Қазақстанда азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің нормативтік-құқықтық негіздері
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ.ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ НОРМАТИВТІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы
1.2. Қазақстан Республикасының азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы заңнамасы
2. ӘЛЕМДЕГІ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЗЫҚ.ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1. Әлемдегі және Қазақстандағы азық.түлік дағдарысы проблемалары
2.2. Қазақстандағы азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жағдайын талдау
2.3. Азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейінің мониторингі (статистикалық деректер негізінде)
3. АЗЫҚ.ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ БОЙЫНША СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР
3.1. Проблемалық мәселелерді шешу үшін алға қойған мақсаттар мен міндеттер
3.2. Қабылдануы тиіс шаралар және күтілетін нәтижелер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША А
ҚОСЫМША Б
ҚОСЫМША В
ҚОСЫМША Г
ҚОСЫМША Д
ҚОСЫМША Е
ҚОСЫМША Ж
ҚОСЫМША З
ҚОСЫМША И
ҚОСЫМША К
ҚОСЫМША Л.М
ҚОСЫМША Н
ҚОСЫМША О
ҚОСЫМША П
ҚОСЫМША Р 4
6
6
8
17
17
23
40
52
52
53
62
63
67
68
70
72
74
75
76
78
79
80
81
82
83
84
86
1. ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ.ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ НОРМАТИВТІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы
1.2. Қазақстан Республикасының азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы заңнамасы
2. ӘЛЕМДЕГІ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЗЫҚ.ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1. Әлемдегі және Қазақстандағы азық.түлік дағдарысы проблемалары
2.2. Қазақстандағы азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жағдайын талдау
2.3. Азық.түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейінің мониторингі (статистикалық деректер негізінде)
3. АЗЫҚ.ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ БОЙЫНША СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР
3.1. Проблемалық мәселелерді шешу үшін алға қойған мақсаттар мен міндеттер
3.2. Қабылдануы тиіс шаралар және күтілетін нәтижелер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША А
ҚОСЫМША Б
ҚОСЫМША В
ҚОСЫМША Г
ҚОСЫМША Д
ҚОСЫМША Е
ҚОСЫМША Ж
ҚОСЫМША З
ҚОСЫМША И
ҚОСЫМША К
ҚОСЫМША Л.М
ҚОСЫМША Н
ҚОСЫМША О
ҚОСЫМША П
ҚОСЫМША Р 4
6
6
8
17
17
23
40
52
52
53
62
63
67
68
70
72
74
75
76
78
79
80
81
82
83
84
86
Қазіргідей жаһандық экономиканы дағдарыс елесі кезіп жүрген уақытта азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ісінің өте салмақты мәселеге айналып отырғаны жасырын емес. Әлемдік рынокта азық-түік бағаларының күрт қымбаттауына байланысты Қазақстанда жетіспейтін өнімдерді шығаруға ерекше назар аударылып отыр. Сайып келгенде, бұл халықтың азық-түлікке қолжетімділігін қанағаттандыруды көздейді.
Қазақстан әлемдiк нарыққа азық-түлiк және ауыл шаруашылығы шикiзатын iрi өндiрушi және жеткiзушi болып табылады. Ол ФАО-нiң мәлiметi бойынша астықты, картопты, көкөнiстi, сондай-ақ мал шаруашылығы өнiмдерiн – ет пен сүттi негiзгi өндiрушi әлемнiң 26 елiнiң қатарына кiредi.
Әлемдік азық-түлік дағдарысы іс жүзінде барлық мемлекеттерді экономиканың агарарлық секторына мұқият назар аударуға мәжбүрледі. Азық-түлікпен қамтамасыз ету проблемасы экономикалық категориядан саясатқа өтіп барады және агроөнеркәсіп кешені әлемдік экономиканың маңызды стратегиялық секторы болып отыр. Бүгінгі өмір шындығы осы. Барлық уақытта мемлекет экономикалық дағдарыстан ауылшаруашылығын ынтыландыру есебінен және оның мультипликативті әсерінен шыққандығы тарихтан белгілі. Осының барлығы қазіргі күрделі жағдайда еліміздің агроөнеркәсіп кешенін қолдау үшін қосымша дәйек болып табылады.
Қазақстан әлемдiк нарыққа азық-түлiк және ауыл шаруашылығы шикiзатын iрi өндiрушi және жеткiзушi болып табылады. Ол ФАО-нiң мәлiметi бойынша астықты, картопты, көкөнiстi, сондай-ақ мал шаруашылығы өнiмдерiн – ет пен сүттi негiзгi өндiрушi әлемнiң 26 елiнiң қатарына кiредi.
Әлемдік азық-түлік дағдарысы іс жүзінде барлық мемлекеттерді экономиканың агарарлық секторына мұқият назар аударуға мәжбүрледі. Азық-түлікпен қамтамасыз ету проблемасы экономикалық категориядан саясатқа өтіп барады және агроөнеркәсіп кешені әлемдік экономиканың маңызды стратегиялық секторы болып отыр. Бүгінгі өмір шындығы осы. Барлық уақытта мемлекет экономикалық дағдарыстан ауылшаруашылығын ынтыландыру есебінен және оның мультипликативті әсерінен шыққандығы тарихтан белгілі. Осының барлығы қазіргі күрделі жағдайда еліміздің агроөнеркәсіп кешенін қолдау үшін қосымша дәйек болып табылады.
1. «Астық туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 19 қаңтардағы № 143 Заңы // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2001 ж., № 2, 12-құжат; «Егемен Қазақстан» газеті, 2001 жылғы 23 қаңтар, № 14.
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 26 маусымдағы Заңы // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1998 ж., № 11-12, 173-құжат; 2000 ж., № 5, 115-құжат; 2004 ж., № 14, 82-құжат; № 23, 143-құжат; 2005 ж., № 16, 70-құжат; 2007 ж., № 1, 4-құжат.
3. «Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды мемлекеттік реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі заңы // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2005 ж., № 13, 52-құжат; 2007 ж., № 5-6, 42-құжат.
4. «Республикалық астық сараптау» және «Қазтұқымсараптау» Республикалық мемлекеттік кәсіпорындарының мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 2 наурыздағы № 342 қаулысы.
5. «Қазақстан Республикасында ішкі астық рыногын тұрақтандыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 24 сәуірдегі № 633 қаулысы.
6. «Астықтың мемлекеттік экспорттық ресурстарын қалыптастыру жөніндегі кезек күттірмейтін шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 13 желтоқсандағы № 1841 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2000 ж., № 55, 602-құжат; «Егемен Қазақстан» газеті, 2000 жылғы 20 желтоқсандағы № 321
7. «Астықтың мемлекеттік ресурстарымен және агенттің өзінің қаржы-шаруашылық қызметінде жасалатын операцияларды жеке есепке алу жөніндегі бухгалтерлік есептің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 5 наурыздағы № 330 қаулысы.
8. «Мемлекеттік астық ресурстарын қалыптастыру, сақтау, жаңарту, орнын ауыстыру және пайдалану ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 28 наурыздағы № 394 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2001 ж., № 12, 129-құжат.
9. «2003 жылғы егіннің астығын мемлекеттік сатып алудың кейбір мәселелері және Мемлекеттік астық ресурстарын сақтау бойынша көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу ережесі мен Мемлекеттік астық ресурстарының орнын ауыстыру бойынша көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 26 ақпандағы № 205 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2003 ж., № 9, 103-құжат.
10. «Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгiнiң Экономиканы және қаржы жүйесiн тұрақтандыру жөнiндегi 2009-2010 жылдарға арналған бiрлескен iс-қимыл жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 25 қарашадағы № 1085 қаулысы.
11. Әліпбай С. Азық-түлік қауіпсіздігі – жауапты міндет // Егемен Қазақстан газеті, 2007 жылғы 14 желтоқсан, № 97.
12. Әліпбай С. Астық бағасы рекордтық межеге шықты // Егемен Қазақстан газеті, 2007 жылғы 7 қыркүйек, № 108.
13. Бүкіл әлемдегі 854 млн. адам ұзақ уақытқа созылған аштықтан зардап шегіп отыр – БҰҰ // «Қазақстан бүгін», 2008 жылғы 6 мамыр.
14. БҰҰ басшысы Сауд Арабиясының мұнай бағасының күрт көтерілуіне арналған кездесу өткізу бастамасын қолдады // «Қазақстан бүгін», 2008 жылғы 16 маусым.
15. БҰҰ әлемдік дағдарысқа байланысты қам-қарекет жасау жөніндегі тобының бірінші бас қосуы өткізілді // «Қазақстан бүгін», 2008 жылғы 13 маусым.
16. «Ауылға жаңа тұрпат керек». ҚР Ауыл шаруашылығы министрі С. Үмбетовтің сұхбаты // Егемен Қазақстан газеті, 2005 жылғы 29 маусым, № 143-146.
17. Шайынғазы С. Негізгі өнімге негіз қалай қалануда? // Егемен Қазақстан газеті, 2008 жылғы 12 қараша, № 97.
18. Азық-түлік дағдарысын шешу үшін жаңа даму стратегиясы қажет – БҰҰ // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2008 жылғы 21 мамыр.
19. Қазақстан Азиядағы ынтымақтастық диалогына мүше елдерді азық-түлік қауіпсіздігі проблемасын белсендірек шешуге шақырды // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2008 жылғы 16 қазан.
20. Қазақстан ғаламдық азық-түлік дағдарысын еңсеруге үлес қосуға дайын // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2008 жылғы 29 қыркүйек.
21. Б. Айболатұлы. Ауыл шаруашылығына шетелдік қаржы ағыны құйыла бастамақ // «Айқын» газеті, 2008 жылғы 26 маусым.
22. Астық экспортына бұдан былай тыйым салынбайды // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2009 жылғы 26 ақпан.
23. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 тамыздағы № 754 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 32, 355-құжат; «Егемен Қазақстан» газеті, 2007 жылғы 21 қыркүйек, №297-298.
24. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсiптiк кешенiн тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын iске асыру жөнiндегi 2006-2008 жылдарға арналған бiрiншi кезектегi шаралар бағдарламасын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 6 наруыздағы № 149 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 8, 69-құжат.
25. Үкіметтің 2008 жылдағы қызметі: агроөнеркәсіптік кешен // Қазақпарат – 2009 жылғы 13 қаңтар.
26. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін орнықты дамыту жөніндегі 2009-2011 жылдарға арналған шаралар кешенін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 қарашадағы № 1106 қаулысы.
27. Мақсат – әлемдегі азық-түлік тапшылығының алдын алу (ҚР Ауыл шаруашылығы министрі А. Күрішбаевтың агроөнеркәсіп кешенінің жаңа бағыт-бағдары туралы мақаласы // ҚазАқпарат, 2008 жылғы 12 шілде.
28. Төреханов А.Ә., Каримов Ж.К., Дәленов Ш.Д. Ірі қара шаруашылығы. – Алматы, «Триумф «Т», 2006 ж.
29. 2008 жылғы жарияланымдар. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. – Астана, «Жарқын Ко», 2008 ж.
30. 2003 жылғы Қазақстан Республикасы бойынша шикізаттың, өндірістік-техникалық мақсаттағы өнімдер мен тұтыну тауарларының аса маңызды түрлерінің ресурстары мен пайдалану (статистикалық анықтамалық). – Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, Алматы, «Қазстатақпарат», 2005 ж.
31. Аграрлы Қазақстан. Алматы, «Тау Қайнар», 2005 ж., 488 б.
32. Дәуренбеков Т., Сейтбеков Л., Қышқашев С. Ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру саласының орысша-қазақша сөздігі. – Алматы, «Ана тілі», 1996 ж., 144-б.
33. Қазақстан – цифрларда (статистикалық жинақ). Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. – Алматы, «Қазстатақпарат», 2005 ж.
34. Қазақстан. – Алматы, «Қаржы-Қаражат», 1996 ж.
35. Қазақстан және оның өңірлері: статистикалық жинақ. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі.– Алматы, «Қазстатақпарат», 2005 ж.
36. Қазақстан Республикасы мен оның өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының статистикалық көрсеткіштері. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. – Алматы, «Қазстатақпарат», 2006 ж.
37. Күлеев С.Т., Жарасбаева А.М., Рахметов Е.Ш., Өрісбаева А.А. Қазақстан Республикасының аграрлық құқығы. – Алматы, «HAS», 2005 ж.
38. Қамбарова Х., Тимофеева О., Морозов А. Қазіргі Қазақстан. – Алматы, «Рандеву», 2006 ж., 300-б.
39. Құралұлы А. Мал шаруашлығына, егіншілікке, аңшылыққа байланысты терминдер мен сөз тіркестерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, «Өнер», 2007 ж., 104-б.
40. Маусунбаева Л.Н., Дүйсенбай Қ.Б. Нарықтық экономикада ауылшаруашлық өнімдерді өндірудің ерекшелігі. – Семей, 2008 ж., 240-б.
41. Әбділдин С.Ә. Әлеуметтік-экономикалық дамуды жоспарлау. – Алматы, «Агроуниверситет», 1999 ж., 142-б.
42. Әлібаев Т.Е., Есахаева Д.А., Садықова Ә.С. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және сақтау технологиясы. – Астана, «Фолиант», 2003 ж., 32-б.
43. Аяпов К.Ж., Кампитова Г.А., Мажитова Р.С. Жеміс шаруашылығы. – Алматы, «Сөздік-Словарь», 2005 ж., 320-б.
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 26 маусымдағы Заңы // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1998 ж., № 11-12, 173-құжат; 2000 ж., № 5, 115-құжат; 2004 ж., № 14, 82-құжат; № 23, 143-құжат; 2005 ж., № 16, 70-құжат; 2007 ж., № 1, 4-құжат.
3. «Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды мемлекеттік реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі заңы // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2005 ж., № 13, 52-құжат; 2007 ж., № 5-6, 42-құжат.
4. «Республикалық астық сараптау» және «Қазтұқымсараптау» Республикалық мемлекеттік кәсіпорындарының мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 2 наурыздағы № 342 қаулысы.
5. «Қазақстан Республикасында ішкі астық рыногын тұрақтандыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 24 сәуірдегі № 633 қаулысы.
6. «Астықтың мемлекеттік экспорттық ресурстарын қалыптастыру жөніндегі кезек күттірмейтін шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 13 желтоқсандағы № 1841 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2000 ж., № 55, 602-құжат; «Егемен Қазақстан» газеті, 2000 жылғы 20 желтоқсандағы № 321
7. «Астықтың мемлекеттік ресурстарымен және агенттің өзінің қаржы-шаруашылық қызметінде жасалатын операцияларды жеке есепке алу жөніндегі бухгалтерлік есептің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 5 наурыздағы № 330 қаулысы.
8. «Мемлекеттік астық ресурстарын қалыптастыру, сақтау, жаңарту, орнын ауыстыру және пайдалану ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 28 наурыздағы № 394 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2001 ж., № 12, 129-құжат.
9. «2003 жылғы егіннің астығын мемлекеттік сатып алудың кейбір мәселелері және Мемлекеттік астық ресурстарын сақтау бойынша көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу ережесі мен Мемлекеттік астық ресурстарының орнын ауыстыру бойынша көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 26 ақпандағы № 205 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2003 ж., № 9, 103-құжат.
10. «Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгiнiң Экономиканы және қаржы жүйесiн тұрақтандыру жөнiндегi 2009-2010 жылдарға арналған бiрлескен iс-қимыл жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 25 қарашадағы № 1085 қаулысы.
11. Әліпбай С. Азық-түлік қауіпсіздігі – жауапты міндет // Егемен Қазақстан газеті, 2007 жылғы 14 желтоқсан, № 97.
12. Әліпбай С. Астық бағасы рекордтық межеге шықты // Егемен Қазақстан газеті, 2007 жылғы 7 қыркүйек, № 108.
13. Бүкіл әлемдегі 854 млн. адам ұзақ уақытқа созылған аштықтан зардап шегіп отыр – БҰҰ // «Қазақстан бүгін», 2008 жылғы 6 мамыр.
14. БҰҰ басшысы Сауд Арабиясының мұнай бағасының күрт көтерілуіне арналған кездесу өткізу бастамасын қолдады // «Қазақстан бүгін», 2008 жылғы 16 маусым.
15. БҰҰ әлемдік дағдарысқа байланысты қам-қарекет жасау жөніндегі тобының бірінші бас қосуы өткізілді // «Қазақстан бүгін», 2008 жылғы 13 маусым.
16. «Ауылға жаңа тұрпат керек». ҚР Ауыл шаруашылығы министрі С. Үмбетовтің сұхбаты // Егемен Қазақстан газеті, 2005 жылғы 29 маусым, № 143-146.
17. Шайынғазы С. Негізгі өнімге негіз қалай қалануда? // Егемен Қазақстан газеті, 2008 жылғы 12 қараша, № 97.
18. Азық-түлік дағдарысын шешу үшін жаңа даму стратегиясы қажет – БҰҰ // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2008 жылғы 21 мамыр.
19. Қазақстан Азиядағы ынтымақтастық диалогына мүше елдерді азық-түлік қауіпсіздігі проблемасын белсендірек шешуге шақырды // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2008 жылғы 16 қазан.
20. Қазақстан ғаламдық азық-түлік дағдарысын еңсеруге үлес қосуға дайын // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2008 жылғы 29 қыркүйек.
21. Б. Айболатұлы. Ауыл шаруашылығына шетелдік қаржы ағыны құйыла бастамақ // «Айқын» газеті, 2008 жылғы 26 маусым.
22. Астық экспортына бұдан былай тыйым салынбайды // «Қазақстан Бүгін» – Gazeta.kz. 2009 жылғы 26 ақпан.
23. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 тамыздағы № 754 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 32, 355-құжат; «Егемен Қазақстан» газеті, 2007 жылғы 21 қыркүйек, №297-298.
24. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсiптiк кешенiн тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын iске асыру жөнiндегi 2006-2008 жылдарға арналған бiрiншi кезектегi шаралар бағдарламасын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 6 наруыздағы № 149 қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., № 8, 69-құжат.
25. Үкіметтің 2008 жылдағы қызметі: агроөнеркәсіптік кешен // Қазақпарат – 2009 жылғы 13 қаңтар.
26. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін орнықты дамыту жөніндегі 2009-2011 жылдарға арналған шаралар кешенін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 қарашадағы № 1106 қаулысы.
27. Мақсат – әлемдегі азық-түлік тапшылығының алдын алу (ҚР Ауыл шаруашылығы министрі А. Күрішбаевтың агроөнеркәсіп кешенінің жаңа бағыт-бағдары туралы мақаласы // ҚазАқпарат, 2008 жылғы 12 шілде.
28. Төреханов А.Ә., Каримов Ж.К., Дәленов Ш.Д. Ірі қара шаруашылығы. – Алматы, «Триумф «Т», 2006 ж.
29. 2008 жылғы жарияланымдар. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. – Астана, «Жарқын Ко», 2008 ж.
30. 2003 жылғы Қазақстан Республикасы бойынша шикізаттың, өндірістік-техникалық мақсаттағы өнімдер мен тұтыну тауарларының аса маңызды түрлерінің ресурстары мен пайдалану (статистикалық анықтамалық). – Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, Алматы, «Қазстатақпарат», 2005 ж.
31. Аграрлы Қазақстан. Алматы, «Тау Қайнар», 2005 ж., 488 б.
32. Дәуренбеков Т., Сейтбеков Л., Қышқашев С. Ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру саласының орысша-қазақша сөздігі. – Алматы, «Ана тілі», 1996 ж., 144-б.
33. Қазақстан – цифрларда (статистикалық жинақ). Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. – Алматы, «Қазстатақпарат», 2005 ж.
34. Қазақстан. – Алматы, «Қаржы-Қаражат», 1996 ж.
35. Қазақстан және оның өңірлері: статистикалық жинақ. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі.– Алматы, «Қазстатақпарат», 2005 ж.
36. Қазақстан Республикасы мен оның өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының статистикалық көрсеткіштері. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. – Алматы, «Қазстатақпарат», 2006 ж.
37. Күлеев С.Т., Жарасбаева А.М., Рахметов Е.Ш., Өрісбаева А.А. Қазақстан Республикасының аграрлық құқығы. – Алматы, «HAS», 2005 ж.
38. Қамбарова Х., Тимофеева О., Морозов А. Қазіргі Қазақстан. – Алматы, «Рандеву», 2006 ж., 300-б.
39. Құралұлы А. Мал шаруашлығына, егіншілікке, аңшылыққа байланысты терминдер мен сөз тіркестерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, «Өнер», 2007 ж., 104-б.
40. Маусунбаева Л.Н., Дүйсенбай Қ.Б. Нарықтық экономикада ауылшаруашлық өнімдерді өндірудің ерекшелігі. – Семей, 2008 ж., 240-б.
41. Әбділдин С.Ә. Әлеуметтік-экономикалық дамуды жоспарлау. – Алматы, «Агроуниверситет», 1999 ж., 142-б.
42. Әлібаев Т.Е., Есахаева Д.А., Садықова Ә.С. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және сақтау технологиясы. – Астана, «Фолиант», 2003 ж., 32-б.
43. Аяпов К.Ж., Кампитова Г.А., Мажитова Р.С. Жеміс шаруашылығы. – Алматы, «Сөздік-Словарь», 2005 ж., 320-б.
Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1. ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ
НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы 6
1.2. Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз6
ету саласындағы заңнамасы
2. ӘЛЕМДЕГІ және қазақстандағы АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ8
ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1. Әлемдегі және Қазақстандағы азық-түлік дағдарысы проблемалары17
2.2. Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету 17
жағдайын талдау
2.3. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейінің
мониторингі (статистикалық деректер негізінде) 23
3. АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ БОЙЫНША СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТТАР 40
3.1. Проблемалық мәселелерді шешу үшін алға қойған мақсаттар мен
міндеттер
3.2. Қабылдануы тиіс шаралар және күтілетін нәтижелер 52
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША А 52
ҚОСЫМША Б
ҚОСЫМША В 53
ҚОСЫМША Г 62
ҚОСЫМША Д 63
ҚОСЫМША Е 67
ҚОСЫМША Ж 68
ҚОСЫМША З 70
ҚОСЫМША И 72
ҚОСЫМША К 74
ҚОСЫМША Л-М 75
ҚОСЫМША Н 76
ҚОСЫМША О 78
ҚОСЫМША П 79
ҚОСЫМША Р 80
81
82
83
84
86
КІРІСПЕ
Қазіргідей жаһандық экономиканы дағдарыс елесі кезіп жүрген уақытта
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ісінің өте салмақты мәселеге
айналып отырғаны жасырын емес. Әлемдік рынокта азық-түік бағаларының күрт
қымбаттауына байланысты Қазақстанда жетіспейтін өнімдерді шығаруға ерекше
назар аударылып отыр. Сайып келгенде, бұл халықтың азық-түлікке
қолжетімділігін қанағаттандыруды көздейді.
Қазақстан әлемдiк нарыққа азық-түлiк және ауыл шаруашылығы шикiзатын
iрi өндiрушi және жеткiзушi болып табылады. Ол ФАО-нiң мәлiметi бойынша
астықты, картопты, көкөнiстi, сондай-ақ мал шаруашылығы өнiмдерiн – ет пен
сүттi негiзгi өндiрушi әлемнiң 26 елiнiң қатарына кiредi.
Әлемдік азық-түлік дағдарысы іс жүзінде барлық мемлекеттерді
экономиканың агарарлық секторына мұқият назар аударуға мәжбүрледі. Азық-
түлікпен қамтамасыз ету проблемасы экономикалық категориядан саясатқа өтіп
барады және агроөнеркәсіп кешені әлемдік экономиканың маңызды стратегиялық
секторы болып отыр. Бүгінгі өмір шындығы осы. Барлық уақытта мемлекет
экономикалық дағдарыстан ауылшаруашылығын ынтыландыру есебінен және оның
мультипликативті әсерінен шыққандығы тарихтан белгілі. Осының барлығы
қазіргі күрделі жағдайда еліміздің агроөнеркәсіп кешенін қолдау үшін
қосымша дәйек болып табылады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Дүниежүзіндегі ең ірі азық-түлік
өнімдерін өндіруші және тұтынушы елдермен көршілес орналасқан Қазақстанның
азық-түлік қауіпсіздлігіне қатер төндірмеу үшін ішкі рынокты реттеудің
маңызы зор.
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету дүниежүзілік азық-түлік
ресурстарының жетіспеушілігі сезілген ХХ ғасырдың 70-жылдарынан бері
әлемдік қоғамдастықтың назарын аударып келеді. Азық-түлік қауіпсіздігі
прблемасы жаһандық сипатқа ие: тамақ өнімдерін өндіру, бөлу және саудалау
қай мемлекет болмасын, оның халқы аштықтан, тойып тамақ жемеуден немесе
сапасыз тамақ өнімдерінен зардап шеге ме немесе азық-түлік тауарларымен
жеткілікті деңгейде қамтамасыз етілген бе дегенге қарамастан әрбір
мемлекеттік толғандырады.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың өткен жылы Үкіметтің кеңейтілген отырысында
әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы тұрақтандыру жөнінде Үкімет
пен Ұлттық банк, орталық және жергілікті атқарушы органдар алдына қойған
міндеттері дамуымыздың жаңа сипатын айқындап берді.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Жалпы Қазақстанның экономикасына қатысты
отандық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде Қазақстанның азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қызметтерің ерекшеліктері мен оның
алдын алу проблемалары жеткілікті зерттелмеген.
Зерттеу жұмысының маңыздылығы Қазақстанда бұл мәселелердің шеңбері әлі
де қандай да бір теориялық зерттеулер мен ғылыми жұмыстардың обьектісі бола
қоймағандығына байланысты да біршама арта түседі.
Осыған орай, біздің зерттеу жұмысымыздың мақсаты мен міндеті –әлемдік
деңгейде өзекті проблемалардың біріне айналып отырған азық-түлік
қауіпсізідігін қамтамасыз ету саласында Қазақстан тарапынан қабылданған
шараларға, мәселенің қазіргі жай-күйіне және болашағына қатысты қоғамдық
және ғылыми пікірлерді талдау болып табылады.
Жұмыстың зерттеу объектісі: Қазақстанда азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету саласында қабылданған нормативтік құқықтық актілер, осы
мәселеге қатысты Үкімет тарапынан қабылданған шаралар және статистикалық
деректер көзі.
Диплом жұмысын жазуда мынадай ғылыми зерттеу әдістері пайдаланылды:
салыстырмалы талдау және жүйелі құрылымдық, статистикалық талдау, салыстыру
әдістері.
Жұмыс тақырыпты егжей-тегжейлі талдап, саралауға арналған кіріспеден,
үш тараудан, қорытындыдан, қосымша мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады. Атап айтсақ:
Бірінші тарауда жалпы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы,
соның ішінде Қазақстан Республикасы заңнамасындағы азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету қызметінің сипаты қарастырылады.
Екінші тарауда әлемдегі азық-түлік қауіпсізідігін қамтамасыз ету
саласындағы қабылданып жатқан шаралар және Қазақстанның дүниежүзілік
экономиканы көтеруге қосып жатқан үлесі кең түрде талданды.
Үшінші тарауда Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
бойынша алдағы стратегиялық бағыттарына қатысты мәселелер қарастырылады.
1. ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ НОРМАТИВТІК-
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы
Астық туралы Қазақстан Республикасының 2001 жылғы
19 қаңтардағы Заңында азық-түлік қауіпсіздігіне мынадай түсініктеме
беріледі: азық-түліктік қауіпсіздік – сыртқы және ішкі жағдайларға
қарамастан, тамақтанудың физиологиялық нормаларына сәйкес халықтың тамақ
өнімдеріне деген қажеттерін қанағаттандыратын тиісті ресурстармен,
әлеуетпен және кепілдіктермен қамтамасыз етілген экономиканың, соның ішінде
оның агроөнеркәсіптік кешенінің жай-күйі [1].
Ал, Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы
1998 жылғы 26 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңында: азық-түлік
қауіпсіздігі – экономиканың, соның ішінде агроөнеркәсіптік кешеннің
мемлекет халықтың азық-түлік тағамдары мен ауыз суға деген құқығы мен
қажеттілігін тұлғаның физикалық және әлеуметтік дамуы, тұрғын халықтың
денсаулығы мен ұдайы өсуін қамтамасыз ету үшін жеткілікті физиологиялық
тұтыну нормаларында көзделген сан мен сапада қамтамасыз етуге қабілетті жай-
күйі, [2] – деген анықтама беріледі.
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азық-түлік
қауіпсіздігі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес, Қазақстан Республикасының Ұлттық
қауіпсіздігі туралы 1998 жылғы 26 маусымдағы Қазақстан Республикасының
Заңына мынадай толықтырулар енгізілді:
24-1-бап. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету әлеуметтік-саяси, сауда-
экономикалық, соның ішінде кеден-тарифтік және тарифтік емес, ғылыми-
техникалық, ұйымдастыру, ақпараттық, әкімшілік және азық-түлік дағдарысының
алдын алуға және (немесе) жеңуге бағытталған өзге де шараларды әзірлеу мен
іске асыру арқылы жүзеге асырылады.
2. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету:
1) Азық-түлік жасына, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрған және
тұратын жеріне қарамастан тұтынудың физиологиялық нормаларына сәйкес азық-
түлік тауарларының физикалық және экономикалық қол жетімділігін қамтамасыз
ету;
2) Қазақстан Республикасында өндірілетін және сатылатын азық-түлік
тауарлары сапасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкестігі;
3) ішкі және сыртқы қолайсыз факторлардың әсеріне қарамастан ауыл
шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарын қалыптастыру, жаңарту және
толықтыру;
4) барлық жеке меншік нысандары ұйымдарын агроазық-түлік нарығына қол
жеткізу жолымен тең бәсекелі ортаны құру;
5) мемлекет пен жеке кәсіпкерліктің өзара іс-қимылы мен
ынтымақтастығы;
6) азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінде қоғамдық
бірлестіктердің, кәсіпкерлер қауымдастықтарының (одақтарының) рөлін
арттыруға жәрдемдесу;
7) агроазық-түлік нарығының жай-күйі туралы ақпараттың ашықтығы
принциптерінен құралады.
3. Мынадай:
1) азық-түлік қауіпсіздігінің жай-күйін төмендететін;
2) азық-түлік тауарларына бағаның көтерілуін, азық-түліктің ішкі
ресурстарының төмендеуін өршітетін;
3) азық-түлік тауарларын елден тысқары жерлерге заңсыз
(контрабандалық) шығаруға ықпал ететін шешімдер мен әрекеттер қабылдауға
жол берілмейді.
4. Қазақстан Республикасының Үкіметі азық-түлік қауіпсіздігінің жай-
күйі нашарлаған кезде азық-түлік тауарларының экспорты мен импортына
уақытша тыйымдар мен шектеулер енгізуі мүмкін. [2]
Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды мемлекеттік реттеу
туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі Заңының 19-1-
бабына сәйкес, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өлшемдері:
1) азық-түлік тауарларына физикалық қол жетімділік;
2) азық-түлік тауарларына экономикалық қол жетімділік;
3) тамақ өнімі қауіпсіздігінің кепілдігі болып табылады.
Ал, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі бағыттары:
1) ішкі агроазық-түлік нарығын молықтыру үшін, соның ішінде отандық
ауыл шаруашылығы өнімі мен оны қайта өңдеу өнімдерін өндірушілерді қолдау
жолымен қажетті жағдайлар жасау;
2) азық-түліктің ішкі ресурстарына қатысты азық-түлік қауіпсіздігі жай-
күйінің мониторингі;
3) азық-түлік тауарларына сұраныс пен ұысынсты болжау;
4) азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеттерін орындауға
бағытталған агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың мемлекеттік, салалық
(секторалдық), өңірлік бағдарламаларын орындауды іске асыру;
5) тамақ өнімінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
6) орталық және жергілікті атқарушы әрі өкілді органдардың
агроөнеркәсіптік кешені субъектілері мен өзара іс-қимылы болып табылады
[3].
Азық түлік қауіпсіздігі:
- ауыл шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарын қалыптастыру;
астық туралы заңнамаға сәйкес мемлекеттік астық ресурстарын қалыптастыру;
- Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін ережелерге сәйкес ауыл
шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарын пайдалану;
- азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейінің мониторингі мен
талдауы;
- генетикалық түрлендірілген тамақ өнімдерін, генетикалық
түрлендірілген организмдерді қамтитын азық-түлік тауарларын ауыл
шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарына сатып алуды болдырмау жолымен
қамтамасыз етіледі [3].
Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды мемлекеттік реттеу
туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі Заңының 19-3-бабы
6-тармақшасына сәйкес, егер азық-түлік тауарларының жылдық өндірісі
республикада физиологиялық тұтыну нормаларына сәйкес тұрғындардың жылдық
қажеттілігінің 80 пайызынан төмен болса, онда Қазақстан Республикасының
азық-түлік қауіпсіздігі қамтамасыз етілмеген деп саналады.
1.2. Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
саласындағы заңнамасы
Елбасымыз 1997 жылғы Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы атты Қазақстан халқына
Жолдауында еліміздің қолда бар сегіз артықшылығын санамалай келіп:
Алтыншысы. Біздің ауқымды алқаптарымыз, ауыл шаруашылығы жерлеріміз –
орасан зор әлеуетіміз. Көптеген өлшемдер бойынша біз Канада мен Австралияға
ұқсаспыз, бізге тек бір нәрсе – олардың өнімділігі мен экспорттық әлеуеті
жетіспейді. Бұл жерде де, тағы да, ең бастысы – нақты және тиімді
стратегия, адамдар мен капитал, – дейді. Одан әрі Ұзақ мерзімді басым
мақсаттар мен оларды іске асыру стратегияларының 3-басымдығына
(Шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық экономикаға
негізделген экономикалық өсу) тоқтала отырып: 2010 жылға дейінгі бастапқы
кезеңде өз мүмкіндіктері мен бәсекелестік қабілеті тұрғысынан келешегі бар
еңбекті қажет ететін салаларға көңіл бөлу керек. Бұл, басымдық тәртібімен
айтар болсақ – ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл
және тамақ өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау.
Осы салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана
емес, жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі
уақытта ерекше маңызды нәрсе. Экономикалық өрлеудің еліміздің дамуы үшін
қаншалықты маңызды екенін баршамыз түсінеміз... Сондықтан бұл басымдық
бүгін де, ертең де және алдағы отыз жылдың ішінде де ең маңызды
басымдықтардың бірі болып қала береді, – деп атап өтеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 2 наурыздағы № 342
қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің
жанындағы Республикалық астық сараптау және Қазтұқымсараптау шаруашылық
жүргізу құқығындағы Республикалық мемлекеттік кәсіпорындарын қосу жолымен
Қазагрэкс Республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта ұйымдастырылды.
Аталған кәсіпорын қызметінің негізгі нысанасы заңдарға сәйкес:
- астық пен оның өңделген өнімдерінің сақталуын және сапасын сараптау,
тиісті сертификаттар бере отырып, астық пен оның өңделген өнімдерінің
сапасын белгіленген тәртіппен сертификаттық сынау;
- жаңа егін астығының сапасын бағалау және оның ұтымды пайдалану
жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
- ауыл шаруашылығы өсімдіктері тұқымдарының сорттық және себу
сапаларын тексеруді (сараптауды) және оларды құжаттауды жүзеге асыру болып
табылады [4].
Республикадағы ішкі астық рыногын тұрақтандыру мәселесі де Үкіметтің
үнемі бақылауында болып табылады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 24 сәуірдегі № 633 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі
мәжілісінің 2000 жылғы 11 сәуірдегі № 10 хаттамалық шешімін орындау
мақсатында Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы Жабық акционерлік қоғамы
облыстардың, Алматы және Астана қалалары әкімдерінің қатысуымен елдің ішкі
рыногында астық өңдеумен айналысатын отандық шаруашылық жүргізуші
субъектілерге 150 мың тоннаға дейінгі көлемде Қазақстан
Республикасының мемлекеттік экспорттық астық ресурстарының бөлігін сатуды,
сатып алушылармен алынған астықтың көлемін мақсатты пайдаланудың және оны
сату кезінде ішкі рыноктағы ұнға тұрақтандыру бағаларын белгілеудің негізгі
шарттары анықталған тиісті шаралар жасасуды қамтамасыз етіп келеді [5].
Осылайша, астықтың мемлекеттік экспорттық ресурстарын қалыптастыру
жөніндегі кезек күттірмейтін шаралар қабылданып келеді [6].
2001 жылы республикада астықты өндіру, сақтау және сату процесінде
пайда болатын қатынастырды реттеу мақсатында Астық туралы Қазақстан
Республикасының 2001 жылғы 19 қаңтардағы Заңы қабылданды. Ондағы басты
мақсат астық рыногын мемлекеттік басқару мен реттеудің мақсаттарын айқындау
болып табылады. Аталған заңның 3-бабында бұл мақсаттар айқын ашып
көрсетіледі:
1) Қазақстан Республикасының азық-түліктік қауіпсіздігін, техникалық
реттеу саласындағы қауіпсіздікті (бұдан әрі – қауіпсіздік) және жұмылдыру
дайындығын қамтамасыз ету;
2) астық бағасының демпингіне жол бермеу;
3) астық өткізу рыногын кеңейту;
4) астық сапасын қамтамасыз ету;
5) фитосанитариялық жағдайды қауіпсіз деңгейде ұстау;
6) табиғи-климаттық жағдайларды және рынок конъюктурасын ескере
отырып, астық өндіру құрылымын оңтайландыру және астықты өндіру, сақтау мен
сату технологиясын жетілдіру;
7) жемдік астықтың мемлекеттік ресурстары көлемінің шегінде мал
шаруашылығы мен құс шаруашылығында азықтың ықтимал тапшылығын жою;
8) астық өндіру ісінде инвестиция, кредит, салық және кеден саясатын
қалыптастыру;
9) астықтың қауіпсіздігіне және сапасына қатысты тұтынушыларды
жаңылыстыруға әкеп соғатын әрекеттердің алдын алу болып табылады [1].
Заңның 5-бабының 7) тармақшасын орындау мақсатында Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 5 наурыздағы № 330 қаулысымен Астықтың
мемлекеттік ресурстарымен және агенттің өзінің қаржы-шаруашылық қызметінде
жасалатын операцияларды жеке есепке алу жөніндегі бухгалтерлік есептің
ережесі бекітілді [7]. Мұндағы мемлекеттік астық ресурстарын басқару
жөніндегі агент Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы Ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамы болып табылады [7].
Мемлекеттік астық ресурстарын мемлекеттік басқаруды тәртіпке келтіру
мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 28
наурыздағы № 394 қаулысымен Мемлекеттік астық ресурстарын қалыптастыру,
сақтау, жаңарту, орнын ауыстыру және пайдалану ережесі бекітілді. Ереже
мемлекеттік азық-түліктік астық резервін, мемлекеттік жемдік астық
ресурстарын және мемлекеттік тұқым ресурстарын қалыптастыру, сақтау,
жаңарту, орнын ауыстыру және пайдалану, сондай-ақ мемлекеттік сатылатын
астық ресурстарын қалыптастыру, сақтау және сату тәртібін реттейді.
Ереженің 2-тарауына сәйкес, мемлекеттік азық-түліктік астық резервін
қалыптастыру және жыл сайын жаңарту астықты республикалық бюджет қаражаты
есебінен сатып алу не астықты мемлекеттік сатылатын астық ресурстарынан
аудару жолымен жүзеге асырылады. Мемлекеттік азық-түліктік астық резервін
қалыптастыру және жаңарту процесінде босаған астық көлемі мемлекеттік
сатылатын астық ресурстарына жіберіледі.
Астық туралы заңның 11-бабына сәйкес, мемлекеттік астық ресурстары:
1) мемлекеттік азық-түліктік астық резервтерінен;
2) мемлекеттік жемдік астық ресурстарынан;
3) мемлекеттік тұқым ресурстарынан;
4) мемлекеттік сатылатын астық ресурстарынан тұрады.
Мемлекеттік азық-түліктік астық резерві:
1) Қазақстан Республикасының жұмылдыру қажеттерін;
2) Қазақстан Республикасының азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз
етуге арналған.
Мемлекеттік жемдік астық ресурстары мал шаруашылығы мен құс
шаруашылығының азық жөніндегі қажеттерін қамтамасыз етуге арналған, сондай-
ақ техникалық мақсаттар үшін пайдаланылуы мүмкін.
Мемлекеттік тұқым ресурстары – төтенше жағдайлар болғанда ауыл
шаруашылығы тауарларын өндірушілерге көмек көрсету, Қазақстан
Республикасының тұқым материалдарына деген қажеттерін тұрақты қамтамасыз
ету, сорт жаңартуды, сорт алмастыруды жүргізу, мемлекетаралық келісімдерді
орындауды қамтамасыз ету үшін құрылған және соған арналған мемлекеттік
тұқым қоры.
Мемлекеттік сатылатын астық ресурстары – ішкі рынокты реттеу, астықты
экспортқа шығаруды қамтамасыз ету, ішкі рынокта сату, гуманитарлық көмек
көрсету және мемлекеттік азық-түліктік астық резервін, мемлекеттік тұқым
ресурстарын және мемлекеттік жемдік астық ресурстарын жаңарту үшін құрылған
және соған арналған астық қоры [1].
Астық туралы Заң қабылданғаннан кейін елде азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету мақсатында бірнеше нормативтік-құқықтық актілер қабылданды.
Солардың бірі – Астық туралы Қазақстан Республикасы Заңын іске асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2001 жылғы 7 маусымдағы № 773 қаулысы. Аталған қаулыға
сәйкес төмендегідей іс-шаралар атқарылды:
- Астықты және оны қайта өңдеу өнімдерін экспорттау және ішкі сату
кезінде қажетті құжаттарды ресімдеудің тәртібін оңтайландыру туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 8 қаңтардағы № 21 қаулысына
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
- Мемлекеттік ресурстар астығын сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі
шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы әзірленді;
- Астық қабылдау кәсіпорны мен астық иесінің арасындағы астықты
сақтау жөніндегі көпшілікке арнаған шарттардың үлгі нысандарын бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы әзірленді;
- Астық қабылдау кәсіпорындарында астықты сақтау ережесін әзірленіп,
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығымен
бекітілді;
- Элеваторларда астықты және оны қайта өңдеу өнімдерін қабылдау,
сақтау, ұқсату жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін бекіту туралы
ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2000 жылғы 4 сәуірдегі № 97 бұйрығына
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
- Астық қолхаттарын беру, олардың айналым және өтеу ережесін әзірлеу
және бекіту, астық қолхаттарының нысандары (үлгілері) және сипаттамасы
бекітілді;
- Астық рыногінің мониторингі ережесі; Астықтың сандық-сапалық есебін
жүргізу ережесі әзірленіп, ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің бұйрығымен
бекітілді;
- Мемлекеттік астық бағдарламасы – Қазақстан Республикасының астық
рыногы мен астық индустриясының даму стратегиясы туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы әзірленді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 26 ақпандағы № 205
қаулысының 9-тармағына сәйкес, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсатында мемлекеттік астық қорына сатып алынатын астықтың сапалық
көрсеткіштерінің мынадай талаптары бекітілді [9]:
өнімнің атауы өлшем көрсеткіш
бірлігі
1) азық-түліктік жұмсақ бидай:
табиғи салмақ, гл 750-ден кем емес
ылғалдығы % 13,5-тен көп емес
дән маңызының жалпы үлесі % 23,0-ден кем емес
дән маңызының сапасы тобы ІІ-ден төмен емес
протеин % 12,0-ден кем емес
мөлдірлігі % 50-ден кем емес
түссіздігі дәреже 1-ден төмен емес
арамшөп қоспасы % 0,2-ден көп емес
дән қоспасы % 3,0-ден көп емес
қалған сапалық көрсеткіштері үшінші сыныпты жұмсақ бидай үшін
1046-2001 ҚР СТ белгілеген нормалар шегінде
2) азық-түліктік қатты бидай:
табиғи салмақ, гл 750-ден кем емес
дән маңызының жалпы үлесі % 25-тен кем емес
мөлдірлігі % 70-тен кем емес
түссіздігі дәреже 1-ден төмен емес
арамшөп қоспасы % 1,0-ден көп емес
дән қоспасы % 4,0-тен көп емес
қалған сапалық көрсеткіштері үшінші сыныпты қатты бидай үшін
1046-2001 ҚР СТ белгілеген нормалар шегінде
3) қытай бұршағының тұқымы:
ылғалдығы % 12,0-ден көп емес
арамшөп қоспасы % 2,0-ден көп емес
майлылық қоспасы % 6,0-ден көп емес
қалған сапалық көрсеткіштері қытай бұршағының тұқымы үшін 17109-88 МЕМСТ
белгілеген нормалар шегінде
2003-2005 жылдарға арналған мемлекеттік Аграрлық азық-түлік
бағдарламасы агроөнеркәсіптік кешенді, яғни шаруашылықтар мен ауылға тән
тіршілікті қаржыландыруды (соның ішінде мал аурулары мен егіншілік
зиянкестеріне қарсы күресу және олардың алдын алу, шаруашылықтар мен халық
қолындағы мал тұқымдарын асылдандыруға жәрдемдесу, т.б.) қарастырады.
Аталған бағдарламадан кейін Агроөнеркәсіп кешенін тұрақты дамытудың
Агроөнеркәсiптiк кешенiн тұрақты дамытудың 2006-
2010 жылдарға арналған тұжырымдамасы және оны iске асыру жөнiндегi 2006-
2008 жылдарға арналған бiрiншi кезектегi шаралар
бағдарламасы қабылданды. Оның мақсаттары мен мiндеттерi:
Мақсаты – салаларының өнiмдiлiгi мен табыстылығын арттыру және отандық
өнiмдердiң ұлттық бәсекелестiк артықшылықтарын дамыту негiзiнде АӨК-iнiң
тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Мiндеттерi:
- ауыл шаруашылығы құрылымдарын аймақтық мамандандыру және iрiлету;
- ылғалқорсақтау технологиясын егiншiлiкке енгiзу;
- суармалы егiншiлiктi дамыту;
- АӨК сапалы техникалық жарақтандыру негiзiнде АӨК салаларының
техникалық жарақтануы және технологиялық жаңаруын қамтамасыз ету;
- кластерлiк басымдылық негiзiнде ықпалдасқан өндiрiстi құру;
- азық-түлiк нарығын реттеудiң жаңа тетiктерiн енгiзу;
- АӨК өнiмiнiң қауiпсiздiгi қаупiн бағалау және сапасын бақылау
жүйесiн жаңарту және нығайтуды қамтамасыз ету;
- ауыл шаруашылығы өнімін бірлесіп өндіру, дайындау, өткізу, қайта
өңдеу, сақтау, тасымалдау, тауарлық-материалдық құндылықтармен жабдықтау
және ауыл шаруашылығы өнімін көтерме саудамен сату жүйесін дамыту;
- қаржылық, сақтандыру инфрақұрылымдары және ақпараттық-маркетингтiк
қамтамасыз ету жолымен АӨК субъектiлерiнiң кәсiпкерлiк белсендiлiгiн
арттыру;
- АӨК-нiң ғылыми-инновациялық инфрақұрылымдарын дамыту және АӨК-нi
кадрлық қамтамасыз етудi жетiлдiру;
- ДСҰ кiру жағдайында АӨК субъектiлерiнiң бәсекеге қабiлеттiгiн
арттыру;
- АӨК салаларын индустрияландыру арқылы ауыл шаруашылығы өндірісін
жеделдетіп дамыту;
- балық өсіру мен балық өнеркәсібін дамыту.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
2008 жылғы 6 ақпандағы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік
саясаттың басты мақсаты атты Қазақстан халқына Жолдауының елімізде азық-
түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде алатын орны ерекше болып табылады.
Мемлекет басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы Қазақстан халқының әл-
ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты Қазақстан
халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарын
орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2008 жылғы 14 наурыздағы № 246 қаулысына сәйкес азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мынадай іс-шаралар бекітілді:
№ Іс-шараның атауы Орындауға жауаптылар Орындалу мерзімі
1. Қазақстан РеспубликасыныңҚР Ауыл шаруашылығы 2008 жылғы
заңнамасына азық-түлік министрлігі желтоқсан
қауіпсіздігін қамтамасыз ҚР Әділет министрлігі
ету ҚР Экономика және
бөлігінде бюджеттік жоспарлау
агроөнеркәсіптік министрлігі
кешенді дамытуды ҚР Еңбек және халықты
мемлекеттік реттеу әлеуметтік қорғау
мәселелері бойынша министрлігі
өзгерістер енгізу туралы ҚР Индустрия және сауда
Заң жобасын әзірлеу министрлігі
2. Ауыл шаруашылығына және ҚР Ауыл шаруашылығы 2008-2011 жж.
тамақ өнеркәсібіне министрлігі қазан
инвестицияларды ұлғайту ҚР Индустрия және сауда
жөніндегі шаралар кешенінминистрлігі
қабылдау ҚР Экономика және
бюджеттік жоспарлау
министрлігі
3. Елдің ішкі қажеттілігі ҚР Ауыл шаруашылығы 2008-2011 жж.
қанағаттандырылмай министрлігі қазан
отырған ҚР Индустрия және сауда
маңызды тамақ өнімдері министрлігі
өндірісін ынталандыру
жөнінде шаралар
кешенін әзірлеу және
қабылдау
Жолдауға сәйкес агроөнеркәсіп кешенінің алдағы аса маңызды міндеттері
мынадай:
Сурет 1 Агроөнеркәсіп кешенінің алдындағы аса маңызды міндеттер
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы соңғы қабылданған
нормативтік құқықтық актілердің бірі – Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң,
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң және Қазақстан Республикасы Қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгiнiң Экономиканы
және қаржы жүйесiн тұрақтандыру жөнiндегi 2009-2010 жылдарға арналған
бiрлескен iс-қимыл жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008
жылғы 25 қарашадағы № 1085 қаулысы. Елдің экономикасы мен қаржы
жүйесін тұрақтандыру мақсатында қабылданған бұл актіде агроөнеркәсiп
сектордың экономиканы тұрақтандыру мен сауықтыру бағыттарының бiрi ретiнде
белгiлеуге мүмкiндiк беретiн негiзгi факторлары ретінде мыналар атап
көрсетіледі:
1. Агроөнеркәсiптiк кешен жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санының
30%-ын шоғырландырады. Сондықтан ол халықты жұмыспен қамту деңгейiн
қолдауға бағытталған шаралардың орталық буыны болып табылады.
2. Ауыл шаруашылығы өнiмдерiне сұраныс жағымсыз экономикалық үрдiстiң
әсерiне ұшырау деңгейi барынша аз.
3. Агроөнеркәсiптiк кешен елдiң азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз
ету жөнiндегi мiндеттi шешедi.
4. Қазақстан экспорт нарығында өнiмнiң бәсеке қабiлеттiлiгiн
қамтамасыз ету үшiн жеткiлiктi түрде салыстырмалы артықшылықтарға ие болып
отыр.
Аталған қаулыға сәйкес көрсетiлген себептерге қарай агроөнеркәсiп
секторындағы өндiрiстi қолдау мен көлемiн кеңейту экономикалық
белсендiлiктiң және халықтың жұмыспен қамтылуының артуына, ал орта мерзiмдi
перспективада – экспортты әртараптандыру мен экономикалық дамудың
орнықтылығын қамтамасыз етуге елеулi түрде оң ықпалын тигiзетін болады.
Агроөнеркәсiптiк кешендi дамытуға арналған республикалық бюджеттен
шығыстар 2009-2011 жылдары 350 млрд. теңгеге болжанған.
Агроөнеркәсiптiк кешендi қолдауға "ҚазАгро" холдингiнен қосымша
1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд. теңге) көлемiнде қаражат берiлетiн болады.
Жобалар әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациялармен бiрлесiп iске асырылатын
болады.
Инвестициялар, ең алдымен, астық секторы, ет және сүт өнiмдерiн қайта
өңдеу және жемiс-көкөнiс дақылдарын өндiру сияқты қолданыстағы секторларды
қолдауға және жаңа экспортқа бағдарланған секторларды дамытуға бағытталатын
болады. Дамыған экспорттық инфрақұрылымдары бар жылыжай шаруашылықтарының,
көкөнiс қоймаларының, құс фабрикаларының, тауарлы-сүт фермаларының, семiрту
алаңдары мен сойыс пункттерiнiң желiлерi құрылатын болады. Қазiргi заманғы
ет өңдеу кешендерiн ұйымдастыру, тамшылатып суландыру технологияларын
қолданып жемiс-көкөнiс дақылдарын өндiрудi және жiңiшке жүн талшығын терең
өңдеудi дамыту, Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту,
аграрлық техникалық маркеттердi құру және дамыту, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы техникасын құрастыру жөнiндегi жобалар iске асырылатын болады
[10].
Елімізде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында қабылданған
соңғы нормативтік құқықтық акті Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік
кешенін орнықты дамыту жөніндегі 2009-2011 жылдарға арналған шаралар
кешенін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28
қарашадағы № 1106 қаулысы болып табылады. Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi
Даму стратегиясын одан әрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы Қазақстан
Республикасы Президентiнiң 2007 жылғы 6 сәуiрдегi № 310 Жарлығымен
бекiтiлген Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл
сайынғы жолдауларын iске асыру жөнiндегi негiзгi бағыттардың (iс-
шаралардың) жалпыұлттық жоспарының 62-тармағына, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң 2007 жылғы 20 сәуiрдегi N 319 қаулысымен бекiтiлген
Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы
жолдауларын iске асыру жөнiндегi негiзгi бағыттардың (iс-шаралардың)
жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2007-
2009 жылдарға арналған бағдарламасын орындау жөнiндегi iс-шаралар
жоспарының 253-тармағына сәйкес әзiрленген. нормативтік құқықтық актінің
мақсаты – агроөнеркәсіптік кешен салаларын орнықты дамыту, республиканың
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, отандық өнімдердің ұлттық
бәсекелестік артықшылықтарын дамыту және аграрлық өндірісті Дүниежүзілік
Сауда Ұйымына кіру шарттарына бейімдеу. Міндеттері:
- ішкі қажеттілікті қамтамасыз ету және экспорттық ресурстарды
қалыптастыру үшін ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлікті тұрақты
өндіру;
- агроөнеркәсіптік кешенді орнықты дамытудың экономикалық жағдайы мен
тетіктерін құру;
- АӨК өнімдерін өндірушілерді қолдау және ауыл шаруашылығы өнімдері
нарығын мемлекеттік реттеу шараларын жүзеге асыру;
- экспорттық тауарлар алу үшін АӨК-нің сапалы бәсекеге қабілетті
өнімін өндіру және т.б.
2. ӘЛЕМДЕГІ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ
ҚАЗАҚСТАН
2.1. Әлемдегі азық-түлік дағдарысы проблемалары және Қазақстан
Қазақстан экономикасы қазіргі күні әлемдік экономикаға жедел түрде
интеграцияланып, соның бір бөлшегіне айналып келе жатыр. Мұндай жағдайда
әлемдік рынокта болып жатқан құбылыстар Қазақстанға да әсер етпей қоймасы
анық. Міне осындай жағдайда Қазақстан Үкіметінің инфляцияға қарсы шараларды
жедел қабылдай отырып, тығырықтан тез шығуы халықаралық қауымдастықтың да
назарын аудара бастады. Мысалы, ТМД елдері осы оңды тәжірибені өз елдерінде
қолданудың жолдарын қарастыру үстінде. Бұл жағдай маңызды экономикалық
бағыттардағы Қазақстанның көшбасшылық рөлі одан әрі беки түскендігін
білдірсе керек.
Әрине, Қазақстан өз ішінде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
жолдарын қарастырып тапқаныменен, жоғарыда айтып кеткеніміздей, әлемдік
экономиканың құрамдас бір бөлшегіне айналып отырған қазіргі сәтте оған тән
құбылыстар мен өзгерістерден тыс қала алмайды. Міне, осындай жағдайларды
ескере келе Қазақстан Үкіметі ТМД көлемінде азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету жөнінде ұсыныс жасады. ТМД елдері премьер-министрлерінің
2007 жылы өткен басқосуында Қазақстанның бұл ұсынысы қолдау тапты.
Осылайша Үкімет еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсатында елдің ішінде де және халықаралық деңгейде де жұмыстар жүргізу
үстінде.
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында шетелдік тәжірибеге
сүйенетін болсақ, Еуроодақ елдерінде азық-түлік өнімдерін өндіру мен оларды
экспорттау ісін мемлекет тарапынан субсидиялауға ерекше мән берілетінін
байқаймыз. Бұл мәселе ДСҰ-ға кіру қарсаңында Қазақстан үшін де барынша
маңызды. Мәселен, Қазақстан ДСҰ-ға қосылған жағдайда азық-түлік өнімдерін
өндіруге деген мемлекеттік қолдауды 10 пайыздық деңгейде сақтап
қалуды көздесе, келіссөздердің қазіргі барысында ДСҰ мүшелері Қазақстанға
негізінен 5 пайызға ғана рұқсат беріп отыр [11].
Халықаралық астық кеңесінің мәліметтері бойынша 2007 жылы әлемдегі
барлық жиналған астық 1 миллиард 656 миллион тоннаны құраған. Бұл 2006
жылғы көрсеткіштен 87 млн. тонна артық. Ал 20007-2008 жылдар аралығындағы
(астық саласындағы маркетингтік жыл 1 шілдеден басталады) әлемдік астық
өндіру көрсеткіші 607 млн. тоннаны құрап, өткен жылғы көрсеткіштен 16 млн.
тоннаға артқан.
Астық өндірісіндегі осындай қолайлы жағдайға қарамастан,
2007 жылдың жылдың шілдесінен бастап негізгі экспорттаушы елдерде астық
бағасының күрт көтерілуі байқалып отыр. Мәселен, әлемдік астық бағасының
қозғалысын білдіретін ірі сауда-саттық орындары – Париж биржасында астықтың
1 тоннасы 272 еуроны құраса, Чикаго астық биржасында 1 тонна бидай бағасы
293 АҚШ долларынан асып түскен.
Осы жағдай елімізге таяу орналасқан рыноктар мен Қазақстанның ішкі
жағдайына да әсер етуде. Мәселен 2006 жылы Ресейде франко-элеватор шартымен
бір тонна 3 сыныптық бидай 145 АҚШ долларын құраған еді. 2007 жылы бір
тонна бидай бағасы 240 АҚШ долларына дейін өсті. Әдетте Қазақстанда астық
жинау науқаны алдында бидай бағасы біршама төмендей түсетін. Ал 2007 жылы
бір тонна бидай бағасы 120 доллардан 207 долларға дейін көтеріліп кетті.
Сөйтіп, әлемдік астық рыногындағы жағдай бойынша алғанда оның бағасы
тарихта бұрын-соңды болмаған өзінің рекордтық межесіне шықты.
2007 жылы астық өндірісінің өсуіне қарамастан, бағаның бұлайша
шарықтауына не себеп? Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы ҰК АҚ
басшыларының айтуларына қарағанда, бұған бірқатар факторлар әсер еткен.
Соның бастыларының бірі ретінде тағамдық астықтың бағалы отын түрі
ретіндегі биоэтонолға өңделуін айтуға болады. Биоэтонол өндірісі қазіргі
уақытта үлкен экономикалық тиімділік беретін барынша пайдалы салалардың
бірі. Энергетикадағы негізгі отын түрлері саналатын мұнай мен газдың
әлемдік қорларының азая түсуі, ал олардың бағаларының шарықтай көтерілуі
соңғы жылдары биоотын өндірісінің таңданарлық жылдамдықпен дамуына алып
келді. Мәселен, осы іспен беріле шұғылданып жатқан АҚШ-та әр апта сайын 1
биоэтонол зауыты іске қосылады екен.
Екіншіден, бірқатар сарапшылардың пікіріне қарағанда, астық бағасының
көтерілуіне Еуропадағы құрғақшылық, осыған байланысты Еуропа одағы елдері
мен Украинада және Канада да бидай өндірісінің қысқаруы, екінші жағынан
алғанда Африка елдері мен Таяу Шығыстағы халық санының өсуі де өз ықпалын
тигізбей отырған жоқ. Өйткені, тұтынудың көбеюі салдарынан астықтың бір
жылдан екінші жылға ауысатын өтпелі қорларының көлемі де азая түсуде.
Мәселен, Халықаралық астық кеңесінің болжамы бойынша, 2008 жылғы астықтың
әлемдік өтпелі қорының көлемі 111 млн. тоннаны құрайтын болады. Бұл 1980
жылдан бері болмаған ең төменгі көрсеткіш. Жеке алғанда 5 негізгі
экспорттаушы елдер – Аргентина, Австралия, ЕО, Канада мен АҚШ-та астық қоры
36 млн. тоннадан 29 млн. тоннаға төмендеді.
Сөйтіп, астық жетіспеушілігі сұраныстың өсуіне әкеп соқтырды.
Экспорттаушылардың пікірінше, 2007 жылдың аяғына дейін астықтың халықаралық
рыноктардағы бағасы одан әрі де көтеріле түскен. Ал мұндай жағдайда ірі
трейдерлер мен отандық экспорттаушылар Қазақстан астығын сыртқа шығаруға
ұмтылатыны анық [12].
Біріккен Ұлттар Ұйымының ауыл шаруашылық жөніндегі бас хатшысының
мәлімдеуінше, ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі үздіксіз өсуіне
қарамастан, 2008 жылы бүкіл әлемде 854 млн. адам ұзақ уақытқа созылған
аштықтан зардап шеккен. Оның 820 млн.-ы дамушы елдерде, 25 млн. адам өтпелі
экономика елдерінде және 9 млн. адам өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің
өкілдері.
БҰҰ-ның тұрақты даму жөніндегі комиссиясының 16-сессиясында
талқыланған бұл мәселе бойынша халықаралық қоғамдастық бүкіл адамзатқа
қауіп төндіріп отырған азық-түлік дағдарысын шешуге толық жауапкершілікпен
кірісуі қажет деген қорытынды қабылданды [13].
Мұнай бағасының күрт өсуі де халықаралық қоғамдастықтың үлкен
алаңдаушылығын тудырып отыр. Себебі, мұнайдың қымбаттауы азық-түлік
өнімдерінің бағасы мен әлемдегі азық-түлік қауіпсіздігіне қатер төндіруде
[14].
Осы мәселені талқылау мақсаында 2008 жылғы 3-5 маусым аралығында Римде
әлемдік азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі жоғары деңгейде саммит өткізілді.
Онда әлемдік азық-түлік бағдарламасының жобаларын жүзеге асыратын топ
мүшелері мемлекеттерге дағдарысты күрделілендірмеу үшін бидай экспортына
қойылған шектеулерді алып тастауды және гуманитарлық мақсаттарға қажетті
азық-түліктерді жеткізудің мүмкіндіктерін қарастыруды ұсынды [15].
Ауыл шаруашылығы өнімдері қиындықпен өндіріледі, көп уақытты қажет
етеді. Сыртқы рыноктарды ескермегеннің өзінде, елдің өз ішінде үлкен
бәсекелестікке тап болады. Оның үстіне кейбір алпауыт елдерде жергілікті
ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер мен оларды экспорттаушыларға
мемлекет тарапынан орасан зор қолдау жасалатындықтан, әлемдік азық-түлік
рыногындағы бәсекенің өзі жосықсыз сипат алуда. Мұндай қолдау нәтижесінде
бағасы мейлінше арзандатылған импорттық өнімдер ішкі рыногы олардан дұрыс
қорғалмаған кез келген елдің аумағында басып кіре алады. Осыған байланысты
өмірге азық-түлік шабуылы, тоқыма соғысы секілді жаңа терминдер еніп
отыр.
Әлемдік азық-түлік рыногының қазіргі жағдайы, ондағы бәсекелестіктің
әрі күшейіп, әрі жосықсыз сипат алуын жаңадан қалыптасқан елдерді былай
қойғанда, дамыған мемлекеттердің өзіне де жеңіл тиіп отырған жоқ. Осыған
мысал ретінде соңғы онжылдықтарда дүниежүзі бойынша әлемдік экспорттағы
азық-түліктің үлесі 13 пайыздан 9 пайызға, ал ауыл шаруашылығы шикізатының
үлесі 7-ден 2,5 пайызға төмендегенін келтіруге болады.
Бұл жағдайға қарамастан, азық-түлік өндіру көлемі төмендеген жоқ.
Керісінше ол жылдан жылға артып келеді. Кез келген ұлттың өмірі мен
қауіпсіздігі үшін азық-түлік басты қажеттіліктердің бірі болып
саналатындықтан, көптеген мемлекеттер, соның ішінде Қазақстанмен көршілес
елдер, соңғы кездері өздерін азық-түлікпен жеткілікті қамтамасыз етудің,
осы мақсатта ішкі рыноктарын импорттық өнімдерден қорғаудың барлық
амалдарын қарастыруда. Батыстың кейбір мемлекеттері сырттан келетін азық-
түлік өнімдерін шектеу мақсатында оларға 70-80 пайыз, тіпті одан да жоғары
кедендік баж салығын қойып отыр. Бұл азық-түлік экспортының төмендеуіне
ықпал етуде.
Әлемдік экономикада жүріп жатқан қазіргі өзгерістер оның Оңтүстік-
Шығысы мен Азия-Тынық мұхиты өңірін дүниежүзі бойынша дамудың ірі
орталығына айналдырып үлгерді. Санаулы жылдарда өңір халқының ауыл
шаруашылығы өнімдерін тұтыну қабілеті еселеп артты және мұнымен де шектеліп
қалмайтыны белгілі болып отыр.
Мәселен, Ресей өзінің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде тамаша
жетістіктерге қол жеткізсе де, 2000 жылдан бастап мұндағы астық өндірісі
оны тұтыну көлеміне қарағанда кейін қала бастағандығы байқалады. Елдің
астық жөніндегі қазіргі импорттық мұқтаждығы 7-8 миллион тоннаны құрап
отыр. Халықаралық Астық Кеңесінің болжамы бойынша, 2020 жылға таман ол
мұқтаждық 50 миллион тоннаға жетуі мүмкін.
Әлемнің ірі астық экспорттаушылары секілді Қазақстанның да бұл тұтыну
рыногынан үлкен үміті бар. Себебі біз Ресеймен көршілес елміз. Екіншіден,
астық өндірісін дамытудағы еліміздің ішкі мүмкіндіктері қазіргі 13-14
миллион тоннамен шектелмейді. Алдағы уақытта оның көлемін 20
миллион тоннаға дейін жеткізіп, оның 10 миллион тоннасын экспортқа бағыттау
жоспарлануда [16].
Бөтен елдің азық-түлігін мөлшерден тыс пайдалану кез келген елді
тығырыққа әкеліп тіреуі мүмкін. Мәселен, 2004-2005 жылдары Украинаның астық
саудасын жүргізушілері еліміздің элеваторларының аузын күзетіп тұрып алды.
Қандай бағаға болса да астық сатып алуға келісіп, оның әр тоннасын 170-190
долларға дейін көтерді. Украинада нан қымбаттап кетті. Міне, осындай
жағдайға тап болмас үшін елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
міндеті бірінші кезекте қарастырылуы тиіс.
Біріккен Ұлттар Ұйымы жанынан 1945 жылы құрылған Азық-түлік және Ауыл
шаруашылығы ұйымы халықаралық мекемесі аграрлық саясат жөніндегі
бүкіләлемдік форумның рөлін атқарады, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз
ету жөнінде елдерге кеңестер беріп отырады. Аталған ұйымның ұйғаруы
бойынша, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін сырттан келетін
азық-түліктің үлесі ең әрі кеткенде 17 пайыздан аспауы тиіс. Олай болмаған
жағдайда ел қауіпсіздігіне қатер төнеді деп есептеледі [16].
Отандық мал өнімдерін сыртқы рыноктарға шығару Қазақстанның алдында
тұрған маңызды стратегиялық міндеттердің бірі болып табылады. Бұл бағыт
қазақстандық брендтердің әлемдік рыноктарға еніп, Қазақстанның әлемдік
қоғамдастық алдында дұрыс бейнеде танылуы үшін де аса қажет.
Республика бойынша мал өнімдерін өткізу ісіне белсенді атсалысушы
компаниялардың бірі “Мал өнімдері корпорациясы” акционерлік қоғамы болып
табылады. Корпорация қызметінің басты бағыттары – мал өнімдері мен оның
өңделген түрлерін дайындау, өңдеу, сондай-ақ оларды ішкі және сыртқы
рыноктарда өткізу.
Қаржы министрлігі Кедендік бақылау комитетінің мәліметтері бойынша,
Қазақстандағы мал өнімдерінің экспорттық тауар айналымы 2007 жылы
442862,7 мың АҚШ долларына жетіп, 2006 жылға қарағанда өсім 0,1 пайызды
құраған. Осы аталған жылы экспорт тауық еті бойынша 19 есеге,
тірі мал бойынша 3 есеге, ірі қара терісінің жартылай фабрикат түрлері
бойынша 53 пайызға, жүн бойынша 9,9 пайызға көбейген. Осы 2007 жылы
Қазақстанға әкелінген мал өнімдерінің жалпы көлемі 433067 мың АҚШ долларын
құрап, 2006 жылмен салыстырғанда 6,7 пайызға өскен. Ал үстіміздегі жылдың
сегіз айында Қазақстанның мал өнімдерінің экспорттық тауар айналымы 338005
мың АҚШ долларын құрап, 2007 жылдың тиісті кезеңіне қарағанда 17 пайызға
төмендеген. Сонымен бірге, сала мамандары осы аталған кезең аралығында
өткен жылдың тиісті кезеңіне қарағанда сары май (30 пайыз), сүт және тәтті
заттар қосылмаған қоюлатылған қаймақ (2 есе) экспортының
ұлғайғанын айтады.
Мал өнімдері экспортының қазіргі жағдайына жасалған талдау тауық еті,
сары май, сүт пен сұйық қаймақ сияқты өнімдердің Қазақстанның негізгі мал
өнімдері экспортының әлеуетін құрайтынын көрсетіп отыр. Корпорация отандық
мал өнімдерін жеткізіп беруде алыс және жақын шетелдердің оннан астам
елімен қызметтестік жасайды. Олардың қатарында Ресей, Украина, Беларусь,
Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Қытай, Түркия, Германия және Италия
сияқты мемлекеттер бар.
Өзі өмір сүрген жылдар ішінде корпорация жалпы көлемі 1,3 миллиард
теңге болатын мал өнімдерін экспортқа шығарды. Сонымен бірге, Қазақстанның
мал өнімдері экспортының әлеуетін арттыру бағытында да корпорация тарапынан
кешенді іс-шаралар жүзеге асырылуда. Өткен кезеңдер аралығында корпорация
тауар өндірушілерден жалпы сомасы 2492,4 миллион теңге болатын еттің барлық
түрлерін сатып алған. Сол сияқты “Сатып алу операциялары мен баға
интервенциясын жүргізу” атты 024-інші бюджеттік бағдарламаны орындау
мақсатында сиыр етіне деген мемлекеттік ресурстарды қалыптастыру үшін
кесімді бағалар бойынша ет сатып алу жүзеге асырылған. Осылайша өткен 2007
жылдың өзінде ғана 2240,1 мың тонна сиыр еті сатып алынды. Алынған етті
сату ішкі рынктарда жүзеге асырылады. Осы мақсаттар үшін корпорация Астана,
Алматы және Ақтау қалаларының әлеуметтік базарларында сиыр етін рынок
бағасынан төмен сататын сауда орындарын да ұйымдастырды.
Қазіргі уақытта вакуумды қаптамадағы ірі кесекті еттің жартылай
фабрикаттарын шығару үшін “ІSY Star” жауапкершілігі шектеулі
серіктестігімен бірлескен қызмет туралы келісім-шарт жасалды. Сол сияқты
ресейлік “Русторг” кәсіпорнымен де түрлі ет өнімдерін жеткізіп беру және
Ақмола облысында ет өңдеу зауытының құрылысын салу жөнінен келіссөздер
жүргізілуде. Бұл аталған шаралар отандық ет өнімдерінің экспорттық әлеуетін
ұлғайтуға, сондай-ақ ет және ет өнімдерінің қазақстандық брендін әлемдік
рыноктарға шығаруға жағдай жасайтын болады. Өйткені, отандық мал
шаруашылығы саласының әлеуеті өте зор, сондықтан осы бір маңызды іске жете
мән беріліп, интенсивті даму қарқыны қамтамасыз етілген жағдайда 2019 жылға
қарай ет экспорты көлемін 500 мың тоннаға дейін жеткізу жоспарда бар [17].
Әлемдік азық-түлік дағдарысынан шығуға бағытталған шаралар қолға
алынып, қазіргі уақытта жер шарының түкпір-түкпірінде бұл мәселе басты
тақырыпқа айналып отыр. 2008 жылғы 20 мамырда жаһандық азық-түлік
дағдарысына арнап өткізілген Біріккен Ұлттар Ұйымының Экономикалық және
әлеуметтік кеңесінің (ЭКОСОС) арнайы отырысында азық-түлік дағдарысын шешу
үшін жаңа даму стратегиясы қажеттілігі айтылды [18].
Әлем назарын аударып отырған мәселеге көршілес мемлекеттер де үн қатып
отыр. Қырғызстан Орталық Азия азық-түлік қауіпсіздігі қорын құруды ұсынса,
Ресей азық-түлік қауіпсіздігін шешудің бір жолы ретінде астық саммитін
ұйымдастыру деп санайды.
Қазақстан да бұл мәселеге өзіндік үлес қосып келеді. Атап айтсақ,
2007 жылы Ашхабадта өткізілген Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше
елдердің үкіме басшыларының отырысында Қазақстанның Достастық елдерінің
біртұтас азық-түлік қауіпсіздігі стратегиясын әзірлеу жөніндегі ұсынысы
бірауыздан қолдау тапты.
Сонымен қатар, Азиядағы ынтымақтастық диалогына мүше елдердің сыртқы
істер министрлерінің VІІ кеңесі барысында Қазақстан азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне басымдық беруді жоспарлай отырып,
Азиядағы ынтымақтастық диалогына мүше елдерді азық-түлік қауіпсіздігі
проблемаларын белсендірек шешуге шақырды [19].
Сондай-ақ, 2008 жылы қыркүйек айында Нью-Йоркте БҰҰ Бас ассамблеясының
63-сесиясында Қазақстан басқа көптеген елдер секілді ғаламдық азық-түлік
нарығындағы ахуалға алаңдаулы екендігін, ағымдағы азық-түлік дағдарысын
еңсеру үшін кешенді көзқарас қажет екендігін –барлық елдер икемділік
танытып, азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға қажетті тиімті тетіктер жасау
үшін жақын ықпалдастық орнатуға тиіс деген көпшілік пікірін қолдайтындығын,
яғни ғаламдық азық-түлік дағдарысын еңсеруге үлес қосуға дайын екендігі
білдірді [20].
Қазақстан азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында хал
ахуалы төмен болып саналатын Қырғызстанға үнемі қол ұшын созып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
1. ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ
НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы 6
1.2. Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз6
ету саласындағы заңнамасы
2. ӘЛЕМДЕГІ және қазақстандағы АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ8
ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1. Әлемдегі және Қазақстандағы азық-түлік дағдарысы проблемалары17
2.2. Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету 17
жағдайын талдау
2.3. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейінің
мониторингі (статистикалық деректер негізінде) 23
3. АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ БОЙЫНША СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТТАР 40
3.1. Проблемалық мәселелерді шешу үшін алға қойған мақсаттар мен
міндеттер
3.2. Қабылдануы тиіс шаралар және күтілетін нәтижелер 52
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША А 52
ҚОСЫМША Б
ҚОСЫМША В 53
ҚОСЫМША Г 62
ҚОСЫМША Д 63
ҚОСЫМША Е 67
ҚОСЫМША Ж 68
ҚОСЫМША З 70
ҚОСЫМША И 72
ҚОСЫМША К 74
ҚОСЫМША Л-М 75
ҚОСЫМША Н 76
ҚОСЫМША О 78
ҚОСЫМША П 79
ҚОСЫМША Р 80
81
82
83
84
86
КІРІСПЕ
Қазіргідей жаһандық экономиканы дағдарыс елесі кезіп жүрген уақытта
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ісінің өте салмақты мәселеге
айналып отырғаны жасырын емес. Әлемдік рынокта азық-түік бағаларының күрт
қымбаттауына байланысты Қазақстанда жетіспейтін өнімдерді шығаруға ерекше
назар аударылып отыр. Сайып келгенде, бұл халықтың азық-түлікке
қолжетімділігін қанағаттандыруды көздейді.
Қазақстан әлемдiк нарыққа азық-түлiк және ауыл шаруашылығы шикiзатын
iрi өндiрушi және жеткiзушi болып табылады. Ол ФАО-нiң мәлiметi бойынша
астықты, картопты, көкөнiстi, сондай-ақ мал шаруашылығы өнiмдерiн – ет пен
сүттi негiзгi өндiрушi әлемнiң 26 елiнiң қатарына кiредi.
Әлемдік азық-түлік дағдарысы іс жүзінде барлық мемлекеттерді
экономиканың агарарлық секторына мұқият назар аударуға мәжбүрледі. Азық-
түлікпен қамтамасыз ету проблемасы экономикалық категориядан саясатқа өтіп
барады және агроөнеркәсіп кешені әлемдік экономиканың маңызды стратегиялық
секторы болып отыр. Бүгінгі өмір шындығы осы. Барлық уақытта мемлекет
экономикалық дағдарыстан ауылшаруашылығын ынтыландыру есебінен және оның
мультипликативті әсерінен шыққандығы тарихтан белгілі. Осының барлығы
қазіргі күрделі жағдайда еліміздің агроөнеркәсіп кешенін қолдау үшін
қосымша дәйек болып табылады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Дүниежүзіндегі ең ірі азық-түлік
өнімдерін өндіруші және тұтынушы елдермен көршілес орналасқан Қазақстанның
азық-түлік қауіпсіздлігіне қатер төндірмеу үшін ішкі рынокты реттеудің
маңызы зор.
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету дүниежүзілік азық-түлік
ресурстарының жетіспеушілігі сезілген ХХ ғасырдың 70-жылдарынан бері
әлемдік қоғамдастықтың назарын аударып келеді. Азық-түлік қауіпсіздігі
прблемасы жаһандық сипатқа ие: тамақ өнімдерін өндіру, бөлу және саудалау
қай мемлекет болмасын, оның халқы аштықтан, тойып тамақ жемеуден немесе
сапасыз тамақ өнімдерінен зардап шеге ме немесе азық-түлік тауарларымен
жеткілікті деңгейде қамтамасыз етілген бе дегенге қарамастан әрбір
мемлекеттік толғандырады.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың өткен жылы Үкіметтің кеңейтілген отырысында
әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы тұрақтандыру жөнінде Үкімет
пен Ұлттық банк, орталық және жергілікті атқарушы органдар алдына қойған
міндеттері дамуымыздың жаңа сипатын айқындап берді.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Жалпы Қазақстанның экономикасына қатысты
отандық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде Қазақстанның азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қызметтерің ерекшеліктері мен оның
алдын алу проблемалары жеткілікті зерттелмеген.
Зерттеу жұмысының маңыздылығы Қазақстанда бұл мәселелердің шеңбері әлі
де қандай да бір теориялық зерттеулер мен ғылыми жұмыстардың обьектісі бола
қоймағандығына байланысты да біршама арта түседі.
Осыған орай, біздің зерттеу жұмысымыздың мақсаты мен міндеті –әлемдік
деңгейде өзекті проблемалардың біріне айналып отырған азық-түлік
қауіпсізідігін қамтамасыз ету саласында Қазақстан тарапынан қабылданған
шараларға, мәселенің қазіргі жай-күйіне және болашағына қатысты қоғамдық
және ғылыми пікірлерді талдау болып табылады.
Жұмыстың зерттеу объектісі: Қазақстанда азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету саласында қабылданған нормативтік құқықтық актілер, осы
мәселеге қатысты Үкімет тарапынан қабылданған шаралар және статистикалық
деректер көзі.
Диплом жұмысын жазуда мынадай ғылыми зерттеу әдістері пайдаланылды:
салыстырмалы талдау және жүйелі құрылымдық, статистикалық талдау, салыстыру
әдістері.
Жұмыс тақырыпты егжей-тегжейлі талдап, саралауға арналған кіріспеден,
үш тараудан, қорытындыдан, қосымша мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады. Атап айтсақ:
Бірінші тарауда жалпы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы,
соның ішінде Қазақстан Республикасы заңнамасындағы азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету қызметінің сипаты қарастырылады.
Екінші тарауда әлемдегі азық-түлік қауіпсізідігін қамтамасыз ету
саласындағы қабылданып жатқан шаралар және Қазақстанның дүниежүзілік
экономиканы көтеруге қосып жатқан үлесі кең түрде талданды.
Үшінші тарауда Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
бойынша алдағы стратегиялық бағыттарына қатысты мәселелер қарастырылады.
1. ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ НОРМАТИВТІК-
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұғымы
Астық туралы Қазақстан Республикасының 2001 жылғы
19 қаңтардағы Заңында азық-түлік қауіпсіздігіне мынадай түсініктеме
беріледі: азық-түліктік қауіпсіздік – сыртқы және ішкі жағдайларға
қарамастан, тамақтанудың физиологиялық нормаларына сәйкес халықтың тамақ
өнімдеріне деген қажеттерін қанағаттандыратын тиісті ресурстармен,
әлеуетпен және кепілдіктермен қамтамасыз етілген экономиканың, соның ішінде
оның агроөнеркәсіптік кешенінің жай-күйі [1].
Ал, Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы
1998 жылғы 26 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңында: азық-түлік
қауіпсіздігі – экономиканың, соның ішінде агроөнеркәсіптік кешеннің
мемлекет халықтың азық-түлік тағамдары мен ауыз суға деген құқығы мен
қажеттілігін тұлғаның физикалық және әлеуметтік дамуы, тұрғын халықтың
денсаулығы мен ұдайы өсуін қамтамасыз ету үшін жеткілікті физиологиялық
тұтыну нормаларында көзделген сан мен сапада қамтамасыз етуге қабілетті жай-
күйі, [2] – деген анықтама беріледі.
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азық-түлік
қауіпсіздігі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес, Қазақстан Республикасының Ұлттық
қауіпсіздігі туралы 1998 жылғы 26 маусымдағы Қазақстан Республикасының
Заңына мынадай толықтырулар енгізілді:
24-1-бап. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету әлеуметтік-саяси, сауда-
экономикалық, соның ішінде кеден-тарифтік және тарифтік емес, ғылыми-
техникалық, ұйымдастыру, ақпараттық, әкімшілік және азық-түлік дағдарысының
алдын алуға және (немесе) жеңуге бағытталған өзге де шараларды әзірлеу мен
іске асыру арқылы жүзеге асырылады.
2. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету:
1) Азық-түлік жасына, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрған және
тұратын жеріне қарамастан тұтынудың физиологиялық нормаларына сәйкес азық-
түлік тауарларының физикалық және экономикалық қол жетімділігін қамтамасыз
ету;
2) Қазақстан Республикасында өндірілетін және сатылатын азық-түлік
тауарлары сапасының тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкестігі;
3) ішкі және сыртқы қолайсыз факторлардың әсеріне қарамастан ауыл
шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарын қалыптастыру, жаңарту және
толықтыру;
4) барлық жеке меншік нысандары ұйымдарын агроазық-түлік нарығына қол
жеткізу жолымен тең бәсекелі ортаны құру;
5) мемлекет пен жеке кәсіпкерліктің өзара іс-қимылы мен
ынтымақтастығы;
6) азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінде қоғамдық
бірлестіктердің, кәсіпкерлер қауымдастықтарының (одақтарының) рөлін
арттыруға жәрдемдесу;
7) агроазық-түлік нарығының жай-күйі туралы ақпараттың ашықтығы
принциптерінен құралады.
3. Мынадай:
1) азық-түлік қауіпсіздігінің жай-күйін төмендететін;
2) азық-түлік тауарларына бағаның көтерілуін, азық-түліктің ішкі
ресурстарының төмендеуін өршітетін;
3) азық-түлік тауарларын елден тысқары жерлерге заңсыз
(контрабандалық) шығаруға ықпал ететін шешімдер мен әрекеттер қабылдауға
жол берілмейді.
4. Қазақстан Республикасының Үкіметі азық-түлік қауіпсіздігінің жай-
күйі нашарлаған кезде азық-түлік тауарларының экспорты мен импортына
уақытша тыйымдар мен шектеулер енгізуі мүмкін. [2]
Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды мемлекеттік реттеу
туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі Заңының 19-1-
бабына сәйкес, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өлшемдері:
1) азық-түлік тауарларына физикалық қол жетімділік;
2) азық-түлік тауарларына экономикалық қол жетімділік;
3) тамақ өнімі қауіпсіздігінің кепілдігі болып табылады.
Ал, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі бағыттары:
1) ішкі агроазық-түлік нарығын молықтыру үшін, соның ішінде отандық
ауыл шаруашылығы өнімі мен оны қайта өңдеу өнімдерін өндірушілерді қолдау
жолымен қажетті жағдайлар жасау;
2) азық-түліктің ішкі ресурстарына қатысты азық-түлік қауіпсіздігі жай-
күйінің мониторингі;
3) азық-түлік тауарларына сұраныс пен ұысынсты болжау;
4) азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеттерін орындауға
бағытталған агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың мемлекеттік, салалық
(секторалдық), өңірлік бағдарламаларын орындауды іске асыру;
5) тамақ өнімінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
6) орталық және жергілікті атқарушы әрі өкілді органдардың
агроөнеркәсіптік кешені субъектілері мен өзара іс-қимылы болып табылады
[3].
Азық түлік қауіпсіздігі:
- ауыл шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарын қалыптастыру;
астық туралы заңнамаға сәйкес мемлекеттік астық ресурстарын қалыптастыру;
- Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін ережелерге сәйкес ауыл
шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарын пайдалану;
- азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейінің мониторингі мен
талдауы;
- генетикалық түрлендірілген тамақ өнімдерін, генетикалық
түрлендірілген организмдерді қамтитын азық-түлік тауарларын ауыл
шаруашылығы өнімінің мемлекеттік ресурстарына сатып алуды болдырмау жолымен
қамтамасыз етіледі [3].
Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды мемлекеттік реттеу
туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі Заңының 19-3-бабы
6-тармақшасына сәйкес, егер азық-түлік тауарларының жылдық өндірісі
республикада физиологиялық тұтыну нормаларына сәйкес тұрғындардың жылдық
қажеттілігінің 80 пайызынан төмен болса, онда Қазақстан Республикасының
азық-түлік қауіпсіздігі қамтамасыз етілмеген деп саналады.
1.2. Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
саласындағы заңнамасы
Елбасымыз 1997 жылғы Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы атты Қазақстан халқына
Жолдауында еліміздің қолда бар сегіз артықшылығын санамалай келіп:
Алтыншысы. Біздің ауқымды алқаптарымыз, ауыл шаруашылығы жерлеріміз –
орасан зор әлеуетіміз. Көптеген өлшемдер бойынша біз Канада мен Австралияға
ұқсаспыз, бізге тек бір нәрсе – олардың өнімділігі мен экспорттық әлеуеті
жетіспейді. Бұл жерде де, тағы да, ең бастысы – нақты және тиімді
стратегия, адамдар мен капитал, – дейді. Одан әрі Ұзақ мерзімді басым
мақсаттар мен оларды іске асыру стратегияларының 3-басымдығына
(Шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық экономикаға
негізделген экономикалық өсу) тоқтала отырып: 2010 жылға дейінгі бастапқы
кезеңде өз мүмкіндіктері мен бәсекелестік қабілеті тұрғысынан келешегі бар
еңбекті қажет ететін салаларға көңіл бөлу керек. Бұл, басымдық тәртібімен
айтар болсақ – ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл
және тамақ өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау.
Осы салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана
емес, жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі
уақытта ерекше маңызды нәрсе. Экономикалық өрлеудің еліміздің дамуы үшін
қаншалықты маңызды екенін баршамыз түсінеміз... Сондықтан бұл басымдық
бүгін де, ертең де және алдағы отыз жылдың ішінде де ең маңызды
басымдықтардың бірі болып қала береді, – деп атап өтеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 2 наурыздағы № 342
қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің
жанындағы Республикалық астық сараптау және Қазтұқымсараптау шаруашылық
жүргізу құқығындағы Республикалық мемлекеттік кәсіпорындарын қосу жолымен
Қазагрэкс Республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта ұйымдастырылды.
Аталған кәсіпорын қызметінің негізгі нысанасы заңдарға сәйкес:
- астық пен оның өңделген өнімдерінің сақталуын және сапасын сараптау,
тиісті сертификаттар бере отырып, астық пен оның өңделген өнімдерінің
сапасын белгіленген тәртіппен сертификаттық сынау;
- жаңа егін астығының сапасын бағалау және оның ұтымды пайдалану
жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
- ауыл шаруашылығы өсімдіктері тұқымдарының сорттық және себу
сапаларын тексеруді (сараптауды) және оларды құжаттауды жүзеге асыру болып
табылады [4].
Республикадағы ішкі астық рыногын тұрақтандыру мәселесі де Үкіметтің
үнемі бақылауында болып табылады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 24 сәуірдегі № 633 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі
мәжілісінің 2000 жылғы 11 сәуірдегі № 10 хаттамалық шешімін орындау
мақсатында Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы Жабық акционерлік қоғамы
облыстардың, Алматы және Астана қалалары әкімдерінің қатысуымен елдің ішкі
рыногында астық өңдеумен айналысатын отандық шаруашылық жүргізуші
субъектілерге 150 мың тоннаға дейінгі көлемде Қазақстан
Республикасының мемлекеттік экспорттық астық ресурстарының бөлігін сатуды,
сатып алушылармен алынған астықтың көлемін мақсатты пайдаланудың және оны
сату кезінде ішкі рыноктағы ұнға тұрақтандыру бағаларын белгілеудің негізгі
шарттары анықталған тиісті шаралар жасасуды қамтамасыз етіп келеді [5].
Осылайша, астықтың мемлекеттік экспорттық ресурстарын қалыптастыру
жөніндегі кезек күттірмейтін шаралар қабылданып келеді [6].
2001 жылы республикада астықты өндіру, сақтау және сату процесінде
пайда болатын қатынастырды реттеу мақсатында Астық туралы Қазақстан
Республикасының 2001 жылғы 19 қаңтардағы Заңы қабылданды. Ондағы басты
мақсат астық рыногын мемлекеттік басқару мен реттеудің мақсаттарын айқындау
болып табылады. Аталған заңның 3-бабында бұл мақсаттар айқын ашып
көрсетіледі:
1) Қазақстан Республикасының азық-түліктік қауіпсіздігін, техникалық
реттеу саласындағы қауіпсіздікті (бұдан әрі – қауіпсіздік) және жұмылдыру
дайындығын қамтамасыз ету;
2) астық бағасының демпингіне жол бермеу;
3) астық өткізу рыногын кеңейту;
4) астық сапасын қамтамасыз ету;
5) фитосанитариялық жағдайды қауіпсіз деңгейде ұстау;
6) табиғи-климаттық жағдайларды және рынок конъюктурасын ескере
отырып, астық өндіру құрылымын оңтайландыру және астықты өндіру, сақтау мен
сату технологиясын жетілдіру;
7) жемдік астықтың мемлекеттік ресурстары көлемінің шегінде мал
шаруашылығы мен құс шаруашылығында азықтың ықтимал тапшылығын жою;
8) астық өндіру ісінде инвестиция, кредит, салық және кеден саясатын
қалыптастыру;
9) астықтың қауіпсіздігіне және сапасына қатысты тұтынушыларды
жаңылыстыруға әкеп соғатын әрекеттердің алдын алу болып табылады [1].
Заңның 5-бабының 7) тармақшасын орындау мақсатында Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 5 наурыздағы № 330 қаулысымен Астықтың
мемлекеттік ресурстарымен және агенттің өзінің қаржы-шаруашылық қызметінде
жасалатын операцияларды жеке есепке алу жөніндегі бухгалтерлік есептің
ережесі бекітілді [7]. Мұндағы мемлекеттік астық ресурстарын басқару
жөніндегі агент Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы Ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамы болып табылады [7].
Мемлекеттік астық ресурстарын мемлекеттік басқаруды тәртіпке келтіру
мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 28
наурыздағы № 394 қаулысымен Мемлекеттік астық ресурстарын қалыптастыру,
сақтау, жаңарту, орнын ауыстыру және пайдалану ережесі бекітілді. Ереже
мемлекеттік азық-түліктік астық резервін, мемлекеттік жемдік астық
ресурстарын және мемлекеттік тұқым ресурстарын қалыптастыру, сақтау,
жаңарту, орнын ауыстыру және пайдалану, сондай-ақ мемлекеттік сатылатын
астық ресурстарын қалыптастыру, сақтау және сату тәртібін реттейді.
Ереженің 2-тарауына сәйкес, мемлекеттік азық-түліктік астық резервін
қалыптастыру және жыл сайын жаңарту астықты республикалық бюджет қаражаты
есебінен сатып алу не астықты мемлекеттік сатылатын астық ресурстарынан
аудару жолымен жүзеге асырылады. Мемлекеттік азық-түліктік астық резервін
қалыптастыру және жаңарту процесінде босаған астық көлемі мемлекеттік
сатылатын астық ресурстарына жіберіледі.
Астық туралы заңның 11-бабына сәйкес, мемлекеттік астық ресурстары:
1) мемлекеттік азық-түліктік астық резервтерінен;
2) мемлекеттік жемдік астық ресурстарынан;
3) мемлекеттік тұқым ресурстарынан;
4) мемлекеттік сатылатын астық ресурстарынан тұрады.
Мемлекеттік азық-түліктік астық резерві:
1) Қазақстан Республикасының жұмылдыру қажеттерін;
2) Қазақстан Республикасының азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз
етуге арналған.
Мемлекеттік жемдік астық ресурстары мал шаруашылығы мен құс
шаруашылығының азық жөніндегі қажеттерін қамтамасыз етуге арналған, сондай-
ақ техникалық мақсаттар үшін пайдаланылуы мүмкін.
Мемлекеттік тұқым ресурстары – төтенше жағдайлар болғанда ауыл
шаруашылығы тауарларын өндірушілерге көмек көрсету, Қазақстан
Республикасының тұқым материалдарына деген қажеттерін тұрақты қамтамасыз
ету, сорт жаңартуды, сорт алмастыруды жүргізу, мемлекетаралық келісімдерді
орындауды қамтамасыз ету үшін құрылған және соған арналған мемлекеттік
тұқым қоры.
Мемлекеттік сатылатын астық ресурстары – ішкі рынокты реттеу, астықты
экспортқа шығаруды қамтамасыз ету, ішкі рынокта сату, гуманитарлық көмек
көрсету және мемлекеттік азық-түліктік астық резервін, мемлекеттік тұқым
ресурстарын және мемлекеттік жемдік астық ресурстарын жаңарту үшін құрылған
және соған арналған астық қоры [1].
Астық туралы Заң қабылданғаннан кейін елде азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету мақсатында бірнеше нормативтік-құқықтық актілер қабылданды.
Солардың бірі – Астық туралы Қазақстан Республикасы Заңын іске асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2001 жылғы 7 маусымдағы № 773 қаулысы. Аталған қаулыға
сәйкес төмендегідей іс-шаралар атқарылды:
- Астықты және оны қайта өңдеу өнімдерін экспорттау және ішкі сату
кезінде қажетті құжаттарды ресімдеудің тәртібін оңтайландыру туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 8 қаңтардағы № 21 қаулысына
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
- Мемлекеттік ресурстар астығын сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі
шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы әзірленді;
- Астық қабылдау кәсіпорны мен астық иесінің арасындағы астықты
сақтау жөніндегі көпшілікке арнаған шарттардың үлгі нысандарын бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы әзірленді;
- Астық қабылдау кәсіпорындарында астықты сақтау ережесін әзірленіп,
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығымен
бекітілді;
- Элеваторларда астықты және оны қайта өңдеу өнімдерін қабылдау,
сақтау, ұқсату жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін бекіту туралы
ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2000 жылғы 4 сәуірдегі № 97 бұйрығына
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
- Астық қолхаттарын беру, олардың айналым және өтеу ережесін әзірлеу
және бекіту, астық қолхаттарының нысандары (үлгілері) және сипаттамасы
бекітілді;
- Астық рыногінің мониторингі ережесі; Астықтың сандық-сапалық есебін
жүргізу ережесі әзірленіп, ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің бұйрығымен
бекітілді;
- Мемлекеттік астық бағдарламасы – Қазақстан Республикасының астық
рыногы мен астық индустриясының даму стратегиясы туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы әзірленді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 26 ақпандағы № 205
қаулысының 9-тармағына сәйкес, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсатында мемлекеттік астық қорына сатып алынатын астықтың сапалық
көрсеткіштерінің мынадай талаптары бекітілді [9]:
өнімнің атауы өлшем көрсеткіш
бірлігі
1) азық-түліктік жұмсақ бидай:
табиғи салмақ, гл 750-ден кем емес
ылғалдығы % 13,5-тен көп емес
дән маңызының жалпы үлесі % 23,0-ден кем емес
дән маңызының сапасы тобы ІІ-ден төмен емес
протеин % 12,0-ден кем емес
мөлдірлігі % 50-ден кем емес
түссіздігі дәреже 1-ден төмен емес
арамшөп қоспасы % 0,2-ден көп емес
дән қоспасы % 3,0-ден көп емес
қалған сапалық көрсеткіштері үшінші сыныпты жұмсақ бидай үшін
1046-2001 ҚР СТ белгілеген нормалар шегінде
2) азық-түліктік қатты бидай:
табиғи салмақ, гл 750-ден кем емес
дән маңызының жалпы үлесі % 25-тен кем емес
мөлдірлігі % 70-тен кем емес
түссіздігі дәреже 1-ден төмен емес
арамшөп қоспасы % 1,0-ден көп емес
дән қоспасы % 4,0-тен көп емес
қалған сапалық көрсеткіштері үшінші сыныпты қатты бидай үшін
1046-2001 ҚР СТ белгілеген нормалар шегінде
3) қытай бұршағының тұқымы:
ылғалдығы % 12,0-ден көп емес
арамшөп қоспасы % 2,0-ден көп емес
майлылық қоспасы % 6,0-ден көп емес
қалған сапалық көрсеткіштері қытай бұршағының тұқымы үшін 17109-88 МЕМСТ
белгілеген нормалар шегінде
2003-2005 жылдарға арналған мемлекеттік Аграрлық азық-түлік
бағдарламасы агроөнеркәсіптік кешенді, яғни шаруашылықтар мен ауылға тән
тіршілікті қаржыландыруды (соның ішінде мал аурулары мен егіншілік
зиянкестеріне қарсы күресу және олардың алдын алу, шаруашылықтар мен халық
қолындағы мал тұқымдарын асылдандыруға жәрдемдесу, т.б.) қарастырады.
Аталған бағдарламадан кейін Агроөнеркәсіп кешенін тұрақты дамытудың
Агроөнеркәсiптiк кешенiн тұрақты дамытудың 2006-
2010 жылдарға арналған тұжырымдамасы және оны iске асыру жөнiндегi 2006-
2008 жылдарға арналған бiрiншi кезектегi шаралар
бағдарламасы қабылданды. Оның мақсаттары мен мiндеттерi:
Мақсаты – салаларының өнiмдiлiгi мен табыстылығын арттыру және отандық
өнiмдердiң ұлттық бәсекелестiк артықшылықтарын дамыту негiзiнде АӨК-iнiң
тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Мiндеттерi:
- ауыл шаруашылығы құрылымдарын аймақтық мамандандыру және iрiлету;
- ылғалқорсақтау технологиясын егiншiлiкке енгiзу;
- суармалы егiншiлiктi дамыту;
- АӨК сапалы техникалық жарақтандыру негiзiнде АӨК салаларының
техникалық жарақтануы және технологиялық жаңаруын қамтамасыз ету;
- кластерлiк басымдылық негiзiнде ықпалдасқан өндiрiстi құру;
- азық-түлiк нарығын реттеудiң жаңа тетiктерiн енгiзу;
- АӨК өнiмiнiң қауiпсiздiгi қаупiн бағалау және сапасын бақылау
жүйесiн жаңарту және нығайтуды қамтамасыз ету;
- ауыл шаруашылығы өнімін бірлесіп өндіру, дайындау, өткізу, қайта
өңдеу, сақтау, тасымалдау, тауарлық-материалдық құндылықтармен жабдықтау
және ауыл шаруашылығы өнімін көтерме саудамен сату жүйесін дамыту;
- қаржылық, сақтандыру инфрақұрылымдары және ақпараттық-маркетингтiк
қамтамасыз ету жолымен АӨК субъектiлерiнiң кәсiпкерлiк белсендiлiгiн
арттыру;
- АӨК-нiң ғылыми-инновациялық инфрақұрылымдарын дамыту және АӨК-нi
кадрлық қамтамасыз етудi жетiлдiру;
- ДСҰ кiру жағдайында АӨК субъектiлерiнiң бәсекеге қабiлеттiгiн
арттыру;
- АӨК салаларын индустрияландыру арқылы ауыл шаруашылығы өндірісін
жеделдетіп дамыту;
- балық өсіру мен балық өнеркәсібін дамыту.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
2008 жылғы 6 ақпандағы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік
саясаттың басты мақсаты атты Қазақстан халқына Жолдауының елімізде азық-
түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде алатын орны ерекше болып табылады.
Мемлекет басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы Қазақстан халқының әл-
ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты Қазақстан
халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарын
орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2008 жылғы 14 наурыздағы № 246 қаулысына сәйкес азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мынадай іс-шаралар бекітілді:
№ Іс-шараның атауы Орындауға жауаптылар Орындалу мерзімі
1. Қазақстан РеспубликасыныңҚР Ауыл шаруашылығы 2008 жылғы
заңнамасына азық-түлік министрлігі желтоқсан
қауіпсіздігін қамтамасыз ҚР Әділет министрлігі
ету ҚР Экономика және
бөлігінде бюджеттік жоспарлау
агроөнеркәсіптік министрлігі
кешенді дамытуды ҚР Еңбек және халықты
мемлекеттік реттеу әлеуметтік қорғау
мәселелері бойынша министрлігі
өзгерістер енгізу туралы ҚР Индустрия және сауда
Заң жобасын әзірлеу министрлігі
2. Ауыл шаруашылығына және ҚР Ауыл шаруашылығы 2008-2011 жж.
тамақ өнеркәсібіне министрлігі қазан
инвестицияларды ұлғайту ҚР Индустрия және сауда
жөніндегі шаралар кешенінминистрлігі
қабылдау ҚР Экономика және
бюджеттік жоспарлау
министрлігі
3. Елдің ішкі қажеттілігі ҚР Ауыл шаруашылығы 2008-2011 жж.
қанағаттандырылмай министрлігі қазан
отырған ҚР Индустрия және сауда
маңызды тамақ өнімдері министрлігі
өндірісін ынталандыру
жөнінде шаралар
кешенін әзірлеу және
қабылдау
Жолдауға сәйкес агроөнеркәсіп кешенінің алдағы аса маңызды міндеттері
мынадай:
Сурет 1 Агроөнеркәсіп кешенінің алдындағы аса маңызды міндеттер
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы соңғы қабылданған
нормативтік құқықтық актілердің бірі – Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң,
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң және Қазақстан Республикасы Қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгiнiң Экономиканы
және қаржы жүйесiн тұрақтандыру жөнiндегi 2009-2010 жылдарға арналған
бiрлескен iс-қимыл жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008
жылғы 25 қарашадағы № 1085 қаулысы. Елдің экономикасы мен қаржы
жүйесін тұрақтандыру мақсатында қабылданған бұл актіде агроөнеркәсiп
сектордың экономиканы тұрақтандыру мен сауықтыру бағыттарының бiрi ретiнде
белгiлеуге мүмкiндiк беретiн негiзгi факторлары ретінде мыналар атап
көрсетіледі:
1. Агроөнеркәсiптiк кешен жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санының
30%-ын шоғырландырады. Сондықтан ол халықты жұмыспен қамту деңгейiн
қолдауға бағытталған шаралардың орталық буыны болып табылады.
2. Ауыл шаруашылығы өнiмдерiне сұраныс жағымсыз экономикалық үрдiстiң
әсерiне ұшырау деңгейi барынша аз.
3. Агроөнеркәсiптiк кешен елдiң азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз
ету жөнiндегi мiндеттi шешедi.
4. Қазақстан экспорт нарығында өнiмнiң бәсеке қабiлеттiлiгiн
қамтамасыз ету үшiн жеткiлiктi түрде салыстырмалы артықшылықтарға ие болып
отыр.
Аталған қаулыға сәйкес көрсетiлген себептерге қарай агроөнеркәсiп
секторындағы өндiрiстi қолдау мен көлемiн кеңейту экономикалық
белсендiлiктiң және халықтың жұмыспен қамтылуының артуына, ал орта мерзiмдi
перспективада – экспортты әртараптандыру мен экономикалық дамудың
орнықтылығын қамтамасыз етуге елеулi түрде оң ықпалын тигiзетін болады.
Агроөнеркәсiптiк кешендi дамытуға арналған республикалық бюджеттен
шығыстар 2009-2011 жылдары 350 млрд. теңгеге болжанған.
Агроөнеркәсiптiк кешендi қолдауға "ҚазАгро" холдингiнен қосымша
1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд. теңге) көлемiнде қаражат берiлетiн болады.
Жобалар әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациялармен бiрлесiп iске асырылатын
болады.
Инвестициялар, ең алдымен, астық секторы, ет және сүт өнiмдерiн қайта
өңдеу және жемiс-көкөнiс дақылдарын өндiру сияқты қолданыстағы секторларды
қолдауға және жаңа экспортқа бағдарланған секторларды дамытуға бағытталатын
болады. Дамыған экспорттық инфрақұрылымдары бар жылыжай шаруашылықтарының,
көкөнiс қоймаларының, құс фабрикаларының, тауарлы-сүт фермаларының, семiрту
алаңдары мен сойыс пункттерiнiң желiлерi құрылатын болады. Қазiргi заманғы
ет өңдеу кешендерiн ұйымдастыру, тамшылатып суландыру технологияларын
қолданып жемiс-көкөнiс дақылдарын өндiрудi және жiңiшке жүн талшығын терең
өңдеудi дамыту, Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту,
аграрлық техникалық маркеттердi құру және дамыту, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы техникасын құрастыру жөнiндегi жобалар iске асырылатын болады
[10].
Елімізде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында қабылданған
соңғы нормативтік құқықтық акті Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік
кешенін орнықты дамыту жөніндегі 2009-2011 жылдарға арналған шаралар
кешенін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28
қарашадағы № 1106 қаулысы болып табылады. Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi
Даму стратегиясын одан әрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы Қазақстан
Республикасы Президентiнiң 2007 жылғы 6 сәуiрдегi № 310 Жарлығымен
бекiтiлген Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл
сайынғы жолдауларын iске асыру жөнiндегi негiзгi бағыттардың (iс-
шаралардың) жалпыұлттық жоспарының 62-тармағына, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң 2007 жылғы 20 сәуiрдегi N 319 қаулысымен бекiтiлген
Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы
жолдауларын iске асыру жөнiндегi негiзгi бағыттардың (iс-шаралардың)
жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2007-
2009 жылдарға арналған бағдарламасын орындау жөнiндегi iс-шаралар
жоспарының 253-тармағына сәйкес әзiрленген. нормативтік құқықтық актінің
мақсаты – агроөнеркәсіптік кешен салаларын орнықты дамыту, республиканың
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, отандық өнімдердің ұлттық
бәсекелестік артықшылықтарын дамыту және аграрлық өндірісті Дүниежүзілік
Сауда Ұйымына кіру шарттарына бейімдеу. Міндеттері:
- ішкі қажеттілікті қамтамасыз ету және экспорттық ресурстарды
қалыптастыру үшін ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлікті тұрақты
өндіру;
- агроөнеркәсіптік кешенді орнықты дамытудың экономикалық жағдайы мен
тетіктерін құру;
- АӨК өнімдерін өндірушілерді қолдау және ауыл шаруашылығы өнімдері
нарығын мемлекеттік реттеу шараларын жүзеге асыру;
- экспорттық тауарлар алу үшін АӨК-нің сапалы бәсекеге қабілетті
өнімін өндіру және т.б.
2. ӘЛЕМДЕГІ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ
ҚАЗАҚСТАН
2.1. Әлемдегі азық-түлік дағдарысы проблемалары және Қазақстан
Қазақстан экономикасы қазіргі күні әлемдік экономикаға жедел түрде
интеграцияланып, соның бір бөлшегіне айналып келе жатыр. Мұндай жағдайда
әлемдік рынокта болып жатқан құбылыстар Қазақстанға да әсер етпей қоймасы
анық. Міне осындай жағдайда Қазақстан Үкіметінің инфляцияға қарсы шараларды
жедел қабылдай отырып, тығырықтан тез шығуы халықаралық қауымдастықтың да
назарын аудара бастады. Мысалы, ТМД елдері осы оңды тәжірибені өз елдерінде
қолданудың жолдарын қарастыру үстінде. Бұл жағдай маңызды экономикалық
бағыттардағы Қазақстанның көшбасшылық рөлі одан әрі беки түскендігін
білдірсе керек.
Әрине, Қазақстан өз ішінде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
жолдарын қарастырып тапқаныменен, жоғарыда айтып кеткеніміздей, әлемдік
экономиканың құрамдас бір бөлшегіне айналып отырған қазіргі сәтте оған тән
құбылыстар мен өзгерістерден тыс қала алмайды. Міне, осындай жағдайларды
ескере келе Қазақстан Үкіметі ТМД көлемінде азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз ету жөнінде ұсыныс жасады. ТМД елдері премьер-министрлерінің
2007 жылы өткен басқосуында Қазақстанның бұл ұсынысы қолдау тапты.
Осылайша Үкімет еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсатында елдің ішінде де және халықаралық деңгейде де жұмыстар жүргізу
үстінде.
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында шетелдік тәжірибеге
сүйенетін болсақ, Еуроодақ елдерінде азық-түлік өнімдерін өндіру мен оларды
экспорттау ісін мемлекет тарапынан субсидиялауға ерекше мән берілетінін
байқаймыз. Бұл мәселе ДСҰ-ға кіру қарсаңында Қазақстан үшін де барынша
маңызды. Мәселен, Қазақстан ДСҰ-ға қосылған жағдайда азық-түлік өнімдерін
өндіруге деген мемлекеттік қолдауды 10 пайыздық деңгейде сақтап
қалуды көздесе, келіссөздердің қазіргі барысында ДСҰ мүшелері Қазақстанға
негізінен 5 пайызға ғана рұқсат беріп отыр [11].
Халықаралық астық кеңесінің мәліметтері бойынша 2007 жылы әлемдегі
барлық жиналған астық 1 миллиард 656 миллион тоннаны құраған. Бұл 2006
жылғы көрсеткіштен 87 млн. тонна артық. Ал 20007-2008 жылдар аралығындағы
(астық саласындағы маркетингтік жыл 1 шілдеден басталады) әлемдік астық
өндіру көрсеткіші 607 млн. тоннаны құрап, өткен жылғы көрсеткіштен 16 млн.
тоннаға артқан.
Астық өндірісіндегі осындай қолайлы жағдайға қарамастан,
2007 жылдың жылдың шілдесінен бастап негізгі экспорттаушы елдерде астық
бағасының күрт көтерілуі байқалып отыр. Мәселен, әлемдік астық бағасының
қозғалысын білдіретін ірі сауда-саттық орындары – Париж биржасында астықтың
1 тоннасы 272 еуроны құраса, Чикаго астық биржасында 1 тонна бидай бағасы
293 АҚШ долларынан асып түскен.
Осы жағдай елімізге таяу орналасқан рыноктар мен Қазақстанның ішкі
жағдайына да әсер етуде. Мәселен 2006 жылы Ресейде франко-элеватор шартымен
бір тонна 3 сыныптық бидай 145 АҚШ долларын құраған еді. 2007 жылы бір
тонна бидай бағасы 240 АҚШ долларына дейін өсті. Әдетте Қазақстанда астық
жинау науқаны алдында бидай бағасы біршама төмендей түсетін. Ал 2007 жылы
бір тонна бидай бағасы 120 доллардан 207 долларға дейін көтеріліп кетті.
Сөйтіп, әлемдік астық рыногындағы жағдай бойынша алғанда оның бағасы
тарихта бұрын-соңды болмаған өзінің рекордтық межесіне шықты.
2007 жылы астық өндірісінің өсуіне қарамастан, бағаның бұлайша
шарықтауына не себеп? Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы ҰК АҚ
басшыларының айтуларына қарағанда, бұған бірқатар факторлар әсер еткен.
Соның бастыларының бірі ретінде тағамдық астықтың бағалы отын түрі
ретіндегі биоэтонолға өңделуін айтуға болады. Биоэтонол өндірісі қазіргі
уақытта үлкен экономикалық тиімділік беретін барынша пайдалы салалардың
бірі. Энергетикадағы негізгі отын түрлері саналатын мұнай мен газдың
әлемдік қорларының азая түсуі, ал олардың бағаларының шарықтай көтерілуі
соңғы жылдары биоотын өндірісінің таңданарлық жылдамдықпен дамуына алып
келді. Мәселен, осы іспен беріле шұғылданып жатқан АҚШ-та әр апта сайын 1
биоэтонол зауыты іске қосылады екен.
Екіншіден, бірқатар сарапшылардың пікіріне қарағанда, астық бағасының
көтерілуіне Еуропадағы құрғақшылық, осыған байланысты Еуропа одағы елдері
мен Украинада және Канада да бидай өндірісінің қысқаруы, екінші жағынан
алғанда Африка елдері мен Таяу Шығыстағы халық санының өсуі де өз ықпалын
тигізбей отырған жоқ. Өйткені, тұтынудың көбеюі салдарынан астықтың бір
жылдан екінші жылға ауысатын өтпелі қорларының көлемі де азая түсуде.
Мәселен, Халықаралық астық кеңесінің болжамы бойынша, 2008 жылғы астықтың
әлемдік өтпелі қорының көлемі 111 млн. тоннаны құрайтын болады. Бұл 1980
жылдан бері болмаған ең төменгі көрсеткіш. Жеке алғанда 5 негізгі
экспорттаушы елдер – Аргентина, Австралия, ЕО, Канада мен АҚШ-та астық қоры
36 млн. тоннадан 29 млн. тоннаға төмендеді.
Сөйтіп, астық жетіспеушілігі сұраныстың өсуіне әкеп соқтырды.
Экспорттаушылардың пікірінше, 2007 жылдың аяғына дейін астықтың халықаралық
рыноктардағы бағасы одан әрі де көтеріле түскен. Ал мұндай жағдайда ірі
трейдерлер мен отандық экспорттаушылар Қазақстан астығын сыртқа шығаруға
ұмтылатыны анық [12].
Біріккен Ұлттар Ұйымының ауыл шаруашылық жөніндегі бас хатшысының
мәлімдеуінше, ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі үздіксіз өсуіне
қарамастан, 2008 жылы бүкіл әлемде 854 млн. адам ұзақ уақытқа созылған
аштықтан зардап шеккен. Оның 820 млн.-ы дамушы елдерде, 25 млн. адам өтпелі
экономика елдерінде және 9 млн. адам өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің
өкілдері.
БҰҰ-ның тұрақты даму жөніндегі комиссиясының 16-сессиясында
талқыланған бұл мәселе бойынша халықаралық қоғамдастық бүкіл адамзатқа
қауіп төндіріп отырған азық-түлік дағдарысын шешуге толық жауапкершілікпен
кірісуі қажет деген қорытынды қабылданды [13].
Мұнай бағасының күрт өсуі де халықаралық қоғамдастықтың үлкен
алаңдаушылығын тудырып отыр. Себебі, мұнайдың қымбаттауы азық-түлік
өнімдерінің бағасы мен әлемдегі азық-түлік қауіпсіздігіне қатер төндіруде
[14].
Осы мәселені талқылау мақсаында 2008 жылғы 3-5 маусым аралығында Римде
әлемдік азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі жоғары деңгейде саммит өткізілді.
Онда әлемдік азық-түлік бағдарламасының жобаларын жүзеге асыратын топ
мүшелері мемлекеттерге дағдарысты күрделілендірмеу үшін бидай экспортына
қойылған шектеулерді алып тастауды және гуманитарлық мақсаттарға қажетті
азық-түліктерді жеткізудің мүмкіндіктерін қарастыруды ұсынды [15].
Ауыл шаруашылығы өнімдері қиындықпен өндіріледі, көп уақытты қажет
етеді. Сыртқы рыноктарды ескермегеннің өзінде, елдің өз ішінде үлкен
бәсекелестікке тап болады. Оның үстіне кейбір алпауыт елдерде жергілікті
ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер мен оларды экспорттаушыларға
мемлекет тарапынан орасан зор қолдау жасалатындықтан, әлемдік азық-түлік
рыногындағы бәсекенің өзі жосықсыз сипат алуда. Мұндай қолдау нәтижесінде
бағасы мейлінше арзандатылған импорттық өнімдер ішкі рыногы олардан дұрыс
қорғалмаған кез келген елдің аумағында басып кіре алады. Осыған байланысты
өмірге азық-түлік шабуылы, тоқыма соғысы секілді жаңа терминдер еніп
отыр.
Әлемдік азық-түлік рыногының қазіргі жағдайы, ондағы бәсекелестіктің
әрі күшейіп, әрі жосықсыз сипат алуын жаңадан қалыптасқан елдерді былай
қойғанда, дамыған мемлекеттердің өзіне де жеңіл тиіп отырған жоқ. Осыған
мысал ретінде соңғы онжылдықтарда дүниежүзі бойынша әлемдік экспорттағы
азық-түліктің үлесі 13 пайыздан 9 пайызға, ал ауыл шаруашылығы шикізатының
үлесі 7-ден 2,5 пайызға төмендегенін келтіруге болады.
Бұл жағдайға қарамастан, азық-түлік өндіру көлемі төмендеген жоқ.
Керісінше ол жылдан жылға артып келеді. Кез келген ұлттың өмірі мен
қауіпсіздігі үшін азық-түлік басты қажеттіліктердің бірі болып
саналатындықтан, көптеген мемлекеттер, соның ішінде Қазақстанмен көршілес
елдер, соңғы кездері өздерін азық-түлікпен жеткілікті қамтамасыз етудің,
осы мақсатта ішкі рыноктарын импорттық өнімдерден қорғаудың барлық
амалдарын қарастыруда. Батыстың кейбір мемлекеттері сырттан келетін азық-
түлік өнімдерін шектеу мақсатында оларға 70-80 пайыз, тіпті одан да жоғары
кедендік баж салығын қойып отыр. Бұл азық-түлік экспортының төмендеуіне
ықпал етуде.
Әлемдік экономикада жүріп жатқан қазіргі өзгерістер оның Оңтүстік-
Шығысы мен Азия-Тынық мұхиты өңірін дүниежүзі бойынша дамудың ірі
орталығына айналдырып үлгерді. Санаулы жылдарда өңір халқының ауыл
шаруашылығы өнімдерін тұтыну қабілеті еселеп артты және мұнымен де шектеліп
қалмайтыны белгілі болып отыр.
Мәселен, Ресей өзінің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде тамаша
жетістіктерге қол жеткізсе де, 2000 жылдан бастап мұндағы астық өндірісі
оны тұтыну көлеміне қарағанда кейін қала бастағандығы байқалады. Елдің
астық жөніндегі қазіргі импорттық мұқтаждығы 7-8 миллион тоннаны құрап
отыр. Халықаралық Астық Кеңесінің болжамы бойынша, 2020 жылға таман ол
мұқтаждық 50 миллион тоннаға жетуі мүмкін.
Әлемнің ірі астық экспорттаушылары секілді Қазақстанның да бұл тұтыну
рыногынан үлкен үміті бар. Себебі біз Ресеймен көршілес елміз. Екіншіден,
астық өндірісін дамытудағы еліміздің ішкі мүмкіндіктері қазіргі 13-14
миллион тоннамен шектелмейді. Алдағы уақытта оның көлемін 20
миллион тоннаға дейін жеткізіп, оның 10 миллион тоннасын экспортқа бағыттау
жоспарлануда [16].
Бөтен елдің азық-түлігін мөлшерден тыс пайдалану кез келген елді
тығырыққа әкеліп тіреуі мүмкін. Мәселен, 2004-2005 жылдары Украинаның астық
саудасын жүргізушілері еліміздің элеваторларының аузын күзетіп тұрып алды.
Қандай бағаға болса да астық сатып алуға келісіп, оның әр тоннасын 170-190
долларға дейін көтерді. Украинада нан қымбаттап кетті. Міне, осындай
жағдайға тап болмас үшін елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
міндеті бірінші кезекте қарастырылуы тиіс.
Біріккен Ұлттар Ұйымы жанынан 1945 жылы құрылған Азық-түлік және Ауыл
шаруашылығы ұйымы халықаралық мекемесі аграрлық саясат жөніндегі
бүкіләлемдік форумның рөлін атқарады, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз
ету жөнінде елдерге кеңестер беріп отырады. Аталған ұйымның ұйғаруы
бойынша, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін сырттан келетін
азық-түліктің үлесі ең әрі кеткенде 17 пайыздан аспауы тиіс. Олай болмаған
жағдайда ел қауіпсіздігіне қатер төнеді деп есептеледі [16].
Отандық мал өнімдерін сыртқы рыноктарға шығару Қазақстанның алдында
тұрған маңызды стратегиялық міндеттердің бірі болып табылады. Бұл бағыт
қазақстандық брендтердің әлемдік рыноктарға еніп, Қазақстанның әлемдік
қоғамдастық алдында дұрыс бейнеде танылуы үшін де аса қажет.
Республика бойынша мал өнімдерін өткізу ісіне белсенді атсалысушы
компаниялардың бірі “Мал өнімдері корпорациясы” акционерлік қоғамы болып
табылады. Корпорация қызметінің басты бағыттары – мал өнімдері мен оның
өңделген түрлерін дайындау, өңдеу, сондай-ақ оларды ішкі және сыртқы
рыноктарда өткізу.
Қаржы министрлігі Кедендік бақылау комитетінің мәліметтері бойынша,
Қазақстандағы мал өнімдерінің экспорттық тауар айналымы 2007 жылы
442862,7 мың АҚШ долларына жетіп, 2006 жылға қарағанда өсім 0,1 пайызды
құраған. Осы аталған жылы экспорт тауық еті бойынша 19 есеге,
тірі мал бойынша 3 есеге, ірі қара терісінің жартылай фабрикат түрлері
бойынша 53 пайызға, жүн бойынша 9,9 пайызға көбейген. Осы 2007 жылы
Қазақстанға әкелінген мал өнімдерінің жалпы көлемі 433067 мың АҚШ долларын
құрап, 2006 жылмен салыстырғанда 6,7 пайызға өскен. Ал үстіміздегі жылдың
сегіз айында Қазақстанның мал өнімдерінің экспорттық тауар айналымы 338005
мың АҚШ долларын құрап, 2007 жылдың тиісті кезеңіне қарағанда 17 пайызға
төмендеген. Сонымен бірге, сала мамандары осы аталған кезең аралығында
өткен жылдың тиісті кезеңіне қарағанда сары май (30 пайыз), сүт және тәтті
заттар қосылмаған қоюлатылған қаймақ (2 есе) экспортының
ұлғайғанын айтады.
Мал өнімдері экспортының қазіргі жағдайына жасалған талдау тауық еті,
сары май, сүт пен сұйық қаймақ сияқты өнімдердің Қазақстанның негізгі мал
өнімдері экспортының әлеуетін құрайтынын көрсетіп отыр. Корпорация отандық
мал өнімдерін жеткізіп беруде алыс және жақын шетелдердің оннан астам
елімен қызметтестік жасайды. Олардың қатарында Ресей, Украина, Беларусь,
Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Қытай, Түркия, Германия және Италия
сияқты мемлекеттер бар.
Өзі өмір сүрген жылдар ішінде корпорация жалпы көлемі 1,3 миллиард
теңге болатын мал өнімдерін экспортқа шығарды. Сонымен бірге, Қазақстанның
мал өнімдері экспортының әлеуетін арттыру бағытында да корпорация тарапынан
кешенді іс-шаралар жүзеге асырылуда. Өткен кезеңдер аралығында корпорация
тауар өндірушілерден жалпы сомасы 2492,4 миллион теңге болатын еттің барлық
түрлерін сатып алған. Сол сияқты “Сатып алу операциялары мен баға
интервенциясын жүргізу” атты 024-інші бюджеттік бағдарламаны орындау
мақсатында сиыр етіне деген мемлекеттік ресурстарды қалыптастыру үшін
кесімді бағалар бойынша ет сатып алу жүзеге асырылған. Осылайша өткен 2007
жылдың өзінде ғана 2240,1 мың тонна сиыр еті сатып алынды. Алынған етті
сату ішкі рынктарда жүзеге асырылады. Осы мақсаттар үшін корпорация Астана,
Алматы және Ақтау қалаларының әлеуметтік базарларында сиыр етін рынок
бағасынан төмен сататын сауда орындарын да ұйымдастырды.
Қазіргі уақытта вакуумды қаптамадағы ірі кесекті еттің жартылай
фабрикаттарын шығару үшін “ІSY Star” жауапкершілігі шектеулі
серіктестігімен бірлескен қызмет туралы келісім-шарт жасалды. Сол сияқты
ресейлік “Русторг” кәсіпорнымен де түрлі ет өнімдерін жеткізіп беру және
Ақмола облысында ет өңдеу зауытының құрылысын салу жөнінен келіссөздер
жүргізілуде. Бұл аталған шаралар отандық ет өнімдерінің экспорттық әлеуетін
ұлғайтуға, сондай-ақ ет және ет өнімдерінің қазақстандық брендін әлемдік
рыноктарға шығаруға жағдай жасайтын болады. Өйткені, отандық мал
шаруашылығы саласының әлеуеті өте зор, сондықтан осы бір маңызды іске жете
мән беріліп, интенсивті даму қарқыны қамтамасыз етілген жағдайда 2019 жылға
қарай ет экспорты көлемін 500 мың тоннаға дейін жеткізу жоспарда бар [17].
Әлемдік азық-түлік дағдарысынан шығуға бағытталған шаралар қолға
алынып, қазіргі уақытта жер шарының түкпір-түкпірінде бұл мәселе басты
тақырыпқа айналып отыр. 2008 жылғы 20 мамырда жаһандық азық-түлік
дағдарысына арнап өткізілген Біріккен Ұлттар Ұйымының Экономикалық және
әлеуметтік кеңесінің (ЭКОСОС) арнайы отырысында азық-түлік дағдарысын шешу
үшін жаңа даму стратегиясы қажеттілігі айтылды [18].
Әлем назарын аударып отырған мәселеге көршілес мемлекеттер де үн қатып
отыр. Қырғызстан Орталық Азия азық-түлік қауіпсіздігі қорын құруды ұсынса,
Ресей азық-түлік қауіпсіздігін шешудің бір жолы ретінде астық саммитін
ұйымдастыру деп санайды.
Қазақстан да бұл мәселеге өзіндік үлес қосып келеді. Атап айтсақ,
2007 жылы Ашхабадта өткізілген Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше
елдердің үкіме басшыларының отырысында Қазақстанның Достастық елдерінің
біртұтас азық-түлік қауіпсіздігі стратегиясын әзірлеу жөніндегі ұсынысы
бірауыздан қолдау тапты.
Сонымен қатар, Азиядағы ынтымақтастық диалогына мүше елдердің сыртқы
істер министрлерінің VІІ кеңесі барысында Қазақстан азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне басымдық беруді жоспарлай отырып,
Азиядағы ынтымақтастық диалогына мүше елдерді азық-түлік қауіпсіздігі
проблемаларын белсендірек шешуге шақырды [19].
Сондай-ақ, 2008 жылы қыркүйек айында Нью-Йоркте БҰҰ Бас ассамблеясының
63-сесиясында Қазақстан басқа көптеген елдер секілді ғаламдық азық-түлік
нарығындағы ахуалға алаңдаулы екендігін, ағымдағы азық-түлік дағдарысын
еңсеру үшін кешенді көзқарас қажет екендігін –барлық елдер икемділік
танытып, азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға қажетті тиімті тетіктер жасау
үшін жақын ықпалдастық орнатуға тиіс деген көпшілік пікірін қолдайтындығын,
яғни ғаламдық азық-түлік дағдарысын еңсеруге үлес қосуға дайын екендігі
білдірді [20].
Қазақстан азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында хал
ахуалы төмен болып саналатын Қырғызстанға үнемі қол ұшын созып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz