Өткізудің теориялық және практикалық негіздемелері, олардың қолданыстағы негізгі қағидаттары

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе . . . 1

1. Өткізудің теориялық және практикалық негіздемелері, олардың қолданыстағы негізгі қағидаттары

1. 1 Өткізу саясатының түсінігі, оның негізгі концепциялары . . . 7

1. 2 Өткізудің стратегиялық мәселелері (Өткізудің маркетингтік жүйелері) . . 9

2. Өткізудің тиімділігін талдау мәселелері («УАТ» фирмасына сәйкес)

2. 1 «УАТ» ЖШС-ның жалпы сипаттамасы, оның өткізу механизімдері . . . 19

2. 2 «УАТ» ЖШС өткізу тиімділігін талдау және оның маркетингтік жоспарына өзгертулер мен толықтырулар ұсыну . . . 28

Қорытынды . . . 29

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 30

КІРІСПЕ

Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының экономикасының дамуы деңгейін арттыру мақсатында көптеген бағдарламалар қабылданып, жүзеге асып жатқандығы бәрімізге мәлім. Макроэкономиканың микроэкономика элементтерінен құралатынын ескерсек, сонымен қатар кәсіпорындар өмірінде өткізудің маңызды орынға ие болатынын қарастырсақ, онда бұл ретте оның ел экономикасына әсерін айтпаса да түсінікті. Менің бұл тақырыпты алуымның басты мақсаты - өткізудің тиімділігін талдап отыру фирма өмірінде, оның пайда табуында айрықша орын алатынын дәлелдеу болып отыр. Әрине, қазіргі жағдайда көптеген отандық фирмалар бұл жағдайға кейде мән бермей жатады. Оның бұл мәселелерге мән бермеуі айтарлықтай пайда мен қаражат табысынан айрылып жатқандығын өздері де сезініп жатқан жоқ. Соңғы статистикалық мәліметтерге жүгінсек, Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіп, бизнес және шағын және орта кәсіпкерлік өкілдері сауалнамаларда өткізудің талдау мәселелерін жүзеге асырмайтынын атап көрсеткен.

Өткізудің тиімділігін талдау барысында мен фирма деңгейінде бұл мәселенің проблемаларын қарастыра отырып, мемлекет деңгейінде жасалмай жатқан шараларды қарастыратын боламын. Бұл ретте, өткізудің технологиялық жаңалықтар тізбесі мен инновациялық бағдарламаларын жете тақылап, оның өндіріс үрдісіне араласу фактілерін берілетін болады.

«Қазақстан-2030» Президент бағдарламасы бойынша біздің мемлекетіміздің экономикасы дамуы арқылы әлеуметтік-экономикалық жағдайды көтеру көрсетілген. Ал ол деңгейге жету үшін жекелеген секторлардың көтерілуі қажет. Бұл жағдай өткізудің тиімділігін жүзеге асырмай өмірге келуі мүмкін емес. Ендеше осы курстық жұмыс барысы сіздерге қызық болары сөзсіз.

Өткізудің теориялық және практикалық негіздемелері, олардың қолданыстағы негізгі қағидаттары

1. Өткізу саясатының түсінігі

Өндірілген тауарды тұтынушыға міндетті түрде жеткізу керек. Өндірушілер осы қызметті екі әдіспен жүзеге асырады: өзіндік өткізу бөлімшелері арқылы немесе дербес делдалдар арқылы. Тауарды тікелей өткізу әрқашан да тиімді емес, сондықтан өндірушілер делдалдар қызметін қажет етеді. Өзінің байланыстары, тәжірибесі және мамандануы арқасында делдалдар бірқатар қызметтер ұсынып, фирманың өз бетінше ала алатын шамадан көбірек пайда табуға жәрдемдеседі. Дистрибьюторлармен, бөлшек сауда дүкендерімен, тәуелсіз делдалдармен келісім негізінде құрылған арналарды қажет кезде өзгерту өте қиын. Сондықтан, басқарушы қызметкерлер өткізу арналарын құруға байсалды, байыпты қарауға тиіс.

Өткізу - өнімді кеңістік пен уақыт ішіндегі жылжытатын ауыстыру жөніндегі іс-әрекет түрлерінің жиынтығы, сондай-ақ меншік құқығын өндірушіден тұтынушыға беру. Қысқаша айтқанда: өнім мен қызметтерді тұтынушыға жеткізу.

Өткізу арнасына қатысушылардың міндетті қызмет аясы:

• Ақпараттық-маркетингтік зерттеулер жүргізу, ақпаратты жинау және оларды тарату;
• Коммуникациялық-жарнамалық ақпаратты жасау және тарату;
• Тауарларды бейімдеу - тауарларды сатып алушының талабына сай ыңғайлану (өндіріс, іріктеу, құрастыру және орау)
• Байланыстарды орнату мүмкін болатын сатып алушылармен байланыс орнату және қолдап отыру;
• Келіссөздер жүргізу тауар меншігін иемденуге беру әрекетін жүзеге асыру үшін бағаны және басқа да шарттар туралы келіссөздер жүргізу;
• Тауар қозғалысын ұйымдастыру тауарды тасымалдау және қоймаға қою;
• Қаржыландыру арнаның қызмет атқаруына қажетті шығындарды жабатын қаржыны іздеу және пайдалану;
• Тәуекелге бару өткізу арнасының жауапкершілігін өз міндетіне алу;
• Төлем жасау тауарды өндірушіден тұтынушыға сатуға байланысты операциялар;
• Меншік құқығын табыстау тауарларды иемдену құқығын бір жеке немесе заңды тұлғадан екінші бір тұлғаға табыстау;

Арнаның өткізу қызметтерін тек өндірушілер де, делдалдар да жүзеге асыруы мүмкін. Өткізу процестерін жалпы сипаттай келе, оның арналар, деңгейлер, жүйелер және өткізу нысандары деген құрамдастарын бөліп атайды.

Өткізу арнасы - ол өндірушіден тұтынушыға дейін тауарды жылжыту процесіне қатысатын фирмалар мен жеке тұлғалар жиынтығы. Маркетингтік әдебиеттерде кездесетін тарату арналары, тауар қозғалысының арналары, өткізу арналары немесе маркетингтік арналар деген терминдердің мағынасы бірдей.

Өткізу арналарын таңдау кезінде мынандай факторлар ескеріледі:

• Өндіруші фирманың мінез-құлқы, оның мақсаттары, пайдамен табатын өткізу процесін бақылау мүмкіндігі: ресурстары, өндіріс көлемі және мерзімділігі, жүк жөнелту жиілігі, тәжірибесі, әдістері, өткізу жүйесі;
• Тұтынушылар, олардың саны, территориялық орналасуы, сатып алудың орташа мөлшері, сұраныс деңгейі, тұтынушылардың мінез-құлқы, нарық сегменттері, төлем тәсілдері (қолма-қол төлеу, несие алу, қарызға алу), сатып алу орындарының нысандары (супермаркет, пошта арқылы тапсырыс және т. б. ) ;
• Тауар немесе қызмет көрсетудің сипаты, ассортиметі және сапасы. Тауарларды өткізу кезінде сапалық қасиеттері, оны жасау күрделілігі, жаңалығы, құны және басқа да параметрлері ескеріледі. Қызмет көрсетуді сатып-өткізу оның материалдық еместігі, сапасының өзгергіштігі, ұзақ уақыт сақталмайтындығы, өндіру мен тұтынудың бөлінбейтіндігі қарастырылады;

Маркетинг жөніндегі менеджердің стратегиялық шешімі тікелей немесе көтерме және бөлшек саудадан тұратын жанама өткізуді таңдауына байланысты. Жанама өткізуді таңдаған кезде оның міндеттерінің бір бөлігін маркетингтік концепциялары сенімді, іскер серіктес болып табылатын делдалдарға беріледі. Оңтайлы өткізу арналарын таңдағанда, қанша және қандай сауда орындарын жұмылдыру қажет екенін шешу керек.

Тәжірибеде өткізу арналарының тікелей және жанама деген 2 негізгі типі қолданылады. Олардың әрқайсысы бірнеше топтарға бөлінеді.

Тікелей өткізу арнасы - тауарлар мен қызмет көрсетулердің өндірушілерден тұтынушыларға тәуелсіз делдалдарсыз тікелей ауысып, жылжуы. Өндіріс құралдарын өндірушілер тікелей өткізуді жиі қолданады, өйткені олардың мақсатты нарықтары шектеулі, олар тұтынушылармен тығыз байланыста болуға тырысады. Мысалы, Алматы ауыр машина зауыты (АЗТМ), «Қазмұнайгаз» және «Қазхром» компанияларына поршеньдік насостарды, тербелмелерді, редукторларды, ал Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігіне (ССГПО) - сым созатын станоктарды, тау-кен құрал жабдықтарын делдалдарсыз тікелей өткізеді.

Жанама өткізу арналары - тауарлар мен қызметтердің өндірушіден тәуелсіз делдалға, одан кейін - тұтынушыға жылжуына байланысты арналар. Мұндай жағдайда өндіруші тауарды кімге сатқанын білмеуі мүмкін. Мысалы, тамақ өнеркәсібінде өндірушілер әдетте тауарларын көтерме саудагерлер арқылы сатады, ал олар бөлшек сауда дүкендерімен жұмыс істейді.

Өткізу арнасын қалыптастырудың кезінде басты мәселе - оған қатысушылар саны. Өткізу арналарының деңгейі - бұл тауарды өндірушіден тұтынушыға жылжыту бойынша тізбектегі қайсыбір жұмысты орындайтын кез келген делдал. Өткізу арнасының ұзындығы арнаның аралық деңгейлерінің санымен анықталады, осыған байланысты өткізу арналары қысқа және ұзын болып қалыптасады.

1-суретте тұтынушы және өнеркәсіп маркетингінің өткізу арналарының ерекшеліктері көрсетілген.

Өндіруші

Өнеркәсіптік

Агенттер Маркетинг

Дистрибьюторлар

Тұтынушылар

Өндіруші

Тұтынушы

маркетингі

1-сурет. Тұтыну тауарларының өткізу арналары

Нөлдік деңгейдегі арна. Бұл арна тұтынушы мен өндірушіден ғана тұрады. Ол екеуінің арасында өткізу деңгейі болмайды, сондықтан тікелей маркетинг деп аталады. Тікелей маркетингке шығарып сату, үйде сату, телемаркетинг, пошталық сауда және тағы басқалары жатады.

Бір деңгейлі арна. Құрамына бір делдал кіреді. Тұтыну нарығында делдал ретінде әдетте бөлшек сатушы, ал өндірісте пайдалану тауарларды нарығында - өткізу жөніндегі агент, дистрбьютор және дилер атқарады. Мысалы: тұрмыстық техниканың негізгі түрлерін, жиһазды, теледидарды өндірушілер өз өнімдерін ірі бөлшек сатушыларға сатады, ал олар оны түпкі тұтынушыларға өткізеді.

Екі деңгейлі арна. Құрамына екі делдал кіреді. Тұтыну нарығында - көтерме және бөлшек саудагерлер, өндірістік құралдары нарығында - дистрибьютер және дилерлер. Мұндай арналарды әдетте азық-түлік, дәрі-дәрмек өндірушілер және тағы басқалары қолданады.

Үш деңгейлі арна. Құрамында үш делдал: көтерме, ұсақ көтерме және бөлшек саудагер болуы мүмкін. Мысалы, ет өңдеу өндірісінде көтерме сауда және бөлшек сауда сатушыларының арасында ұсақ көтермелеуші орналасады.

Мысалға, Қазақстан Республикасындағы соңы мәліметтерді қарап өтсек,

Бөлшек сауда тауар айналымы. 2008 жылғы қаңтар-қыркүйекте бөлшек сауда тауар айналымының көлемі 1765, 8 млрд. теңгені құрап, өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда (салыстырмалы бағада) 3, 3%-ға ұлғайды.

2008 жылғы қаңтар-қыркүйекте өңірлер бөлінісіндегі бөлшек сауда тауар айналымы көлемінің өсуі 2007 жылғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда (салыстырмалы бағада) республиканың 10 өңірінде байқалды. Сонымен, өсу Астана қаласында (15, 9%), Қызылорда (30, 5%), Жамбыл (28, 4%), Атырау және Қостанай (әрқайсысында 10, 7%-дан) облыстарында өсу байқалды. Бөлшек сауда тауар айналымы көлемінің төмендеуі Солтүстік Қазақстан (15, 6%), Маңғыстау (9, 9%), Ақтөбе (8, 2%) және Батыс Қазақстан (1, 6%-ға) облыстарында, сондай-ақ Алматы қаласында (3, 7%) белгіленді.

Тұтыну бағасының индексі. 2008 жылғы қыркүйекте 2007 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетулер бағасы бағаның барынша ең жоғарғы өсім Шығыс Қазақстан мен Қостанай (әрқайсысында 8, 7%-дан), Батыс Қазақстан (8, 2%) және Жамбыл (8, 1%) облыстарында, сондай-ақ Астана мен Алматы қалаларында (тиісінше, 9, 9% және 9, 0%) тіркелді.

1. Өткізудің стратегиялық мәселелері

(Өткізудің маркетингтік жүйелері)

Өткізудің маркетингтік жүйелерінің түрлері өткізу арналарының құрылымына байланысты болады.

I. Дәстүрлі - бұған тәуелсіз өндіруші, бір немесе бірнеше көтерме немесе бөлшек сатушы кіреді. Жүйенің әрбір мүшесі өз қызметін атқарып, максималды табыс табуды көздейді. Жүйе мүшелері бір-бірінің қызметін толық бақылай алмайды. Таратудың дәстүрлі арналарының басшылығы пәрменсіз және тиімділігі төмен болады. Мысалы, көптеген тамақ өнімдерін өндіретін отандық кәсіпорындардың өткізу жүйесін өзара іс-қимыл жасау сипаты бойынша дәстүрлі жүйеге жатқызуға болады. Бұл жүйенің әрбір арнасы басқаларға тәуелсіз және тек қана өзінің пайдасын көбейтуге ұмтылады.

II. Тік маркетингтік жүйелер . ТМЖ алдыңғы қатарлы өткізу жүйесі ретінде есептеледі. Дәстүрлі арнаға қарағанда, ТМЖ (ВМС) бір бүтін жүйе ретінде қызмет ететін өндірушілерден тұрады. Осы кезде арнаның бір мүшесі қалған фирмалардың меншік иесі болып келеді немесе олармен келісім-шартқа отырады, сондай-ақ оның қуаттылығы арнада белсенді орын алып, басқа қатысушыларға ықпалы зор болады. ТМЖ да басшы ретінде өндіруші немесе көтерме бөлшек фирмалар да болуы мүмкін. ТМЖ өткізу арнасының жұмыс істеуін қамтамасыз ету және оған қатысушылардың арасында болатын қақтығыстарды шешу үшін құрылады. АҚШ-тың тұтыну нарығының 70-80% ында ТМЖ алған. Мысалы, ұлттық АҚ «ҚазМұнайГаз» компаниясы мұнай және мұнай өнімдерін өндіру, өңдеу, тасымалдау және

өткізумен айналысады. Осы жағдайда бұл компания интегралды ТМЖ ретінде қызмет етеді. ТМЖ-ның корпоративтік, келісімді, басқарылатын деген негізгі үш типі бар.

Корпоративтік ТМЖ негізінде өндіріс пен өткізудің кезңдері және өткізу арналарының қатысушылары бір билікте болады. Тарату жүйесінде иелік ететін өндіруші меншігіне осы жүйедегі бөлшек сауда дүкендері жатады. Өндірушінің бөлшек сату желісінде меншігі алға бағытталған интеграция деп аталады, өйткені компания тарату тізбегінің тұтынушыға жақын бір ұяшығын сатып алады. Мысалы, мұнай компаниясы меншігіндегі жанармай құю стансалары арқылы жанармай сатады. АҚШ-та Сиарс әмбебап дүкендер жүйесінде сатылатын тауарлардың 50%-ын оның толықтай немесе жартылай меншігіндегі компаниялар өндіреді. Көтерме және бөлшек фирмалар жабдықтау көздерін бақылай алатын болса, мұндай жеке меншік нысаны, артқа бағытталған интеграция деп аталады.

Келісімді ТМЖ - үлкен коммерциялық жетістіктерге жету мақсатында, арна қатысушылары арасындағы келісімді олардың қызмет көрсету өрісін толығымен қамтиды. Келісімді ТМЖ кең таралған және оның 3 түрі бар:

• Көтерме сатушы ұйымдастырған, бөлшек саудагерлердің өз еркімен бірігуі. Тауарлардың ірі партияларын сатып алғанда қаражаттарды үнемдеу мақсатында көтерме фирма бөлшек дүкендерін біріктіреді;
• Бөлшек саудагерлердің кооперативтері. Бұл көтерме сатып алу ұяшығын құрайтын, тәуелсіз дүкендер тобы. Дүкендер сатып алуды осы кооператив өз тарапынан баға белгілеу стратегиясын, қорды сақтау, дүкендерге жарнама көмегін көрсету қызметін орындайды.
• Франчайзинг - келісімді ТМЖ-ға кіреді. Ол кәсіпкер өз тауарларын сату құқығын шектеулі сауда кәсіпорындарына тік кооперация арқылы ұсынылатын өткізу жүйесі.

III. Қазіргі замандағы өткізу стратегиясына тән өзгерістер болып көлденең маркетингтік жүйенің дамуы болып табылады. Оның қалыптасуының мәні былай - келешектегі зор тұрғыда кәсіпкерлікті дамыту үшін бір немесе бірнеше фирма өз күштерін біріктіріп, маркетингтік стратегияларды құрады. Жеке фирма болуына байланысты капиталының және техникалық мүмкіндіктерінің шектеулі, өзінің жеке өткізу арнасын құру тәуекеліне бармайды. Ал, басқа фирмамен күш-жігерін біріктіргенде, белгілі бір пайданы көздейді.

Арна құрылымын анықтау үшін 4 түрлі шешімді қабылдауды талап етеді: тауар делдалдар арқылы немесе тікелей өткізілуі керек пе, соны шешу керек, тарату арнасының деңгейін және ұзындығын анықтау қажеттілігі. Арнаның ұзындығы дегеніміз тарату жүйесіндегі делдалдардың саны. Ол өткізу жүйесін қамтамасыз ететін нарықты қамту дәрежесі, анықталған критерийлер негізінде нақты делдалдарды іріктеп таңдап алу (фирманың шамасы, оның мекен-тұрағы, тәжірибесі және т. б. )

2. Өткізудің тиімділігін талдау мәселелері («УАТ» фирмасына сәйкес)

2. 1 «УАТ» ЖШС-ның жалпы сипаттамасы, оның өткізу механизмдері

Кәсіпорынның экономикалық қызметінің сипаттамасы

Су-сабын нарығының өсу перспективілігі, ең алдымен, өмір сүру деңгейі мен сапасының төмендеуімен байланысты, өйткені біз бұрыннан білетініміздей, ел қаншалықты нашар тұрса, соншалықты ол су-сабын өнімдерін көбірек тұтынады. Сол себепті ассортиментінің шектеулілігі мен өнімнің көп бөлігінің сапасының төмендігіне қарамастан, су-сабын қазақстандықтар үшін “бірінші кезекті” өнім болып қалуда. Бүгінгі таңда, статистикалық мәліметтер бойынша, қазақстандықтардың негізгі тұтынатын химия өнімдерінің ішінде су-сабын 60-70% құрайды, дегенмен, бұл өнімнің бағасы, сапасы және тұтыну нарығының жағдайы айтарлықтай мәз емес. Егер зауыттар мемлекеттік сауда инспекциясы, стандарттау комитеті, санэпидемстанция тарапынан бақыланбайтын болса, жеке кәсіпкерлер ешқандай да лицензиясыз су- сабынды шығара береді, төменгі бағамен сапасыз химиялық заттарды пайдаланады. Бұл соңғыларға су- сабын өнімдері нарығының біршама бөлігін жаулап алып, су- сабын өнімдерінің ірі өндірушілерімен табысты бәсекелесуге мүмкіндік берді.

Су- сабын шығару өндірісінің кәсіпорындары ашық жүйе ретінде химиялық заттарды өндірушілермен, элеваторлы және көліктік шаруашылықтармен, тауарлы - қызмет көрсету және тағы басқа да субъектілермен өзара қарым-қатынас жасайды. Сондықтан шикізат пен материалдарды сатып алу, сақтау, тасымалдау бойынша және соңғы өнімді өндіру және өткізу бойынша қызметтері талап етіледі. Бұл қызметтер жүйелі, мақсатты бағытталған сипатта болуы керек және оның нәтижесі минимум шығындар мен максимум табыс кезінде тұтынушыларды қанағаттандыру болуы керек.

Өндірісті басқаруды қарастыра отырып ерекше атап кететін жайт, су- сабын өндіру өнеркәсібі күн сайын халықты негізгі химиялық өнімдерінің бірімен қамтамасыз ететін өндіріс саласы болып табылады. Сондықтан зауыттардың қуаттары су- сабын өнімдерінің қажеттілігін толық қанағаттандыра аларлықтай болуы керек. “УАТ” су- сабын комбинаты сабын, шампунь, ыдыс жууғыш өнімдерін өндіру бойынша қаладағы ірі кәсіпорындардың бірі. Жұмысшы жобаны 1982 жылы “Казгипрохимпром” Мемлекеттік жобалық институт әзірлеген. Зауыттың негізгі технологиялық құрал-жабдығы 1988 жылдан бері пайдаланылады. Зауыттың жобалық қуаты тәулігіне 163, 8 тонна өнім шығаруға мүмкіндік береді. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендірудің ұлттық бағдарламасына сәйкес Әділет министрлігі 2003 жылы 7- сәуірде “УАТ” ЖШС НТК деп тіркеді. Меншік нысаны - 100% меншіктік капитал.

Кәсіпорынның басқару құрылымы 9 департаменттен тұрады, олардың басшылығында кәсіпорынның басқарушы жұмыскерлері болып табылатын 9 директор тұрады.

1. Бас директор - тікелей басшылықты және акционерлік қоғамның қызметіне қатысты басқарушылық шешімдерді қабылдауды жүзеге асырады.

1. Өндіріс және техникалық қамтамасыз ету бойынша департамент- кәсіпорында дұрыс техникалық саясаттың жүргізілуіне, техниканың, технологияның жетілдірілуіне және өндірістің, ғылымның жаңа жетістіктері негізінде ұйымдастырылуына жауап береді.
2. Материалдық - техникалық жабдықтау департаменті - өндірісті қажетті шикізаттармен және материалдармен қамтамасыз ету.
3. Бухгалтерлік есеп пен есептілік департаменті - бухгалтерлік есептің жүргізілуін, сәйкес органдарға есеп беруді бақылайды.
4. Бөлшек сауда департаменті - фирмалық дүкендер арқылы өнімдердің сатылуын бақылау.
5. Технологиялық департамент - шикізаттың, дайын өнімнің сапасын және бүкіл технологиялық процесті бақылау.
6. Қауіпсіздік департаменті - тауарды алып келу мен алып кетуді бақылау жүргізілетін территорияны тікелей қорғау.
7. Маркетинг бөлімі - жарнама және өнімнің нарықта жылжу мәселелері.
8. Келісімшарт бөлімі - келісімшарттар жасау және контрагенттер туралы мәселелерді шешу.

Жаңа нарықтық экономика жағдайында комбинат ұжымы өнімнің ассортиментін біршама кеңейту және жаңа прогрессивті технологияларды енгізу жолдарын іздеуге мәжбүр болды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс