.000 теңге көлемінде аламыз деп
есептесек, алдағы болатын инфляция қарқынын 10% деп есептесек, онда нағыз
пайда 90 мың теңге ғана болады.
Егер инвестор 100 мың теңгені 15% жылдық өсіммен салғанда, инфляция
болмаса, жыл аяғында 15000 кіріс алады. Сондықтан, 10% инфляция болғанда,
инвестор жылдық процентті (15% + 10% = 25%) 15% кем салуына болмайды.
Тағы бір мысал келтірейік. Сіз бір шаруашылық объектісін салуға 500 мың
теңге салатын болдыңыз. Егер инфляция деңгейінің болжамы жылына 8% болады
делінгенде, онда сізді салған инвестицияңыздың тиімді болуы мына
жағдайларға байланысты болады. Егер жылына алатын пайдаңыз 40 теңгеден
асқанда, яғни 500 мың теңгеден 8% - түскен. Онда мұндай әдіспен баруыңыз
сіздің инвсетицияны сақтауды және ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
Мұнан кейінгі - екінші ереже: егер инвестициялау тиімділі инфляция
қарқынынан асып жатса, қаржыны инвестициялау, мәні арта түседі.
Қайта орнына келуге мерзімі - бұл қаржы салымының басындағы көлемін
жобадан түскен пайда есебінен орнына келтіруге қажетті кезең.
Мұндағы пайда деп отырғанымыз таза пайда яғни, салықты алып тастағаннан
кейінгі, оған қаржылық шығынды, проценттерді және амортизацияны қосқандағы.
Пайданың жай нормасына негіз болатыны пайдалану жөніндегі есептесулер.
Бұл бойынша бір жыл бойына пайдаланылған пайданың ең соңғы инвестициялық
шығынға қатынасын есептеп шығаруға мүмкіндік туады. Сөйтіп, пайданың жай
нормасының көлемі, пайда мен капиталдың қалай анықталғанына байланысты
болады. Есептеп шығару варианттары:
1) Жалпы пайда немесе салық алынатын, жалпы инвестициялық шығынға
жатқызылған пайда;
2) Таза пайда + жалпы инвестициялық шығынға жатқызылған
амортизация.
Пайданың жай нормасының кемшіліктері болады:
а) негізге алатын белгілі бір жылды табу қыйын болады;
б) пайданың жай нормасы салықтық жеңілдік болған жылдарды есепке
алмайды.
Компаундинг: бұл әдістің мәні мынада - жыл сайынғы кірістің өсуіне
қарай, капиталдың базалық сомасының қалай өсетінін есептеп шығамыз.
Мұндай есептің тәжірибелік мәні: егер өсу процентін өзгерте алмасаңыз,
онда келешек кірістің көлеміне қажетті болатын базалық соманы өзгерте
аласыз. Егер алғашқы салынған салым сомасы сізге оңай болмаса, онда сіз
жылма-жылға кірістің процентін көбейтуге тырысыңыз, сонан кейін бірнеше
нақтылы жылдардан соң өзіңіз тілеген, өскен мөлшердегі сомаға жетесіз.
Үшінші варианттың мүмкіндігі бар: базалық сома да, процент те сізге
байланысты емес. Онда сіз бәрібір, бірнеше жылдардан кейін барып, өзіңізге
қажетті сомаға қолыңыз жетеді. Егер де, қандай да болмасын вариант бойынша,
өзіңізге қажетті сомаға өзіңізге керекті уақытта жете алмасаңыз, онда бұл
варианттан алдын-ала бас тарту керек те, инвестицияны басқа біреуіне салу
керек болады.
Мына мысалды қарап көрейік. Сіздің старттық сомаңыз 10000 теңге. Әр
жұма сайын, бизнестің кірісі - 23%. Базалық сома 1250 теңгеге өсу үшін неше
күн керек болады? Мұнда қажетті өсуге жеткенше инвестициялауды жүргізе
береміз. Осындай есуге қол жеткізу үшін қанша уақыт керек болады, егер осы
соманы басқа бір бизнесменге әр жұма төлемін 15% кредитке берсек?
Инвестициялық процесс әр уақытта да тәуекелділікпен байланысты болады,
өйткені уақыт анықтауды күшейте түседі, шығындардың орнын толтыру мерзімі
ұзақ болған 1 жобаның тәуекелділігі қиындай түседі.
Сондықтан, шешім қабылдағанда уақыт факторын есепке алу қажет яғни,
шығындарды бағалау, түсімді, пайданы қандай да болмасын жобаның іске
асуындағы экономикалық тиімділікті уақытша өзгерістерді есептей отырып,
бағалау керек. Бұл операция шығындарды дисконттау деп атайды да, мұны
әдетте бірнеше бара-бар варианттарға жасайды, яғни мезгілдегі шығындарды
белгілі бір уақытқа келтіру процесі.
Дисконттаудың негізі болатыны қандай да болмасын сома келешекте алына
ма, бүгінгі күнінде де объективті пайдалылығы төмен болады, егер осы соманы
айналысқа салып кіріс әкелуге жұмсасақ, онда ол бір жылдан соң, екі, үш
жылдан кейінде де сақталып қана қоймай, ол өсе береді.
Дисконттау арқылы қазіргі соманың ақшалық эквивалентін келешектегі
алынатын сомадан анықтауға мүмкіндік болады. Ол үшін, келешектегі күткен
соманы, күрделі процент ережесі бойынша, белгілі мерзімдегі өсетін табысқа
азайту керек. Егер, біз бүгін 100000 теңгені 10% жылдықпен инвестицияласақ,
онда бір жылдан кейін біздің алатынымыз -100.000 теңге х (100%+ 10%),
немесе, сондай - 100.000 теңгені х (1+0,1) = 110.000 теңге. Екі жылдан
кейін: 100 000 теңге х (1 + 0,1) х (1 + 0,1) = 121.000 теңге және тағы әрі
қарай осылай. Мұндай капиталды инвестициялауды, одан алынған табыспен қоса,
тағы да келесі кезеңдерде көп табыс алу үшін жүргізілген процесті
"проценттерді қосу" деп айтады да, оны мына формуламен көрсетеді:
КС = БСх(п + г),
(1)
мұндағы:
КС - келешектегі ақша сомасы (келешек құн);
БС - бастапқы (қазіргі, күнделікті) құны;
г - процент төлемі немесе табыс нормасы;
п - табысты қосып есептейтін жылдар саны.
Келешек ақша сомасы мен проценттік төлемді білу арқылы, осы формула
бойынша, осы ақша сомасының қазіргі кездегі құнын анықтауға болады,
алдыңғыдан шығатын.[17;168]
Шетел инвестициясы Қазақстанға не үшін керек және қандай пайда
келтіреді? Ірі инвестициядан алғашқы табысты ең кем дегенде үш-бес жылда
ғана алуға болады. Қайтарым кезеңі бірнеше жылға созылған Қазақстандағы
инвестиция инвесторлар үшін ешқандай қызықты емес, өйткені олар қысқа
мерзімді инвестицияларға мүдделі. Әлемнің бұл ауданында өз нарығын
кеңейткісі келетін компанияларға Қазақстан керек. Алайда Қазақстанның өзі
де шетел инвестицияларын қажет.
Бірінші кезекте, шетел инвестициялары бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар
үшін берік валюта әкеледі.
Екіншісі және шетел инвестициясымен ере келетіндерің ең маңыздысы -
технология мен кәсіпорын қызметкерлерін оқыту. Оқытылған жұмысшылар жақсы
жұмыс істейді де, жоғары жалақы алады. Оның үстіне, оқытылған жұмысшылардың
бизнесін ашу үшін жақсы мүмкіндігі бар. Оқыту - кәсіпкерлер қатарынан
көбеюіне және шағын бизнестің қанат жаюына өріс ашады. Ақырында, қаншалықты
қисыны байқалмаса да, инвестициясы елдің тәуелсіздігін нығайтуға қызмет
етеді, Дербес жекешелендірудің жобасындағы бірінші оқиға болған темекі
комбинатын Филип Морис компаниясының қолға алуы елге 300 млн. доллардың
қолма-қол әрі инвестиция түрінде келуіне жол ашты.
Сөйтіп, инвестициялар - Қазақстан экономикасының қозғаушы күші екенін
ұғынуымыз керек.
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор. Бұл тұрғыдан инвестициялық іс - әрекетті екі
құрамдас бөлікке жіктеуге болады. Экономикалық құрылым мынадай
элементтерден және инвестициялық іс-әрекеттің нәтижесінен тұрады:
Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды: экономикалық,
яғни инвесторлар пайда тауып оны қайта өндіріске жұмсайды –
реинвестирование және әлеуметтік, тапқан пайданының белгілі бір бөлігі
инвестордың әлеуметтік қажеттілігіне жұмсалады.
Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс тауып,
соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік қажеттілігін өтейді.
Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға жұмсалады:
Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
Мемлекеттік зейнетақы қорына;
Аймақтық бюджетке;
Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса, онда
олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Марапаттау" принципі.
Сылап, бітеу жұмысына келетіндей инвестиция жүргіз. Шешімді қабылдап
алғаннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті енді оған
бармау алмастырады, Мәселен, қандай станокты сатып алуға, не жалға алуға
немесе өзің өндіргің келеді де, бұл операцияны жүргізу үшін қанша кредит
аласың, оны қандай мерзімге және қанша проценттік мөлшерде алуға шешім
жасауға еріктісіз. Ал, бұл операциялардың бәрін жасап болғаннан кейін,
қайтадан қайту оңайға түспейді, өте қыйын болады. Бұл станокты көп жыл
бойына пайдалану керек болады, алған кредит үшін проценттерді төлеу керек
болады. Сөйтіп, сылап-бітеу процесінен шыға алмай, байланасың да қаласың,
өйткені иңвестициялық жоба күшіне еніп алғаннан кейін еркін қимыл-
әрекеттерге баруың шектеулі болып қалады.
Мұнан еркін шешімділікке және басқа әрекеттерге баруың мүлдем тиылды
деуге болмайды. Әрине, сатып алған станокті қайтадан сатып жіберуге де
болады немесе акциялардан да құтылуға болады да, "дезинвестирование" деп
аталатынды жүргізуге болады. Көбінесе осыны жүргізеді. Қатені кейінге
қалдырудан гөрі, тезірек түзетуге тырысу керек. Бірақ қатені тузеу үшін
уақыт та кетеді, ақша да жұмсалады, басқару қызметінде шәлгездік туады,
іскер серіктестермен байланыс үзіледі.
Мысалға, әлгі сатып алынған станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып
келеген. Конъюнктура өзгеріп кетті де, енді оны пайдалануға мүмкіндік
болмай қалды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болған. Осы 10 жылға есептеліп
кредит алып, әкеліп беруші және сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да
есептеп, тиісті ұзақ мерзімді келісім шарттарды жасап қойған.
Дезинвестирование жүргізуге шешім қабылдап, қателіктерді жөндеуге бару
керек болады, бірақ қателіктерді жөндеуге ештене төлемейтін болды. Кредит
үшін (10 жыл) төлеу керек, әкеліп берушіге шартты бұзғаны үшін айып пүл
төлеу керек, өйткені ол станоктың жетіспей қалған бөлшектерін әкеліп берген
болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген
болатын. Өнімді сатып алушыларға да 10 жыл бойы беріп тұру жөнінде шартқа
отырғандықтан, оларға да төлеу керек. Өткізуші ұйымдарға да осы тәртіп
бойынша төлеу керек. Мұнан да сорақы жағдай, жабдықтарды қайтадан сатқан
кезде туады. Мұны рынокте әлі қалай сата алады? Қандай бағаға? Диллер
саудалық-делдалдық үшін қанша алады?
Сөйтіп, қатені түзеу үшін қететін шығындар түгелімен кәсіпорын
қалтасынан шығады. Осындай батпаққа батқаннан шығу өте қиын болады. Ал,
егер осында "байланып қалу" бір уақытта 3-4 инвестициялық жоба бойынша
болғанда не болады? Капиталды сіңіру саласы үлкен болып қалғанда, іскерлік
серіктестіктер де мықтылар болады да, қатені түзеу үшін көп шығынға
бататының анық болады. Міне, осыдан барып, инвестициялық жобаны іске қоспас
бұрын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп алған жөн. Тіпті 100 беделді
фирмалар ақыл бергенімен, қате жібермеймін деп ойлауға болмайды. Нарықтың
аты нарық. Бәрібір тәуекелділіктің аз болғаны дұрыс. Кәсіпорын басшылары
тиісті шешім қабылдаудан қорықпауы керек, олар өздерінің жоспарларын
жөндеуде өте икемді болулары қажет, конъюнктураның уақытша өзгеруіне және
басқадай фактордарды көре біліп, тиімді істерді бастай алулары қажет.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі. Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы,
яғни тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің ақшалай
бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай тәсілдік
инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем батырады.
Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі.
Бұл тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3) Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл
бизнестегі нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы:
әзірше Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4. Үйренушілік шығындар принципі.
Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа инвестицяялық ортаға үйренуге
байланысты болған барлық шығындар. Бұларды қайта құрудан және кадрларды
қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен өлшенеді, жаңа жабдықтар
қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай, қайтадан өзгертіп, құрастыру
керек болады.
Уақытша жоғалту деген - табысты да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде асыру,
орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді. Бірден
үйренушілік болмайды. Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің шығындары
болады: жаңа хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта даярлауға
қаржы керек болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек. Мысалы,
жаңа заводты қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұндай
құрылыстың құны "алтынмен" тең болып кетеді.
Өндірістік инвестицияаудағы үйренушілік шығындары одан да асып кетеді.
Жабдықтарды орнаттық делік, технологиясы да дұрысталды. Бірақ нарықтық
конъюнктура өзгерді де, енді технологияны қайтадан өзгертіп, оған орай
жабдықтарды да қайтадан жаңғырту керектігі туады.
Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да белгілі
үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.
Мұнан туындайтын қорытынды : үйренушілік шығындарды жаңадан өндірілген
өнімдерді сататын бағаға қосып жіберу. Бұл баға өндіріске қажетті шикізат,
материалдар, технологиялар, жабдықтарға кететін бағалардан жоғары болғанда
ғана, бұл вариант бойынша капиталды салудың артықтығы айқын көрінеді.
Сіздің өнімге сұраным көбейген сайын, үйренушілік шығынына да іркілмей бара
беретін боласыз.
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт осылай
тұра берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл
инвестицияларыңыздың тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.
5. Мультипликаторлық (көбейткіш) принципі.
Мультипликаторлық принцип салалардың өзара байланыстылығына сүйенеді.
Бұл дегенің, мәселен, автомобильге деген сұраным өзінен өзі келеді де оның
технологиялық істеріне керек тауарларға да сұранымды арттырады: металдар,
пластмасса, резина және тағы басқалар. Өңдіріс технологиясын білу арқылы
өзара қатынастық коэфффициенттерді есептеп шығаруға мүмкіндік туғызады.
Мысалы, егер биржалық баға белгілеуде машина жасаудың құны көтерілетіні
белгілі болса, машина жасаудың технологиялық байланыстылығы бізге белгілі
болғандықтан (басқа салалармен), алдын-ала бұл байланыстылықтың
мультипликациялық күшті әсерін есептеп шығара аламыз. Мәселен, фирма машина
жасауға пластмаса шығарады делік.
Сөйтіп, келешектегі кірістің қандай болатынын білесіз. Мультипликатор
арқылы салалар арасында байланыстылықты анық көрсетіп, оны сан жағынан да
білдіреді.[2; 67]
Күш беруші саланың мультипликатор арқылы нәтижесі әр түрлі және әр
түрлі уақытта болады. Егер мысалы, ондай тасыңыз ауыл шаруашылық техникасы
болса, онда мультипликатор және технологияны жақсы білуіңіз арқылы
толқынның сізге қашан кәсіпорнына келетінін, кірісті көтере немесе азайта
ма, бәрін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұны да есептеу қажет
болады.
Мультипликатордың күш әсерінің азаюы сіздің кәсіпорны саласының басқа
саладағы - генераторлық сұраным мен кірісінен біртіндеп алыстай беруіне
қарай болады. Кейіннен мультипликатордың күш әсері уақыты жеткен сайын
әлсірей бастайды. Мұнан кейін күш беретін жаңа сала пайда болады да,
инвестиция стратегиясын қайтадан түзеуге тура келеді. Өйткені рынок үнемі
қозғалыста болып түрады.
6.Q - принципі
"Q" - принципі - бұл қор биржасындағы бағалау мен актив құнын нағыз
қалпына келтіру арасындағы өзара тәуелділік. Бұл тәуелділіктің көрсеткіш -
қатынасы :
Q ═ дің биржалық бағалануы (құндылығы) бұл активтерді ауыстырудың
(сатып алу) күнделікті шығындары.
Егер бөлшек бірліктен үлкен болса, онда инвестиция жүргізу тиімді
болғаны (үлкен болған сайын, одан әрі тиімді болады). Мәселен, үйдің
рыноктық (биржалық) құнының, оны салудағы күнделікті құнына қарағанда,
артық болуына қарай, үй салуды ынталандырады, өйткені бұл үйді жаңа үймен
ауыстыруға кететін шығындардан ол үйдің рыноктік бағасының артық болуы.
Сөйтіп, инвестициялау тиімділігі сұраным бағасы мен ұсыным бағасының өз
ара қатынастарына байланысты болады. Егер тұтастай кәсіпорнын (фирманы)
сатып алуға инвестицияны салуға есептегенде:
Q ═ фирманың барлық биржалық құны оның материалдық бөліктерін орнына
келтіру шығындары.
Тұтастай алғанда, бұл принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы,
мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады.[16;138-144]
1.3 Инвестициялық қызмет моделінің макроэкономикалық деңгейі
Инвестициялық қызметінің моделін макроэкономикалық деңгейде
қолдану. Есептеулердің нәтижесінде инвестициялық жобалардың таза
қазіргі құнын анықтаймыз. Келтірілген табыстарды келтірілген
шығындар көлеміне бөлу арқылы жобаның рентабельік деңгейін
есептеп шығаруға болады, қарастырылып отырған инвестициялық жоба
бойынша шешім қабылдау үшін оның ішкі табыстылық
көрсеткішін пайдаланылады. Ол көрсеткіш жобаны жүзеге асыру
кезеңіндегі инфляция деңгейінің ықпалын көрсетеді. Яғни,
инвестициялық жобаны жүзеге асырудың зиянсыз болуына сенімді
болуы үшін, есепке алынатын инфляция деңгейі қандай болуы
керек деген сұраққа жауап береді.
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың көлкмінде
бюджеттік қаржылардың үлесі жылдан - жылға төмендеуде. Егер ол
көрсеткіш 2000 жылы 38,9% - ке тең болса, 2005 жылы 5%- ке ,
ал 2009 жылы 10% - ке тең. Кәсіпорындар мен ұыймдардың
қаржыларының үлесі, тиісінше , 59,4 %, 92,3 %, 49,4% болып
отыр. 10 жыл ішінде жеке құрылыс салушыларының қаржыларының
үлесі айтарлықтай өзгере қойған жоқ.
Мемлекеттің инвестициялық қызметін реттеу шетел
инвестицияларының тарту мен тиімді пайдалану маңызды роль
атқарады. Кестедегі көрсеткіштерге жүгінсек, олардың үлесі 2000
жылға 1,5% - тен 2009 жылы 38,6% -ке дейін өскен.
Сол себептен, мемлекеттін инвестициялық қызметінің негізгі
бағыттары төмендегідей болағны жөн:
- Шетел инвестицияларын кепілдік беретін сақтандырушылық
құқықтың, қаржылық механиздерін жетілдіруі;
- Олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген
міндеттемелерін толық орындауын бақылау;
- Басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін
инвестицияларды тартудың әр түрлі әдістері мен жолдарын
кеңінен қолдану;
- Отандық және шетелдік инвестициялардың импортты
алмастыратын өнімді дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті
жоғарлатуға қаржы жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу
және іс жүзінде қолдану.
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат.
Кез келген мемлекетке шетел инвестицияларының келуі және олардың
тиімділігі инвестициялық жағдайдың қолайлығымен түсіндіріледі.
Жалпы еліміздің бизнес - климатын талдау барысында күрделі қаржы
бөлудің барлық параметрлерін балмен бағалайды, содан кейін жалпы
қорытындыға келеді. Қорытындысында инвестициялық тәуекел көрсеткішін немесе
елдің инвестициялауға сенімділік көрсеткіші арқылы инвестициялық климатты
сандық жағынан өлшеу мүмкін болады. Бұл көрсеткіш инвестордың тәуекелі мен
шығынын, сондай-ақ шетелдік капиталды тартуға тұтынушы елдің шығынын
білдіреді.
Елде инвестициялық климат нашар болған сайын күрделі қаржыны тарту
шығыны жоғары болады. Демек, инвестициялық климаттың жағдайы дерексіз
түсінік емес, керісінше өзінің материалдық көлемін білдіреді. Айта кететін
жайт, бүгінде шетелдік компаниялар өздерінің салалық, өндірістік кешенін
қосымша жетілдіріп ұлғайту үшін шетелдерде қызмет атқарып жатқан
кәсіпорындарға күрделі қаржы енгізу арқылы жүргізіп жатыр. Сондықтан
инвестициялық климатты бағалауға республика салаларының жағдайына ғана
емес, экономикадағы құрылымдық өзгерістер, мемлекет иелігінен алу мен
жекешелендіру процесі, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды игеріп алу
мүмкіндігі де әсер етеді. Шетелдік инвестицияны тартуға өте үлкен әсер
ететін себеп ол-ұлттық экономиканың даму деңгейі болып саналады.
Мемлекетке қолайлы инвестициялық климат жасау - бұл әртүрлі шаралардың
кешені:
1.мемлекет нарығының әлеуетті сипаттамасы;
2.табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі;
3.экономикалық реформалардың жағдайы мен оның жүзеге асырылуы;
4.инвестициялық қызметке арналған заң шығарушы базасы;
5.нарықтық инфрақұрылым мен валюталық нарықтың дамуы;
6.банктік жүйенің тұрақтылығы;
7.саяси климаттың тұрақтылығы мен бағыттылығы.
1-кесте
Қазақстандағы инвестициялық климатқа әсер етуші факторлар
Негізгі әсер әсер ету
(0-ден 7-ге дейін) белгісі.
1.Бюрократия. 6,7 -
2.Елдегі қаржы-салық режимі. 3,6 +
3.Құқықтық инфрақұрылым.
4.Қаржы нарығы. 3,1 +
5.Бөлу арнасының жетіспеушілігі. 4,6 +
6.Саяси тұрақсыздық.
7.Айырбастау бағамын реттеу. 1,3 -
8.Заң шығару тұрақсыздығы. 3 -
9.Бұқаралық ақпарт құралдары.
10.Коррупция. 2,8 -
3,9 -
2,9 +
6,1 -
Шетелдің инвесторлар жоғарыда айтылған барлық көрсеткіштер бойынша
зерттеп, жоспарлап, шешім қабылдайды.
Қазақстан өзінің табиғи байлығымен жақсы қамтамасыз етілген - шикізат
және энергия. Қазақстан территориясы (2,7млн..км) ЕЭО (2,3 млн.км) кіретін
мемлекеттердің территориясынан үлкен. Сонымен қатар территорияның
қолдануының қарқындылығы салыстырмалы түрде аз.
Отын-энергетика комплексі кен орнының потенциалды бағасы:көмір бойынша-
685,5 млрд.,мұнай-222,5 млрд. АҚШ доллар.
Халықаралық сарапшылардың бағалауынша, біздің кең-байтақ жерімізде 7
триллион доллардың минереалдық шикізаты шоғырланған. Мұнай өндіруден 2015
жылға қарай 180 млн.тоннаға жетуді межелеп отырған елімізде қазір жыл сайын
оның 50 млн.тоннасы өндірілуде. Яғни Қазақстан - ресурстарына бай,
инвестиция салуға тұрақтылығы басты кепілдік бола алатын ел. Нақты
деректерге арқа сүйесек, ҚР-ның ішкі қаржы ресурсы мен шетелдік капиталды
қоса есептегенде негізгі капиталға түскен инвестиция мөлшері 2007 жылы 2009
жылмен салыстырғанда 19%-ке өсіп, 119 млрд.теңгеге жетті.
Инвестицияның жоғарғы қарқынмен дамуының жақсы экономикалық
көрсеткіштердің халықтың әл-ауқатына тікелей әсері мол. Бұған дәлелді
инвестициямен жан-жақты қамтылған батыс аймақтардан көптеп келтіруге
болады. Мысалы, Маңғыстау облысындағы Өзенмұнайгаз кәсіпорны мен Өзен
қаласы әкімшілігі арасында 2005-2009 жылдарға арналған екіжақты келісімшарт
негізінде әлеуметтік инфрақұрылымды қаржыландыру көздері анықталып, іске
асырылды. Осы келісім ауқымында балалар үйі және барлық спорттық ғимараттар
жөндеуден өтіп,қала іргесіндегі Теңге ауылында жаңа мекетеп салынды.
Қазақстан Республикасына инвестиция салуға қызығушылыққа саяси
тұрақтылық пен шикізаттың және табиғи ресурстардың байлығы себеп болып
отыр. Шетелдік инвестицияларды мұнай өңдеу өнеркәсібінде пайдалануды талдау
барысында, саланың тартымдылық деңгейі және жобалардың экономикалық
перспективалары бойынша орташа разрядқа жататыны анықталды, сондықтан шетел
инвесторлары осы бағытта инвестициялау шараларын жүргізуге сақтықпен
қарайды. Мұнай өңдеу мекемелерінің шетелдік инвесторлары үшін
перспективаларының жағымсыз болуы технологиялық қондырғының моральдық және
физикалық тозуы, өндірілетін өнімнің төмен сапасы, экологиялық жағдайды
нашарлатушы жоғалулар әсерімен түсіндіріледі. Қазақстан Республикасына
инвестиция тарту келесі негізгі мемлекеттік инвестициялық принциптерін
орындауға негізделуі қажет.
1. Тұрақтылық және болжау мүмкіндігі. Елдің инвестициялық климатының сапасы
берілетін жеңілдіктер мен преференциялар мөлшері және түрімен емес,
әлеуметтік-саяси және макроэкономикалық тұрақтылықпен анықталады.
Тұрақтылық, алдын-ала болжау және мемлекеттік саясаттың инвестициялық
жобаны жүйелі жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай туғызады.
2. Инвестициялық қызметті реттеуші, әлемдік стандарттарға сай ашық және бір
мағыналы құқықтық нормалар. Инвестициялық “ойын ережелері” анық және
түсінікті болуы керек. Олар бюрократия мен сыбайластықты есептен шығаруы
қажет. Инвестицияның, өндіріс пен сауданың дамуына кедергі келтіретін
барьерлердің алдын алуы инвестициялық саясаттың құрамды бөлігі болып
табылады.
3. Инвестициялардың заңды құқықтарын қорғау. Биліктің барлық деңгейінде
инвесторлардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету.
4. Отандық және шетел инвесторларының қызметі үшін тең шарттар. Қазақстан
Республикасы Заңымен қарастырылған, бірақ бұл принципті орталық және
жергілікті атқарушы органдардың тәжірибе барысында ұстануы қажет.
5. Келісімшарттар мен халықаралық келісімдердің шарттарын сақтау
Қазақстанға деген сенім деңгейін жоғарылатып, тікелей инвестициялардың
ағымының өсуіне әкеледі
6. Тікелей инвестициялардың пайдалылығы мен нәтижелілігі. Инвестор пайда
алуға құқығы бар және оны Қазақстан экономикасына дамуы үшін еркін
репатриациялау мүмкіндігі болуы тиіс.
7. Экономиканың басымды салаларына тікелей инвестицияларды ынталандыру.
8. Әр инвесторлар тобына қызметі үшін ішкі қор нарығының ақпараттық
анықтығы мен тең жағдайды қамтамасыз ету.
9. Қоршаған ортаны қорғау. Жер қойнауын пайдалану мен тауар және қызмет
көрету өндірісін дамытуға салынатын тікелей инвестициялар елдің
экономикалық жүйесінің бұзылуына әкелмеу керек.
2 Қазақстанға шетел инвестицияларын тарту тәртібі және оған талдау
жасау
2.1 Шетел инвестициясын тартудың мәні мен приниптері. Шетел
кәсіпорындарының инвестициялық саясаты
Негізгі қорға қаржы жұмсау босалқы қорларға, резервтерге,
сондай-ақ пайда, дивиденд және басқа да табыс табу мақсатымен
құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция
деп атайды. Инвестицияны материалдық – заттық және ақшалай нысанына
бөлуге болады. Материалдық – заттық инвестиция – ол сынауға тиісті
өндірістік және өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар
және т.б., сонымен қатар, ол – ауыстыруға немесе техникалық
парктерді кеңейтуге, материалдық заттарды басқа инвестициялық
тауарларды арттыруға бағытталған, ал инвестицияның ақшалай
нысаны болса, ол – ақшалай капиталдың материалдық – заттық
инвестициясын жасауға, инвестициялық тауарларды қамтамассыз етуге
жұмсалады.
Өндірістегі жалпы инвестицияны өнім инвестиция деп атайды.
Ол - негізгі капиталдыңартуын қолдауға бағытталады. Жалпы
инвестиция біріктірушінің екеуінен қосылады. Оның ішінде
біреуі – амортизация. Ол – негізгі өндіріс құралдарының ұдайы тозу
және оның құнын өндіретін өнімге көшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция – бұл капиталдың қаржы
жұмсау негізгі қорларды арттыру, өсіре беру, ғимараттар салу,
өндіру және қондыру, қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс
қуаттылығын жаңғырту мақсатында іске асырылады. Материалдық
өндіріс салаларындағы инвестициялармен қатар, олардың едәуір
бөлігі әлеуметтік – мәдени салаларына, яғни ғылым, білім,
денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған табиғи ортаны
қорғай,, осы салалардағы жаңадан салынатын объектілерге,
олардағы қолданылып жүрген техника мен технологияларды одан
әрі жетілдіруге жұмсалады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық
қызметінің ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның
экономиксында инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс
үшін ұзақ мерзімді факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егерде
кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін, өнімнің сапасын
арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын кеңейтетін,
өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын арттыратын
және рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда
капитал салу қажет және оны салу пайдалы. Сондықтан да
оған инвестициялық стратегияны мұқият әзірлеп, жоғарыдағы
айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп отыруы
қажет.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы екі біріктіруден
анықталады: көлемі және ресурстар сипаты, сол сияқтынарыққа
және бәсекеге жарамдылығы. Бұл екуінің біріктілігін талдау
кәсіпорынның стратегиясын қисынға келтіруге мүмкіндік береді.
Сонымен, жалпы түрде инвестиция ақша қаражаты ретінде,
банктік салықтар, акциялар және басқа да құнды қағаздар,
технология, машиналар, жабдықтар,лицензиялар, оның ішінде тауар
белгілеріне, несиелер, кез келген басқа да мүліктер немесе
мүліктер құқығы, зиялы құндарды кәсіпкерлік қызмет оъектілеріне
немесе басқа да қызмет түрлеріне пайда және әлеуметтік
нәтижеге жету мақсатына пайдаланады.
Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты олардың таңдаған инвестициялық
стратегиясының бір бөлігі болып табылады. Инвестициялау стратегиясы
кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің ұзақ мерзімді мақсаттар жүйесін
тұлғалайды.
Инвестициялық саясатты әзірлеу барысында мақсатқа сай келесі
белгілерді сақтау керек:
Жоғары – экономикалық, ғылыми – техникалық, экологиялық және әлеуметтік
тиімділікке жету.
Салынған капиталдан кәсіпорындар қолайлы табыс табу керек.
Қаржылық ресуртарды оңтайлы пайдалану.
Инвестициялар тиімділігін жоғарылату үшін мемлекет араласуын қолдау.
Шетел инвесторларынан несие жеңілдіктерін алу.
Инвестициялық тәуекелдікті азайту.
Коммерциялық тәуекелдіктің әсер етуі (құрылыстың, өндірістік және
көліктік т.б.) жобалау табысының өзгеруі және сәйкес тиімділіктің
төмендеуі. Мұндай тәуекелдіктер тапсырыс берушілер арқылы азайтылуы мүмкін.
Қаржылық қордың құрылуын, коммерциялық сақтандыруды және инвестициялық
қоржындардың әртараптандырылуын коммерциялық емес тәуекелдіктерден қорғауда
Қазақстан Республикасының үкіметімен қадағаланады. Мемлекеттік капиталдың
салымдарды қаржыландырудағы шығыстар қарастырылады.
Қазіргі кезде құрылыс салушы кәсіпорындар өз бетінше инвестициялық
бағдарламаларды жасауда және өткізу үшін қажетті материалдық және қаржылық
ресурстарды үлестіреді. Кәсіпорындардың инвестициялық бюджеті директивті
құжат болып табылмайды, керісінше капиталдық салымдарды қаржыландыру
көздерінің стратегиясын белгілейді:
Менеджментті қоса отырып, жобаны өткізудің ұйымдық жоспары.
Өнім мен менеджментті қоса отырып, жобаны өткізудың ұйымдық жоспары.
Өнім және маркетинг жоспары.
Жобаны өткізудің қаржылық жоспары.
Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігін бағалау.
Жобаны өткізудің қаржылық жоспары бизнес – жоспардың басты бөлігі болып
есептеледі. Ақша ағымдары ағымдағы инвестициялық және қаржылық қызметтер
арқылы анықталады. Қызметтердің әрбір түрі бойынша есептер кәсіпорындардың
ақшалай қаражаттарының жыныстауы мен сальдо түсімінің белгіленуімен
анықталады.
Ағымдағы қызмет жөніндегі төлемдер және түсім сальдосы, таза пайда
және жылдар бойынша амортизациялық шығыстар көлемін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz