Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі
жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы
1.1.Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.Отын өнеркәсібіндегі экономикасындағы шетел инвесторларының ролі..
2.Қазақстандағы отын өнеркәсібі және бұл саладағы шетел компанияларының жұмысына экономикалық баға беру
2.1. Қазақстанның отын өнеркәсібіне жалпы сипаттама
2.1.Қазақстан экономикасындағы «Теңізшевройл» компаниясының
орыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Құмкөл кен орнындағы «Харрикейн» компаниясының жұмыстарын
экономикалық тұрғыдан талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.Қарашығанақ мұнай.газ конденсат кен орнындағы шетелдік
инвестордың жұмысына баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4.Атырау мұнай өңдеу зауытының жетістіктерін экономикалық
тұрғыдан сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.Қазақстандағы отын өнеркәсібінің қоршаған ортаға тигізер әсеріне экологиялық баға беру
3.1.Қазақстанға қажеті . қалдықсыз өндіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. «Теңізшевройл».дың қоршаған ортаны қорғау жұмыстарына
экологиялық баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3.Атырау мұнай өңдеу зауытының экологиялық мәселелерді шешудегі
іс.шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі
жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы
1.1.Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.Отын өнеркәсібіндегі экономикасындағы шетел инвесторларының ролі..
2.Қазақстандағы отын өнеркәсібі және бұл саладағы шетел компанияларының жұмысына экономикалық баға беру
2.1. Қазақстанның отын өнеркәсібіне жалпы сипаттама
2.1.Қазақстан экономикасындағы «Теңізшевройл» компаниясының
орыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Құмкөл кен орнындағы «Харрикейн» компаниясының жұмыстарын
экономикалық тұрғыдан талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.Қарашығанақ мұнай.газ конденсат кен орнындағы шетелдік
инвестордың жұмысына баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4.Атырау мұнай өңдеу зауытының жетістіктерін экономикалық
тұрғыдан сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.Қазақстандағы отын өнеркәсібінің қоршаған ортаға тигізер әсеріне экологиялық баға беру
3.1.Қазақстанға қажеті . қалдықсыз өндіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. «Теңізшевройл».дың қоршаған ортаны қорғау жұмыстарына
экологиялық баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3.Атырау мұнай өңдеу зауытының экологиялық мәселелерді шешудегі
іс.шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының отын өнеркәсібіне талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал 2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі есе өсті. Экономикамыздың өсуінде отын өнеркәсібінің ролі зор. Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі «Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын» қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел экономикасындағы отын өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика экономикасының дамуындағы отын өнеркәсібінің ролін айқындау.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика экономикасының дамуындағы отын өнеркәсібінің ролін айқындау.
1. Агошков М.И. Развитие идей и практики комплексного освоения недр. – Горный журнал, 1984, №3,с.3-7.
2. Новожилов В.В. Измерение затрат и результатов. - М.: Наука, 1967. -156 с.
3. Хачатуров Т.С. Об экономической оценке природных ресурсов // Вопросы экономики, 1969, №1, с. 66-74.
4. Комплексная экономическая оценка минеральных ресурсов. – Алма-Ата: Наука, 1972. – 208 с.
5. Виноградов В.Н. Экономическая оценка комплексного минерального сырья. – М.: Недра, 1978. – 223 с.
6. Гудалин Г.Г. Предпроектная экономическая оценка рудных месторождений. – М., 1967. – 324 с.
7. Дегтярев В.С. Методические рекомендации по разработке ТЭД-ов о целесообразности детальной разведки месторождений твердых полезных ископаемых. – М.: ВИЭМС, 1986. – 220 с.
8. Кондин С.Р. Штифанов П.И. Вопросы допроектной экономической оценки месторождений минерального сырья. – Алма-Ата, 1962. – 137 с.
9. Туркебаев Э.А., Каплан М.И., Шалабаев С.Ш. Как оценить эффективность месторождения. // Народное хозяйство Казахстана, 1997, №1, с.80-83
10. Мкртчян М.В. Вопросы планирования и стоимостной оценки минерально-сырьевых ресурсов. // Советская геология, 1964, №10, с.113-121.
11. Соболевкий Т.Ф. Экономическая оценка рудных месторождений. – М.: ЦНИГРИ, 1976. – 143 с.
12. Струмилин С.Г. О цене «даровых благ» природы // Вопросы экономики, 1967, №8, с.69.
13. Гатов Т.А. Рациональное использование месторождений цветных металлов. – М.: Недра, 1980. – 277 с.
14. Никифоров М.М. и др. Эффективность комплексного использования полиметаллических руд и пути ее повышения. – Алма-Ата, 1978. – 22с.
15. Сиразутдинов А.М., Дороненко Ф.Г., Смирнов Н.И. Принципы оценки освоения новых горно-промышленных районов Казахстана. – Алма-Ата: КазНИИНТИ, 1976. – 81с.
16. Быховер Н.А. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1971. – 210 с.
17. Синопальников К.Г., Гинзбург Е.Г. Экономические расчеты при проектировании угольных шахт. – М.: Недра, 1967. – 280 с.
18. Ергалиев А.Е., Шестаков В.А. Оценка месторождений и выбор некоторых параметров разработки с учетом фактора времени. – Алма-Ата: Наука, 1958. – 110 с.
19. Логинов В.П. Экономические проблемы технического прогресса в добыче минерального сырья. – М., 1971. – 67 с.
20. Перкуль М.М. Об экономической оценке угольных месторождений // Уголь, 1959, №2, с.54-56.
21. Рачковский С.Я. Основы экономической оценки месторождений полезных ископаемых в условиях социалистического хозяйства // Цветная металлургия, 1959, № 6.
22. Лурье А.Л. Методы линейного программирования и их применение в экономике. – М.: Статистика, 1964. – 84с.
23. Марголин А.М. Оценка запасов минерального сырья (математические методы). – М.: Недра, 1974. – 264 с.
24. Пожарицкий К.Л. Основы оценки месторождений полезных ископаемых и рудников // Горный журнал, 1957, №9, с. 3-9.
25. Пугачев В.Ф. Оптимизация планирования. – М.: Экономика, 1968. – 167 с.
26. Трушков Н.И. Основы оценки рудных месторождений // Цветные металлы, 1931, №2.
27. Астахов А.С. Экономическая оценка запасов полезных ископаемых. – М.: Недра, 1981. – 287 с.
28. Мкртчян Г.М., Суспицын В.А., Клисторин В.И. Оценка ресурсов в моделях природопользования. – М.: Наука, 1979. – 192 с.
29. Тонкопий М.С. Экономика природопользования. – Алматы: Экономика, 1998. – 475 с.
30. Упушев Е.М. Экономика природопользования и охрана окружающей среды. – Алматы: Экономика, 1999. – 334 с.
31. Грацерштейн И.М., Кульницкий Л.С. Технико-экономическое проектирование предприятий цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1981. – 248 с.
32. Каганович С.Я. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1985. – 168 с.
33. Косминский Б.М. Учет и планирование замыкающей себестоимости в горной промышленности. – М.: Недра, 1970. – 196 с.
34. Хрущев Н.А. Методы экономической оценки месторождений минерального сырья в районах нового освоения. – М.: Наука, 1982. – 166 с.
35. Рогожин В.М. Совершенствование методов геолого-экономической оценки месторождений полезных ископаемых. – А., 1982. – 147 с.
36. Закон «О земле, о недрах и недропользовании». – Алматы: Жетi Жаргы, 1996.
37. Сергеев М.А., Лексин В.Н. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья.// Комплексное использование минерального сырья, 1979, №8
38. Соколов В.И. Налоги за природопользование в США и Канаде. – М.: Наука, 1985.
39. Рациональное использование сырьевых ресурсов и основных фондов металлургической промышленности Урала. – Свердловск, 1977. – 137с.
40. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья. – Свердловск: ИЭ УНЦ, 1982. – 69 с.
41. Эффективность комплексного использования минерального сырья. – Алма-Ата: Наука, 1984. – 137 с.
42. Кузнецов Д.Т. Распределение затрат и оценка эффективности в комплексных производствах. – М.: Экономика, 1971. – 183 с.
43. Райханұлы Н. Өткен жылдың қорытындысы не көрсетті? //Ақиқат.-2003-№3-41-43б.
44. Райханұлы Н. Экономиканың жарты жылдық қарқыны. //Ақиқат.-2004-№9-11-12б.
45. Райханұлы Н. Экономикалық дағдарыстан қайтсек шығамыз? // Ақиқат.-1994-№4-14-17б.
46. Есентүгелов А. Қазақстандағы макроэкономикалық жағдай. // Ақиқат.-1996-№11-14-17б.
47. Елшібекова Қ. Инвестициясыз экономика өрге баспайды. //Саясат.-1998-№2-15-18б.
48. Шыңғыс М. Экономикадағы дүбәралық. //Жас Алаш.-2006-№12-1-2б.
49. Сәбден О. Инвестиция салынған негізгі салалар. // Ақиқат.-1997-№2-15б.
50. Құлымжанов М . Нарықтық экономиканың мәні, құрылымы және тиімді жұмыс істеудің шарты. //Агробизнесс теориясы мен тәжірибесі. А.-1997-19-21б.
51. Райханұлы Н. Реформаға көзқарас. (Нарықтық қатынастардың дамуы қандай?) // Ақиқат.-1997-№5-11-18б.
52. Құлымжанов М. Нарықтық экономика заңдары. // Ақиқат.-2003-№7-30-32б.
53. Сатымбекова К. Тенденции экономического развития РК в современных условиях. // Саясат.-2005-№8-4-5.
54. Әліқұлов К.А. Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуы. // Жаршы.-2004-№2-60-62б.
55. Дүйсенбек Ә. Инвестиция –экономика емшісі. // Егемен Қазақстан.-1997-№8-6-7б.
56. Нұрмолдақызы Г. Инвестицияларды қайда жұмсаған қайырлы. // Қаржы-қаражат.-1998-№7-23б.
57. Нұрмолдақызы Г. Қазақстанға инвестиция қайдан құйылуда? // Егемен Қазақстан.- 1989-№1-4б.
58. Райханұлы Н. Нарықтық қатынастар мен ҚР-да экономиканың басты салаларында жұмсалған инвестицияның құрамы мен динамикасы. // Ақиқат.-1998-№2-33-35б.
59. Шыңғыс М. Инвестиция –экономика өзегі. // Жас Алаш.-1998-№4-2б.
60. Шыңғыс М. Қазақстан және әлемдік инвестиция. // Жас Алаш.-2002-№9-9б.
61. Қаженбаев С. ΧΧΙ ғ. Қазақстанның экономикалық даму модельдері. //Статистика учет и аудит.-2002-№2-30-32б.
62. Шалғынбаев Н. Нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы жекешелендіру. // Саясат.-2004-№8-49-51б.
63. Райханұлы М. Жыл қорытындысы не көрсетті? // Ақиқат.-1998-№4-30-32б.
64. Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2003
Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2005
2. Новожилов В.В. Измерение затрат и результатов. - М.: Наука, 1967. -156 с.
3. Хачатуров Т.С. Об экономической оценке природных ресурсов // Вопросы экономики, 1969, №1, с. 66-74.
4. Комплексная экономическая оценка минеральных ресурсов. – Алма-Ата: Наука, 1972. – 208 с.
5. Виноградов В.Н. Экономическая оценка комплексного минерального сырья. – М.: Недра, 1978. – 223 с.
6. Гудалин Г.Г. Предпроектная экономическая оценка рудных месторождений. – М., 1967. – 324 с.
7. Дегтярев В.С. Методические рекомендации по разработке ТЭД-ов о целесообразности детальной разведки месторождений твердых полезных ископаемых. – М.: ВИЭМС, 1986. – 220 с.
8. Кондин С.Р. Штифанов П.И. Вопросы допроектной экономической оценки месторождений минерального сырья. – Алма-Ата, 1962. – 137 с.
9. Туркебаев Э.А., Каплан М.И., Шалабаев С.Ш. Как оценить эффективность месторождения. // Народное хозяйство Казахстана, 1997, №1, с.80-83
10. Мкртчян М.В. Вопросы планирования и стоимостной оценки минерально-сырьевых ресурсов. // Советская геология, 1964, №10, с.113-121.
11. Соболевкий Т.Ф. Экономическая оценка рудных месторождений. – М.: ЦНИГРИ, 1976. – 143 с.
12. Струмилин С.Г. О цене «даровых благ» природы // Вопросы экономики, 1967, №8, с.69.
13. Гатов Т.А. Рациональное использование месторождений цветных металлов. – М.: Недра, 1980. – 277 с.
14. Никифоров М.М. и др. Эффективность комплексного использования полиметаллических руд и пути ее повышения. – Алма-Ата, 1978. – 22с.
15. Сиразутдинов А.М., Дороненко Ф.Г., Смирнов Н.И. Принципы оценки освоения новых горно-промышленных районов Казахстана. – Алма-Ата: КазНИИНТИ, 1976. – 81с.
16. Быховер Н.А. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1971. – 210 с.
17. Синопальников К.Г., Гинзбург Е.Г. Экономические расчеты при проектировании угольных шахт. – М.: Недра, 1967. – 280 с.
18. Ергалиев А.Е., Шестаков В.А. Оценка месторождений и выбор некоторых параметров разработки с учетом фактора времени. – Алма-Ата: Наука, 1958. – 110 с.
19. Логинов В.П. Экономические проблемы технического прогресса в добыче минерального сырья. – М., 1971. – 67 с.
20. Перкуль М.М. Об экономической оценке угольных месторождений // Уголь, 1959, №2, с.54-56.
21. Рачковский С.Я. Основы экономической оценки месторождений полезных ископаемых в условиях социалистического хозяйства // Цветная металлургия, 1959, № 6.
22. Лурье А.Л. Методы линейного программирования и их применение в экономике. – М.: Статистика, 1964. – 84с.
23. Марголин А.М. Оценка запасов минерального сырья (математические методы). – М.: Недра, 1974. – 264 с.
24. Пожарицкий К.Л. Основы оценки месторождений полезных ископаемых и рудников // Горный журнал, 1957, №9, с. 3-9.
25. Пугачев В.Ф. Оптимизация планирования. – М.: Экономика, 1968. – 167 с.
26. Трушков Н.И. Основы оценки рудных месторождений // Цветные металлы, 1931, №2.
27. Астахов А.С. Экономическая оценка запасов полезных ископаемых. – М.: Недра, 1981. – 287 с.
28. Мкртчян Г.М., Суспицын В.А., Клисторин В.И. Оценка ресурсов в моделях природопользования. – М.: Наука, 1979. – 192 с.
29. Тонкопий М.С. Экономика природопользования. – Алматы: Экономика, 1998. – 475 с.
30. Упушев Е.М. Экономика природопользования и охрана окружающей среды. – Алматы: Экономика, 1999. – 334 с.
31. Грацерштейн И.М., Кульницкий Л.С. Технико-экономическое проектирование предприятий цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1981. – 248 с.
32. Каганович С.Я. Экономика минерального сырья. – М.: Недра, 1985. – 168 с.
33. Косминский Б.М. Учет и планирование замыкающей себестоимости в горной промышленности. – М.: Недра, 1970. – 196 с.
34. Хрущев Н.А. Методы экономической оценки месторождений минерального сырья в районах нового освоения. – М.: Наука, 1982. – 166 с.
35. Рогожин В.М. Совершенствование методов геолого-экономической оценки месторождений полезных ископаемых. – А., 1982. – 147 с.
36. Закон «О земле, о недрах и недропользовании». – Алматы: Жетi Жаргы, 1996.
37. Сергеев М.А., Лексин В.Н. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья.// Комплексное использование минерального сырья, 1979, №8
38. Соколов В.И. Налоги за природопользование в США и Канаде. – М.: Наука, 1985.
39. Рациональное использование сырьевых ресурсов и основных фондов металлургической промышленности Урала. – Свердловск, 1977. – 137с.
40. Методические рекомендации по определению экономической эффективности комплексного использования рудного сырья. – Свердловск: ИЭ УНЦ, 1982. – 69 с.
41. Эффективность комплексного использования минерального сырья. – Алма-Ата: Наука, 1984. – 137 с.
42. Кузнецов Д.Т. Распределение затрат и оценка эффективности в комплексных производствах. – М.: Экономика, 1971. – 183 с.
43. Райханұлы Н. Өткен жылдың қорытындысы не көрсетті? //Ақиқат.-2003-№3-41-43б.
44. Райханұлы Н. Экономиканың жарты жылдық қарқыны. //Ақиқат.-2004-№9-11-12б.
45. Райханұлы Н. Экономикалық дағдарыстан қайтсек шығамыз? // Ақиқат.-1994-№4-14-17б.
46. Есентүгелов А. Қазақстандағы макроэкономикалық жағдай. // Ақиқат.-1996-№11-14-17б.
47. Елшібекова Қ. Инвестициясыз экономика өрге баспайды. //Саясат.-1998-№2-15-18б.
48. Шыңғыс М. Экономикадағы дүбәралық. //Жас Алаш.-2006-№12-1-2б.
49. Сәбден О. Инвестиция салынған негізгі салалар. // Ақиқат.-1997-№2-15б.
50. Құлымжанов М . Нарықтық экономиканың мәні, құрылымы және тиімді жұмыс істеудің шарты. //Агробизнесс теориясы мен тәжірибесі. А.-1997-19-21б.
51. Райханұлы Н. Реформаға көзқарас. (Нарықтық қатынастардың дамуы қандай?) // Ақиқат.-1997-№5-11-18б.
52. Құлымжанов М. Нарықтық экономика заңдары. // Ақиқат.-2003-№7-30-32б.
53. Сатымбекова К. Тенденции экономического развития РК в современных условиях. // Саясат.-2005-№8-4-5.
54. Әліқұлов К.А. Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуы. // Жаршы.-2004-№2-60-62б.
55. Дүйсенбек Ә. Инвестиция –экономика емшісі. // Егемен Қазақстан.-1997-№8-6-7б.
56. Нұрмолдақызы Г. Инвестицияларды қайда жұмсаған қайырлы. // Қаржы-қаражат.-1998-№7-23б.
57. Нұрмолдақызы Г. Қазақстанға инвестиция қайдан құйылуда? // Егемен Қазақстан.- 1989-№1-4б.
58. Райханұлы Н. Нарықтық қатынастар мен ҚР-да экономиканың басты салаларында жұмсалған инвестицияның құрамы мен динамикасы. // Ақиқат.-1998-№2-33-35б.
59. Шыңғыс М. Инвестиция –экономика өзегі. // Жас Алаш.-1998-№4-2б.
60. Шыңғыс М. Қазақстан және әлемдік инвестиция. // Жас Алаш.-2002-№9-9б.
61. Қаженбаев С. ΧΧΙ ғ. Қазақстанның экономикалық даму модельдері. //Статистика учет и аудит.-2002-№2-30-32б.
62. Шалғынбаев Н. Нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы жекешелендіру. // Саясат.-2004-№8-49-51б.
63. Райханұлы М. Жыл қорытындысы не көрсетті? // Ақиқат.-1998-№4-30-32б.
64. Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2003
Қазақстан цифрларда. Статистикалық жинақ. Алматы.-2005
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі
жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы
1.1.Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.2. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.2.Отын өнеркәсібіндегі экономикасындағы шетел инвесторларының ролі..
2.Қазақстандағы отын өнеркәсібі және бұл саладағы шетел компанияларының жұмысына экономикалық баға беру
2.1. Қазақстанның отын өнеркәсібіне жалпы сипаттама
.1.Қазақстан экономикасындағы Теңізшевройл компаниясының
орыны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.2.Құмкөл кен орнындағы Харрикейн компаниясының жұмыстарын
экономикалық тұрғыдан талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орнындағы шетелдік
инвестордың жұмысына баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.4.Атырау мұнай өңдеу зауытының жетістіктерін экономикалық
тұрғыдан сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.Қазақстандағы отын өнеркәсібінің қоршаған ортаға тигізер әсеріне экологиялық баға беру
3.1.Қазақстанға қажеті –қалдықсыз өндіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.2. Теңізшевройл-дың қоршаған ортаны қорғау жұмыстарына
экологиялық баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.3.Атырау мұнай өңдеу зауытының экологиялық мәселелерді шешудегі
іс-шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының отын өнеркәсібіне талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал 2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі есе өсті. Экономикамыздың өсуінде отын өнеркәсібінің ролі зор. Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел экономикасындағы отын өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика экономикасының дамуындағы отын өнеркәсібінің ролін айқындау.
Міндеті:
Республика экономикасына жалпы сипаттама беру;
Республикадағы өнеркәсіптің, соның ішінді отын өнеркәсібінің дамуына талдау жасау;
Республиканың отын өнеркәсібінің келешекте даму бағыттарын айқындау;
Республиканың табиғи ресурстарын, соның ішінде отын ресурстарын тиімді пайдаланудың жолын айқындау.
Жоғарыда айтылған міндеттерге жету барысында республиканың экономикасының даму ерекшеліктері, отын өнеркәсбінің дамуы қарастырылған.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
Барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф ырықтандырылды;
Сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
1995 жылы 1 шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды, олардың алым көлемге ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
түбегейлі институциялдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кәсіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруашылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет меншігінде тек 15,5%-ы ғана қалған;
рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі , 72-сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп жатыр.
Яғни экономикамыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр.
1. Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары.
Басқа республикалар сияқты Қазақстанның да нарыққа бағытталған экономика құруға бет алғанына он жылдан да асты. Бұрынғы жоспарлы экономиканы нарықтық экономика түріне алмастыру экономиканың барлық салаларында дерлік жүргізілді. Көлемі мен тереңдігі жөнінен бұрын болып көрмеген әлеуметтік –экономикалық және саяси дағдарыстан елімізді алып шығу жолында күрделі істер атқарылуда. Біздің халқымыз көшпелі экономиканың ауыртпалығы мен бейнетін бастан кешіруде.
Экономикалық жағдайды обьективті бағалау үшін ТМД елдері өз басынан тек жәй көшпелі экономиканы емес, оның кеңестік дәуірден кейінгі ерекше түрін өткеріп жатқанын ескеруіміз керек. Ол екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыс және Орталық Еуропа, Жапония, Шығыс Азия елдеріндегі, сондай-ақ Шығыс Еуропа мен Балтық теңізі жағалауындағы елдердегі социализмнен кейінгі көшпелі экономикадан бөлек. Бірінші топтағы елдерде нарықтық қатынастар мен шаруашылық тәсілдерін соғыс бөліп кеткен-ді, соғыс аяқталысымен олар қайта қалпына келтірілді. Ал екін-ші топтағы елдердің социалистік жоспарлы экономикасы да онша көп уақытқа созылған жоқ, оның үстіне олардағы экономиканың кейбір секторларында шаруашылықтың нарықтық қатынастары сақталды, олар дамыған елдермен қанаттас еді. Сондықтан, бұл елдерде экономиканы өзгер-ту процесі жеңілірек болды.
Ал ТМД елдерінде нарықтық қатынастарды тыңнан бастау қажет болды. Кеңес адамдарында нарықтық әлеуметтік түсінік, кәсіпкерлік рух, демократиялық ой-пікір сияқты қасиеттер кеңінен дамымаған еді. Сондықтан да бұл елдерде нарықтық қатынастардың өмірге баяу енуі, қалыптасуы, бекуі түсінікті, өйткені оларда экономиканы басқарудың барлық буынында бұрынғы кадрлар іс басында отырғаны айдан анық еді.
Қазақстан ТМД-ның басқа елдері сияқты нарыққа бет алған экономика жолына 1992 жылдың қаңтарында аяқ басты. Нарықтық экономикаға өту барысында Қазақстанға өзара тұтасып жатқан екі міндетті шешу қажет болды:
экономиканы тұрақтандыру және оны тамыры тереңге кеткен дағдарыстан шығару;
нарықтық қатынастарды құру және дамыту;
Экономикада нарықтық қатынастармен нарық тетіктерін құлашын кеңге жайған дағдарыс жағдайында дамыту өте күрделі еді, сондай-ақ экономикалық дағдарысты жеңу де қиын еді, өйткені шаруашылық жүргізудің ескі тетіктері оған жарамайтын, ал жаңалары тек енді ғанғ қалыптаса бастаған болатын.
Міне, осындай жағдайда Ресей үкіметі бағаны тез ырықтандыруға, қатаң ақша –кредит және қаржы –бюджет саясатына, рубльдің(сомның) біртұтас жылжымалы курсына, сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға және жекешелендіруді шапшаң жүргізуге, яғни есеңгіретіп емдеу саясатына негізделген реформаның стратегиясын ұсынды.
Кеңестік жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшудің бұл бірден-бір жолы және түбегейлі өзгерістің дұрыс стратегиясы болатын. Ре-форманың алғашқы сәтінде саналы түрде мақсат етіп қойылған есеңгіреу (шок) кеңес өкіметінен кейінгі экономиканы өзгертудің қашып құтылмай-
тын қиындығы еді. Өйткені бұл экономикада баға алшақтығы жағдайында жасанды тағайындалған бағалар орын алған-ды, қайта құру заманында экономикалық саясаттың және біліксіз жүргізілген табыс саясатының нәтижесінде шектен тыс көп жиналған ақша массасы бар-тұғын, ал мұның өзі өте тапшы тұтыныс рыногын тудырған болатын. Қысып ұстап, қолдан жасалған жасырын инфлияция ашық түрге айналды. Бұл, осылай болуға тиісті, өйткені бұл қауіпті ісік көп жылдар бойы экономиканы іштен жеп, оның жазылмас дертіне айналған еді. Сондықтан одан жазылу үшін ауыр болғанымен есеңгіретіп емдеу қажет болды.
Алғашқыда экономиканы ырықтандыруға және қаржыны шектеудің макроэкономикалық тұрақтандыруына негізделген басымдықтан гөрі құрылымдық өзгерістермен қабат жүретін экономиканы қаржыландырумен өндірісті өсіру қызықтырыңқыраған стратегия болды. Бірақ-та, аса зор инфлияция, қаржы жүйесі қаусаған, тұрғындар қолында жиналған ақшаның массасы шектен тыс көп жағдайда мұндай стратегия –экономикалық күйреу болды. Оның үстіне ондай стратегияны жүзеге асыру да мүмкін болмайтын, өйткені бұрынғы біртұтас кеңестік нарық бөлшектенді, бұрынғы шаруашылық байланыстар үзілді, ал басқа нарықтарға біздің тауарлармен шығу мүмкін емес еді. Экономиканы қар-жыландыруға қажетті ақшаны қандай да ақша станогы басып шығарып үлгермейтін еді, ақша тапшылығы күннен –күнге арта берген болар еді.
Бұдан басқа тағы бір қызықтырарлық стратегия нарыққа біртіндеп көшу болды. Алайда, коммунистік көзқарас басым, нарыққа қарсы институционалдық ортада оны жүзеге мүмкін емес еді. Нарыққа деген әр қадам, нарықтық тұрақтандыру тетіктері қатты қарсылық кездестіріп, ақыр аяғы ескі жүйеге қайтып келер еді.
Қалай болғанда да, сомдық аймақта отырған және Ресейдің Үкіметі Орталық банкі және Парламенті жүргізіп отырған экономикалық саясатқа тәуелді, өз валютасын енгізіп, оның курсын реттеп отыруға уақыты да тәжірибесі де және ресурсы, өзінің қаржы жөніндегі институттары жоқ Қазақстан Ресейдің стратегиясын оның кейінгі бұлтарыстарымен бірге қабылдауға мәжбүр болды.
Қазақстан өзінің іс жүзіндегі жеке дара экономикалық саясаты мен өз реформасын өзінің ұлттық валютасын енгізгеннен соң 1994 жылдан бастап ғана жүргізе бастады. Осыдан кейін ғана өкіметтен ұлттық банктің экономикалық саясаты азды-көпті қажетті дәйектілікке және алдын-ала болжауға ие болды. Өкінішке орай, 1992 жылғы мамырда реформаның қабылданған стратегиясынан бас тартқан соң келесі жылдар аса асқындаған және шапқылаған инфляция, өндірістің құлдырауының өсу және тұрғындар өмір деңгейінің шапшаң төмендеу жылдарына айналды. Реформа жылдары инфляция деңгейі 13250есе өсті, өндірістің құлдырауы 1991 жыл деңгейінің 50 пайызына, ал өмір деңгейі 4 есеге дейін құлдырады.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
-барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф ырықтандырылды;
-сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның
ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын
өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
-1995 жылғы 1-шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық
саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды. Олардың алым көлемі
ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
-түбегейлі институциалдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16 мың кәсіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі –ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруа-
шылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80 пайыздан астамы жекеменшікте, мемлекет меншігінде тек 15,5 пайызы ғана қалған;
-рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100 ден астам екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30 дан астамы жеке меншіктегі, 72- сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, қосылып, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп жатыр. Ұлттық банк қабылданған заң бойынша тәуелсіз банкке айналды. Инвестициялық және қамсыздандыру компаниялары, зейнетақы және басқа қорлар сияқты банкке жатпайтын қаржылық институттар құрыла бастады, толық нарықтық тәртіпке қазақстандық банкаралық валюта –қаржылық биржа, бірнеше тауар биржасы –осының бәрі нарықтық экономиканың өзіне тән айнымас белгілері;
-нарықтық экономиканың, оны мемлекеттік реттеудің құқықтық базасы жасалды, ол үнемі жетілдірілуде.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның бүгінгі экономикасы нарықтық экономикаға әбден ұқсайды, бұдан былай жоспарлы экономикаға қайтар жол жоқ.
Нарықтық экономикаға өту барысында экономикамызда төмендегідей бағыттар бойынша құрылымдық өзгерістер жүргізілді:
-мемлекет меншігінде болған барлық өнеркәсіп орындары мен ауыл-
шаруашылық бірлестіктерін жекеменшікке беру;
-экономика құрылымында өнеркәсіптің әсіресе өңеуші өнеркәсіптің үлесін арттыру. Өнеркәсіптің артта қалған салаларында өнімділікті арттыру үшін және жаңа техникамен технологияларды пайдалану үшін шетел инвестицияларын тарту;
-ҒТР нәтижелерін экономиканың барлық саласында кеңінен пайдалану;
-жеке кәсіпкерлікті дамыту;
-отандық тауардың сапасын жақсарту рақылы дүние жүзілік нарықтағы бәсекелестігін арттыру;
-экономикадағы қажетсіз салаларды басқа салалармен ауыстыру, орта және ұсақ кәсіпорындардың санын көбейту;
-Әлемдік шаруашылыққа интеграциалану, яғни халықаралық еңбек бөлінісіне қатысып, сыртқы сауда құрылымын өзгертіп, экспортқа тек шикі-затты ғана емес, сонымен қатар дайын өнімді шығару.
Сурет 1
Қазақстанның ұлттық экономикасының трансформациялық даму кезеңдері
5 этап:
-2004ж
1 этап: этап:
-1993ж -1998ж
этап: этап:
-1995ж -1996ж
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы.
Қазақстан бүгінде егеменді тәуелсіз мемлекет. Қоғамда әлеуметтік, саяси және экономикалық реформалар жүріп жатыр. Ұзақ мерзімді мақсаттар өз нәтижелерін әзірге бере қоймаса да оның қайсыбір бағыттары бойынша жетістіктерге қол жеткізудеміз. Республика экономикасы да тұрақтана бастады. Бүгінде саяси және экономикалық жүйе мүлде өзгеше.
Өтпелі кезеңде бірқатар қиындықтардың болып жатқаны да рас. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында Мен өз отандастарымызға өтпелі кезеңнің ауыртпалықтарын түсініп, оған төзіп отырғаны үшін рахмет айтамын, осы қасиеттер біздің табысқа жетуіміздің, қоғамымыздың топтасуының, шетелдік инвесторларды тартудың және халықаралық қоғамдастықтың біздің пролемаларымызды шешуге кірістірудің елеулі кепілі деп санай-
мын,- деді. Осының бәрі қазіргі ғана емес, болашақ ұрпақ игілігі үшін де жасалып жатқан шаралар.
Қазақстанның әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кіруі өндіріс көлемінің елеулі кемуіне әсер еткені белгілі. Технологиялық тұрғыдан артта қалуы, өндірістердің даярсыздығы, шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларын игере алмау, бәсекеге қабілетсіздік –осының бәрі көптеген кәсіпорындардың тұрып қалуына, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалтуға , өндірістің құлдырауына әкеп соқты. Соның салдарынан елімізде соңғы 8 жылда өндіріс көлемі екі еседен артық қысқарды.
Ішкі капитал мен жинақталымдардың жеткіліксіздігінен Қазақстан шетелдік капиталға, жеке капиталға да, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарына да тәуелді болып отыр. Қазіргі таңда экономиканы көтеру инвестицияның түсуіне байланысты болып отыр. Бүгінде Қазақстан зор мүмкіндіктер табалдырығында тұр. Мәселен, Азияның ең кедей елдерінің өзі отыз жыл ішінде қайыршылықтан шығып, индустриялы мемлекттерге айналғаны белгілі. Алғашқылары Корея, Тайвань және Сингапур болса, қазір оларға Малайзия, Индонезия және Тайланд қосылып отыр. Қазақстанның көршісі Қытайдың да экономикасы жоғары қарқынмен дамуда. Соған орай бұл елдер күллі әлемде Азия жолбарыстары ретінде танылып отыр.
жылға қарай Қазақстан өзінен-өзі көтеріле қалмайды. Ол республика халқының қажырлы еңбегі арқылы ғана дамыған елдер қатарына қосыла алады.
2030 жылы Қазақстан Орталық Азия барысына айналады және өзге дамушы елдер үшін үлгі болады деп сенемін , - деген елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың сөзінің іске асырылуы Қазақстанның да өркендеп, қуатты елге айналарына сеніміміз мол.
.3. Отын өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының ролі
Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып табылады. Инвестицияның көмегімен инфрақұрылымды жетілдіре беру керек. Оның жетілдірілуі экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда алда тұрған қиын жағдайды шешудің бірден-бір жолы, бұл отандық өндірісті дамыту. Егер де ауыр өнеркәсіпті дамытуға әзірше шама-шарқымыз жетпейтін болса, шағын және орта өнеркәсіпті дамытуды жолға қою кезектегі міндетіміз.
жылдың 27-сәуірінде, Республика президентінің шағын және орта кәсіпкерлікпен шұғылданушылармен кездесуінде осы мәселе ерекше әңгіме болды. Бұл бағытты дамыту аса мол инвестицияны қажет етпейді. Отандық инвестицияларын босқа жіберіп жатқан жоқ. Біз жыл сайын 1,5 млр АҚШ доллары көлемінде шетел инвестицияларын пайдаланамыз. Ал, оларды өсіммен қайтару бізге оңай емес. Бұл салада жетіспеген жағдай, жіберілген қателік көп, Сондықтан да отандық инвестицияға қатты көңіл бөлу керек. Қор рыногын жандандырған жөн. Инвестиция иемденуші еңбектен, өндіруші еңбекке ауысқаны тиімді. Осылай болса, жұмыссыздар азаяр еді. Қазір жұмыссыздардың саны артып отыр.
Сонымен бірге ауыл шаруашылығына да инвестиция бөлу мардымсыз. Қазіргі кезде бұған балл құрылымдары да, шетілдік инвесторлар да барып отырған жоқ.
Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлудің өз ерекшеліктері болуы тиіс. Инвесторлар салықтың барлық түрінен босатылғандары жөн.
Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық тауарлары арасындағы ара қатынаста жөнге келтіру керек. Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлгенде, неше беруге келгенде Үкімет те белгілі мөлшерде тәуекелге баруы керек. Ауыл тұрғындары үшін жұмыс орындарын ашып, олардың күн көруіне керекті табыс көзін жасап, оларға жалақы төлемесе, күнелту үшін малдан басқа ештеңе қалмағандықтан, мал басы әрі қарай шұғыл азаятын болады. Бұл жағдай халқымыздың бұрынғыдан да арзан жүдеуіне әкеліп соғады.
Қазіргі кезде аграрлық рынок қорғаусыз қалды, ол әлемдік экономика кеңістігіне тиісті қорғау шараларынсыз енуде. Ал елімізге азық-түлік өнімдерін тасымалдау өсіп келуде. Ет өнімдерін әкелу 1,4 % -дан 10% -ға, қант 37,7 % -дан 60 % -ға дейін, өсімдік майы 25 % -дан 60 %-ға дейін т.б. өсті. Республикада тамақ өнімдері жетіспейтінін пайдаланып, батыс елдері Қазақстанға сақталу мерзімі бітуге таяған арзан азық-түліктерін әкелуде. Өз елімізде жеткілікті көлемде өндірілетін өнімдерді (астық, мақта, жүн, қаракөл, ет. т.б.) сырттаен әкелуге алымдарды жоғары белгілеп, ал өзіміздікін сыртқа еркін шығаруға рұқсат беру керек. Өзімізде жетіспей отырған өнімдерді сыртқа шығаруға тосқауыл қойған жөн. Ең бастысы, өз елімізде өндіруге мүмкіндігі бар тауарларды, әсіресе тамақ, жеңіл өнеркәсіп өнемдерін шеттеп тасымалдауымыз орынсыз. Осының салдарынан, бір жағынан экономика ақсап отырса, екінші жағынан елімізде еңбек жасындағы көптеген тұрғындары жұмыссыз жүр.
Халық шаруашылығының қай саласы да қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыруға түрлі қиындықтар кездесуде. Ел экономикасын дамытуда ішкі қаржының маңызды екені белгілі, бірақ ,ол жеткіліксіз дәрежеде болып отыр. Осыған байланысты, шетел қаржыларын тарту басты мақсатымызға айналып отыр. Осы тұрғыдан біраз жұмыстар да тындырылды: Алдағы уақытта шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты мәселеге айнала бастады. Бұл орынды да. Себебі, шетелдік инвестициялар бізге тегін келіп жатқан жоқ. Оны пайдаланғанымыз үшін шетелдіктерге көптеген қосымша қаржы төлеуге мәжбүрміз. Оның мөлшері онша аз да емес және жыл сайын артып келуде. Егер шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2-1,3 млрд. АҚШ доллары көлемінде болатын болса, соңғы жылдары ол 5,8 млрд. АҚШ долларына жетіп отыр. Біз жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе беретін болады. Ал, оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарыын жандандыруы керек.
Осы тұрғыдан қарағанда, шетел капитлын өзімізге тарта берудің жағымсыз жақтары баршылық Шетел инвестициясын өз экономикамызды дамытуға тартқанның өзінде олардың қай пиғылмен келгенін, не істеуді жоспарлағанын, қандай технологияны өндіріске енгізілетінін алдын ала білуіміз керек. Инвестиция алған өндіріс орнына қандац пайда түсетіні күні бұрын көрініп тұрғаны жөн. Шетел инвестициясын өндіріске тарта отырып, оларды шаруашылықтың қай саласына пайдалану тиімді –осыған көбірек мән беру керек. Кейін осы капиталды падаланғанымыз үшін өсім төлейтін болғандықтан өзіміз шешуіміз керек.
Шетел инвестициясын ғылым мен білімді, ғылым жетістіктерін көбірек керек ететін шаруашылық салаларын дамытуға, жаңа технологияны енгізуге жұмсаған тиімді тәжірибеден Байқалып жүргендей, инвестицияны ұзақ өндірістік циклды дамытуға немесе шетел тауарлары көп тасымалдауынан бәсекелестік кең өріс алған салаларға жұмсау самарқаулау. Сондықтан да мемлекет отандық тауар өндірушілерді шетелдік тауар өндірушілерден қорғауы керек. Бөл жөнінде арнайы бағдарлама болғаны жөн. Қазіргі валюта курсына байланысты шикізатты шетелге көптеп сату оны отандық тауар өндірушілерге сатудан әлдеқайда пайдалы. Сол себепті еліміздің шикізаты шетке кетіп жатыр, ал отандық кәсіпорындар шикізатсыз қалуда. Бұған жол бермес үшін валюта курсын өзімізде қай өндіріс саласын дамыту тиімді, соған байланысты өзгеріп отыру керек.
Экономикалық дамуды ынталандырудың бағдарламасына инвестициялық және өнеркәсіптік саясаттарын қаржыландырудың қосымша көздерін іздестірген жөн.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, отандық өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының дамуына жағдай жасау, халықты жұмысқа орналастырумен, олардың хал-ахуалының жақсартумен тығыз байланысты. Жұрт жаппай еңбекпен айналысқан жағдайда жұмыссыздықтан (әзірше шағын қалаларда) қоғамның тұрақтылығына келетін қауіп азаяды.
Инвестицияның біраз бөлігі жаңа технологияны сатып алуға және өндіріске енгізуге жұмсалуы тиіс. Бұл жерде екі түрлі қиындықты айта кету керек: біріншіден, Шетел технологиясын жаппай сатып алу өз елімізде техникалық прогрестің төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Жаман да болса, шетел технологиясын алу керек деген пікір қалыптасады. Сөзіміз жалаң болмас үшін, мына дәлелді келтірейік. Сонау 1965 жылы Каз ПТИ қызметкерлері бұрғылау жұмысында пайдаланатын жасанды алмас коропкасы бар бұрғы дайындаған болатын. Бұл жаңалыққа инвестициядан патент алынған. Оның көмегімен бұрғылау жұмысының құнын 20 пайызға арзандатуға болады.
Бірақ ол қолдау таппады. Оның себебі, біздің елімізде шетел технолоигясына бас ұру басым да, отандық технологияға, отандық опертапқыштарға мән беру кем. Қазіргі уақытта Қазақстанға шетел тауарымен, технологиясымен бәсекелесуге жарамды отандық тауар мен технологияға көңіл бөлетін уақыт жетті.
Ал, екіншіден, отандық машина жасауды тірілтеміз деп өзіміздің өнімсіз технологияны көбірек пайдалана берсек, шетелдіктерден артта қалып қоямыз. Осыны ескере келіп, өз елімізде өндіруге тіпті мүмкіндігі жоқ немесе тиімсіз технологияны сырттан алдырған орынды. Бұл тұрғыдан алғанда еліміздің технологиялық қаіпсіздігін ескерген жөн.
Қорыта айтқанда, инвестициялық қорларды тиімді пайдалану үшін төмендегі талаптарды сақтаған орынды:
экспорттық шамамызды көтеріп, шетелден тасымалданатын тауарды елімізде өндіру;
елімізден валютаны заңсыз жолмен сыртқа шығаруға жол бермей валюталық бақылау жүйесін жетілдіру.
Шетел капиталын елімізге тартуға мемлекеттік кепілдеме берулі шектеу.
Экономикалық өсу тұрақты болуы үшін оны отандық инвестициясымен жарақтандырып, халықтық төлеу (салық, сатып алу) қабілетін жоғарылату.
Осыған байланысты еліміз алдында екі басты міндет тұр: инвестициялық белсенділікті көтеру, ішкі рыноктың тұрақты дамуын қамтамасыз етуі , оның басты бағыттары:
инвестицияны өндірістік салаларға молырақ бөлу;
ауыл шаруашылығында жерді тиімді пайдалана білу. Оны жекеменшікке біржолата сатып жібермей, жалға беру, түсетін жал ақысы-жалға алушыларға оны тиімді пайдалануға көмек көрсету;
Шетелдіктерге жерді пайдалануға шек қою баға қоюдағы арақатынасты реттеп, олардың арасындағы алшақтықты азайту;
Отандық тауарлар есібінен ішкі рыноктың дамуына жағдай жасау.
Қорыта келгенде айтарымыз, шетелдік және отандық инвестицияларды қайда жұмсауды, қалай пайдалануды тиісті басшылар мен мамандар болып мықтап ойланып, айқын бағыт алған жағдайда, одан еліміздің өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы үлкен пайда көрері анық.
. Қазақстандағы отын өнеркәсібі және бұл саладағы компаниялардың жұмысына экономикалық баға беру
.1 Қазақстанның отын өнеркәсібіне жалпы сипаттама
Қазақстан табиғат ресурстарына өте бай ел. Оның жер қойнауында Менделев кестесінің 110 элементінің 105 табылған.ТМД-дағы хромның -94,2 %, бариттің -81,7 % , фосфориттің -64,7 %, молибденнің- 29,3 % , мыстың –,4 % , бокситтің –,1 % ,асбесттің –,1% , марганецтің -13% , көмірдің –,9 % қоры республика үлесіне тиеді.
Жалпы Қазақстан көмірсутегінің мол қоры бар мемлекеттердің қатарына кіреді. Республика территорисында көмірсутегінің 208 кен орны ашылған болса, оның жартысы- мұнай, үштен бірі-мұнай-газ, қалғандары газ және газконденсаттары. Осылардың ішінен қазіргі уақытта 70-тен астам кен орындары игерілуде. Жалпы Қазақстандағы көмірсутегінің қоры 13
млрд. т мұнай және корнденсат және 7,1 трлн. метр куб табиғи газ.Атырау және Маңғыстау облыстарының территорисында мұнай қорының 70 % орналасқан. Мұнайдың ең ірі кен орныдары: Теңіз, Өзен, Қарашығанақ, Қаламқас. Газдың ең ірі кен орныдарына Қарашығанақ, Теңіз, Жаңажол, жіне Жамбыл облысының территорисындағы га кен орныдарының Амангелді тобы жатады.
Қазақстан өзін толығымен отын-энергетикалық ресурстарымен қамтамасыз ете алады. Қазақстандағы көмір қоры 35,8 млрд. т. немесе әлемдік қордың 3,6 %-ін алып жатыр. ТМД елдерінің ішінде Қаазсқатн көмірдің қоры мен оны өндіру бойынша үшінші, ал жан басына шаққандағы өндіру бойәынша бірінші орныды алады. Қазақстандағы ең ірі көмір кен орындары- Қарағанды және Екібастұз кен алаптары, бұдан басқа қазіргі кезде Убаган, Юбилейное, Майкөбе, Кендірлік,Құланөтпес кен орнындары келешегі мол кен орындарына жатады.
Қазақстан падалы қазбалардың қоры бойынша дүние жүзінде алғашқы орында алғанымен оның сапасы бойынша соңғы орындарды иеленді.
Темір рудасының қоры бойынша Қаазақстан ТМД елдерінің ішщінгде Ресей мен Украинадан кейінгі үшініші орныды алады. Темірдің негізгі кен орныдары: Қашар, Соколов-Сарыбай, Қоржынкөл, Аят, Лисаковск және т.б. Темір рудасы Қостанай және Қаорағанды облысытарының территорисынада өндірірледі.
Марганец рудасының қоры бойынша Қаазақстан дүние жүзінде ОАР мен Украинадан кейінгі үшінші орынды алады. Марганец рудасының барылығы Қарағанды облысының территорисында өндіріледі. Хром рудасының қоры бойынша Қазақстан дүние жүзінде ОАР-дан кейінгі екінші орында алады.
Отын өнеркәсібіндегі өнеркәсіп көрсеткіштері
2005 жылы өнеркәсіп өндірісі. 2005 жылы Қазақстанның өнеркәсіп кәсіпорындарында қолданыстағы бағамен 2292 млрд. теңгенің өнімдері өндірілді (шағын, қосалқы кәсіпорындар, үй шаруашылығы секторын қосқанда), бұл 2001 жылмен салыстырғанда 9,8 пайызға өскен. Өндіріс көлемінің өсуі республиканың барлық өңірлерінде байқалады.
Кен өндіру өнеркәсібінде 2005 жылы 1072,9млрд. өнімі өндірілді, бұл 2001 жылмен салыстырғанда 14,7 пайызға көп, өңдеуші өнеркәсіпте -1048,8млрд. теңге және 7,7 пайызға өсті.
Кен өндіру өнеркәсібінің басты тауары шикі мұнайды өндіру 42,0 миллион тоннаға жетті немесе 16,6 пайызға өсті, газ конденсаты-5,2млн. тонна және 1,3 есе, табиғи газ-10,5млрд. текше иметр және 1,3 есе. Мұнай-газдан кейінгі кен өндіру өнеркәсібінің саласы металлургия екені белгілі.2002 жылы темір кенін өндіру 1,3 есеге, жез-5,1 пайызға, алюминий(боксит) -1,2 есеге, қорғасын-мырыш-8,2 пайызға, хром-15,8 пайызға өсті. Өңдеу өнеркәсібінде оның көлемінің 40 пайыздан астамы металлургия өнеркәсібі мен металл өңдеудің үлесіне, үштен біріндейі –ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеудің үлесіне тиді.
Кокс,мұнай өнімдерін және ядролық материалдарды өндірудің көлемі62 млрд. теңгеге жетіп, (өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің жалпы сомасының 9пайызы), өткен жылдың тиісінше деңгейінің 100,4 пайызын құрады. Мұнайдан өңдеуден алынатын өнімдерді шығару 3 пайызға төмен болды, соның ішінде мазут өндіру-2,1 пайызға.
Өнеркәсіп көлемінің өткен жылғы алты аймен салыстырғандағы өсімі негізінен Қазақстан экспортқа шығарытын тауарлардың (олар негізінен тегіс шикізат екені белгілі) әлемдік рыноктағы бағасының жоғары болуына байланысты. Сыртқы сауда айналымы туралы деректер статистикалық есепте әдетте бір айға кейін беріліп отыратыны белгілі. Сондықтан биылғы 5 айдағы экспорттың деректеріне сүйенсек экспортқа шығаратын бидай 1,3млн. тонна екен, өткен жылғы бес аймен салыстырғанда оның тек 48 пайызы көлемінде, ал құныц жағынан 100 пайызды құрапты, яғни биыл бір тонна астықтың бағасы 167,4 АҚШ доллары, немесе өткен жылғыға қарағанда екі есе қымбат.Биыл 4,0 млн.тонна темр кені –,3 млн. АҚШ долларына экспортқа шығарылған, заттай көлеміі бойынша биылғы өнім былтырғының 87 пайызын құраса, құны бойынша 144 пайыз, яғни былтыр 1 тонна темір кені 16 доллардан сатылса, биыл 26 доллардан сатылған,биылғы бес айда 21,6млн. тонна мұнай мен газ конденсатын 3763,3млн. долларға экспорт жасалса, ол заттай түрінде былтырғыдан 28 пайызға, құны жөнінен 40 пайызға көп, одан кейінгі басты экспорттық тауарлар ақ қаңылтырды қоса қара металдың жазық иегінің экспорты заттай түрінде 13 пайызға, құны бойынша 26 пайызға, тазартылған мыс, тиісінше 5 және 57 пайызға, темірқорытпасы-7 және 61 пайызға, мұнай өнімдері 31 және 73 пайызға алюминий тотығы 2 және 2 пайызға өскен, мақта талшығы –заттай 5 пайызға кемісе, құны бойынша 30 пайызға өскен, өңделмеген мырыш заттай 2пайызға кемісе, құны бойынша 16 пайызға өскен.
Сонымен осы келтірілген деректерден өнеркәсіп өнімінің көлемі негізінен бағаның өсуі есебінен артып отырғанын көруге болады. Сондай-ақ өнеркәсіп өнімінің өсімі тағы да негізінен тау-кен өнеркәсібінің есебінен болып оның шикізаттық сипаты одан әрі күшейе түсуде екеніне көзіңіз жетеді. Мұнай өндіру артқанымен мұнай өнімдерін шығару мардымай тұрғаны да сондықтан елдегі бензин, газойли, мазут сияқты өнімдердің бағасының шарықтап тұрғаны да көңіл қынжылтады. Дайын металл бұйымдарын өндіру 2004 жылдың қаңтар-маусымында небары 11,1 млрд. теңге ғана болып, өткен жылғы осы мерзімдегімен 9,9 пайызға кеміп кеткені де келісіп тұрған жоқ.
Өнеркәсіптің негізгі көрсеткіштері
Кесте 1
1995
Өнеркәсіптің ЖІӨ-дегі үлесі, %-бен
Өнеркәсіп кәсіпорындары мен өндірістердің саны
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі, млрд. теңге
Өнеркәсіп өндірісінің нақты көлем индексі, өткен жылға %-бен
жылға %-бен
жылға %-бен
Өндіруші кәсіпорындар бағасының индексі, өткен жылға %–бен
Өнеркәсіп бойынша салық салынғанға дейінгі жиын-тық табыс(залал), млн. теңге
Негізігі қызметтен алынған табыс (залал) млн.теңге
Өнеркәсіптің пайдалылық (залалдылық) деңгейі,
%-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлер саны, мың адам
Өткен жылға %-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерінің орташа ай-лық жалақысы, теңге
Негізгі капиталға инвести-циялар, млн. теңге
,5
,0
,8
,0
,8
,7
,5
,5
,2
,1
,3
,2
,8
,3
,6
,3
,4
,7
,0
,1
,3
,5
,3
,9
,8
,8
,0
,6
,9
,8
,8
-82776
-46904
-5,9
,3
,1
,2
,8
,7
,2
,5
,8
,8
,3
,4
,2
,3
,5
,0
,7
,0
,5
,8
,8
,7
,2
,8
,0
,4
,3
,0
,5
,6
,5
,9
,5
,9
,8
,3
,0
,2
,0
Өнеркәсіп өнімінің негізгі түрлерін өндіру индекстері
Кесте 2 (өткен жылға пайызбен)
2004
Көмір
Мұнай, газ конденсатын қоса
Табиғи газ
Ірі қара мал, шошқа, ешкі, жылқы еті мен тағамдық ішек-қарны және құс еті
Сары май
Өңделген сұйық сүт және кілегей
Өсімдік майы
Қант
Мата
Цемент
Темір мен болаттан жалпақ илек
Өңделмеген мырыш
Дайындама түріндегі та-зартылған мыс
Электр энергиясы
,6
101,8
131,8
,2
,5
,5
,6
,7
,1
,2
,3
,1
,8
,0
,2
111,2
110,3
,3
,3
,5
,1
,1
,1
,9
,3
,5
,5
,6
,6
112,3
124,4
,5
,7
,3
,4
,4
,2
,9
,4
,1
,7
,1
,0
100,6
98,0
,4
,6
,7
,9
,4
,0
,7
,3
,4
,9
,5
,7
116,1
125,1
,7
,2
,3
,3
,3
,3
,6
,3
,3
,4
,6
,3
117,2
116,8
,6
,5
,4
,6
,4
,4
,2
,3
,6
,1
,7
,7
113,6
100,6
,2
,3
,0
,9
,9
,5
,7
,9
,5
,8
,3
,2
117,9
121,6
,6
,2
,9
,9
,7
,1
,9
,3
,4
,4
,3
1991-2005 ж ҚР жалпы ішкі өнімі мен экономикасының жеке салаларының физикалық көлем индексі,%
Кесте 3
Көрсеткіш
1993
ЖІӨ
,3
,5
,9
,4
,7
,8
,6
,2
,4
,8
,2
Ауыл шаруашылық
,4
,1
,3
,1
,5
,8
,3
,6
,6
49
,4
,8
Өнеркәсіп
,4
,2
,6
,9
,4
,6
,5
,3
,7
,4
,1
,5
Құрылыс
,9
,9
,2
,8
,4
,5
,8
,3
,8
,7
,2
Сауда
,7
,5
,4
,1
,9
,1
,3
,9
,4
,2
,9
,7
Транспорт
,8
,6
,2
,1
,7
,4
,6
,1
,5
,1
,7
.2.Қазақстан экономикасындағы Теңізшевройл компаниясының орыны
Теңдесі жоқ Теңіз мұнай кеніші –Қазақстанның ұлттық игілігі.
Теңіз мұнай кешені Қазақстан Республикасы, Атырау облысы Жылыой ауданында, Каспий ойпатының оңтүстік-шығыс бөлігінде, Құлсары қаласынан оңтүстік батысқа қарай 110 шақырым, Атырау қаласынан оңтүстік шығысқа қарай 150шақырым жерде орналасқан.
Көлемі бойынша Қазақстанның табиғи байлықтарының ішіндегі ең маңыздыларының бірі болып табылатын Теңіз кенішін сөзсіз ел игілігі, мақтанышы деп санауға болады.
жылы ашылған кен орны теңдесіз,әлемдегі ең ірі кеніштердің бірі болып шықты және соңғы ширек ғасырдағы ең үлкен геологиялық ашылым болып саналады.Кеніштің мұнай коллекторының аумағы 21-19,3-1,6 шақырым.Мұнайдың геологиялық қорының болжамдық көлемі 3,1 миллиард тонна(25 миллиард баррель).
Теңіз кешенінің ашылуы мен игерілуі Қазақстанның ірі мұнай шығарушы ел болуына жол ашты.Кен орнын белсенді игеру және мұнай мен газды өткізу қазіргі кездің өзінде бүкіл елдің ырысын қамтамасыз етуге елеулі үлесін қосуда және болашақта да Қазақстан дамуының кепілі бола бермек.
Теңізшевройл біріккен кәсіпорнының құрылуы.
Теңіз кеніші тек алмағайып көлемімен ғана емес,басқа да көп сеткіштеріден теңдесіз болып табылады - әлемде игеріліп жатқан кен орындарының ішінде мұнай шоғыры өте тереңде жиналған (коллектобының желдгі шамамен 3,810 метр тереңдікте), сонымен қатар кен орны қойнауқатық қысымы мен температурасының ауытқымалы жоғары деңгейімен,мұнай құрамындағы түрлі ілеспе газдарымен ерекшеленеді.Осы көрсеткіштердің бәрі де кен орнын игеруде белгілі қиындықтар туғызады.
жылы 6 сәуірдд Қазақстан Республикасы Үкіметі мен әлемдегі ең ірі мұнай компанияларының бірі болып табылатын Шеврон корпорациясы Теңіз кенішін игеру мақсатында Теңізшевройл серікрестігін құрды.
Бұндай серіктестік кен орнын игеруге қатысты міндеттерді шешу үшін ең үздік халықаралық техналогияларды,ноу-хау және ірі капитал тартуға мүмкіндік берді.
Теңізшевройл ұжымы қай жағынан да теңдесі жоқ,Қазақстанның табиғи байлықтарының ішіндегі інжу маржандарының бірі болып табылатын Теңіз мұнай кенішін игеру құрметіне ие болды.
Мұнай мен газ саласында әлемдегі ең нәтижелі және табысты кәсіпорын болуға талпынып жатқан ТШО-ның алдында тұрған стратегиялық міндеттердің бірі –қауіпсіздік техникасы мен қоршаған ортаны қорғау бойынша көшбасшы болып отыр.
Теңізшевройлдың алғашқы табыстары көп кешікпей жаңа инвесторларды тартты. Қазіргі уақытта ТШО- дың серіктестері –ҚазМұнайГаз, Шеврон Тексако, Ексон Мобил және ЛукАрко. Жобаның мерзімі –жыл. Кен орнын игеруге тартылатын инвестиция көлемі 20 миллиард АҚШ долларынан кем болмайды деп күтілуде.
Қазігі кезде ТШО табысты түрде кеңейтілген өндіріс жүргізіп, әлемнің көптеген елдеріне тауарлық мұнай мен ілеспе өнімдерді ( құрғақ және сұйытылған газ) өткізуде.
Теңізшевройл ұжымы біздің кәсіпорнымыздың жалпы республикалық мұнай көлемінің 33 пайызын өндіре және өткізе отырып, бүкіл Қазақстан экономикасының дамуына елеулі үлес қосып жатыр. Қазақстан экономикасындағы маңызы боиынша ТШО стратегиялық кәсіпорындардын бірі болып табылады. Оның табыстары қазіргі кездің өзінде бүкіл елдің игілігіне оң ықпалын тигізуде және оның болашақтығы өрлеуіне де салмақты үлесін қосады.Мемлекет бюджетіне ТШО-дан түсетін кіріс барлық кірістердің елеулі бөлігін құрайды.2001 жылы Республика экономикасына ТШО-дан тікелей төлем және қазақстандықкәсіпорындар қызметіне ақы түрінеде 1,037 миллиард АҚШ доллары көлемінде қаржат түссе ,2002 жылы бұл көрсеткіш 0,916 миллиард АҚШ долларын құрады.
Өндіріс ауқымының бүгіні мен болашағына көз жіберсек,1993 жылы кәсіпорындағы мұнай өндіру көлемі не бары 0,94 миллион тоннаны құраған болатын.Таратылған инвестицияларды тиімді игеру 10 жылдың ішінде өндірістің бүкіл инфрақұрылымын түбегейлі жаңартуға,өндіріс базаны кеңейтуге,әлемдік деңгейдегі жоғары технологияларды пайдалана отырып,жаңа нысандарды салу және жаңа жабдықтарды орнату арқылы өндіріс қуатын елеулі түрде көбейтуге, табиғатты қорғау бойынша орасан зор шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік берді.
Өнімділікті қарқынды өсірудің нәтижесінде (орташа алғанда жылына 40 пайыз) ТШО 2002 жылы тәулігіне орташа алғанда 284,4 мың баррель мұнай өндіре отырып,мұнай өндірудің жылдық көлемін 13,1 миллион тоннаға жеткізді,сөйтіп,жалпы ұлттық ауқымдағы алып кәсіпорын,еліміздің мұнай саласында көшбасшы болды.ТШО қызметінің көптеген түрлері ең деген сөзге лайықты: әлемдегі ең ірі кен орындардың бірі,ең ірі инвесторлар,әлемдегі ең терең ұңғымалар,әлемдегі ең қуатты бұрғылау станоктары,әлемдегі ең қуатты компрессор, жлпы өнімділікті өсірудің әлемдегі ең жоғары қарқыны ,мұнайды темір жол көлігімен жеткізудің әлемдегі ең үлкен көлемі,қоршаған ортаны бақылайтын кешенді экологиялық мониторингінің ТМД елдері ішіндегі ең ауқымды және ең озық жүйесі,Қазақстандағы табиғатты қорғау шараларына жұмсалатын нң ірі инвестициялар, үздіксіз жүргізілген аптсыз жұмыстың ең жоғарғы көрсеткіші,ең озық технологиялар,Қазақстан экономикасына қосылатын ең қомақты үлес,қайырымдылық пен демеушілікке жұмсалатын жарналар және т.б. Жылына 13,1 миллон тоннаға жеткен мұнай өндіру көлемі шекті шама емес,ТШО өндірісінің дамуы жалғасуда.Қолайлы жағдайлар 2006 жылы мұнай өндіру көлемін 22,5 миллион тоннаға дейін,ал таяу онжылдық ішінде 32 миллион тоннаға дейін жеткізу жоспарланып отыр.
Бұл Қазақстанның өз халқының игілігі үшін ірі мұнайлы мемлекетке айналуын жақындату жолындағы ТШО-ның қомақты үлесі болады.
Теңізшевройл кәсіпорынының өнімдері және оларды тасымалдау.
Кен орнында өндірілетін шикізаттан ТШО ақтық өнімнің бірнеше түрін шығарады,бұл ретте ТШО табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану қағидасын сақтай отырып,тапжылмастан қалдықсыз өндіріске ұмтылуда.
ТШО өнімдерінің негізгі түрі –тұрақтандырылған мұнай,көмірсутек шикізатының қалған бөлігінен (ілеспе газдан) тауаралық газ(құрғақ табиғи газ және сұйытылған газдар –пропан мен бутан),сонымен қатар Теңіздің шикі мұнайының құрамында өте көп мөлшерде болатын күкіртсутектен алынатын қарапайым күкірт өндіріледі.
Тауарлық газдар
2002 жылдан бастап ТШО (шамамен тәулігіне 10 миллион текше метр) жоғар ысапалы құрғақ(табиғи) газ өндіреді,оның барлық көлемі де тұтынушыларға өткізіледі.2002 жылы3,8 миллиард текше метр табиғи газ өндіріледі және өткізіледі.
жылы шикі газдың да барлық көлемінен тауарлық газ –пропан мен бутан алуға мүмкіндік беретін жаңа нысандар мен қондырғылар іске қосылды.Бұл газдардың сапасы әлемдік стандарт талаптарына келтірілді,нәтижесінде газды жергілікті рынокта сатуға да, Еуропа елдеріне шығаруға мүмкіндік туды.2002 жылы қазан айында сұйытылған пропан мен бутан өндіру көлемінің ең жоғарғы көрсеткішіне қол жеткізілді –ол айына 650мың тонна (күніне 24000баррель) құрады.
Күкірт
ТШО –да шикі мұнайды тазарту және таурлық күйге келтіру барысында ілеспе өнім –қарапайым күкірт алынады.Ол да өз алдында дүние жүзі бойынша сұранысы бар бағалы шикізат болып табылады.Қарапайым күкірт - адам организмі иен қоршаған әсер ету жағынан мүлдем қаіпсіз зат.Кен орнын игеру барысында ТШО сату мақсатында күкірттің белгілі мөлшерін (7 миллион тонна шамасында) өндірді,ол қоршаған ортаға мүлдем қауіпсіз қатты блок түрінде сақталуда.Күкіртке деген сұраныстың болуына қарамастан,ТШО –ның күкірт сату көлемі (балқытылған,сұйық түрде) оны өндіру көлемінен кейін қалып отырды.
Шикі мұнайды күкіртті сутегіден айырмай және күкірт алмай,мұнайды пайдалану да, сату да мүмкін емес. Қарапайым күкіртті сақтаудың дүние жүзіне тараған жән е ең қауіпсіз әдісі - күкіртті қатты күйде,үлкен блоктарда сақтау.
Күкіртті өткізу мәселесіен шешу мақсатында ТШО қабыршақ және түйіршік күкірт өндіретін қондырғылардың құрылысына 60 миллон АҚШ доллары көлемінде инвестиция жұмсалды.Арнайы қаптармен қапталған қабыршақ күкірт тұтынуға жеткізу үшін арнайы жабдықталған көлікті қажет етпейді,ол тиеуге де,тасымалдауға да ыңғайлы.Түйіршік күкірт ашық темір жол вагондарымен тасымалданды.2002 жылғы қараша айында қазақстандық –канадалық бірлескен жоба - тәулігіне 600 тонна қабыршақ күкірт өндіретін бірінші өнеркәсіптік қондырғы іске қосылды.2003 жылы жылы түйіршік күкірт өндіретін қандырғылардың құрылысы аяқталып,оларды өнім өндіру көлемі күніне 2200 тонаға жетті.
ТШО өнімдері 2001 жылға дйін негізінен темір жоларқылы тасымалданды.Кәсіпорын мұнайды темір жолмен тасымалдау көлемі бойынша өзіндік әлнмдік рекорд жасады (2000 жылы 8,2 миллион тонна).2001 жылы Каспий Құбыр желісі Консорциумының (КҚК) Теңіз-Новосибирск мұнай құбырының құрылысы аяқталып,іске қосылды.Ол жобалық қуатына жеткен кезде жылына 60 миллион тонна мұнай өткізе алады.КҚК мұнай құбыры қазіргі кезде Теңіз мұнайын шет елдерге шығаруды жүзеге асыратын басты көлік магистралінің рөлін атқаруда.2002 жылы құбыр желісі арқылы өткзіілген мұнай көлемі 11 миллион тонна болды.
КҚК мұнай құбырын пайдалану мұнайды тасымалдауға кететін шығындарды едәуір азайтты және өндірісті кеңейтудің жаң ірі кезеңі үшін қажетті ТШО –ның мұнайды сыртқа мүмкіндіктерін көбейтті.
Мұнай Новороссийск терминалынан танкерлермен Шығыс және Батыс Еуропа елдерінің рыноктарына, Қиыр Шығыс аймағына,Солтүстік және Оңтүстік Америка елдеріне жеткізілді.Мұнайды құбыр арқылы айдау кестесінде кідіріс туғызатын штаттан тыс жағдайларды есепке алмағанда, қазіргі кезде ТШО-ның барлық мұнайы КҚК құбыры арқылы сыртқа шығарылды.Бұл ретте мұнай тасымалынан босаған темір жол көлігі ТШО-ның ілеспе газдардан өндіретін қосымша өнімдердің (сұйтылған газдар –пропан мен бутан ,түйіршік және қабыршақ күкірт) рыноктарға жеткізу көлемін көбейтуге ықпал етеді.ТШО-ның құрғақ (табиғи) газын Қазақстанның газ құбырлары желісіне тасымалдау үшін Теңіз –ҚҰлсары газ құбыры пайдаланылады. 2001 жылы ТШО бұл газ құбырын жаңартты.Жаңарту ТШО өндіретін газдыңірі көлемдерін тасымалдауды қамтамасыз етеді.
2.3.Құмкөл кен орнындағы Харрикейн компаниясының жұмыстарына экономикалық тұрғыдан талдау
Харрикейн, Қазақстандағы өзқызметін жүзеге асыратын біріккен компания ретінде,капитал рыногымен және парыздық міндеттерімен тығыз жұмыс істеуде.Компания үшін алғашқы қадам Қазақстанда айналымға жіберу мақсатында 2001 жылы корпоротивтік облигациясын шығару болды.Бұл компания одан әрі Оңтүстік Торғай бассейніндегі кен орнын игеру ,жаңа құбыр жүйесін салу,экологиялық бағдарламаларды жетлдіру Шымкент мұнай өңдеу зауытын модернизациялау және оңтайландыру үшін өз қызметтерінің саласында инфрақұрылымды жақсартуды мақсат ете отырып,бірқатар жобаларды қолдау үшін қаржы жабдықтарын тартудың әр түрлі жолдарын қарастыруда.
Харрикейн Хайдрокарбонз ЛТД.(ХХЛ) 1986 жылы құрылған және Альберта провинциясында,Калгарида тіркелген канада компаниясы болып табылады.Харрикейн компаниясы 1991 жылдан бастап біріккен кәсіпорын мүшесі болып, Қазақстанда өзінің қызметін жүзеге асыруда.Харрикейн Қазақстандағы тікелей біріккен компаниялардың алғашқысы болып отыр. Себебі, бұл компанияның құрамына 1996 жылы Құмкөл кен орнын иеленіп,өңдеп отырған Оңтүстікмұнайгаз компаниясы, Шымкент мұнай өңдеу зауыты,ШНОС компаниясы,сонымен қатар Қазгермұнай мен Торғай Петролеум компанияларының 50 пайызы кіреді.
Топтың Қазақстандағы негізгі бөлімшелері Харрикейн Құмкөл Мұнай ашық акционерлік қоғамы мен жақында Харрикейн Ойл Продактс (ХОП) Ашық Акционерлік Қоғамы деп өзгертілген Шымкентнефтеоргсинтез Ашық Акционерлік Қоғамы деп аталады. Компания тобы кен орнын барлаумен, өңдірумен, өңдеумен,,маркетингпен және мұнай мен мұнай өнімдерін сатумен айналысады.Бұл компания еліміздегі барлық мұнай көлемінің 15 пайызын өндіре отырып, шетел мұнай өндірушілердің қатарынан екінші орынды иеленеді.Кәсіпорындардың бірігуінің арқасында мұнай өндіру көлемінің ұлғаюы,өндіру шығындарының төмендеуі, өңдеу процесінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі
жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы
1.1.Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.2. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.2.Отын өнеркәсібіндегі экономикасындағы шетел инвесторларының ролі..
2.Қазақстандағы отын өнеркәсібі және бұл саладағы шетел компанияларының жұмысына экономикалық баға беру
2.1. Қазақстанның отын өнеркәсібіне жалпы сипаттама
.1.Қазақстан экономикасындағы Теңізшевройл компаниясының
орыны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.2.Құмкөл кен орнындағы Харрикейн компаниясының жұмыстарын
экономикалық тұрғыдан талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орнындағы шетелдік
инвестордың жұмысына баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.4.Атырау мұнай өңдеу зауытының жетістіктерін экономикалық
тұрғыдан сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.Қазақстандағы отын өнеркәсібінің қоршаған ортаға тигізер әсеріне экологиялық баға беру
3.1.Қазақстанға қажеті –қалдықсыз өндіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.2. Теңізшевройл-дың қоршаған ортаны қорғау жұмыстарына
экологиялық баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.3.Атырау мұнай өңдеу зауытының экологиялық мәселелерді шешудегі
іс-шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының отын өнеркәсібіне талдау жасау қазіргі кездегі өзекті мәселелердің біріне жатады, өйткені тәуелсіздігімізді алғаннан кейінгі жылдары елміздің экономикасы төмен құлдырап, тек 1995 жылдан бастап қана ол бірте-бірте көтеріле бастады, ал 2005 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнім көлемі 1995 жылмен салыстарғанда екі есе өсті. Экономикамыздың өсуінде отын өнеркәсібінің ролі зор. Республиканың Энергетика және минералды ресурстар министрлігі Республиканың отын өнеркәсібінің 2015 жылғы дейінгі даму стратегиясын қабылдады. Міне, осындай дәрежеге жету үшін қандай жұмыстар жүргізілді және экономикамыздың дамуының басты бағыттары қандай болды, ел экономикасындағы отын өнеркәсібінің ролі қандай деген сұраққа жауап беру үшін осы жұмыста көптеген статистикалық мәліметтерге талдау жасалынып, ел экономикасы дамуының басты себептерін айқындау қазіргі уақытта өте қажет.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: жұмыстың басты мақсаты Республика экономикасының дамуындағы отын өнеркәсібінің ролін айқындау.
Міндеті:
Республика экономикасына жалпы сипаттама беру;
Республикадағы өнеркәсіптің, соның ішінді отын өнеркәсібінің дамуына талдау жасау;
Республиканың отын өнеркәсібінің келешекте даму бағыттарын айқындау;
Республиканың табиғи ресурстарын, соның ішінде отын ресурстарын тиімді пайдаланудың жолын айқындау.
Жоғарыда айтылған міндеттерге жету барысында республиканың экономикасының даму ерекшеліктері, отын өнеркәсбінің дамуы қарастырылған.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
Барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф ырықтандырылды;
Сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
1995 жылы 1 шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды, олардың алым көлемге ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
түбегейлі институциялдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16мың кәсіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруашылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80%-дан астамы жеке меншікте, мемлекет меншігінде тек 15,5%-ы ғана қалған;
рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100-ден астам екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30-дан астамы жеке меншіктегі , 72-сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп жатыр.
Яғни экономикамыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр.
1. Қазақстанның нарық экономикасына өту кезеңіндегі жер қойнауы ресурстарын игерудің жағдайы
1.1 Нарықтық экономикаға өтудің негізгі бағыттары.
Басқа республикалар сияқты Қазақстанның да нарыққа бағытталған экономика құруға бет алғанына он жылдан да асты. Бұрынғы жоспарлы экономиканы нарықтық экономика түріне алмастыру экономиканың барлық салаларында дерлік жүргізілді. Көлемі мен тереңдігі жөнінен бұрын болып көрмеген әлеуметтік –экономикалық және саяси дағдарыстан елімізді алып шығу жолында күрделі істер атқарылуда. Біздің халқымыз көшпелі экономиканың ауыртпалығы мен бейнетін бастан кешіруде.
Экономикалық жағдайды обьективті бағалау үшін ТМД елдері өз басынан тек жәй көшпелі экономиканы емес, оның кеңестік дәуірден кейінгі ерекше түрін өткеріп жатқанын ескеруіміз керек. Ол екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыс және Орталық Еуропа, Жапония, Шығыс Азия елдеріндегі, сондай-ақ Шығыс Еуропа мен Балтық теңізі жағалауындағы елдердегі социализмнен кейінгі көшпелі экономикадан бөлек. Бірінші топтағы елдерде нарықтық қатынастар мен шаруашылық тәсілдерін соғыс бөліп кеткен-ді, соғыс аяқталысымен олар қайта қалпына келтірілді. Ал екін-ші топтағы елдердің социалистік жоспарлы экономикасы да онша көп уақытқа созылған жоқ, оның үстіне олардағы экономиканың кейбір секторларында шаруашылықтың нарықтық қатынастары сақталды, олар дамыған елдермен қанаттас еді. Сондықтан, бұл елдерде экономиканы өзгер-ту процесі жеңілірек болды.
Ал ТМД елдерінде нарықтық қатынастарды тыңнан бастау қажет болды. Кеңес адамдарында нарықтық әлеуметтік түсінік, кәсіпкерлік рух, демократиялық ой-пікір сияқты қасиеттер кеңінен дамымаған еді. Сондықтан да бұл елдерде нарықтық қатынастардың өмірге баяу енуі, қалыптасуы, бекуі түсінікті, өйткені оларда экономиканы басқарудың барлық буынында бұрынғы кадрлар іс басында отырғаны айдан анық еді.
Қазақстан ТМД-ның басқа елдері сияқты нарыққа бет алған экономика жолына 1992 жылдың қаңтарында аяқ басты. Нарықтық экономикаға өту барысында Қазақстанға өзара тұтасып жатқан екі міндетті шешу қажет болды:
экономиканы тұрақтандыру және оны тамыры тереңге кеткен дағдарыстан шығару;
нарықтық қатынастарды құру және дамыту;
Экономикада нарықтық қатынастармен нарық тетіктерін құлашын кеңге жайған дағдарыс жағдайында дамыту өте күрделі еді, сондай-ақ экономикалық дағдарысты жеңу де қиын еді, өйткені шаруашылық жүргізудің ескі тетіктері оған жарамайтын, ал жаңалары тек енді ғанғ қалыптаса бастаған болатын.
Міне, осындай жағдайда Ресей үкіметі бағаны тез ырықтандыруға, қатаң ақша –кредит және қаржы –бюджет саясатына, рубльдің(сомның) біртұтас жылжымалы курсына, сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға және жекешелендіруді шапшаң жүргізуге, яғни есеңгіретіп емдеу саясатына негізделген реформаның стратегиясын ұсынды.
Кеңестік жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшудің бұл бірден-бір жолы және түбегейлі өзгерістің дұрыс стратегиясы болатын. Ре-форманың алғашқы сәтінде саналы түрде мақсат етіп қойылған есеңгіреу (шок) кеңес өкіметінен кейінгі экономиканы өзгертудің қашып құтылмай-
тын қиындығы еді. Өйткені бұл экономикада баға алшақтығы жағдайында жасанды тағайындалған бағалар орын алған-ды, қайта құру заманында экономикалық саясаттың және біліксіз жүргізілген табыс саясатының нәтижесінде шектен тыс көп жиналған ақша массасы бар-тұғын, ал мұның өзі өте тапшы тұтыныс рыногын тудырған болатын. Қысып ұстап, қолдан жасалған жасырын инфлияция ашық түрге айналды. Бұл, осылай болуға тиісті, өйткені бұл қауіпті ісік көп жылдар бойы экономиканы іштен жеп, оның жазылмас дертіне айналған еді. Сондықтан одан жазылу үшін ауыр болғанымен есеңгіретіп емдеу қажет болды.
Алғашқыда экономиканы ырықтандыруға және қаржыны шектеудің макроэкономикалық тұрақтандыруына негізделген басымдықтан гөрі құрылымдық өзгерістермен қабат жүретін экономиканы қаржыландырумен өндірісті өсіру қызықтырыңқыраған стратегия болды. Бірақ-та, аса зор инфлияция, қаржы жүйесі қаусаған, тұрғындар қолында жиналған ақшаның массасы шектен тыс көп жағдайда мұндай стратегия –экономикалық күйреу болды. Оның үстіне ондай стратегияны жүзеге асыру да мүмкін болмайтын, өйткені бұрынғы біртұтас кеңестік нарық бөлшектенді, бұрынғы шаруашылық байланыстар үзілді, ал басқа нарықтарға біздің тауарлармен шығу мүмкін емес еді. Экономиканы қар-жыландыруға қажетті ақшаны қандай да ақша станогы басып шығарып үлгермейтін еді, ақша тапшылығы күннен –күнге арта берген болар еді.
Бұдан басқа тағы бір қызықтырарлық стратегия нарыққа біртіндеп көшу болды. Алайда, коммунистік көзқарас басым, нарыққа қарсы институционалдық ортада оны жүзеге мүмкін емес еді. Нарыққа деген әр қадам, нарықтық тұрақтандыру тетіктері қатты қарсылық кездестіріп, ақыр аяғы ескі жүйеге қайтып келер еді.
Қалай болғанда да, сомдық аймақта отырған және Ресейдің Үкіметі Орталық банкі және Парламенті жүргізіп отырған экономикалық саясатқа тәуелді, өз валютасын енгізіп, оның курсын реттеп отыруға уақыты да тәжірибесі де және ресурсы, өзінің қаржы жөніндегі институттары жоқ Қазақстан Ресейдің стратегиясын оның кейінгі бұлтарыстарымен бірге қабылдауға мәжбүр болды.
Қазақстан өзінің іс жүзіндегі жеке дара экономикалық саясаты мен өз реформасын өзінің ұлттық валютасын енгізгеннен соң 1994 жылдан бастап ғана жүргізе бастады. Осыдан кейін ғана өкіметтен ұлттық банктің экономикалық саясаты азды-көпті қажетті дәйектілікке және алдын-ала болжауға ие болды. Өкінішке орай, 1992 жылғы мамырда реформаның қабылданған стратегиясынан бас тартқан соң келесі жылдар аса асқындаған және шапқылаған инфляция, өндірістің құлдырауының өсу және тұрғындар өмір деңгейінің шапшаң төмендеу жылдарына айналды. Реформа жылдары инфляция деңгейі 13250есе өсті, өндірістің құлдырауы 1991 жыл деңгейінің 50 пайызына, ал өмір деңгейі 4 есеге дейін құлдырады.
Қазақстанда реформа жасау жылдарында, нарықтық экономикаға көшуде орасан зор көп жұмыстар атқарылды:
-барлық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге баға мен тариф ырықтандырылды;
-сыртқы экономикалық қызмет көп жағдайда ырықтандырылды, соның
ішінде әртүрлі тарифтік емес шектеулер мен экспортқа шығарылатын
өнімдерге кеден бажы алып тасталынды;
-1995 жылғы 1-шілдеден салық жөніндегі жаңа заң енгізілді, салық
саны бұрынғы 45-тен енді 11-ге дейін қысқарды. Олардың алым көлемі
ретке қойылды, олар экономикадағы нарықтық қатынастарға лайықтандырылды;
-түбегейлі институциалдық өзгерістер жасалды және жасалынып жатыр. Елімізде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жоғары қарқынмен жүргізілді, реформа жылдары (1992-1995) мемлекеттік 16 мың кәсіпорын жекешелендірілді, оның ішінде экономиканың экспорттық секторына жататын өнеркәсіптің ірі –ірі жетекші кәсіпорындары бар. Бүгінде шаруа-
шылық қызметпен айналысатын субъектілердің жалпы санының 80 пайыздан астамы жекеменшікте, мемлекет меншігінде тек 15,5 пайызы ғана қалған;
-рыноктық инфраструктураның базасы жасалды: 100 ден астам екінші дәрежедегі банк жұмыс істейді, олардың 30 дан астамы жеке меншіктегі, 72- сі акционерлік, 6-ы шетелдік банктер. Кейбір банктер банкрот болып, кейбіреулері өзара бірігіп, қосылып, іріленіп деген сияқты табиғи процесс жүріп жатыр. Ұлттық банк қабылданған заң бойынша тәуелсіз банкке айналды. Инвестициялық және қамсыздандыру компаниялары, зейнетақы және басқа қорлар сияқты банкке жатпайтын қаржылық институттар құрыла бастады, толық нарықтық тәртіпке қазақстандық банкаралық валюта –қаржылық биржа, бірнеше тауар биржасы –осының бәрі нарықтық экономиканың өзіне тән айнымас белгілері;
-нарықтық экономиканың, оны мемлекеттік реттеудің құқықтық базасы жасалды, ол үнемі жетілдірілуде.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның бүгінгі экономикасы нарықтық экономикаға әбден ұқсайды, бұдан былай жоспарлы экономикаға қайтар жол жоқ.
Нарықтық экономикаға өту барысында экономикамызда төмендегідей бағыттар бойынша құрылымдық өзгерістер жүргізілді:
-мемлекет меншігінде болған барлық өнеркәсіп орындары мен ауыл-
шаруашылық бірлестіктерін жекеменшікке беру;
-экономика құрылымында өнеркәсіптің әсіресе өңеуші өнеркәсіптің үлесін арттыру. Өнеркәсіптің артта қалған салаларында өнімділікті арттыру үшін және жаңа техникамен технологияларды пайдалану үшін шетел инвестицияларын тарту;
-ҒТР нәтижелерін экономиканың барлық саласында кеңінен пайдалану;
-жеке кәсіпкерлікті дамыту;
-отандық тауардың сапасын жақсарту рақылы дүние жүзілік нарықтағы бәсекелестігін арттыру;
-экономикадағы қажетсіз салаларды басқа салалармен ауыстыру, орта және ұсақ кәсіпорындардың санын көбейту;
-Әлемдік шаруашылыққа интеграциалану, яғни халықаралық еңбек бөлінісіне қатысып, сыртқы сауда құрылымын өзгертіп, экспортқа тек шикі-затты ғана емес, сонымен қатар дайын өнімді шығару.
Сурет 1
Қазақстанның ұлттық экономикасының трансформациялық даму кезеңдері
5 этап:
-2004ж
1 этап: этап:
-1993ж -1998ж
этап: этап:
-1995ж -1996ж
1.2 Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы.
Қазақстан бүгінде егеменді тәуелсіз мемлекет. Қоғамда әлеуметтік, саяси және экономикалық реформалар жүріп жатыр. Ұзақ мерзімді мақсаттар өз нәтижелерін әзірге бере қоймаса да оның қайсыбір бағыттары бойынша жетістіктерге қол жеткізудеміз. Республика экономикасы да тұрақтана бастады. Бүгінде саяси және экономикалық жүйе мүлде өзгеше.
Өтпелі кезеңде бірқатар қиындықтардың болып жатқаны да рас. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында Мен өз отандастарымызға өтпелі кезеңнің ауыртпалықтарын түсініп, оған төзіп отырғаны үшін рахмет айтамын, осы қасиеттер біздің табысқа жетуіміздің, қоғамымыздың топтасуының, шетелдік инвесторларды тартудың және халықаралық қоғамдастықтың біздің пролемаларымызды шешуге кірістірудің елеулі кепілі деп санай-
мын,- деді. Осының бәрі қазіргі ғана емес, болашақ ұрпақ игілігі үшін де жасалып жатқан шаралар.
Қазақстанның әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кіруі өндіріс көлемінің елеулі кемуіне әсер еткені белгілі. Технологиялық тұрғыдан артта қалуы, өндірістердің даярсыздығы, шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларын игере алмау, бәсекеге қабілетсіздік –осының бәрі көптеген кәсіпорындардың тұрып қалуына, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалтуға , өндірістің құлдырауына әкеп соқты. Соның салдарынан елімізде соңғы 8 жылда өндіріс көлемі екі еседен артық қысқарды.
Ішкі капитал мен жинақталымдардың жеткіліксіздігінен Қазақстан шетелдік капиталға, жеке капиталға да, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарына да тәуелді болып отыр. Қазіргі таңда экономиканы көтеру инвестицияның түсуіне байланысты болып отыр. Бүгінде Қазақстан зор мүмкіндіктер табалдырығында тұр. Мәселен, Азияның ең кедей елдерінің өзі отыз жыл ішінде қайыршылықтан шығып, индустриялы мемлекттерге айналғаны белгілі. Алғашқылары Корея, Тайвань және Сингапур болса, қазір оларға Малайзия, Индонезия және Тайланд қосылып отыр. Қазақстанның көршісі Қытайдың да экономикасы жоғары қарқынмен дамуда. Соған орай бұл елдер күллі әлемде Азия жолбарыстары ретінде танылып отыр.
жылға қарай Қазақстан өзінен-өзі көтеріле қалмайды. Ол республика халқының қажырлы еңбегі арқылы ғана дамыған елдер қатарына қосыла алады.
2030 жылы Қазақстан Орталық Азия барысына айналады және өзге дамушы елдер үшін үлгі болады деп сенемін , - деген елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың сөзінің іске асырылуы Қазақстанның да өркендеп, қуатты елге айналарына сеніміміз мол.
.3. Отын өнеркәсібіндегі шетел инвестицияларының ролі
Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып табылады. Инвестицияның көмегімен инфрақұрылымды жетілдіре беру керек. Оның жетілдірілуі экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда алда тұрған қиын жағдайды шешудің бірден-бір жолы, бұл отандық өндірісті дамыту. Егер де ауыр өнеркәсіпті дамытуға әзірше шама-шарқымыз жетпейтін болса, шағын және орта өнеркәсіпті дамытуды жолға қою кезектегі міндетіміз.
жылдың 27-сәуірінде, Республика президентінің шағын және орта кәсіпкерлікпен шұғылданушылармен кездесуінде осы мәселе ерекше әңгіме болды. Бұл бағытты дамыту аса мол инвестицияны қажет етпейді. Отандық инвестицияларын босқа жіберіп жатқан жоқ. Біз жыл сайын 1,5 млр АҚШ доллары көлемінде шетел инвестицияларын пайдаланамыз. Ал, оларды өсіммен қайтару бізге оңай емес. Бұл салада жетіспеген жағдай, жіберілген қателік көп, Сондықтан да отандық инвестицияға қатты көңіл бөлу керек. Қор рыногын жандандырған жөн. Инвестиция иемденуші еңбектен, өндіруші еңбекке ауысқаны тиімді. Осылай болса, жұмыссыздар азаяр еді. Қазір жұмыссыздардың саны артып отыр.
Сонымен бірге ауыл шаруашылығына да инвестиция бөлу мардымсыз. Қазіргі кезде бұған балл құрылымдары да, шетілдік инвесторлар да барып отырған жоқ.
Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлудің өз ерекшеліктері болуы тиіс. Инвесторлар салықтың барлық түрінен босатылғандары жөн.
Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық тауарлары арасындағы ара қатынаста жөнге келтіру керек. Ауыл шаруашылығына инвестиция бөлгенде, неше беруге келгенде Үкімет те белгілі мөлшерде тәуекелге баруы керек. Ауыл тұрғындары үшін жұмыс орындарын ашып, олардың күн көруіне керекті табыс көзін жасап, оларға жалақы төлемесе, күнелту үшін малдан басқа ештеңе қалмағандықтан, мал басы әрі қарай шұғыл азаятын болады. Бұл жағдай халқымыздың бұрынғыдан да арзан жүдеуіне әкеліп соғады.
Қазіргі кезде аграрлық рынок қорғаусыз қалды, ол әлемдік экономика кеңістігіне тиісті қорғау шараларынсыз енуде. Ал елімізге азық-түлік өнімдерін тасымалдау өсіп келуде. Ет өнімдерін әкелу 1,4 % -дан 10% -ға, қант 37,7 % -дан 60 % -ға дейін, өсімдік майы 25 % -дан 60 %-ға дейін т.б. өсті. Республикада тамақ өнімдері жетіспейтінін пайдаланып, батыс елдері Қазақстанға сақталу мерзімі бітуге таяған арзан азық-түліктерін әкелуде. Өз елімізде жеткілікті көлемде өндірілетін өнімдерді (астық, мақта, жүн, қаракөл, ет. т.б.) сырттаен әкелуге алымдарды жоғары белгілеп, ал өзіміздікін сыртқа еркін шығаруға рұқсат беру керек. Өзімізде жетіспей отырған өнімдерді сыртқа шығаруға тосқауыл қойған жөн. Ең бастысы, өз елімізде өндіруге мүмкіндігі бар тауарларды, әсіресе тамақ, жеңіл өнеркәсіп өнемдерін шеттеп тасымалдауымыз орынсыз. Осының салдарынан, бір жағынан экономика ақсап отырса, екінші жағынан елімізде еңбек жасындағы көптеген тұрғындары жұмыссыз жүр.
Халық шаруашылығының қай саласы да қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыруға түрлі қиындықтар кездесуде. Ел экономикасын дамытуда ішкі қаржының маңызды екені белгілі, бірақ ,ол жеткіліксіз дәрежеде болып отыр. Осыған байланысты, шетел қаржыларын тарту басты мақсатымызға айналып отыр. Осы тұрғыдан біраз жұмыстар да тындырылды: Алдағы уақытта шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты мәселеге айнала бастады. Бұл орынды да. Себебі, шетелдік инвестициялар бізге тегін келіп жатқан жоқ. Оны пайдаланғанымыз үшін шетелдіктерге көптеген қосымша қаржы төлеуге мәжбүрміз. Оның мөлшері онша аз да емес және жыл сайын артып келуде. Егер шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2-1,3 млрд. АҚШ доллары көлемінде болатын болса, соңғы жылдары ол 5,8 млрд. АҚШ долларына жетіп отыр. Біз жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе беретін болады. Ал, оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарыын жандандыруы керек.
Осы тұрғыдан қарағанда, шетел капитлын өзімізге тарта берудің жағымсыз жақтары баршылық Шетел инвестициясын өз экономикамызды дамытуға тартқанның өзінде олардың қай пиғылмен келгенін, не істеуді жоспарлағанын, қандай технологияны өндіріске енгізілетінін алдын ала білуіміз керек. Инвестиция алған өндіріс орнына қандац пайда түсетіні күні бұрын көрініп тұрғаны жөн. Шетел инвестициясын өндіріске тарта отырып, оларды шаруашылықтың қай саласына пайдалану тиімді –осыған көбірек мән беру керек. Кейін осы капиталды падаланғанымыз үшін өсім төлейтін болғандықтан өзіміз шешуіміз керек.
Шетел инвестициясын ғылым мен білімді, ғылым жетістіктерін көбірек керек ететін шаруашылық салаларын дамытуға, жаңа технологияны енгізуге жұмсаған тиімді тәжірибеден Байқалып жүргендей, инвестицияны ұзақ өндірістік циклды дамытуға немесе шетел тауарлары көп тасымалдауынан бәсекелестік кең өріс алған салаларға жұмсау самарқаулау. Сондықтан да мемлекет отандық тауар өндірушілерді шетелдік тауар өндірушілерден қорғауы керек. Бөл жөнінде арнайы бағдарлама болғаны жөн. Қазіргі валюта курсына байланысты шикізатты шетелге көптеп сату оны отандық тауар өндірушілерге сатудан әлдеқайда пайдалы. Сол себепті еліміздің шикізаты шетке кетіп жатыр, ал отандық кәсіпорындар шикізатсыз қалуда. Бұған жол бермес үшін валюта курсын өзімізде қай өндіріс саласын дамыту тиімді, соған байланысты өзгеріп отыру керек.
Экономикалық дамуды ынталандырудың бағдарламасына инвестициялық және өнеркәсіптік саясаттарын қаржыландырудың қосымша көздерін іздестірген жөн.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, отандық өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының дамуына жағдай жасау, халықты жұмысқа орналастырумен, олардың хал-ахуалының жақсартумен тығыз байланысты. Жұрт жаппай еңбекпен айналысқан жағдайда жұмыссыздықтан (әзірше шағын қалаларда) қоғамның тұрақтылығына келетін қауіп азаяды.
Инвестицияның біраз бөлігі жаңа технологияны сатып алуға және өндіріске енгізуге жұмсалуы тиіс. Бұл жерде екі түрлі қиындықты айта кету керек: біріншіден, Шетел технологиясын жаппай сатып алу өз елімізде техникалық прогрестің төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Жаман да болса, шетел технологиясын алу керек деген пікір қалыптасады. Сөзіміз жалаң болмас үшін, мына дәлелді келтірейік. Сонау 1965 жылы Каз ПТИ қызметкерлері бұрғылау жұмысында пайдаланатын жасанды алмас коропкасы бар бұрғы дайындаған болатын. Бұл жаңалыққа инвестициядан патент алынған. Оның көмегімен бұрғылау жұмысының құнын 20 пайызға арзандатуға болады.
Бірақ ол қолдау таппады. Оның себебі, біздің елімізде шетел технолоигясына бас ұру басым да, отандық технологияға, отандық опертапқыштарға мән беру кем. Қазіргі уақытта Қазақстанға шетел тауарымен, технологиясымен бәсекелесуге жарамды отандық тауар мен технологияға көңіл бөлетін уақыт жетті.
Ал, екіншіден, отандық машина жасауды тірілтеміз деп өзіміздің өнімсіз технологияны көбірек пайдалана берсек, шетелдіктерден артта қалып қоямыз. Осыны ескере келіп, өз елімізде өндіруге тіпті мүмкіндігі жоқ немесе тиімсіз технологияны сырттан алдырған орынды. Бұл тұрғыдан алғанда еліміздің технологиялық қаіпсіздігін ескерген жөн.
Қорыта айтқанда, инвестициялық қорларды тиімді пайдалану үшін төмендегі талаптарды сақтаған орынды:
экспорттық шамамызды көтеріп, шетелден тасымалданатын тауарды елімізде өндіру;
елімізден валютаны заңсыз жолмен сыртқа шығаруға жол бермей валюталық бақылау жүйесін жетілдіру.
Шетел капиталын елімізге тартуға мемлекеттік кепілдеме берулі шектеу.
Экономикалық өсу тұрақты болуы үшін оны отандық инвестициясымен жарақтандырып, халықтық төлеу (салық, сатып алу) қабілетін жоғарылату.
Осыған байланысты еліміз алдында екі басты міндет тұр: инвестициялық белсенділікті көтеру, ішкі рыноктың тұрақты дамуын қамтамасыз етуі , оның басты бағыттары:
инвестицияны өндірістік салаларға молырақ бөлу;
ауыл шаруашылығында жерді тиімді пайдалана білу. Оны жекеменшікке біржолата сатып жібермей, жалға беру, түсетін жал ақысы-жалға алушыларға оны тиімді пайдалануға көмек көрсету;
Шетелдіктерге жерді пайдалануға шек қою баға қоюдағы арақатынасты реттеп, олардың арасындағы алшақтықты азайту;
Отандық тауарлар есібінен ішкі рыноктың дамуына жағдай жасау.
Қорыта келгенде айтарымыз, шетелдік және отандық инвестицияларды қайда жұмсауды, қалай пайдалануды тиісті басшылар мен мамандар болып мықтап ойланып, айқын бағыт алған жағдайда, одан еліміздің өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы үлкен пайда көрері анық.
. Қазақстандағы отын өнеркәсібі және бұл саладағы компаниялардың жұмысына экономикалық баға беру
.1 Қазақстанның отын өнеркәсібіне жалпы сипаттама
Қазақстан табиғат ресурстарына өте бай ел. Оның жер қойнауында Менделев кестесінің 110 элементінің 105 табылған.ТМД-дағы хромның -94,2 %, бариттің -81,7 % , фосфориттің -64,7 %, молибденнің- 29,3 % , мыстың –,4 % , бокситтің –,1 % ,асбесттің –,1% , марганецтің -13% , көмірдің –,9 % қоры республика үлесіне тиеді.
Жалпы Қазақстан көмірсутегінің мол қоры бар мемлекеттердің қатарына кіреді. Республика территорисында көмірсутегінің 208 кен орны ашылған болса, оның жартысы- мұнай, үштен бірі-мұнай-газ, қалғандары газ және газконденсаттары. Осылардың ішінен қазіргі уақытта 70-тен астам кен орындары игерілуде. Жалпы Қазақстандағы көмірсутегінің қоры 13
млрд. т мұнай және корнденсат және 7,1 трлн. метр куб табиғи газ.Атырау және Маңғыстау облыстарының территорисында мұнай қорының 70 % орналасқан. Мұнайдың ең ірі кен орныдары: Теңіз, Өзен, Қарашығанақ, Қаламқас. Газдың ең ірі кен орныдарына Қарашығанақ, Теңіз, Жаңажол, жіне Жамбыл облысының территорисындағы га кен орныдарының Амангелді тобы жатады.
Қазақстан өзін толығымен отын-энергетикалық ресурстарымен қамтамасыз ете алады. Қазақстандағы көмір қоры 35,8 млрд. т. немесе әлемдік қордың 3,6 %-ін алып жатыр. ТМД елдерінің ішінде Қаазсқатн көмірдің қоры мен оны өндіру бойынша үшінші, ал жан басына шаққандағы өндіру бойәынша бірінші орныды алады. Қазақстандағы ең ірі көмір кен орындары- Қарағанды және Екібастұз кен алаптары, бұдан басқа қазіргі кезде Убаган, Юбилейное, Майкөбе, Кендірлік,Құланөтпес кен орнындары келешегі мол кен орындарына жатады.
Қазақстан падалы қазбалардың қоры бойынша дүние жүзінде алғашқы орында алғанымен оның сапасы бойынша соңғы орындарды иеленді.
Темір рудасының қоры бойынша Қаазақстан ТМД елдерінің ішщінгде Ресей мен Украинадан кейінгі үшініші орныды алады. Темірдің негізгі кен орныдары: Қашар, Соколов-Сарыбай, Қоржынкөл, Аят, Лисаковск және т.б. Темір рудасы Қостанай және Қаорағанды облысытарының территорисынада өндірірледі.
Марганец рудасының қоры бойынша Қаазақстан дүние жүзінде ОАР мен Украинадан кейінгі үшінші орынды алады. Марганец рудасының барылығы Қарағанды облысының территорисында өндіріледі. Хром рудасының қоры бойынша Қазақстан дүние жүзінде ОАР-дан кейінгі екінші орында алады.
Отын өнеркәсібіндегі өнеркәсіп көрсеткіштері
2005 жылы өнеркәсіп өндірісі. 2005 жылы Қазақстанның өнеркәсіп кәсіпорындарында қолданыстағы бағамен 2292 млрд. теңгенің өнімдері өндірілді (шағын, қосалқы кәсіпорындар, үй шаруашылығы секторын қосқанда), бұл 2001 жылмен салыстырғанда 9,8 пайызға өскен. Өндіріс көлемінің өсуі республиканың барлық өңірлерінде байқалады.
Кен өндіру өнеркәсібінде 2005 жылы 1072,9млрд. өнімі өндірілді, бұл 2001 жылмен салыстырғанда 14,7 пайызға көп, өңдеуші өнеркәсіпте -1048,8млрд. теңге және 7,7 пайызға өсті.
Кен өндіру өнеркәсібінің басты тауары шикі мұнайды өндіру 42,0 миллион тоннаға жетті немесе 16,6 пайызға өсті, газ конденсаты-5,2млн. тонна және 1,3 есе, табиғи газ-10,5млрд. текше иметр және 1,3 есе. Мұнай-газдан кейінгі кен өндіру өнеркәсібінің саласы металлургия екені белгілі.2002 жылы темір кенін өндіру 1,3 есеге, жез-5,1 пайызға, алюминий(боксит) -1,2 есеге, қорғасын-мырыш-8,2 пайызға, хром-15,8 пайызға өсті. Өңдеу өнеркәсібінде оның көлемінің 40 пайыздан астамы металлургия өнеркәсібі мен металл өңдеудің үлесіне, үштен біріндейі –ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеудің үлесіне тиді.
Кокс,мұнай өнімдерін және ядролық материалдарды өндірудің көлемі62 млрд. теңгеге жетіп, (өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің жалпы сомасының 9пайызы), өткен жылдың тиісінше деңгейінің 100,4 пайызын құрады. Мұнайдан өңдеуден алынатын өнімдерді шығару 3 пайызға төмен болды, соның ішінде мазут өндіру-2,1 пайызға.
Өнеркәсіп көлемінің өткен жылғы алты аймен салыстырғандағы өсімі негізінен Қазақстан экспортқа шығарытын тауарлардың (олар негізінен тегіс шикізат екені белгілі) әлемдік рыноктағы бағасының жоғары болуына байланысты. Сыртқы сауда айналымы туралы деректер статистикалық есепте әдетте бір айға кейін беріліп отыратыны белгілі. Сондықтан биылғы 5 айдағы экспорттың деректеріне сүйенсек экспортқа шығаратын бидай 1,3млн. тонна екен, өткен жылғы бес аймен салыстырғанда оның тек 48 пайызы көлемінде, ал құныц жағынан 100 пайызды құрапты, яғни биыл бір тонна астықтың бағасы 167,4 АҚШ доллары, немесе өткен жылғыға қарағанда екі есе қымбат.Биыл 4,0 млн.тонна темр кені –,3 млн. АҚШ долларына экспортқа шығарылған, заттай көлеміі бойынша биылғы өнім былтырғының 87 пайызын құраса, құны бойынша 144 пайыз, яғни былтыр 1 тонна темір кені 16 доллардан сатылса, биыл 26 доллардан сатылған,биылғы бес айда 21,6млн. тонна мұнай мен газ конденсатын 3763,3млн. долларға экспорт жасалса, ол заттай түрінде былтырғыдан 28 пайызға, құны жөнінен 40 пайызға көп, одан кейінгі басты экспорттық тауарлар ақ қаңылтырды қоса қара металдың жазық иегінің экспорты заттай түрінде 13 пайызға, құны бойынша 26 пайызға, тазартылған мыс, тиісінше 5 және 57 пайызға, темірқорытпасы-7 және 61 пайызға, мұнай өнімдері 31 және 73 пайызға алюминий тотығы 2 және 2 пайызға өскен, мақта талшығы –заттай 5 пайызға кемісе, құны бойынша 30 пайызға өскен, өңделмеген мырыш заттай 2пайызға кемісе, құны бойынша 16 пайызға өскен.
Сонымен осы келтірілген деректерден өнеркәсіп өнімінің көлемі негізінен бағаның өсуі есебінен артып отырғанын көруге болады. Сондай-ақ өнеркәсіп өнімінің өсімі тағы да негізінен тау-кен өнеркәсібінің есебінен болып оның шикізаттық сипаты одан әрі күшейе түсуде екеніне көзіңіз жетеді. Мұнай өндіру артқанымен мұнай өнімдерін шығару мардымай тұрғаны да сондықтан елдегі бензин, газойли, мазут сияқты өнімдердің бағасының шарықтап тұрғаны да көңіл қынжылтады. Дайын металл бұйымдарын өндіру 2004 жылдың қаңтар-маусымында небары 11,1 млрд. теңге ғана болып, өткен жылғы осы мерзімдегімен 9,9 пайызға кеміп кеткені де келісіп тұрған жоқ.
Өнеркәсіптің негізгі көрсеткіштері
Кесте 1
1995
Өнеркәсіптің ЖІӨ-дегі үлесі, %-бен
Өнеркәсіп кәсіпорындары мен өндірістердің саны
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі, млрд. теңге
Өнеркәсіп өндірісінің нақты көлем индексі, өткен жылға %-бен
жылға %-бен
жылға %-бен
Өндіруші кәсіпорындар бағасының индексі, өткен жылға %–бен
Өнеркәсіп бойынша салық салынғанға дейінгі жиын-тық табыс(залал), млн. теңге
Негізігі қызметтен алынған табыс (залал) млн.теңге
Өнеркәсіптің пайдалылық (залалдылық) деңгейі,
%-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлер саны, мың адам
Өткен жылға %-бен
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлерінің орташа ай-лық жалақысы, теңге
Негізгі капиталға инвести-циялар, млн. теңге
,5
,0
,8
,0
,8
,7
,5
,5
,2
,1
,3
,2
,8
,3
,6
,3
,4
,7
,0
,1
,3
,5
,3
,9
,8
,8
,0
,6
,9
,8
,8
-82776
-46904
-5,9
,3
,1
,2
,8
,7
,2
,5
,8
,8
,3
,4
,2
,3
,5
,0
,7
,0
,5
,8
,8
,7
,2
,8
,0
,4
,3
,0
,5
,6
,5
,9
,5
,9
,8
,3
,0
,2
,0
Өнеркәсіп өнімінің негізгі түрлерін өндіру индекстері
Кесте 2 (өткен жылға пайызбен)
2004
Көмір
Мұнай, газ конденсатын қоса
Табиғи газ
Ірі қара мал, шошқа, ешкі, жылқы еті мен тағамдық ішек-қарны және құс еті
Сары май
Өңделген сұйық сүт және кілегей
Өсімдік майы
Қант
Мата
Цемент
Темір мен болаттан жалпақ илек
Өңделмеген мырыш
Дайындама түріндегі та-зартылған мыс
Электр энергиясы
,6
101,8
131,8
,2
,5
,5
,6
,7
,1
,2
,3
,1
,8
,0
,2
111,2
110,3
,3
,3
,5
,1
,1
,1
,9
,3
,5
,5
,6
,6
112,3
124,4
,5
,7
,3
,4
,4
,2
,9
,4
,1
,7
,1
,0
100,6
98,0
,4
,6
,7
,9
,4
,0
,7
,3
,4
,9
,5
,7
116,1
125,1
,7
,2
,3
,3
,3
,3
,6
,3
,3
,4
,6
,3
117,2
116,8
,6
,5
,4
,6
,4
,4
,2
,3
,6
,1
,7
,7
113,6
100,6
,2
,3
,0
,9
,9
,5
,7
,9
,5
,8
,3
,2
117,9
121,6
,6
,2
,9
,9
,7
,1
,9
,3
,4
,4
,3
1991-2005 ж ҚР жалпы ішкі өнімі мен экономикасының жеке салаларының физикалық көлем индексі,%
Кесте 3
Көрсеткіш
1993
ЖІӨ
,3
,5
,9
,4
,7
,8
,6
,2
,4
,8
,2
Ауыл шаруашылық
,4
,1
,3
,1
,5
,8
,3
,6
,6
49
,4
,8
Өнеркәсіп
,4
,2
,6
,9
,4
,6
,5
,3
,7
,4
,1
,5
Құрылыс
,9
,9
,2
,8
,4
,5
,8
,3
,8
,7
,2
Сауда
,7
,5
,4
,1
,9
,1
,3
,9
,4
,2
,9
,7
Транспорт
,8
,6
,2
,1
,7
,4
,6
,1
,5
,1
,7
.2.Қазақстан экономикасындағы Теңізшевройл компаниясының орыны
Теңдесі жоқ Теңіз мұнай кеніші –Қазақстанның ұлттық игілігі.
Теңіз мұнай кешені Қазақстан Республикасы, Атырау облысы Жылыой ауданында, Каспий ойпатының оңтүстік-шығыс бөлігінде, Құлсары қаласынан оңтүстік батысқа қарай 110 шақырым, Атырау қаласынан оңтүстік шығысқа қарай 150шақырым жерде орналасқан.
Көлемі бойынша Қазақстанның табиғи байлықтарының ішіндегі ең маңыздыларының бірі болып табылатын Теңіз кенішін сөзсіз ел игілігі, мақтанышы деп санауға болады.
жылы ашылған кен орны теңдесіз,әлемдегі ең ірі кеніштердің бірі болып шықты және соңғы ширек ғасырдағы ең үлкен геологиялық ашылым болып саналады.Кеніштің мұнай коллекторының аумағы 21-19,3-1,6 шақырым.Мұнайдың геологиялық қорының болжамдық көлемі 3,1 миллиард тонна(25 миллиард баррель).
Теңіз кешенінің ашылуы мен игерілуі Қазақстанның ірі мұнай шығарушы ел болуына жол ашты.Кен орнын белсенді игеру және мұнай мен газды өткізу қазіргі кездің өзінде бүкіл елдің ырысын қамтамасыз етуге елеулі үлесін қосуда және болашақта да Қазақстан дамуының кепілі бола бермек.
Теңізшевройл біріккен кәсіпорнының құрылуы.
Теңіз кеніші тек алмағайып көлемімен ғана емес,басқа да көп сеткіштеріден теңдесіз болып табылады - әлемде игеріліп жатқан кен орындарының ішінде мұнай шоғыры өте тереңде жиналған (коллектобының желдгі шамамен 3,810 метр тереңдікте), сонымен қатар кен орны қойнауқатық қысымы мен температурасының ауытқымалы жоғары деңгейімен,мұнай құрамындағы түрлі ілеспе газдарымен ерекшеленеді.Осы көрсеткіштердің бәрі де кен орнын игеруде белгілі қиындықтар туғызады.
жылы 6 сәуірдд Қазақстан Республикасы Үкіметі мен әлемдегі ең ірі мұнай компанияларының бірі болып табылатын Шеврон корпорациясы Теңіз кенішін игеру мақсатында Теңізшевройл серікрестігін құрды.
Бұндай серіктестік кен орнын игеруге қатысты міндеттерді шешу үшін ең үздік халықаралық техналогияларды,ноу-хау және ірі капитал тартуға мүмкіндік берді.
Теңізшевройл ұжымы қай жағынан да теңдесі жоқ,Қазақстанның табиғи байлықтарының ішіндегі інжу маржандарының бірі болып табылатын Теңіз мұнай кенішін игеру құрметіне ие болды.
Мұнай мен газ саласында әлемдегі ең нәтижелі және табысты кәсіпорын болуға талпынып жатқан ТШО-ның алдында тұрған стратегиялық міндеттердің бірі –қауіпсіздік техникасы мен қоршаған ортаны қорғау бойынша көшбасшы болып отыр.
Теңізшевройлдың алғашқы табыстары көп кешікпей жаңа инвесторларды тартты. Қазіргі уақытта ТШО- дың серіктестері –ҚазМұнайГаз, Шеврон Тексако, Ексон Мобил және ЛукАрко. Жобаның мерзімі –жыл. Кен орнын игеруге тартылатын инвестиция көлемі 20 миллиард АҚШ долларынан кем болмайды деп күтілуде.
Қазігі кезде ТШО табысты түрде кеңейтілген өндіріс жүргізіп, әлемнің көптеген елдеріне тауарлық мұнай мен ілеспе өнімдерді ( құрғақ және сұйытылған газ) өткізуде.
Теңізшевройл ұжымы біздің кәсіпорнымыздың жалпы республикалық мұнай көлемінің 33 пайызын өндіре және өткізе отырып, бүкіл Қазақстан экономикасының дамуына елеулі үлес қосып жатыр. Қазақстан экономикасындағы маңызы боиынша ТШО стратегиялық кәсіпорындардын бірі болып табылады. Оның табыстары қазіргі кездің өзінде бүкіл елдің игілігіне оң ықпалын тигізуде және оның болашақтығы өрлеуіне де салмақты үлесін қосады.Мемлекет бюджетіне ТШО-дан түсетін кіріс барлық кірістердің елеулі бөлігін құрайды.2001 жылы Республика экономикасына ТШО-дан тікелей төлем және қазақстандықкәсіпорындар қызметіне ақы түрінеде 1,037 миллиард АҚШ доллары көлемінде қаржат түссе ,2002 жылы бұл көрсеткіш 0,916 миллиард АҚШ долларын құрады.
Өндіріс ауқымының бүгіні мен болашағына көз жіберсек,1993 жылы кәсіпорындағы мұнай өндіру көлемі не бары 0,94 миллион тоннаны құраған болатын.Таратылған инвестицияларды тиімді игеру 10 жылдың ішінде өндірістің бүкіл инфрақұрылымын түбегейлі жаңартуға,өндіріс базаны кеңейтуге,әлемдік деңгейдегі жоғары технологияларды пайдалана отырып,жаңа нысандарды салу және жаңа жабдықтарды орнату арқылы өндіріс қуатын елеулі түрде көбейтуге, табиғатты қорғау бойынша орасан зор шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік берді.
Өнімділікті қарқынды өсірудің нәтижесінде (орташа алғанда жылына 40 пайыз) ТШО 2002 жылы тәулігіне орташа алғанда 284,4 мың баррель мұнай өндіре отырып,мұнай өндірудің жылдық көлемін 13,1 миллион тоннаға жеткізді,сөйтіп,жалпы ұлттық ауқымдағы алып кәсіпорын,еліміздің мұнай саласында көшбасшы болды.ТШО қызметінің көптеген түрлері ең деген сөзге лайықты: әлемдегі ең ірі кен орындардың бірі,ең ірі инвесторлар,әлемдегі ең терең ұңғымалар,әлемдегі ең қуатты бұрғылау станоктары,әлемдегі ең қуатты компрессор, жлпы өнімділікті өсірудің әлемдегі ең жоғары қарқыны ,мұнайды темір жол көлігімен жеткізудің әлемдегі ең үлкен көлемі,қоршаған ортаны бақылайтын кешенді экологиялық мониторингінің ТМД елдері ішіндегі ең ауқымды және ең озық жүйесі,Қазақстандағы табиғатты қорғау шараларына жұмсалатын нң ірі инвестициялар, үздіксіз жүргізілген аптсыз жұмыстың ең жоғарғы көрсеткіші,ең озық технологиялар,Қазақстан экономикасына қосылатын ең қомақты үлес,қайырымдылық пен демеушілікке жұмсалатын жарналар және т.б. Жылына 13,1 миллон тоннаға жеткен мұнай өндіру көлемі шекті шама емес,ТШО өндірісінің дамуы жалғасуда.Қолайлы жағдайлар 2006 жылы мұнай өндіру көлемін 22,5 миллион тоннаға дейін,ал таяу онжылдық ішінде 32 миллион тоннаға дейін жеткізу жоспарланып отыр.
Бұл Қазақстанның өз халқының игілігі үшін ірі мұнайлы мемлекетке айналуын жақындату жолындағы ТШО-ның қомақты үлесі болады.
Теңізшевройл кәсіпорынының өнімдері және оларды тасымалдау.
Кен орнында өндірілетін шикізаттан ТШО ақтық өнімнің бірнеше түрін шығарады,бұл ретте ТШО табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану қағидасын сақтай отырып,тапжылмастан қалдықсыз өндіріске ұмтылуда.
ТШО өнімдерінің негізгі түрі –тұрақтандырылған мұнай,көмірсутек шикізатының қалған бөлігінен (ілеспе газдан) тауаралық газ(құрғақ табиғи газ және сұйытылған газдар –пропан мен бутан),сонымен қатар Теңіздің шикі мұнайының құрамында өте көп мөлшерде болатын күкіртсутектен алынатын қарапайым күкірт өндіріледі.
Тауарлық газдар
2002 жылдан бастап ТШО (шамамен тәулігіне 10 миллион текше метр) жоғар ысапалы құрғақ(табиғи) газ өндіреді,оның барлық көлемі де тұтынушыларға өткізіледі.2002 жылы3,8 миллиард текше метр табиғи газ өндіріледі және өткізіледі.
жылы шикі газдың да барлық көлемінен тауарлық газ –пропан мен бутан алуға мүмкіндік беретін жаңа нысандар мен қондырғылар іске қосылды.Бұл газдардың сапасы әлемдік стандарт талаптарына келтірілді,нәтижесінде газды жергілікті рынокта сатуға да, Еуропа елдеріне шығаруға мүмкіндік туды.2002 жылы қазан айында сұйытылған пропан мен бутан өндіру көлемінің ең жоғарғы көрсеткішіне қол жеткізілді –ол айына 650мың тонна (күніне 24000баррель) құрады.
Күкірт
ТШО –да шикі мұнайды тазарту және таурлық күйге келтіру барысында ілеспе өнім –қарапайым күкірт алынады.Ол да өз алдында дүние жүзі бойынша сұранысы бар бағалы шикізат болып табылады.Қарапайым күкірт - адам организмі иен қоршаған әсер ету жағынан мүлдем қаіпсіз зат.Кен орнын игеру барысында ТШО сату мақсатында күкірттің белгілі мөлшерін (7 миллион тонна шамасында) өндірді,ол қоршаған ортаға мүлдем қауіпсіз қатты блок түрінде сақталуда.Күкіртке деген сұраныстың болуына қарамастан,ТШО –ның күкірт сату көлемі (балқытылған,сұйық түрде) оны өндіру көлемінен кейін қалып отырды.
Шикі мұнайды күкіртті сутегіден айырмай және күкірт алмай,мұнайды пайдалану да, сату да мүмкін емес. Қарапайым күкіртті сақтаудың дүние жүзіне тараған жән е ең қауіпсіз әдісі - күкіртті қатты күйде,үлкен блоктарда сақтау.
Күкіртті өткізу мәселесіен шешу мақсатында ТШО қабыршақ және түйіршік күкірт өндіретін қондырғылардың құрылысына 60 миллон АҚШ доллары көлемінде инвестиция жұмсалды.Арнайы қаптармен қапталған қабыршақ күкірт тұтынуға жеткізу үшін арнайы жабдықталған көлікті қажет етпейді,ол тиеуге де,тасымалдауға да ыңғайлы.Түйіршік күкірт ашық темір жол вагондарымен тасымалданды.2002 жылғы қараша айында қазақстандық –канадалық бірлескен жоба - тәулігіне 600 тонна қабыршақ күкірт өндіретін бірінші өнеркәсіптік қондырғы іске қосылды.2003 жылы жылы түйіршік күкірт өндіретін қандырғылардың құрылысы аяқталып,оларды өнім өндіру көлемі күніне 2200 тонаға жетті.
ТШО өнімдері 2001 жылға дйін негізінен темір жоларқылы тасымалданды.Кәсіпорын мұнайды темір жолмен тасымалдау көлемі бойынша өзіндік әлнмдік рекорд жасады (2000 жылы 8,2 миллион тонна).2001 жылы Каспий Құбыр желісі Консорциумының (КҚК) Теңіз-Новосибирск мұнай құбырының құрылысы аяқталып,іске қосылды.Ол жобалық қуатына жеткен кезде жылына 60 миллион тонна мұнай өткізе алады.КҚК мұнай құбыры қазіргі кезде Теңіз мұнайын шет елдерге шығаруды жүзеге асыратын басты көлік магистралінің рөлін атқаруда.2002 жылы құбыр желісі арқылы өткзіілген мұнай көлемі 11 миллион тонна болды.
КҚК мұнай құбырын пайдалану мұнайды тасымалдауға кететін шығындарды едәуір азайтты және өндірісті кеңейтудің жаң ірі кезеңі үшін қажетті ТШО –ның мұнайды сыртқа мүмкіндіктерін көбейтті.
Мұнай Новороссийск терминалынан танкерлермен Шығыс және Батыс Еуропа елдерінің рыноктарына, Қиыр Шығыс аймағына,Солтүстік және Оңтүстік Америка елдеріне жеткізілді.Мұнайды құбыр арқылы айдау кестесінде кідіріс туғызатын штаттан тыс жағдайларды есепке алмағанда, қазіргі кезде ТШО-ның барлық мұнайы КҚК құбыры арқылы сыртқа шығарылды.Бұл ретте мұнай тасымалынан босаған темір жол көлігі ТШО-ның ілеспе газдардан өндіретін қосымша өнімдердің (сұйтылған газдар –пропан мен бутан ,түйіршік және қабыршақ күкірт) рыноктарға жеткізу көлемін көбейтуге ықпал етеді.ТШО-ның құрғақ (табиғи) газын Қазақстанның газ құбырлары желісіне тасымалдау үшін Теңіз –ҚҰлсары газ құбыры пайдаланылады. 2001 жылы ТШО бұл газ құбырын жаңартты.Жаңарту ТШО өндіретін газдыңірі көлемдерін тасымалдауды қамтамасыз етеді.
2.3.Құмкөл кен орнындағы Харрикейн компаниясының жұмыстарына экономикалық тұрғыдан талдау
Харрикейн, Қазақстандағы өзқызметін жүзеге асыратын біріккен компания ретінде,капитал рыногымен және парыздық міндеттерімен тығыз жұмыс істеуде.Компания үшін алғашқы қадам Қазақстанда айналымға жіберу мақсатында 2001 жылы корпоротивтік облигациясын шығару болды.Бұл компания одан әрі Оңтүстік Торғай бассейніндегі кен орнын игеру ,жаңа құбыр жүйесін салу,экологиялық бағдарламаларды жетлдіру Шымкент мұнай өңдеу зауытын модернизациялау және оңтайландыру үшін өз қызметтерінің саласында инфрақұрылымды жақсартуды мақсат ете отырып,бірқатар жобаларды қолдау үшін қаржы жабдықтарын тартудың әр түрлі жолдарын қарастыруда.
Харрикейн Хайдрокарбонз ЛТД.(ХХЛ) 1986 жылы құрылған және Альберта провинциясында,Калгарида тіркелген канада компаниясы болып табылады.Харрикейн компаниясы 1991 жылдан бастап біріккен кәсіпорын мүшесі болып, Қазақстанда өзінің қызметін жүзеге асыруда.Харрикейн Қазақстандағы тікелей біріккен компаниялардың алғашқысы болып отыр. Себебі, бұл компанияның құрамына 1996 жылы Құмкөл кен орнын иеленіп,өңдеп отырған Оңтүстікмұнайгаз компаниясы, Шымкент мұнай өңдеу зауыты,ШНОС компаниясы,сонымен қатар Қазгермұнай мен Торғай Петролеум компанияларының 50 пайызы кіреді.
Топтың Қазақстандағы негізгі бөлімшелері Харрикейн Құмкөл Мұнай ашық акционерлік қоғамы мен жақында Харрикейн Ойл Продактс (ХОП) Ашық Акционерлік Қоғамы деп өзгертілген Шымкентнефтеоргсинтез Ашық Акционерлік Қоғамы деп аталады. Компания тобы кен орнын барлаумен, өңдірумен, өңдеумен,,маркетингпен және мұнай мен мұнай өнімдерін сатумен айналысады.Бұл компания еліміздегі барлық мұнай көлемінің 15 пайызын өндіре отырып, шетел мұнай өндірушілердің қатарынан екінші орынды иеленеді.Кәсіпорындардың бірігуінің арқасында мұнай өндіру көлемінің ұлғаюы,өндіру шығындарының төмендеуі, өңдеу процесінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz