Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың қазіргі кездегі жағдайы және кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігін талдау
КІРІСПЕ
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1 Нарықтық бәсеке жағдайындағы өндірісті ұйымдастыру және кәсіпорынның даму тарихы
1.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау
1.3 Қазіргі жағдайдағы есеп пен аудиттің теориялық және әдістемелік аспектісін ұйымдастыру
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ НЫСАНДАРЫ
2.1 Қаржылық есеп беру және оның түрлері
2.2 Кәсіпорынның есептік саясаты
2.3 Бухгалтерлік баланс және оның құрылымы
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІНІҢ ЖҮЙЕЛІГІ
3.1 Аудиттің түрлері және объектілерімен байланысы
3.2 Қаржылық есеп берудің аудитінің АҚпараттық базасы
3.3 Қаржылық есеп берудің аудиті және оны талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1 Нарықтық бәсеке жағдайындағы өндірісті ұйымдастыру және кәсіпорынның даму тарихы
1.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау
1.3 Қазіргі жағдайдағы есеп пен аудиттің теориялық және әдістемелік аспектісін ұйымдастыру
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ НЫСАНДАРЫ
2.1 Қаржылық есеп беру және оның түрлері
2.2 Кәсіпорынның есептік саясаты
2.3 Бухгалтерлік баланс және оның құрылымы
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІНІҢ ЖҮЙЕЛІГІ
3.1 Аудиттің түрлері және объектілерімен байланысы
3.2 Қаржылық есеп берудің аудитінің АҚпараттық базасы
3.3 Қаржылық есеп берудің аудиті және оны талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстанда қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының тарихы 2003 жылы басталған болатын. ҚЕХС-ын игеруде және оларда біздің жағдайларға бейімдеуде нағыз «көшбасшылар» қаржы ұйымдары болды. Олар өз мойындарына түскен қиыншылықтарды көтерді, ал қалған ұйымдар кейбір мәселелерде олардың тәжірибесін пайдаланып, солардың қателіктерін қайталамауға үйренулері тиіс. ҚазАҚстанға жаңадан енгізіліп жатқан ҚЕХС-ң талаптарына сай бухгалтерлік есепті стандартизациялау және қаржылық есеп беруді толтырудың жаңа әдістемесі «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңға сәйкес, оларды терең оқып үйренуді (білуді) және практикаға енгізуді талап етеді. Кемшіліктерді уақытылы анықтау және жою қаржылық есеп беруді толтырудың сапасын көтереді. Бұл бухгалтерлік балансты, кірістер мен шығыстар (пайда мен зиян), ақша қозғалысы және меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепті толтыру бойынша бухгалтерлік есептің стандартына ерекше қатысты. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру негізгі принциптерін (қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну концептуалдық негізінде жеткіліксіз негізделген) зерттеудің маңызы өте зор.
Қаржылық есеп беру ұйымның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижесі және өзгерістері туралы ақпарат болып табылады.
Қаржылық есеп беру ұйымның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижесі және өзгерістері туралы ақпарат болып табылады.
ҚазАҚстан Республикасының Конституциясы. –Алматы: Әділет Пресс. 2003.- 40б.
ҚазАҚстан Республикасының Азаматтық кодексі. –Алматы: БОРКИ, 2004.- 236б.
ҚазАҚстан Республикасының “Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы” Кодексі.-2001ж. 21 маусымдағы Салық кодексі. №209 –11. – Алматы: БИКО, 2004.-272б.
Бухгалтерлік есеп қаржылық есеп беру туралы: ҚазАҚстан Республика-сының Заңы. –Алматы: Юрист, 2003. –22б.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2003.-672б.
Аудиторлық іс –қызмет туралы: ҚазАҚстан Республикасының 1998ж. 20 қарашадағы Заңы (15.02.200ж. жағдай бойынша өзгерістер мен толықтырулар). – Алматы: Юрист, 2003.-14 б.
Акционерлік қоғамдар туралы: ҚазАҚстан Республикасының 2003ж. 13 мамырдағы Заңы. №415 –ІІ // Официальная газета. 2003. №23.
Бухгалтерлік есеп стандарттары, әдістемелік ұсыныстар, Шоттардың типтік жоспары: құжаттар жинағы. – Алматы: Раритет, 2004.-320б.
ҚазАҚстан аудиттің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2004.-786б.
Аудит Монтгомери. Ф.Л. Дефлиз, Г.Р. Дженик, В.М. О Рейлли, М.Б.Хирш: Пер. с анг. / Под ред. Я.В. Соколова. – М: Аудит, ЮНИТИ, 1997г. –542с.
Андреев В.Д. Практический аудит: Справ. пос. – М.: Экономика, 1994.-366с.
Аренс Э.А., Лоббек Дж. К. Аудит: Пер. с англ. /Гл. ред. Серии проф. Я.В. Соколов. – М.: Финансы и статистика, 1995.-560с.
Абленов Д.О. Финансовый контроль и аудит: Учебник. – Алматы: Мектеп, 2004.-314с.
Абленов Д.О. Основы аудита: Уч. пос. – Алматы: Экономика, 2003. –294с.
Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. –Алматы: Экономика, 2004. 527с.
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник / По общей ред. В.И. Стражева. – Минск : Высшая школа, 1998.-363с.
Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ИИД “Филинъ”, 1998.-528с.
Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. 4-е изд., доп. и перераб. – М.: Финансы и статистика, 2001.-416с.
Ветров А.А. Операционный аудит –анализ. – М.: Перспектива, 1996.-127с.
Додж Р. Краткое руководство по стандартам и нормам аудита: Пер. с англ. – М.: Финансы и статистика, ЮНИТИ, 1992.-240с.
Дюсембаев К.Ш. Теория аудита / Под ред. В.К. Радостовца. Учебник. – Алматы: Экономика, 1995.-244с.
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002.-293с.
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности: Уч. пос. – Алматы: “Қаржы-Қаражат”, 1998.-512с.
Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Ғылым, 1994. – 151с.
Ержанов М.С., Ержанова А.М: Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов: Уч. пос. – Алматы: “Ержанова и К”, 2003.-185с.
Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии ( практический аспект). – Алматы: БИКО, 1997.-55с.
Ержанов М.С., Даулетбеков Г.Б. Г.Б. и др. Аудит –1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005.-282с.
Ержанов М.С., Даулетбеков Г.Б. Г.Б. и др. Аудит –1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005.-282с.
Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом, выбор инвестиций и анализ отчетности. – М.: Финансы и статистика, 1999.-432с.
Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. 3-е. изд., перераб. и доп. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2000.-192с.
Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами GААР. – М.: Дело, 1998.-432с.
Кеулимжаев К.К. и др. Финансовый учет на предприятии: Учебник / Под ред. Р.М. Рахимбековой / Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж., Кинхузова К.К., Сальменова А.Т. – Алматы: Экономика, 2003.-474с.
Назарова В.Л. Шаруашылық ж‰ргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. Жалпы ред. Басқарған Н.Қ. Мамыров. – Алматы: Экономика, 2005.-310б.
Нидлз В. и др. Принципы бухгалтерского учета: Пер. с англ. /Под ред. Я.В. Соколова. 2-е изд. – М.: Финансы и статистика, 2002.-496с.
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. 3-е изд., перераб. и доп. – Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002.-727с.
Радостовец В.К., Тасмагамбетов Т.А., Абленов Д.О. и др. Организация финансового учета: Уч. пос. – Алматы: Экономика, 1997.-180с.
Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет: Уч. пос. В 2-х частях. Ч.1. / Под общ. Ред. чл. - корр. НАН РК, д.э.н., профессора Н.К. Мамырова. Алматы: Экономика, 2000.-336с.
Сейткасимов Г.С., Сейткасимова А.Г. Становление и развитие аудиторской деятельности. –Караганда: КарГУ, 1993.-130с.
Тасмағамбетов Т.А., Абленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау: Оқу құралы. – Алматы: Дәуір, 2002. –416б.
Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит: Учебник. 2-е изд. доп. и перераб. – М.: ИНФРА –М, 2000. – 352с.
Шеремет А.Д., Негашев Е.В. Методика финансового анализа. – М.: ИНФРА – М, 1999.-208с.
Терехов А.А., Терехов М.А. Контроль и аудит: основные методические приемы и технология. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 208с.
Энтони Р., Рис Дж. Учет, ситуации и примеры: Пер. с англ. /Под ред. и с предисл. А.М. Петрачкова.- М.: Финансы и статистика. 1993.-560с.
ҚазАҚстан Республикасының Азаматтық кодексі. –Алматы: БОРКИ, 2004.- 236б.
ҚазАҚстан Республикасының “Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы” Кодексі.-2001ж. 21 маусымдағы Салық кодексі. №209 –11. – Алматы: БИКО, 2004.-272б.
Бухгалтерлік есеп қаржылық есеп беру туралы: ҚазАҚстан Республика-сының Заңы. –Алматы: Юрист, 2003. –22б.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2003.-672б.
Аудиторлық іс –қызмет туралы: ҚазАҚстан Республикасының 1998ж. 20 қарашадағы Заңы (15.02.200ж. жағдай бойынша өзгерістер мен толықтырулар). – Алматы: Юрист, 2003.-14 б.
Акционерлік қоғамдар туралы: ҚазАҚстан Республикасының 2003ж. 13 мамырдағы Заңы. №415 –ІІ // Официальная газета. 2003. №23.
Бухгалтерлік есеп стандарттары, әдістемелік ұсыныстар, Шоттардың типтік жоспары: құжаттар жинағы. – Алматы: Раритет, 2004.-320б.
ҚазАҚстан аудиттің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2004.-786б.
Аудит Монтгомери. Ф.Л. Дефлиз, Г.Р. Дженик, В.М. О Рейлли, М.Б.Хирш: Пер. с анг. / Под ред. Я.В. Соколова. – М: Аудит, ЮНИТИ, 1997г. –542с.
Андреев В.Д. Практический аудит: Справ. пос. – М.: Экономика, 1994.-366с.
Аренс Э.А., Лоббек Дж. К. Аудит: Пер. с англ. /Гл. ред. Серии проф. Я.В. Соколов. – М.: Финансы и статистика, 1995.-560с.
Абленов Д.О. Финансовый контроль и аудит: Учебник. – Алматы: Мектеп, 2004.-314с.
Абленов Д.О. Основы аудита: Уч. пос. – Алматы: Экономика, 2003. –294с.
Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. –Алматы: Экономика, 2004. 527с.
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник / По общей ред. В.И. Стражева. – Минск : Высшая школа, 1998.-363с.
Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ИИД “Филинъ”, 1998.-528с.
Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. 4-е изд., доп. и перераб. – М.: Финансы и статистика, 2001.-416с.
Ветров А.А. Операционный аудит –анализ. – М.: Перспектива, 1996.-127с.
Додж Р. Краткое руководство по стандартам и нормам аудита: Пер. с англ. – М.: Финансы и статистика, ЮНИТИ, 1992.-240с.
Дюсембаев К.Ш. Теория аудита / Под ред. В.К. Радостовца. Учебник. – Алматы: Экономика, 1995.-244с.
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002.-293с.
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности: Уч. пос. – Алматы: “Қаржы-Қаражат”, 1998.-512с.
Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Ғылым, 1994. – 151с.
Ержанов М.С., Ержанова А.М: Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов: Уч. пос. – Алматы: “Ержанова и К”, 2003.-185с.
Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии ( практический аспект). – Алматы: БИКО, 1997.-55с.
Ержанов М.С., Даулетбеков Г.Б. Г.Б. и др. Аудит –1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005.-282с.
Ержанов М.С., Даулетбеков Г.Б. Г.Б. и др. Аудит –1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005.-282с.
Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом, выбор инвестиций и анализ отчетности. – М.: Финансы и статистика, 1999.-432с.
Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. 3-е. изд., перераб. и доп. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2000.-192с.
Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами GААР. – М.: Дело, 1998.-432с.
Кеулимжаев К.К. и др. Финансовый учет на предприятии: Учебник / Под ред. Р.М. Рахимбековой / Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж., Кинхузова К.К., Сальменова А.Т. – Алматы: Экономика, 2003.-474с.
Назарова В.Л. Шаруашылық ж‰ргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. Жалпы ред. Басқарған Н.Қ. Мамыров. – Алматы: Экономика, 2005.-310б.
Нидлз В. и др. Принципы бухгалтерского учета: Пер. с англ. /Под ред. Я.В. Соколова. 2-е изд. – М.: Финансы и статистика, 2002.-496с.
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. 3-е изд., перераб. и доп. – Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002.-727с.
Радостовец В.К., Тасмагамбетов Т.А., Абленов Д.О. и др. Организация финансового учета: Уч. пос. – Алматы: Экономика, 1997.-180с.
Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет: Уч. пос. В 2-х частях. Ч.1. / Под общ. Ред. чл. - корр. НАН РК, д.э.н., профессора Н.К. Мамырова. Алматы: Экономика, 2000.-336с.
Сейткасимов Г.С., Сейткасимова А.Г. Становление и развитие аудиторской деятельности. –Караганда: КарГУ, 1993.-130с.
Тасмағамбетов Т.А., Абленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау: Оқу құралы. – Алматы: Дәуір, 2002. –416б.
Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит: Учебник. 2-е изд. доп. и перераб. – М.: ИНФРА –М, 2000. – 352с.
Шеремет А.Д., Негашев Е.В. Методика финансового анализа. – М.: ИНФРА – М, 1999.-208с.
Терехов А.А., Терехов М.А. Контроль и аудит: основные методические приемы и технология. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 208с.
Энтони Р., Рис Дж. Учет, ситуации и примеры: Пер. с англ. /Под ред. и с предисл. А.М. Петрачкова.- М.: Финансы и статистика. 1993.-560с.
Мазмұны
Кіріспе
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1 Нарықтық бәсеке жағдайындағы өндірісті ұйымдастыру
және кәсіпорынның даму тарихы
1.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау
1.3 Қазіргі жағдайдағы есеп пен аудиттің теориялық және әдістемелік
аспектісін ұйымдастыру
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ НЫСАНДАРЫ
2.1 Қаржылық есеп беру және оның түрлері
2.2 Кәсіпорынның есептік саясаты
2.3 Бухгалтерлік баланс және оның құрылымы
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІНІҢ ЖҮЙЕЛІГІ
3.1 Аудиттің түрлері және объектілерімен байланысы
3.2 Қаржылық есеп берудің аудитінің АҚпараттық базасы
3.3 Қаржылық есеп берудің аудиті және оны талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қазақстанда қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының тарихы
2003 жылы басталған болатын. ҚЕХС-ын игеруде және оларда біздің жағдайларға
бейімдеуде нағыз көшбасшылар қаржы ұйымдары болды. Олар өз мойындарына
түскен қиыншылықтарды көтерді, ал қалған ұйымдар кейбір мәселелерде олардың
тәжірибесін пайдаланып, солардың қателіктерін қайталамауға үйренулері тиіс.
ҚазАҚстанға жаңадан енгізіліп жатқан ҚЕХС-ң талаптарына сай бухгалтерлік
есепті стандартизациялау және қаржылық есеп беруді толтырудың жаңа
әдістемесі Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңға сәйкес,
оларды терең оқып үйренуді (білуді) және практикаға енгізуді талап етеді.
Кемшіліктерді уақытылы анықтау және жою қаржылық есеп беруді толтырудың
сапасын көтереді. Бұл бухгалтерлік балансты, кірістер мен шығыстар (пайда
мен зиян), ақша қозғалысы және меншікті капиталдағы өзгерістер туралы
есепті толтыру бойынша бухгалтерлік есептің стандартына ерекше қатысты.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру негізгі принциптерін (қаржылық
есеп беруді дайындау мен ұсыну концептуалдық негізінде жеткіліксіз
негізделген) зерттеудің маңызы өте зор.
Қаржылық есеп беру ұйымның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижесі және
өзгерістері туралы ақпарат болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстанға ҚЕХС-н енгізу жүйесіндегі
қаржылық есеп берудің дұрыстығын арттыру бойынша теориялық сұрАҚтар
құрастыру және ұсыныстар беру болып табылады.
Мақсат негізінде мынадай міндеттер қойылды:
- Қазақстанға ҚЕХС-н енгізу жүйесіндегі қаржылық есеп берудің толтыру
тәртібін зерттеу және оны нарықтық экономиканың талаптарына сай
жетілдіру;
- қаржылық есеп берудің толтыру тәртібімен, қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттарымен және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
- шағын бизнес кәсіпорындағы аудитті ұйымдастыру.
Дипломдық жұмыс Қызылорда облысы, Қазалы ауданы Әйтеке би кенті
ДостықЖШС мәліметтері негізінде орындалды және зерттеу объектісінің
негізінде қаржылық есеп берудің нысандары қарастырылды.
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1 Нарықтық бәсеке жағдайындағы өндірісті ұйымдастыру
және кәсіпорынның даму тарихы
ДостықЖШС 2000 жылдан бастап өзінің қызметін бастады. ДостықЖШС
аудандағы тұрАҚты жұмыс жасап келе жатқан, қуатты техникалық және
өндірістік базасы, жеке темір жол тұйықтары, үлкен дәрежелі инженерлік-
техникалық қызметкерлері, көптеген материалдық ресурстары бар ең ірі
мекеме.
ДостықЖШС-ның негізгі саласы – құрылыс-монтаж жұмыстарын атқару
болғанымен, қазіргі нарықтық қатынастар талабына сай ауылшаруашылығы
өнімдерін өңдеу, басқа да түрлі кәсіптермен айналысатын көп салалы
кәсіпорын.
Қоғамға қатысты 150 көлікке арналған көлік базасында аккумуляторлық,
дәнекерлеу, токарь цехтары, жабдық гараждар бар. Сонымен қатар Арал, Қазалы
аудандарының жабдық мекемелері мен жеке тұтынушылары игілігі үшін жақсы
жабдықталған жанар-жағар маймен қамтамасыз ететін сыйымдылығы 4,5 тн.
(бензин, дизельдік отын, нигрол, дизельдік май, т.б. сақтайтын) мұнай
базасы және аудан халқына май тарату бекеті өз қызметтерін көрсетуде.
РенатаЖШС нан зауыты жергілікті халыққа ұн және ұннан жасалатын
барлық өнім түрлерін өндіру арқылы, қызмет көрсетіп отыр. Наубайхана іші
қазіргі заман талаптарына жауап беретін жабдықтармен қамтамасыз етілген.
Онда 12 түрлі өнім шығарылады. Өнімнің сапасы, салмағы мемлекеттік
стандарттарға сай дайындалуда. Нан өндіру процесінің әрбір қадамында тамАҚ
өнімдерінің қауіпсіздігіне және тамақ құндылығына қойылатын санитарлық және
гигиеналық талаптар сақталады.
Жаңа технологиямен және құралдармен жабдықталған өндірістік зертханада
сырттан келген және дайын өнімнің сапасына бақылау жүргізіледі. Қоғамның
жұмысын толық жетілдіру үшін ИСО 9001:2000 Халықаралық стандартының Сапа
менеджмент жүйесі, ҚР СТ ИСО 9001:2001 енгізіліп, 2007 жылы ҚР СТ ИСО 22000-
2006 ТамАҚ өнімдері қауіпсіздігінің менеджменті жүйелері бойынша, құрылыс-
монтаж жұмыстарын жүргізуге, күріш және сүт өнімдерін өндіру, өңдеу,
таратуға қатысты сәйкестік сертификаттарын алуға іс-шаралар жүргізіп,
оларға ие болды.
Таза ауыз суды шешу күн тәртібінде тұрған негізгі мәсенлелердің бірі.
РенатаЖШС Аралдың экологиялық апат аймағындағы халықты таза ауыз сумен
қамтамасыз ету мАҚсатында жұмыстар жүргізуге тікелей араласып, өз үлесін
қосуда.
Қазіргі уақытта барлық кәсіпорындар бухгалтерлік есептің
автоматтанды-рылған формасын қолданады. Компьютерлердің көмегімен
ақпараттар мен мәліметтерді есеп регистрлерінде және машина жадында
(дискетте, дискте, флешкада) жинақтауға болады.
Автоматтандырылған форманы қолдану есептік процестегі есептік
ақпараттардың жоғары дәлдігін, жылдамдығын, есеп жүргізуші қызметкерлердің
еңбек өнімділігін өсүін қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтердің негізгі мақсаты, қызметі кәсіпорынның қаржы
және басқару есебін жүргізу.
Аға бухгалтердің қызметі кассалық операцияларды жүргізуге құқылы және
бас бухгалтер егер іс-сапарға кеткенде, кезекті демалыста болғанда
жұмыстарын жүргізуге құқылы.
Бухгалтерлік есептің бірінші звеносы кәсіпорын бухгалтериясы.
Бас есепші әкімшілік қатынаста кәсіпорын диреторына бағынады. Бухгалтерия
бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Бухгалтерияның есеп айырысу бөлімі еңбек АҚы
және әлеуметтік сақтандыру бойынша жұмысшылармен және қызметкерлермен есеп
айырысуды жүргізеді, қаржы мекемелерімен есеп айырысуды жүзеге асырады.
Материалдық бөлім жабдықтаушылармен есеп айырысу есебімен айналысады,
негізгі құралдар, материалдар, тауарлар қозғалысын есепке алады. Бұл бөлім
материалдық құндылықтардың қоймадағы есебінің жүргізілу дұрыстығын тексеріп
отырады.
Өткеру операциялары есебі бойынша өткеру бөлімінің бухгалтері
есеп жүргізеді. Аға бухгалтер жинақтық және қортындылаушы құжаттар жасайды,
негізгі қызмет бойынша есеп береді.
Кәсіпорынның алдында қойылған мақсаттар көп болуы мүмкін, бірақ
қатаң бәсекелестік жағдайында оның табысы мен үздіксіз қызсет атқаруы
әкімшіліктен барлық күш-жігерді екі басты мақсатқа біріктірүді талап етеді:
1. таза табыс алу (пайда табу);
2. өтімділікке (ликвидтілікке) қол жеткізу.
Пайдалылық – инвестициялық капиталды тарту және ұстап тұру
үшін жеткілікті таза табыс табу қабілеттілігі.
Өтімділік - берілген мерзімге борыштарды өтеу үшін
жеткілікті төлем қаражаттарының болуы.
Нарық бәсекелестік жағдайда өндірісті тиімді басқару нарық
қатынастарының қалыптасуына, өндірістің тиімділігін көтеруге кәсіпорынның
қаржыларын нығайтуға ықпал етеді.
1.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау
Кәсіпорын қызметін басқару үшін экономикалық көрсеткіштер жүйесін
пайдаланады, ол бойынша өз жұмысын жоспарлайды, есеп пен есеп беруді
ұйымдастырады, баға және жұмысқа ынталандыру жүзеге асырылады. Бұл жүйе
өзінше өзара бір-бірімен байланысты көрсеткіштер жиынтығын құрайды.
Экономикалық көрсеткіштер өзінің қалыптасу жағдайына байланысты
жоспарлы және есепті болып бөлінеді. Есепті көрсеткіштер бұл белгілі
кезеңдегі нақты жеткен көрсеткіштерді қамтып көрсетеді. Сондықтан
экономикалық көрсеткіштер жүйесін барынша белгілеуді қамтамасыз ету қажет.
Оған шаруашылық процестері мен көрсеткіштер, кәсіпорын қорларының жағдайы,
жоспарлы тапсырманың орындалу ақпараты көрсетілуі қажет. Бухгалтерлік есеп
көрсеткіштер жүйесінің мүлтіксіз шарты кәсіпорын басқаруда шешім
қабылдауға ақпараттармен барынша қамтамасыз ету болып табылады.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен,
сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және
басқа да контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің
нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізу мен
өзінің кредиторлық қарыздарын уақытылы өтеу үшін қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Қаржылық тұрақтылық - бұл әрдайым төлем қабілеттілігін кепілдендіретін
кәсіпорынның белгілі бір шоттар жағдайы. Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан
табыстың шығыннан артуын – қаржылық тұрақтылық деп атайды. Ол ақша
қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен
өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ
кәсіпорынды кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын,
кәсіпорынның қаржы ресурстық жағдайын сипаттайды.
Нарық жағдайда ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың
тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен,
несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін
жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы
үшін барлық есеп айырысулар мен барлық кредиторлық қарыздарды орындағаннан
кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық
базасын жаңартуға және әлеуметтік жағдайды жақсартуға және басқаларға
мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс алуы қажет.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру нарықтық экономика
жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі
барлығын куәландырылуы тиіс. қаржы жағдайы кәсіпорынның белгілі бір
кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз
жүргізуі мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін қаржы
ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді. талдау бізге кәсіпорынның
шаруашылық және қаржылық қызметін болжамдап, баға беру үшін қажет.
Экономикалық талдау – экономиканың әрі қарай даму мақсатында өте қажет
ғылыми жүйе кәсіпорынның шаруашылық –қаржылық қызметіне талдау жүргізу
процесінде әрдайым көрсеткіштердің жүйесімен жұмыс жасауға тура келеді.
Талдау қорытындысы дұрыс және сапалы болу үшін есеп беру мәліметтерінің
сапасы жоғары болуы қажет.
Кәсіпорынның қызметін жан-жақты зерттеу негізінде бір-бірімен
байланысты экономикалық көрсеткіштердің тобы жатады, олар кәсіпорынның
және бөлімшелердің жұмысын сипаттайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың АҚпараттық негізгі қаржылық
есеп беру болып табылады. Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржы
– шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін
айтамыз. Есеп беру процесін жасау – есеп жұмысының соңғы сатысы. Оның
деректері бойынша кәсіпорынның қызметін қорытындылайды; ол талдау жасаудың,
күнделікті және алдағы уақыттарға жоспарлаудың ақпарат көзі болады. Есеп
берудің Өнімді (қызметті) өткізуден түскен кіріс деректерін салықтардың
және басқа бюджеттік төлемдердің дер кезінде әрі толық төленуіне бақылау
жасау үшін пайдаланады.
Кәсіпорынның негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштерін бағалау, талдау
жүргізу үшін 1.1-аналитикалық кесте құрамыз, ол үшін 2010-2011 жылдардағы
жылдық есеп беру мәліметтерін пайдаланамыз, оның ішінде №1 үлгі
Бухгалтерлік баланс, №2 үлгі Кірістер мен шығындар туралы есеп беру, №3
үлгі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру, басқада тиісті
құжаттар.
Кесте 1
2010-2011 ж.ж. ДостықЖШС қызметінің негізгі қаржы-экономикалық
көрсеткіштері
рс Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
бірлігі ( + , - )
2010 ж. 2011 ж.
1 2 3 4 5 6
Өнімді (қызметті) өткізуден мың тг. 589074,0 606252,0 17178,0
түскен кіріс
Өнімнің (қызметтің) өзіндік мың тг. 532740,0 565565,0 32825,0
құны
Жалпы кіріс (зиян) мың тг. 56334,0 40687,0 -15647,0
Басқада кірістер мың тг. 421,0 369,0 -52,0
Әкімшілік шығындар мың тг. 46365,0 56870,0 10505,0
Қаржыландыру бойынша 34403,0 26933,0 -7470,0
шығындар
Басқада шығындар 8315,0 -2328,0 -
Салық салуға дейінгі кіріс мың тг. -32328,0 -40419,0 -
(зиян)
Корпоративті табыс салығы - 7413,0 7413,0
Таза кіріс (зиян) мың тг. -32328,0 -47832,0 -
Қызметкерлердің орташа адам 458 467 9
тізімдік саны
Кесте 1 жалғасы
1 2 3 4 5 6
Еңбек ақы қоры мың тг. 220227,0 273966,0 53739,0
Бір қызметкердің орташа тг. 480844,9 586650,9 105806,0
жылдық жалақысы
Негізгі құралдардың орташа мың тг. 190622,0 303227,5 112605,5
жылдық құны
Қор қайтарымы тг. 3,09 1,99 -1,1
1-кестеден көріп отырғанымыздай өнімді (қызметті) өткізуден түскен
кірістің 2011 жылғы мәліметтерді 2010 жылдың мәліметтерімен салыстырғанда
17178,0 мың тг. төмендеп отыр Өнімнің (қызметтің) өзіндік құны да 32825,0
мың тг. жоғарылаған. Өнімді (қызметті) өткізуден түскен кіріс пен өнімнің
(қызметтің) өзіндік құнының жоғарлауына байланысты кәсіпорын 15647,0 мың
тг. зиян шегіп отыр.
Басқада кірістер 52,0 мың тг. төмендеп отыр. Әкімшілік шығындар
10505,0 мың тг. өскен. Қаржыландыру бойынша шығындар 7470,0 мың тг.
төмендеп отыр. Корпоративті табыс салығы 2011 жылы 7413,0 мың тг. құрап
отыр.
Кәсіпорын 2010 жылы 32328,0 мың тг. және 2011 жылы 47832,0 мың тг.
зиян шегіп отыр.
Қызметкерлердің саны салыстырмалы түрде 9 адамға көбейіп отыр. Соған
сәйкес еңбек АҚы қоры да 53739,0 мың тг. жоғарылады. Бір қызметкердің
орташа жылдық жалАҚысы 105806,0 тг. өсті.
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 112605,5 мың тг. өсті. Қор
қайтарымы 1,1 тг. төмендеп отыр, яғни кәсіпорындағы негізгі қорлар тиімсіз
пайдаланған болып есептеледі.
Сонымен қорыта келе, кәсіпорын өнімді (қызметті) өткізуден түскен
кірісті, жалпы кірісті жоғарылату арқылы кәсіпорынның негізгі қаржы-
экономикалық көрсеткіштерін қорытынды нәтижесін жАҚсартуға мүмкіншілік
болады.
1.3 Қазіргі жағдайдағы есеп пен аудиттің теориялық және әдістемелік
аспектісін ұйымдастыру
Бухгалтерлік есеп пен беру стандартының қай-қайсысының болмасын өз
мақсаты, қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген
уАҚыты және мазмұны болады.
Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық АҚпаратын белгілі бір
(белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны
өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бАҚылап, оны
басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уАҚытта істелінетін жұмысын
жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның болашАҚта атқарылатын жұмысын
экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе болып табылады. Сондықтан
бухгалтерлік есепті бүтіндей халық шаруашылығы есебінің ең басты және
негізгісі болып табылады.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық кәсіпорындарда
орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі
уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау.
бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорындардағы есеп жұмысының
сапасын артыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни
толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы
көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп ұйымның есеп беру мен басқару, сондай-ақ
экономикалық талдау жұмыстарының нақты түрде жүзеге асырылуын қажетті
ақпараттармен қамтамасыз етіп отырады. Бухгалтерлік есептің тексеру,
қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік заңдылығы мен
қаржы және қаржыландыру тәртібі, үнемдеу шаралары тиісті заңдарға сай іске
асырылады. Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері мен көрсеткіштеріне
сүйене отырып, экономикалық талдау кестелері жасалынады. Сонымен қатар
бухгалтерлік есеп жұмыстарының қорытынды құжаттары мен мәліметтеріне қарай
әрбір ұжымның әлеуметтік дамуына және ондағы жұмысшы-қызметкерлердің
материалдық ынталануына шаралар белгілеу жұмыстары іске асырылады.
Бухгалтерлік есептің басты ерекшелігі – бастапқы және арнайы құжаттарға
жазылып тіркелген нАҚтылы көрсеткіштер негізінде жүргізіледі. Кәсіпорындағы
шаруашылық операциялардың тиімділігі мен олардың заңдылығы, шығындардың
орынсыз жұмсалынбауы, материалдық құндылықтардың қатаң тәртіппен ұқыпты да
тиімді жұмсалынуы бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізудің міндеті болып
табылады.
Бухгалтерлік есеп – халықаралық қатынас құралдарының бірі және бизнес
түрлері болып саналып келген басқа да қызметтердің байланыстырушысы.
Қазақстан экономикасындағы жаңа болмыстардың пайда болуын ескере
отырып, бухгалтерлік есеп жүйесінде де айтарлықтай өзгерістер болып өтті.
Республиканың бухгалтерлік есебін жетілдіру үшін сенімді құқықтық база мен
оның нарықтық қатынастағы қажеттіліктерін реттеудің үйлесімділігі
стандарттар мен оларды айқындаушы әдістемелік сипаттамаларды қамтитын
Бухгалтерлік есеп туралы заңында көрініс тапты. Типтік үлгідегі есеп
жоспары, бухгалтерлік есепке қатысты қолданған нұсқаулар мен ережелер
халықаралық стандарттарға лайықты болып келеді. Бұл жағдайда рыноктың
шарттарына сай жаңа есептік әдістеме мен қаржы талдауының пайдалануы шарт.
Мұндай әдістеме іскер серікті негізі таңдауға, кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығының деңгейін анықтау үшін кәсіп иелік қызметінің іскерлік
белсенділігі мен тиімділігіне баға беру үшін қажет. ҚазАҚстан
Республикасында бухгалтерлік есептің реформалау процесі реформалау процесі
белсенді түрде халықаралық тәжірибеге сәйкес болу мақсатымен жүріп жатты.
Бұл, біріншіден -құрамына нарықтық қатынастар кіретін және экономикалық
жүйе құрылымын, екіншіден-Қазақстан Республикасының әлемдік эконометрлік
кеңістікке енуімен байланысты. Осы жағдайдағы пайда болған түбегейлі
өзгерістер экономикалық рычагтарын басқаруының, соның ішінде, бухгалтерлік
есептің аянсыз қалмауын талап етті.
Есеп принциптері барлық есеп процесін жүргізу мен қорытынды есепті
құрудың негізін құрайды. Олар әділ болуға, тек бухгалтерлік есепке тән
болуға тиісті, яғни басқа ғылымдардың негізімен ауыстыруға болмайды.
Бухгалтерлік есеп процесін жүргізу мен қорытынды есепті құруға негіз
болатын принциптер ретінде мынадай принциптерді атауға болады : есептеу
үздіксіз қызмет ету, бөлектенген (оңашаланған) кәсіпорын, екі жақтылық
ақшалай өлшем, ақпараттардың құпиялылығын сақтау.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарында қорытынды есеп
берудің келесідей принциптері қарастырылған : есептеу, үздіксіз,
түсініктілік, орындылық, мәнділік, сенімділік, әділетті (бұрмалаусыз)
көрсету, мағыналық, бейтараптылық, сақтық, толықтық, салыстырмалық,
дәйектілік.
Экономиканың жалпы тұжырымы бойынша бухгалтерлік есеп кәсіпорындар
туралы АҚпаратты даярлау процесі ретінде жүреді, яғни бұл келешекте қолдағы
ресурстарды тиімді қолдану мүмкіндігін туғызады. Қоғамның заңды құқықты
мүшелері жинАҚталған ресурстарын кез-келген бизнеске жұмсау еркіндігін
ұстана отырып, қаржылық есеп беруге сүйеніп өздерінің салымын таңдаған
капитал өрісіне жібереді. Бухгалтерлік есептің күні бүгінге дейін өмір
сүріп келуі оның қаржылық есепте басты міндет атқарып келуінде-ол белгілі,
жан-жақты ақпарат жинақтаушы, оған қоса, бұл ақпаратты пайдаланушылар тек
қана қызығушылық білдіріп қана қоймай, бұл ақпарат олар үшін ең анық,
сенімге тұрарлық, қажеттіліктерге сай болулары керек.
Нарықтық экономикасы бар басқа елдерде бухгалтерлік есепті жүргізу
ережелері, қаржылық есеп беруді даярлау және құру бір-бірінен айтарлықтай
ерекшеленеді.
Қазақстан экономикасындағы қаржылық нарық одан әрі халықаралық болуда.
Қазақстан Республикасы 2002 жылы жазында қабылданған Бухгалтерлік есеп
туралы заңға ҚазАҚстан Республикасы Президентінің бұйрығы бойынша
өзгерістер енгізілді. Қазір ол Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заң деп аталады. Енгізілген өзгерістердің ең бастысы ол қаржылық
есеп беруді Халықаралық қаржылық есеп беру стандартына сай жүргізу болып
табылады.
Ең алдымен, қазАҚстандық және халықаралық стандарттарды салыстырмас
бұрын, стандарт деген ұғымға жалпы түсінік беріп өтейік.
Стандарт ағылшын тілінен аударғанда норма деген мағананы білдіреді.
Бухгалтерлік есепте стандарт комплексті құжаттарда тіркелген есеп жүргізу
тәртібі.
Бухгалтерлік есеп стандарттары екіге бөлінеді:
1. Халықаралық - бұл Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарының
Комитеттің құрамына кіретін мемлекеттер ғана қолдана алады.
2. Ұлттық. - жеке мемлекеттердің ішкі қолдануына арналған бухгалтерлік
есептің нормативі. Мысалы, АҚШ-тың ұлттық стандарттары – GAAP жүйесі.
1997 жылдан бастап ҚазАҚстан, Қырғызстан, Молдова Халықаралық есептің
жеке стандарттарын қолданды. ҚазАҚстан ҚЕХС отандық бухгалтерлік есеп
стандарттарының негізі болды. Яғни, ҚЕХС бухгалтерлік есеп және есеп
берудің жалпы қабылданған принциптері.
Ұлттық есеп беру стандарттарынан ҚЕХС-ң артықшылығы мыналар:
- әртүрлі елдердің бухгалтерлерімен жиналған білімдері мен
тәжірибелерін ҚЕХС жинАҚтайды;
- ҚЕХС өңдеулері қоғамдық талқылау этапынан өтеді;
- жеке елдердің есебін қалыптастыруға ҚЕХС байланысты емес;
- ҚЕХС арасындағы бухгалтерлік құжаттардың сай келуінің жалпы
дүниежүзілік масштабта, сонымен қатар, сыртқы тұтынушыларды
АҚпаратпен қамтамасыз етеді;
- ҚЕХС кәсіпорынның жинАҚталған есеп беруді дайындау шығындарын
азайтады;
- ҚЕХС әрдайым өзгеріс үстінде;
Сонымен қатар, ҚЕХС-тің кемшіліктері де бар. Олар:
- нАҚты жағдайларға байланысты стандартқа нАҚты бағыттардың,
анықтамалардың және мысал қосымшаларының жоқтығы;
- ҚЕХС дамыған елдердің нарықтық экономикасына арналғандықтан, дамушы
елдерге қолданған қиын соғады;
- ҚЕХС ұсыну мінездемесінің керексіздігі есептің даму жолдарын
тоқтатады;
- ҚЕХС бөлшектеп қолдануға болмайды, яғни стандарт толық қолданбаса
есеп беру ҚЕХС сай емес делінеді.
Біздің елде бухгалтерлік есепті үйлестіру жөнінде қыруар істер
атқарылды. Реформалауға байланысты жұмыстар 1993 жылдан басталып,
Методология департаментіне, ҚазАҚстан Республикасы Қаржы министрлігінің
есеп беруші мен бухгалтерлік есепті бАҚылау, ұйымдастыруға берілді, алайда
мұның өзі дұрыс шешімді қабылдауды қажет етті, яғни, екінің бірін таңдау:
тез арада өздерінің методикасын құрастыру немесе басқа елдердің
тәжірибесімен алмасу. Бухгалтерлік есептің реформалануы кезінде есептің
халықаралық жүйесі негізіне алынған англо – американдық модель жолымен
жүрді.
Атқарылған жұмыстар нәтижесінде мамандар Бухгалтерлік есеп туралы
заңның жобасын дамытқаннан кейін ҚазАҚстан Республикасы Президентінің
жарлығымен 272-ші нөмірімен 1995 жылдың 26-шы желтоқсанында бекітілген. Бұл
актіде өкілетті ұйымдардың құрылуы қарастырылып, оның келесідей негізгі
міндеттері бекітілді:
- республикада бухгалтерлік есептің дамуы және оның бухгалтерлік
есептің халықаралық жүйесімен интеграциясы;
- талдау және зерттеу жұмыстарын жүргізу, бухгалтерлік есептің
стандарттарын, қаржы есептерінің үлгілерін, сондай-АҚ, бухгалтерлік
есеп бойынша қаржы –шаруашылық жұмыстармен басқа нормативті заңды
актілерінің есеп жоспарын бекіту және жетілдіру, бухгалтерлік есеп
төңірегіндегі ұйымдастыруды бақылауды алуды қамтамасыз ету;
- халықаралық ұйымдарды келіскен әрекеттерге және ынтымАҚтастыққа
жұмылдыру.
Жалпы есепке алу бухгалтерлік есептің мына объектілерін анықтады:
активтер өзіне меншікті капитал, бухгалтерлік есеп стандарттарымен
бекітілген бағалар мен міндеттемелер. Бұдан басқа Жарлықта қаржылық есеп
берудің бес элементіне анықтамалар берілді – активтерге, міндеттемелерге,
меншікті капиталға, кірістер мен шығындарға.
Қазақстан Республикасының Президенті 28-ақпан 2007 жылы қол қойылған
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы № 234-III ҚР. Заңы
(бұдан әрі - Заң) бухгалтерлік есепті жүргізудің және қаржылық есептілікті
жасаудың бұрын қолданылып келгеннен едауір айырмашылықтары бар принциптері
мен қағидаларын белгілейді. Осы Заңда субъектілерді шағын, орта немесе ірі
бизнес санатына жатқызу критерилері келтірілмеген, өйткені олар Жеке
кәсіпкерлік туралы 30-қаңтар 2006 ж. № 124 – III Заңда айқындалған
болатын. Заңда тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу
адамнан аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын және жыл
бойғы активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда белгіленген алпыс еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылады. 2007 жылы осы шек 65 520 000 (60 000 х 1 092 теңге) құрайды.
Қызметкерлердің орташа жылдық саны, субъекті филиалдарының өкілдіктері мен
басқа оқшау бөлімшелерінің жұмыскерлерін қоса алғанда, барлық жұмыскерлері
ескеріле отырып айқындалады.
Заңда қаржылық есептілік стандартына мынадай айқындамалар келтірілген:
- қаржылық есептілік стандарты – бухгалтерлік есепті жүргізудің және
қаржылық есеп жасаудың принциптері мен әдісттерін белгілейтін құжат;
- қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттары – уакілетті орган бекіткен
қаржылық есептілік стандарттары;
- халықаралық қаржылық есептілігінің стандарттары - Халықаралық
қаржылық есептілігінің стандарттары комитетінің Қоры қабылдаған
қаржылық есептілік стандарттары.
Отандық компаниялардың көпшілігі шағын және орта бизнес субъектілері
болып табылатындықтан, бухгалтерлік есеп берудің бұрын қолданылып келген
стандарттарының орнына жүретін қаржылық есептіліктің Ұлттық стандарттары
көбірек қызығушылық туғызады.
Жаңа заңға сәйкес есеп саясаты жеке кәсіпкердің немесе ұйымның
қажеттіліктері мен қызметінің ерекшеліктеріне қарай ҚазАҚстан
Республикасының бухгалтерлік есеп беру және қаржылық есептілік туралы
заңнамасының талаптарына, халықаралық немесе ұлттық стандарттар мен үлгі
жоспарға сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілік жасау
үшін олар қолдануға қабылданған нАҚты принциптерді, негіздерді,
қағидаларды, ережелер мен тәжірибені білдіреді.
Есеп саясатын қалыптастыру жауапкершілігі ұйым басшысынан алынып,
бухгалтер қызметі басшысына жүктеледі. Компанияның басшысы немесе жеке
кәсіпкер бұдан кейін есеп саясатын тек келісуге және (немесе) бекітуге
тиіс.
Кәсіби бухгалтер – кәсіби бухгалтердің сертификаты - бухгалтердің
кәсіби біліктілігін куәландыратын кәсіби бухгалтерді сертификаттау
жөніндегі ұйым берген құжат.
Кәсіби бухгалтерге қойылатын біліктілік талаптарын уакілетті орган
аккредиттеу рәсімімен өтетін болады. Кәсіби бухгалтерге үміткерлер
сертификат алу үшін біліктілік емтихандарын тапсыруы қажет. Емтихан
тапсырған адамдар уакілетті органмен келісілген нысан бойынша бірыңғай
үлгіде жасалған сертификат алады. Мұндай сертификаттың қолданылу мерзімі
шектелмейтін болады.
Халықаралық бухгалтерлер федерациясының нағыз мүшесі болып табылатын
шетелдік институттар берген кәсіби бухгалтердің біліктілік куәлігі де
жоғарыда аталған сертификаттармен қатар танылатын болады. Уәкілетті
органның бухгалтерлік есеп беру мен қаржылық есептілік жүйесін реттеу
жөніндегі міндеттері едәуір өзгерді. Қаржы министрлігі жаңа Заңға сәйкес
есеп жүргізу және қаржылық есептілікті ұсыну мәселелері жөніндегі заңнаманы
қалыптастыруға байланысты:
- бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін айқындайды;
- Косультативтік органмен келісе отырып, бухгалтерлік есеп беру мен
қаржылық есептілік мәселелері бойынша ҚазАҚстан Республикасының
нормативтік-құқықтық актілерін қабылдайды.
- ұлттық стандарттарды, олардың әдістемелік ұсынымдарын әзірлейді және
бекітеді;
- ұлттық стандарттарды мерзімдік басылымдарда жариялайды;
- бухгалтерлік есеп беру шоттарының үлгі жоспарын әзірлейді және
бекітеді;
- халықаралық стандарттардың талаптарына қайшы келген жағдайда,
ҚазАҚстан Республикасының заңнамасына тиісті өзгерістер енгізетін
болады.
Бұдан басқа, уәкілетті орган бухгалтерлік есеп беру мен қаржылық
есептілік мәселелері бойынша өзге де мемлекеттік органдармен, кәсіби
ұйымдармен және арнайы құрылатын консультативтік органмен өзара іс-әрекет
жасайды.
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ НЫСАНДАРЫ
2.1 Қаржылық есеп беру және оның түрлері
Қаржылық қорытынды есеп беру деп – кәсіпорынның өткен кезеңдегі
қызметінің жағдайы мен нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Қаржылық қорытынды есепті құру кәсіпорында жүргізілетін есеп жұмысының
соңғы сатысы болып табылады, оның мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржы –
шаруашылық қызметі қорытындыланады және де ол талдау, жасау, жоспарлау үшін
негізгі АҚпарат көзі болып табылады.
Кәсіпорын қызметіндегі нАҚты нәтижелердің шынайы және дәл көрсетілуі,
барлық көрсеткіштердің бір – бірімен тығыз байланысты болуы, есепті құруда
әдістемелік және басқадай ережелерінің сАҚталуы, қорытынды есеп
деректерінің инвесторларымен басқадай пайдаланушыларға түсінікті болу
қаржылық есеп беруге қойылатын негізгі талаптар болып табылады. Субьектілер
жылдық қаржылық қорытынды есепті меншік иелеріне – құрылтай құжаттарына
сәйкес мемлекеттік статистика органдарына тіркелеген жерінде, мемлекеттік
бАҚылау және қадағалау орындарына олардың құзыреттеріне сәйкес тапсырылады.
Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мАҚсаты пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы АҚпараттарды беру болып
табылады.
Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есептің стандарттарымен
реттеледі. ҚазАҚстан Республикасының Бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық
комиссияның 1996 жылғы 13-қарашадағы № 3 қаулысымен бекітілген . Есеп
жүргізу саясаты және оның ашылымы , № 2 Бухгалтерлік баланс және қаржы
есептеріндегі негізгі ашылымдар , № 3 Қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижелері туралы есеп , № 4 АҚша қаражатының қозғалысы туралы есеп
бухгалтерлік стандарттарының күші жойылып, олардың орнын 21.02.2003 жылғы №
2182 ҚазАҚстан Республикасының Әділет министрлігінде № 30 Қаржы
есептілігін беру бухгалтерлік есеп стандарты бекітілді. Осы стандарттың
мАҚсаты алдағы кезеңдер үшін ұйымның жеке қаржылық есептілігімен де, басқа
ұйымдардың қаржылық есептілігімен де салыстырмалылығына қол жеткізу үшін
қаржылық есепті беруге негізделгенін қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржылық есептілікті дайындауға және ұсынуға ұйымның басшылығы жауап
береді. № 30 Қаржы есептілігін беру стандарты бойынша ұйымның қаржылық
есептілігі мыналарды қамтиды:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. Кірістер мен шығыстар туралы есеп;
3. АҚша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
4. Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
5. Ұйымдардың есеп саясаты туралы АҚпарат және түсіндірме жазба.
Бухгалтерлік баланс - кәсіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі
үлгісі. Баланс жасалғанға дейін есепке алу тізімдеріндегі барлық
синтетикалық шоттары бойынша толтырылған айналымдар мен қалдықтарды талдау
есебінің деректерімен салыстыру қажет. Жылдың басындағы және аяғындағы
баланстардың деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс
баптарының номенклатурасы жыл аяғындағы баланс үшін бекітілген
номенклатурамен және бөлімдер мен баптардың топтамаларымен (егер баланс
баптарының номенклатурасында өзгерістер болса) сәйкестендірілуге тиіс.
Баланс Бас кітапта не Бас кітап машинажазбасында көрсетілген шоттар
бойынша толтырылған қалдықтар негізінде жасалады. Баланс екі бөлімнен
тұрады: актив және пассив. Активте айналым қаражатының және айналымнан тыс
активтердің синтетикалық шоттары бойынша толтырылған қалдықтарды; пассивте
міндеттемелер мен меншікті капиталды көрсетеді.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру – шаруашылық қызметтен түскен
пайда мен зиянға қамтылуы тиіс есептік бағалаудағы өзгерістер. Сыртқы
пайдаланушылар үшін кірістер мен шығыстар туралы есеп беру қысқа формада
жасалады.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру есептеу жүйесінен шыға отырып
жасалады, сондықтан ағымдағы қызметтің АҚша құралдарына және олардың
ликвидтілігіне әсер етуі есеп беруде көрсетіледі. Кірістер мен шығыстар
АҚша құралдарының кемуімен немесе көбеюімен ілесіп отырмайды. АҚша
құралдары сомаларының кемуі немесе көбеюі активтердің бухгалтерлік
шоттарының өзгеруіне әкеледі.
Кезеңдік есеп беруге көмекші роль атқаратын басқа формаларда
қамтылады, қанша дегенмен олар кіріс пен шығыс туралы есеп беру мен
баланстын жеке статьяларына талдамалық қосымша мен шешу жолдары туралы
мәліметтерге ие. Көпшілігінде ҚЕХС сәйкес рекомендацияланатындар жылдың
есеп беру құрамына “ақша қозғалысының есебі” кіреді.
Бұл есеп берудің негізгі мақсаты ішкі және сыртқы ақша қозғалысы
туралы ақпараты ұсыну болып табылады. Ұйымның ағымдағы инвестиция және
қаржылық қызметі белгілі бір есеп беру кезеңіндегі оның жағдайына және оның
ақшаларының қозғалысына әсер етеді және осы кезеңдегі қаржы құралдарының
өзгерісін түсінуге мүмкіндік береді. Одан басқа, бұл есеп беруді әкімшілік
ликвидтілікпен есеп айырысу кезінде дивидендтерді анықтау кезінде басқа
ұйымдарға салынатын қосымша иевесициялардың ұйымның жалпы жағдайына әсер
етуін бағалау кезінде және қандай да бір бағдарламаны қаржыландыру кезінде
қолданады. Есеп ақша қозғалысының есебі шоттары бойынша мәліметтер
негізінде құрылады және есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы
қалдықтар есебі мен ақша ағымы туралы мәліметтерді қамтиды. ақша ағымы
туралы мәліметтер есеп беруде операциялық, инвестициялық және қаржылық
кесімдерде ұсынылады.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйымның меншікті
капиталының қозғалысы мен жағдайы туралы, жарияланған капиталдағы,
төленбеген және қосымша төленген капиталдағы өзгерістер туралы, сонымен
қатар резервтік капиталдағы және үлестірілмеген табыстың (залалдың) құрылуы
туралы көрсеткіштерді қамтиды.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйым активтерінің
ұйымның өз меншігін құрайтын бөлігін сипаттайды.Меншікті капиталдың
бухгалтерлік есебі, оның ұсынылуы және жіктелуі, осымен байланысты
құжаттарға сілтеме белгілі бір негізгі мақсаттарға ие.
Жылдық қаржылық бухгалтерлік есептемеге түсіндірме жазба – бұл негізгі
аналитиалық құжат, оны кәсіпорындар жасайды. Ережеге сай, ол шаруашылық
жүргізуші субъект жайлы, оның қаржылық жағдайы туралы, берілген
мәліметтерінің есеп беру кезең мен алдыңғы кезеңдермен салыстырмалығы
туралы ақпараттарды жинақтайды. Бірінші кезекте ол түсіндірме жазбаларда
есеп беру кезеңдерінде субъект қызметтеріне оң және теріс әсер еткен негзгі
себептерді ашу арқылы бизнес жоспардың барлық бөлімдері бойынша орындалуына
қысқаша бағалау жүргізізіледі. Одан басқа, онда жылдық бухгалтерлік
есептемеде көрсетілмеген мәліметтер келтірілуі керек, яғни өткізудің
географиялық нарықтары және қызмет түрлері бойынша өнімді (жұмысты,
қызметті) көлемдері туралы қосымша мәліметтерді қамтиды.
Сонымен қатар, түсініктеме жазбаларында негізгі көрсеткіштерді
сипаттайтын мәліметтер, нәтижеге әсер еткен факторларды, жылдық
бухгалтерлік еептемені қарастырудың қорытындылары және субъектінің
иелігінде қалатын кірістерді үлестіру жөніндегі шешімдер қамтылады. Басқаша
айтқанда, түсініктеме жазбаларында келесі жылдағы жұмыстарды жАҚсарту
жөніндегі іс-шаралар жоспары, мүліктік және қаржылық жағдайлар туралы
объективті және неғұрлым толық шынайы АҚпараттар көрініс табады.
Бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз – шаруашылық жүргізуші
субъектілер бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық қорытынды есепті
дайындап тапсыру үшін пайдаланатын ережелер мен процедуралардың жиынтығы.
Стандарттар бухгалтерлік есептің әртүрлі аспектілерін қамтиды. Олардың
кейбіреулері бағалау мен танудың альтернативтік әдістерін ұсынады. Бұл
әрбір басшы өз бизнес ерекшеліктеріне байланысты стандартта ұсынылған
әдістердің ішінен өзінің кәсіпорыны үшін тиімдісін және кәсіпорын
қызметінің нәтижесімен оның қаржылық жағдайын нақты көрсетуге мүмкіндік
беретіндерін таңдап алуға тиісті екенін көрсетеді.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі
кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге
мүмкіндік береді. Қазіргі кезде қаржы министірлігі мен Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңына өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы Заң жобасы жасалды. Бұл Заң жобасы Қазақстан
кәсіпорындарының қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына (ҚЕБХС)
кезеңімен өтуді қарастырады.
Өтудің бірінші кезеңі 2005 жылдың 1 қаңтарында бастау жоспарлануда.
ҚЕБХС осы кезеңнен мына кәсіпорындар өтуі қажет:
- ҚР Ұлттық Банкіне қызметін реттеу және бақылау берілген ұйымдар;
- Бағалы қағаздардың жоғары категориясы бойынша қор биржасының
тізіміне енгізілген бағалы қағаздары бар акционерлік қоғамдар;
- Ұлттық компаниялар;
- Акцияларының бақылау пакеттері (қатысу үлестері) мемлекет
иелігіндегі акционерлік қоғамдар (шаруашылық серіктестері).
2006 жылдың 1 қаңтарынан ҚЕБХС өту жоспарланады:
- мемлекеттік кәсіпорындар;
- бірінші кезеңде көрсетілмеген акционерлік қоғамдар.
2007 жылдың 1 қаңтарынан қалған ұйымдардың ҚЕХС өтуі жоспарланған.
Бухгалтерлік есеп, кәсіпорынның мүліктері, міндеттемелері және олардың
қозғалысы туралы барлық шаруашылық операцияларын жалпылама, үздіксіз және
құжаттарда көрсету жолымен ақшалай өлшемдегі ақпараттарын жинау, тіркеу
және қорытындылау жүйесі болып табылады. Бухгалтерлік есеп барлық
шаруашылық жүргізу субьектілерінің маңызды басқару қызметін атқарады.
Осыған байланысты кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жалпы
ғылыми негізделген басқару принциптеріне – жүйелі, бағдарламалық – бағыттық
әдісі және т.б. қолдануға негізделеді.
Қазіргі уақытта ҚЕХС-ын қолдануға әзірлену үшін Қаржы министрлігі,
жетекші халықаралық аудиторлық компаниялар, бухгалтерлер мен аудиторлардың
қоғамдық кәсіби бірлестіктері өкілдерінен жұмыс тобы құрылды.
Қаржылық жағдай мен мұндағы болып тұратын өзгерістерді, шаруашылық
қызметінің жағдайын дәлелді түрде іске асырып, алдын-ала қойылған
талаптарға жауап беру үшін ұйымдар басшылары бухгалтерлік есеп жөніндегі
көп сатылы принциптер мен әдістер ішінен ең қажеттілерін таңдап, бұларды
қолдану жөніндегі тұжырымдама (концепция) дайындауға міндетті. Есеп
саясатының түпкі мАҚсаты нарық пен базарлы саудаға түсетін ұтымды жолдарды
анықтау, өндірісті ары қарай модернизациялау, жаңа және сапалы өнімдер
өндіруге ықпал ету, қаржылық күйреу жағдайын болдырмау, материалды актвитер
мен басқа да құндылықтарды дұрыс бағалау мен есептен шығару, резервтік
қорлар көздерін көбейту, өндірістік шығындар тиімділігін ұтымды басқару
б.т. Түпкі мАҚсаттық ең дәлелдісі ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын
қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы №329 –11 2002ж. 24 маусымында қабылданған. Осы құжат
бухгалтерлік есепті жүргізудің және ұйымдастырудың бірыңғай құқықтық және
әдістемелік негіздерін бекітеді.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті нарықтық қатынастырдың талабына сай
жетілдіру процесі одан әрі жалғасуда. Ендігі міндет таяу уАҚыт ішінде
ұлттық бухгалтерлік есеп жүйесін қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкестендіріп жүзеге асыру.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының ұлттық
стандарттардың алдында объективті артықшылықтары келесілер :
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары әртүрлі
мемлекеттердің бухгалтерлерімен жинАҚталған білім мен тәжірибені жинАҚтап
қорытады;
- өңдеуден өтуде қаржылық есептің халықаралық стандарттары көпшілік
талқылау және бастапқы қолдану этаптардан өтеді;
- дүниежүзілік көлемдегі компаниялардың арасында бухгалтерлік
құжаттауды салыстыруды қамтамасыз етеді және сыртқы пайдаланушылар үшін
есеп беру мәліметтерінің қол жетерлігі шарт болып табылады;
- консалидациялық есеп беруді дайындау бойынша компанияның шығыстарын
едәуір қысқартуға мүмкіндік береді;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары қаржылық ақпараттарды
пайдаланушыларға өзінің оңай қабылдануымен ерекшеленеді;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары әрқашан
жетілдірілуде.
Бірақ қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының кемшіліктерін
де көрсетуге болады :
-стандарттардың жалпылама мінездемес, есеп әдістерінде қарастырылатын
кезде әртүрлі болады;
-нақты жағдайларға анық нұсқаулардың, түсініктемелердің және
стандартқа тіркелетін мысалдардың жоқтығы;
-қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары нарық жағдайына
қалыптасу себебінен олардың дамушы мемлекеттердің қолдануы қиындау болып
табылады.
Кәсіпорын өзінің жағдайына, көлеміне және қызмет түріне қарап
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтерлік жұмысты
ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есептік саясатын қалыптастырады;
қаржылық және өндірістік есепетері бойынша қызмет ету аясын белгілейді,
шаруашылық операцияларына бАҚылау тәртібін әзірлейді, сондай-АҚ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары (ҚЕХС) қаржылық есеп
берудің халықаралық стандарттар бойынша комитетпен өңделеді, қабылданады
және бухгалтерлік есеп жүргізудің, қаржылық есеп беруді құрастырудың және
ұсынудың принциптерін, ережелерін және тәсілдерін бекітеді. Барлық өңделген
және бекітілген 41 стандарттар бар, бірАҚ олардың қолданыста жүргені 34
стандарт болып табылады.
Бүгінгі күні ҚЕХС-ң әрекет етуші болып мына стандарттар қолданылады:
1 - ҚЕХС Қаржылық есепті көрсету;
2 – ҚЕХС Қорлар;
7 - ҚЕХС АҚша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
8 - ҚЕХС Есеп саясаты, бухгалтерлік есептегі өзгерістер мен
қателіктер;
10 - ҚЕХС Есеп беру мерзімінен кейінгі өзгерістер;
11 - ҚЕХС Құрылыстағы келісімшарттар;
16 - ҚЕХС Негізгі құралдар;
17 - ҚЕХС Жал;
18 - ҚЕХС Кіріс;
19 - ҚЕХС Жұмысшыларға сыйАҚы;
21 – ҚЕХС Влюта курстарының ауыстырудан кейінгі өзгерістер;
22 – ҚЕХС Компаниялардың бірігуі;
23 – ҚЕХС Заим бойынша шығындар;
24 – ҚЕХС Байланысқан жАҚтар туралы мәліметтерді ашу;
26 – ҚЕХС Зейнеткерлікпен қамтамасыз ету бағдарламалары бойынша есеп
және есеп беру;
27 – ҚЕХС Бірлескен қаржылық есеп беру және еншілес компаниялардың
инвестициялық есебі;
28 – ҚЕХС Ассоцияцияланған компаниялардың инвестициялық есебі;
29 – ҚЕХС Гипперинфляция кезіндегі қаржылық есеп беру;
30 – ҚЕХС Банктер және оған ұқсас қаржылық мекемелердің қаржылық есеп
беруіндегі мәліметтерді ашу;
31 – ҚЕХС Біріккен кәсіпорындарға қатысу туралы қаржылық есеп беруі;
32 – ҚЕХС Қаржылық құралдар: оларды ашу және АҚпараттарды көрсету;
33 – ҚЕХС Акцияға пайда;
34 – ҚЕХС Аралық қаржылық есеп;
36 – ҚЕХС Активтердің құнсыздануы;
37 – ҚЕХС Қорлар, шартты міндеттемелер және шартты активтер;
38 – ҚЕХС Материалдық емес активтер;
39 – ҚЕХС Қаржылық құралдар: қабылдау және бағалау;
40 – ҚЕХС Инвестициялық
41 – ҚЕХС Ауыл шаруашылығы.
2.2 Кәсіпорынның есептік саясаты
ҚазАҚстан Республикасы экономикасының нарықтық жағдайға түсіп дамуына
байланысты бухгалтерлік есеп жүйесі қайта құрылып, жаңа халықаралық
стандартқа сай жетілуі қамтамасыздандырылады. Қойылған осы бағытқа
байланысты әрбір кәсіпорындар бойынша, (бұлардың ішкі ерекшеліктеріне сай)
жыл сайын есеп саясаты жасалып, бекітілетін болды. Есеп саясатын жасаудың
мАҚсаты – есеп объектілеріне қолданылатын әдістердің тиімді жолдарын таңдау
мен меншік иелігіне берілген құқықтық тұрғыдағы мүмкіндік.
Қазақстан Республикасының есеп жүргізу тәжірибесінде есеп саясаты
атты ұғым ең бірінші рет Есеп саясаты және мұның маңызын ашып көрсету
жөніндегі 1 – бухгалтерлік есеп стандарттарында 1-қаңтар 1997 жылдан
бастап енгізілді.
ҚЕХС-на өту кәсіпорынның есеп саясатын ҚЕХС-ның талаптарына сай
өзгерту енгізуді ұсынады. Кәсіпорынның есеп саясаты қаржылық есеп беруді
ашу және бухгалтерлік есепті жүргізу үшін жетекшілер қабылдаған әдістердің
барлығын көрсетеді. Есеп саясатын жасаудың базасы ҚЕХС болып табылады. Есеп
саясатын жасау әрбір стандартта ұсынылған бір тәсілді таңдауға алып келеді,
оларды өндіріс қызметі жағдайларына байланысты , бухгалтерлік есепті
жүргізу және қаржылық есепті көрсету негіздері ретінде қабылдауға
негізделеді. Есеп саясатының бөлімі қаржылық есеп беруде мыналарды
сипаттауы қажет:
- қаржылық есептеулерді дайындау үшін пайдаланылған бағалар негізін
(немесе негіздерін);
- қаржылық есеп беруді дұрыс түсіну үшін елеулі мәнге ие болатын есеп
саясатының әрбір нАҚты сұрағы.
Кәсіпорынның бастапқы бАҚылауын жүзеге асыру үшін талдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы
тиіс. Есептік саясат –бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын
тетігі. Кәсіпорында қабылданған есеп саясатының басты міндеті –оның
шаруашылық қызметін мейлінше шынайы етіп көрсететін толық объективті және
дұрыс АҚпараттарды жасау болып табылады. Есеп саясатын құрудың негізгі
қағидалары мен талаптары бухгалтерлік есептің Есеп саясаты және оның ашып
көрсетілуі деп аталатын ҚазАҚстандық стандартында жан-жАҚты берілген. Есеп
саясаты бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін бірнеше жалпы көпшілік
қабылдаған стандарттардың ішінен таңдап алу жолымен құрылуға тиіс.
Кәсіпорынның есеп саясатының мазмұны қаржылық қорытынды есепке тексеру
жүргізуде салық инспекциясы, аудиторлар, тексеру комиссиясы пайдаланатын ең
негізгі құжаттардың бірі болып табылады.
Таңдалып алынған есеп саясатын тиісті ұйымдық-өкілдік құжаттарда
көрсетілуге тиісті. Есеп саясаты кәсіпорындағы есеп жүргізу процесінің
барлық аспектілерін қамтиды - әдістемелік, техникалық, ұйымдық.
Бухгалтерлік есептің әдістемелік аспектісі активтерді бағалау тәсілдері,
амортизацияны есептеу тәсілдері сияқты элементтерден тұрады.
2006 жылдың 1 – қаңтарынан бастап Бухгалтерлік есепке алу мен
қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңына сәйкес , ҚазАҚстан Республикасы
ұйымдарының барлығы дерлік ҚЕХС– на сай қаржылық есеп беруге тиіс деп
танылды.
Жариялы компаниялар үшін мұндай талаптар 2005 жылы 90-нан астам
елдерде енгізілді. Бір жағынан алып қарағанда , кәсіпорындардың есепке алу
жүйелері мен саясаттарын өзгерту жөніндегі үлкен міндет болса , екінші
жағынан , инвесторлармен және кредиторлармен қарым-қатынастың жаңа деңгейін
жасаудың мүмкіндігі болып табылады. Кәсіпорындардың қаржылық басшылықтары
үшін қиындығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1 Нарықтық бәсеке жағдайындағы өндірісті ұйымдастыру
және кәсіпорынның даму тарихы
1.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау
1.3 Қазіргі жағдайдағы есеп пен аудиттің теориялық және әдістемелік
аспектісін ұйымдастыру
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ НЫСАНДАРЫ
2.1 Қаржылық есеп беру және оның түрлері
2.2 Кәсіпорынның есептік саясаты
2.3 Бухгалтерлік баланс және оның құрылымы
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІНІҢ ЖҮЙЕЛІГІ
3.1 Аудиттің түрлері және объектілерімен байланысы
3.2 Қаржылық есеп берудің аудитінің АҚпараттық базасы
3.3 Қаржылық есеп берудің аудиті және оны талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қазақстанда қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының тарихы
2003 жылы басталған болатын. ҚЕХС-ын игеруде және оларда біздің жағдайларға
бейімдеуде нағыз көшбасшылар қаржы ұйымдары болды. Олар өз мойындарына
түскен қиыншылықтарды көтерді, ал қалған ұйымдар кейбір мәселелерде олардың
тәжірибесін пайдаланып, солардың қателіктерін қайталамауға үйренулері тиіс.
ҚазАҚстанға жаңадан енгізіліп жатқан ҚЕХС-ң талаптарына сай бухгалтерлік
есепті стандартизациялау және қаржылық есеп беруді толтырудың жаңа
әдістемесі Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңға сәйкес,
оларды терең оқып үйренуді (білуді) және практикаға енгізуді талап етеді.
Кемшіліктерді уақытылы анықтау және жою қаржылық есеп беруді толтырудың
сапасын көтереді. Бұл бухгалтерлік балансты, кірістер мен шығыстар (пайда
мен зиян), ақша қозғалысы және меншікті капиталдағы өзгерістер туралы
есепті толтыру бойынша бухгалтерлік есептің стандартына ерекше қатысты.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру негізгі принциптерін (қаржылық
есеп беруді дайындау мен ұсыну концептуалдық негізінде жеткіліксіз
негізделген) зерттеудің маңызы өте зор.
Қаржылық есеп беру ұйымның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижесі және
өзгерістері туралы ақпарат болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстанға ҚЕХС-н енгізу жүйесіндегі
қаржылық есеп берудің дұрыстығын арттыру бойынша теориялық сұрАҚтар
құрастыру және ұсыныстар беру болып табылады.
Мақсат негізінде мынадай міндеттер қойылды:
- Қазақстанға ҚЕХС-н енгізу жүйесіндегі қаржылық есеп берудің толтыру
тәртібін зерттеу және оны нарықтық экономиканың талаптарына сай
жетілдіру;
- қаржылық есеп берудің толтыру тәртібімен, қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттарымен және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
- шағын бизнес кәсіпорындағы аудитті ұйымдастыру.
Дипломдық жұмыс Қызылорда облысы, Қазалы ауданы Әйтеке би кенті
ДостықЖШС мәліметтері негізінде орындалды және зерттеу объектісінің
негізінде қаржылық есеп берудің нысандары қарастырылды.
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1 Нарықтық бәсеке жағдайындағы өндірісті ұйымдастыру
және кәсіпорынның даму тарихы
ДостықЖШС 2000 жылдан бастап өзінің қызметін бастады. ДостықЖШС
аудандағы тұрАҚты жұмыс жасап келе жатқан, қуатты техникалық және
өндірістік базасы, жеке темір жол тұйықтары, үлкен дәрежелі инженерлік-
техникалық қызметкерлері, көптеген материалдық ресурстары бар ең ірі
мекеме.
ДостықЖШС-ның негізгі саласы – құрылыс-монтаж жұмыстарын атқару
болғанымен, қазіргі нарықтық қатынастар талабына сай ауылшаруашылығы
өнімдерін өңдеу, басқа да түрлі кәсіптермен айналысатын көп салалы
кәсіпорын.
Қоғамға қатысты 150 көлікке арналған көлік базасында аккумуляторлық,
дәнекерлеу, токарь цехтары, жабдық гараждар бар. Сонымен қатар Арал, Қазалы
аудандарының жабдық мекемелері мен жеке тұтынушылары игілігі үшін жақсы
жабдықталған жанар-жағар маймен қамтамасыз ететін сыйымдылығы 4,5 тн.
(бензин, дизельдік отын, нигрол, дизельдік май, т.б. сақтайтын) мұнай
базасы және аудан халқына май тарату бекеті өз қызметтерін көрсетуде.
РенатаЖШС нан зауыты жергілікті халыққа ұн және ұннан жасалатын
барлық өнім түрлерін өндіру арқылы, қызмет көрсетіп отыр. Наубайхана іші
қазіргі заман талаптарына жауап беретін жабдықтармен қамтамасыз етілген.
Онда 12 түрлі өнім шығарылады. Өнімнің сапасы, салмағы мемлекеттік
стандарттарға сай дайындалуда. Нан өндіру процесінің әрбір қадамында тамАҚ
өнімдерінің қауіпсіздігіне және тамақ құндылығына қойылатын санитарлық және
гигиеналық талаптар сақталады.
Жаңа технологиямен және құралдармен жабдықталған өндірістік зертханада
сырттан келген және дайын өнімнің сапасына бақылау жүргізіледі. Қоғамның
жұмысын толық жетілдіру үшін ИСО 9001:2000 Халықаралық стандартының Сапа
менеджмент жүйесі, ҚР СТ ИСО 9001:2001 енгізіліп, 2007 жылы ҚР СТ ИСО 22000-
2006 ТамАҚ өнімдері қауіпсіздігінің менеджменті жүйелері бойынша, құрылыс-
монтаж жұмыстарын жүргізуге, күріш және сүт өнімдерін өндіру, өңдеу,
таратуға қатысты сәйкестік сертификаттарын алуға іс-шаралар жүргізіп,
оларға ие болды.
Таза ауыз суды шешу күн тәртібінде тұрған негізгі мәсенлелердің бірі.
РенатаЖШС Аралдың экологиялық апат аймағындағы халықты таза ауыз сумен
қамтамасыз ету мАҚсатында жұмыстар жүргізуге тікелей араласып, өз үлесін
қосуда.
Қазіргі уақытта барлық кәсіпорындар бухгалтерлік есептің
автоматтанды-рылған формасын қолданады. Компьютерлердің көмегімен
ақпараттар мен мәліметтерді есеп регистрлерінде және машина жадында
(дискетте, дискте, флешкада) жинақтауға болады.
Автоматтандырылған форманы қолдану есептік процестегі есептік
ақпараттардың жоғары дәлдігін, жылдамдығын, есеп жүргізуші қызметкерлердің
еңбек өнімділігін өсүін қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтердің негізгі мақсаты, қызметі кәсіпорынның қаржы
және басқару есебін жүргізу.
Аға бухгалтердің қызметі кассалық операцияларды жүргізуге құқылы және
бас бухгалтер егер іс-сапарға кеткенде, кезекті демалыста болғанда
жұмыстарын жүргізуге құқылы.
Бухгалтерлік есептің бірінші звеносы кәсіпорын бухгалтериясы.
Бас есепші әкімшілік қатынаста кәсіпорын диреторына бағынады. Бухгалтерия
бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Бухгалтерияның есеп айырысу бөлімі еңбек АҚы
және әлеуметтік сақтандыру бойынша жұмысшылармен және қызметкерлермен есеп
айырысуды жүргізеді, қаржы мекемелерімен есеп айырысуды жүзеге асырады.
Материалдық бөлім жабдықтаушылармен есеп айырысу есебімен айналысады,
негізгі құралдар, материалдар, тауарлар қозғалысын есепке алады. Бұл бөлім
материалдық құндылықтардың қоймадағы есебінің жүргізілу дұрыстығын тексеріп
отырады.
Өткеру операциялары есебі бойынша өткеру бөлімінің бухгалтері
есеп жүргізеді. Аға бухгалтер жинақтық және қортындылаушы құжаттар жасайды,
негізгі қызмет бойынша есеп береді.
Кәсіпорынның алдында қойылған мақсаттар көп болуы мүмкін, бірақ
қатаң бәсекелестік жағдайында оның табысы мен үздіксіз қызсет атқаруы
әкімшіліктен барлық күш-жігерді екі басты мақсатқа біріктірүді талап етеді:
1. таза табыс алу (пайда табу);
2. өтімділікке (ликвидтілікке) қол жеткізу.
Пайдалылық – инвестициялық капиталды тарту және ұстап тұру
үшін жеткілікті таза табыс табу қабілеттілігі.
Өтімділік - берілген мерзімге борыштарды өтеу үшін
жеткілікті төлем қаражаттарының болуы.
Нарық бәсекелестік жағдайда өндірісті тиімді басқару нарық
қатынастарының қалыптасуына, өндірістің тиімділігін көтеруге кәсіпорынның
қаржыларын нығайтуға ықпал етеді.
1.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалау
Кәсіпорын қызметін басқару үшін экономикалық көрсеткіштер жүйесін
пайдаланады, ол бойынша өз жұмысын жоспарлайды, есеп пен есеп беруді
ұйымдастырады, баға және жұмысқа ынталандыру жүзеге асырылады. Бұл жүйе
өзінше өзара бір-бірімен байланысты көрсеткіштер жиынтығын құрайды.
Экономикалық көрсеткіштер өзінің қалыптасу жағдайына байланысты
жоспарлы және есепті болып бөлінеді. Есепті көрсеткіштер бұл белгілі
кезеңдегі нақты жеткен көрсеткіштерді қамтып көрсетеді. Сондықтан
экономикалық көрсеткіштер жүйесін барынша белгілеуді қамтамасыз ету қажет.
Оған шаруашылық процестері мен көрсеткіштер, кәсіпорын қорларының жағдайы,
жоспарлы тапсырманың орындалу ақпараты көрсетілуі қажет. Бухгалтерлік есеп
көрсеткіштер жүйесінің мүлтіксіз шарты кәсіпорын басқаруда шешім
қабылдауға ақпараттармен барынша қамтамасыз ету болып табылады.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен,
сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және
басқа да контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің
нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізу мен
өзінің кредиторлық қарыздарын уақытылы өтеу үшін қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Қаржылық тұрақтылық - бұл әрдайым төлем қабілеттілігін кепілдендіретін
кәсіпорынның белгілі бір шоттар жағдайы. Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан
табыстың шығыннан артуын – қаржылық тұрақтылық деп атайды. Ол ақша
қаражаттарын еркін пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен
өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ
кәсіпорынды кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын,
кәсіпорынның қаржы ресурстық жағдайын сипаттайды.
Нарық жағдайда ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың
тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен,
несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін
жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы
үшін барлық есеп айырысулар мен барлық кредиторлық қарыздарды орындағаннан
кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық
базасын жаңартуға және әлеуметтік жағдайды жақсартуға және басқаларға
мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс алуы қажет.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру нарықтық экономика
жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі
барлығын куәландырылуы тиіс. қаржы жағдайы кәсіпорынның белгілі бір
кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз
жүргізуі мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін қаржы
ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді. талдау бізге кәсіпорынның
шаруашылық және қаржылық қызметін болжамдап, баға беру үшін қажет.
Экономикалық талдау – экономиканың әрі қарай даму мақсатында өте қажет
ғылыми жүйе кәсіпорынның шаруашылық –қаржылық қызметіне талдау жүргізу
процесінде әрдайым көрсеткіштердің жүйесімен жұмыс жасауға тура келеді.
Талдау қорытындысы дұрыс және сапалы болу үшін есеп беру мәліметтерінің
сапасы жоғары болуы қажет.
Кәсіпорынның қызметін жан-жақты зерттеу негізінде бір-бірімен
байланысты экономикалық көрсеткіштердің тобы жатады, олар кәсіпорынның
және бөлімшелердің жұмысын сипаттайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың АҚпараттық негізгі қаржылық
есеп беру болып табылады. Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржы
– шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін
айтамыз. Есеп беру процесін жасау – есеп жұмысының соңғы сатысы. Оның
деректері бойынша кәсіпорынның қызметін қорытындылайды; ол талдау жасаудың,
күнделікті және алдағы уақыттарға жоспарлаудың ақпарат көзі болады. Есеп
берудің Өнімді (қызметті) өткізуден түскен кіріс деректерін салықтардың
және басқа бюджеттік төлемдердің дер кезінде әрі толық төленуіне бақылау
жасау үшін пайдаланады.
Кәсіпорынның негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштерін бағалау, талдау
жүргізу үшін 1.1-аналитикалық кесте құрамыз, ол үшін 2010-2011 жылдардағы
жылдық есеп беру мәліметтерін пайдаланамыз, оның ішінде №1 үлгі
Бухгалтерлік баланс, №2 үлгі Кірістер мен шығындар туралы есеп беру, №3
үлгі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру, басқада тиісті
құжаттар.
Кесте 1
2010-2011 ж.ж. ДостықЖШС қызметінің негізгі қаржы-экономикалық
көрсеткіштері
рс Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
бірлігі ( + , - )
2010 ж. 2011 ж.
1 2 3 4 5 6
Өнімді (қызметті) өткізуден мың тг. 589074,0 606252,0 17178,0
түскен кіріс
Өнімнің (қызметтің) өзіндік мың тг. 532740,0 565565,0 32825,0
құны
Жалпы кіріс (зиян) мың тг. 56334,0 40687,0 -15647,0
Басқада кірістер мың тг. 421,0 369,0 -52,0
Әкімшілік шығындар мың тг. 46365,0 56870,0 10505,0
Қаржыландыру бойынша 34403,0 26933,0 -7470,0
шығындар
Басқада шығындар 8315,0 -2328,0 -
Салық салуға дейінгі кіріс мың тг. -32328,0 -40419,0 -
(зиян)
Корпоративті табыс салығы - 7413,0 7413,0
Таза кіріс (зиян) мың тг. -32328,0 -47832,0 -
Қызметкерлердің орташа адам 458 467 9
тізімдік саны
Кесте 1 жалғасы
1 2 3 4 5 6
Еңбек ақы қоры мың тг. 220227,0 273966,0 53739,0
Бір қызметкердің орташа тг. 480844,9 586650,9 105806,0
жылдық жалақысы
Негізгі құралдардың орташа мың тг. 190622,0 303227,5 112605,5
жылдық құны
Қор қайтарымы тг. 3,09 1,99 -1,1
1-кестеден көріп отырғанымыздай өнімді (қызметті) өткізуден түскен
кірістің 2011 жылғы мәліметтерді 2010 жылдың мәліметтерімен салыстырғанда
17178,0 мың тг. төмендеп отыр Өнімнің (қызметтің) өзіндік құны да 32825,0
мың тг. жоғарылаған. Өнімді (қызметті) өткізуден түскен кіріс пен өнімнің
(қызметтің) өзіндік құнының жоғарлауына байланысты кәсіпорын 15647,0 мың
тг. зиян шегіп отыр.
Басқада кірістер 52,0 мың тг. төмендеп отыр. Әкімшілік шығындар
10505,0 мың тг. өскен. Қаржыландыру бойынша шығындар 7470,0 мың тг.
төмендеп отыр. Корпоративті табыс салығы 2011 жылы 7413,0 мың тг. құрап
отыр.
Кәсіпорын 2010 жылы 32328,0 мың тг. және 2011 жылы 47832,0 мың тг.
зиян шегіп отыр.
Қызметкерлердің саны салыстырмалы түрде 9 адамға көбейіп отыр. Соған
сәйкес еңбек АҚы қоры да 53739,0 мың тг. жоғарылады. Бір қызметкердің
орташа жылдық жалАҚысы 105806,0 тг. өсті.
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 112605,5 мың тг. өсті. Қор
қайтарымы 1,1 тг. төмендеп отыр, яғни кәсіпорындағы негізгі қорлар тиімсіз
пайдаланған болып есептеледі.
Сонымен қорыта келе, кәсіпорын өнімді (қызметті) өткізуден түскен
кірісті, жалпы кірісті жоғарылату арқылы кәсіпорынның негізгі қаржы-
экономикалық көрсеткіштерін қорытынды нәтижесін жАҚсартуға мүмкіншілік
болады.
1.3 Қазіргі жағдайдағы есеп пен аудиттің теориялық және әдістемелік
аспектісін ұйымдастыру
Бухгалтерлік есеп пен беру стандартының қай-қайсысының болмасын өз
мақсаты, қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген
уАҚыты және мазмұны болады.
Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық АҚпаратын белгілі бір
(белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны
өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бАҚылап, оны
басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уАҚытта істелінетін жұмысын
жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның болашАҚта атқарылатын жұмысын
экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе болып табылады. Сондықтан
бухгалтерлік есепті бүтіндей халық шаруашылығы есебінің ең басты және
негізгісі болып табылады.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық кәсіпорындарда
орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі
уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау.
бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорындардағы есеп жұмысының
сапасын артыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни
толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы
көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп ұйымның есеп беру мен басқару, сондай-ақ
экономикалық талдау жұмыстарының нақты түрде жүзеге асырылуын қажетті
ақпараттармен қамтамасыз етіп отырады. Бухгалтерлік есептің тексеру,
қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік заңдылығы мен
қаржы және қаржыландыру тәртібі, үнемдеу шаралары тиісті заңдарға сай іске
асырылады. Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері мен көрсеткіштеріне
сүйене отырып, экономикалық талдау кестелері жасалынады. Сонымен қатар
бухгалтерлік есеп жұмыстарының қорытынды құжаттары мен мәліметтеріне қарай
әрбір ұжымның әлеуметтік дамуына және ондағы жұмысшы-қызметкерлердің
материалдық ынталануына шаралар белгілеу жұмыстары іске асырылады.
Бухгалтерлік есептің басты ерекшелігі – бастапқы және арнайы құжаттарға
жазылып тіркелген нАҚтылы көрсеткіштер негізінде жүргізіледі. Кәсіпорындағы
шаруашылық операциялардың тиімділігі мен олардың заңдылығы, шығындардың
орынсыз жұмсалынбауы, материалдық құндылықтардың қатаң тәртіппен ұқыпты да
тиімді жұмсалынуы бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізудің міндеті болып
табылады.
Бухгалтерлік есеп – халықаралық қатынас құралдарының бірі және бизнес
түрлері болып саналып келген басқа да қызметтердің байланыстырушысы.
Қазақстан экономикасындағы жаңа болмыстардың пайда болуын ескере
отырып, бухгалтерлік есеп жүйесінде де айтарлықтай өзгерістер болып өтті.
Республиканың бухгалтерлік есебін жетілдіру үшін сенімді құқықтық база мен
оның нарықтық қатынастағы қажеттіліктерін реттеудің үйлесімділігі
стандарттар мен оларды айқындаушы әдістемелік сипаттамаларды қамтитын
Бухгалтерлік есеп туралы заңында көрініс тапты. Типтік үлгідегі есеп
жоспары, бухгалтерлік есепке қатысты қолданған нұсқаулар мен ережелер
халықаралық стандарттарға лайықты болып келеді. Бұл жағдайда рыноктың
шарттарына сай жаңа есептік әдістеме мен қаржы талдауының пайдалануы шарт.
Мұндай әдістеме іскер серікті негізі таңдауға, кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығының деңгейін анықтау үшін кәсіп иелік қызметінің іскерлік
белсенділігі мен тиімділігіне баға беру үшін қажет. ҚазАҚстан
Республикасында бухгалтерлік есептің реформалау процесі реформалау процесі
белсенді түрде халықаралық тәжірибеге сәйкес болу мақсатымен жүріп жатты.
Бұл, біріншіден -құрамына нарықтық қатынастар кіретін және экономикалық
жүйе құрылымын, екіншіден-Қазақстан Республикасының әлемдік эконометрлік
кеңістікке енуімен байланысты. Осы жағдайдағы пайда болған түбегейлі
өзгерістер экономикалық рычагтарын басқаруының, соның ішінде, бухгалтерлік
есептің аянсыз қалмауын талап етті.
Есеп принциптері барлық есеп процесін жүргізу мен қорытынды есепті
құрудың негізін құрайды. Олар әділ болуға, тек бухгалтерлік есепке тән
болуға тиісті, яғни басқа ғылымдардың негізімен ауыстыруға болмайды.
Бухгалтерлік есеп процесін жүргізу мен қорытынды есепті құруға негіз
болатын принциптер ретінде мынадай принциптерді атауға болады : есептеу
үздіксіз қызмет ету, бөлектенген (оңашаланған) кәсіпорын, екі жақтылық
ақшалай өлшем, ақпараттардың құпиялылығын сақтау.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарында қорытынды есеп
берудің келесідей принциптері қарастырылған : есептеу, үздіксіз,
түсініктілік, орындылық, мәнділік, сенімділік, әділетті (бұрмалаусыз)
көрсету, мағыналық, бейтараптылық, сақтық, толықтық, салыстырмалық,
дәйектілік.
Экономиканың жалпы тұжырымы бойынша бухгалтерлік есеп кәсіпорындар
туралы АҚпаратты даярлау процесі ретінде жүреді, яғни бұл келешекте қолдағы
ресурстарды тиімді қолдану мүмкіндігін туғызады. Қоғамның заңды құқықты
мүшелері жинАҚталған ресурстарын кез-келген бизнеске жұмсау еркіндігін
ұстана отырып, қаржылық есеп беруге сүйеніп өздерінің салымын таңдаған
капитал өрісіне жібереді. Бухгалтерлік есептің күні бүгінге дейін өмір
сүріп келуі оның қаржылық есепте басты міндет атқарып келуінде-ол белгілі,
жан-жақты ақпарат жинақтаушы, оған қоса, бұл ақпаратты пайдаланушылар тек
қана қызығушылық білдіріп қана қоймай, бұл ақпарат олар үшін ең анық,
сенімге тұрарлық, қажеттіліктерге сай болулары керек.
Нарықтық экономикасы бар басқа елдерде бухгалтерлік есепті жүргізу
ережелері, қаржылық есеп беруді даярлау және құру бір-бірінен айтарлықтай
ерекшеленеді.
Қазақстан экономикасындағы қаржылық нарық одан әрі халықаралық болуда.
Қазақстан Республикасы 2002 жылы жазында қабылданған Бухгалтерлік есеп
туралы заңға ҚазАҚстан Республикасы Президентінің бұйрығы бойынша
өзгерістер енгізілді. Қазір ол Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заң деп аталады. Енгізілген өзгерістердің ең бастысы ол қаржылық
есеп беруді Халықаралық қаржылық есеп беру стандартына сай жүргізу болып
табылады.
Ең алдымен, қазАҚстандық және халықаралық стандарттарды салыстырмас
бұрын, стандарт деген ұғымға жалпы түсінік беріп өтейік.
Стандарт ағылшын тілінен аударғанда норма деген мағананы білдіреді.
Бухгалтерлік есепте стандарт комплексті құжаттарда тіркелген есеп жүргізу
тәртібі.
Бухгалтерлік есеп стандарттары екіге бөлінеді:
1. Халықаралық - бұл Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарының
Комитеттің құрамына кіретін мемлекеттер ғана қолдана алады.
2. Ұлттық. - жеке мемлекеттердің ішкі қолдануына арналған бухгалтерлік
есептің нормативі. Мысалы, АҚШ-тың ұлттық стандарттары – GAAP жүйесі.
1997 жылдан бастап ҚазАҚстан, Қырғызстан, Молдова Халықаралық есептің
жеке стандарттарын қолданды. ҚазАҚстан ҚЕХС отандық бухгалтерлік есеп
стандарттарының негізі болды. Яғни, ҚЕХС бухгалтерлік есеп және есеп
берудің жалпы қабылданған принциптері.
Ұлттық есеп беру стандарттарынан ҚЕХС-ң артықшылығы мыналар:
- әртүрлі елдердің бухгалтерлерімен жиналған білімдері мен
тәжірибелерін ҚЕХС жинАҚтайды;
- ҚЕХС өңдеулері қоғамдық талқылау этапынан өтеді;
- жеке елдердің есебін қалыптастыруға ҚЕХС байланысты емес;
- ҚЕХС арасындағы бухгалтерлік құжаттардың сай келуінің жалпы
дүниежүзілік масштабта, сонымен қатар, сыртқы тұтынушыларды
АҚпаратпен қамтамасыз етеді;
- ҚЕХС кәсіпорынның жинАҚталған есеп беруді дайындау шығындарын
азайтады;
- ҚЕХС әрдайым өзгеріс үстінде;
Сонымен қатар, ҚЕХС-тің кемшіліктері де бар. Олар:
- нАҚты жағдайларға байланысты стандартқа нАҚты бағыттардың,
анықтамалардың және мысал қосымшаларының жоқтығы;
- ҚЕХС дамыған елдердің нарықтық экономикасына арналғандықтан, дамушы
елдерге қолданған қиын соғады;
- ҚЕХС ұсыну мінездемесінің керексіздігі есептің даму жолдарын
тоқтатады;
- ҚЕХС бөлшектеп қолдануға болмайды, яғни стандарт толық қолданбаса
есеп беру ҚЕХС сай емес делінеді.
Біздің елде бухгалтерлік есепті үйлестіру жөнінде қыруар істер
атқарылды. Реформалауға байланысты жұмыстар 1993 жылдан басталып,
Методология департаментіне, ҚазАҚстан Республикасы Қаржы министрлігінің
есеп беруші мен бухгалтерлік есепті бАҚылау, ұйымдастыруға берілді, алайда
мұның өзі дұрыс шешімді қабылдауды қажет етті, яғни, екінің бірін таңдау:
тез арада өздерінің методикасын құрастыру немесе басқа елдердің
тәжірибесімен алмасу. Бухгалтерлік есептің реформалануы кезінде есептің
халықаралық жүйесі негізіне алынған англо – американдық модель жолымен
жүрді.
Атқарылған жұмыстар нәтижесінде мамандар Бухгалтерлік есеп туралы
заңның жобасын дамытқаннан кейін ҚазАҚстан Республикасы Президентінің
жарлығымен 272-ші нөмірімен 1995 жылдың 26-шы желтоқсанында бекітілген. Бұл
актіде өкілетті ұйымдардың құрылуы қарастырылып, оның келесідей негізгі
міндеттері бекітілді:
- республикада бухгалтерлік есептің дамуы және оның бухгалтерлік
есептің халықаралық жүйесімен интеграциясы;
- талдау және зерттеу жұмыстарын жүргізу, бухгалтерлік есептің
стандарттарын, қаржы есептерінің үлгілерін, сондай-АҚ, бухгалтерлік
есеп бойынша қаржы –шаруашылық жұмыстармен басқа нормативті заңды
актілерінің есеп жоспарын бекіту және жетілдіру, бухгалтерлік есеп
төңірегіндегі ұйымдастыруды бақылауды алуды қамтамасыз ету;
- халықаралық ұйымдарды келіскен әрекеттерге және ынтымАҚтастыққа
жұмылдыру.
Жалпы есепке алу бухгалтерлік есептің мына объектілерін анықтады:
активтер өзіне меншікті капитал, бухгалтерлік есеп стандарттарымен
бекітілген бағалар мен міндеттемелер. Бұдан басқа Жарлықта қаржылық есеп
берудің бес элементіне анықтамалар берілді – активтерге, міндеттемелерге,
меншікті капиталға, кірістер мен шығындарға.
Қазақстан Республикасының Президенті 28-ақпан 2007 жылы қол қойылған
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы № 234-III ҚР. Заңы
(бұдан әрі - Заң) бухгалтерлік есепті жүргізудің және қаржылық есептілікті
жасаудың бұрын қолданылып келгеннен едауір айырмашылықтары бар принциптері
мен қағидаларын белгілейді. Осы Заңда субъектілерді шағын, орта немесе ірі
бизнес санатына жатқызу критерилері келтірілмеген, өйткені олар Жеке
кәсіпкерлік туралы 30-қаңтар 2006 ж. № 124 – III Заңда айқындалған
болатын. Заңда тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу
адамнан аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын және жыл
бойғы активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда белгіленген алпыс еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылады. 2007 жылы осы шек 65 520 000 (60 000 х 1 092 теңге) құрайды.
Қызметкерлердің орташа жылдық саны, субъекті филиалдарының өкілдіктері мен
басқа оқшау бөлімшелерінің жұмыскерлерін қоса алғанда, барлық жұмыскерлері
ескеріле отырып айқындалады.
Заңда қаржылық есептілік стандартына мынадай айқындамалар келтірілген:
- қаржылық есептілік стандарты – бухгалтерлік есепті жүргізудің және
қаржылық есеп жасаудың принциптері мен әдісттерін белгілейтін құжат;
- қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттары – уакілетті орган бекіткен
қаржылық есептілік стандарттары;
- халықаралық қаржылық есептілігінің стандарттары - Халықаралық
қаржылық есептілігінің стандарттары комитетінің Қоры қабылдаған
қаржылық есептілік стандарттары.
Отандық компаниялардың көпшілігі шағын және орта бизнес субъектілері
болып табылатындықтан, бухгалтерлік есеп берудің бұрын қолданылып келген
стандарттарының орнына жүретін қаржылық есептіліктің Ұлттық стандарттары
көбірек қызығушылық туғызады.
Жаңа заңға сәйкес есеп саясаты жеке кәсіпкердің немесе ұйымның
қажеттіліктері мен қызметінің ерекшеліктеріне қарай ҚазАҚстан
Республикасының бухгалтерлік есеп беру және қаржылық есептілік туралы
заңнамасының талаптарына, халықаралық немесе ұлттық стандарттар мен үлгі
жоспарға сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілік жасау
үшін олар қолдануға қабылданған нАҚты принциптерді, негіздерді,
қағидаларды, ережелер мен тәжірибені білдіреді.
Есеп саясатын қалыптастыру жауапкершілігі ұйым басшысынан алынып,
бухгалтер қызметі басшысына жүктеледі. Компанияның басшысы немесе жеке
кәсіпкер бұдан кейін есеп саясатын тек келісуге және (немесе) бекітуге
тиіс.
Кәсіби бухгалтер – кәсіби бухгалтердің сертификаты - бухгалтердің
кәсіби біліктілігін куәландыратын кәсіби бухгалтерді сертификаттау
жөніндегі ұйым берген құжат.
Кәсіби бухгалтерге қойылатын біліктілік талаптарын уакілетті орган
аккредиттеу рәсімімен өтетін болады. Кәсіби бухгалтерге үміткерлер
сертификат алу үшін біліктілік емтихандарын тапсыруы қажет. Емтихан
тапсырған адамдар уакілетті органмен келісілген нысан бойынша бірыңғай
үлгіде жасалған сертификат алады. Мұндай сертификаттың қолданылу мерзімі
шектелмейтін болады.
Халықаралық бухгалтерлер федерациясының нағыз мүшесі болып табылатын
шетелдік институттар берген кәсіби бухгалтердің біліктілік куәлігі де
жоғарыда аталған сертификаттармен қатар танылатын болады. Уәкілетті
органның бухгалтерлік есеп беру мен қаржылық есептілік жүйесін реттеу
жөніндегі міндеттері едәуір өзгерді. Қаржы министрлігі жаңа Заңға сәйкес
есеп жүргізу және қаржылық есептілікті ұсыну мәселелері жөніндегі заңнаманы
қалыптастыруға байланысты:
- бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін айқындайды;
- Косультативтік органмен келісе отырып, бухгалтерлік есеп беру мен
қаржылық есептілік мәселелері бойынша ҚазАҚстан Республикасының
нормативтік-құқықтық актілерін қабылдайды.
- ұлттық стандарттарды, олардың әдістемелік ұсынымдарын әзірлейді және
бекітеді;
- ұлттық стандарттарды мерзімдік басылымдарда жариялайды;
- бухгалтерлік есеп беру шоттарының үлгі жоспарын әзірлейді және
бекітеді;
- халықаралық стандарттардың талаптарына қайшы келген жағдайда,
ҚазАҚстан Республикасының заңнамасына тиісті өзгерістер енгізетін
болады.
Бұдан басқа, уәкілетті орган бухгалтерлік есеп беру мен қаржылық
есептілік мәселелері бойынша өзге де мемлекеттік органдармен, кәсіби
ұйымдармен және арнайы құрылатын консультативтік органмен өзара іс-әрекет
жасайды.
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУДІҢ НЫСАНДАРЫ
2.1 Қаржылық есеп беру және оның түрлері
Қаржылық қорытынды есеп беру деп – кәсіпорынның өткен кезеңдегі
қызметінің жағдайы мен нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Қаржылық қорытынды есепті құру кәсіпорында жүргізілетін есеп жұмысының
соңғы сатысы болып табылады, оның мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржы –
шаруашылық қызметі қорытындыланады және де ол талдау, жасау, жоспарлау үшін
негізгі АҚпарат көзі болып табылады.
Кәсіпорын қызметіндегі нАҚты нәтижелердің шынайы және дәл көрсетілуі,
барлық көрсеткіштердің бір – бірімен тығыз байланысты болуы, есепті құруда
әдістемелік және басқадай ережелерінің сАҚталуы, қорытынды есеп
деректерінің инвесторларымен басқадай пайдаланушыларға түсінікті болу
қаржылық есеп беруге қойылатын негізгі талаптар болып табылады. Субьектілер
жылдық қаржылық қорытынды есепті меншік иелеріне – құрылтай құжаттарына
сәйкес мемлекеттік статистика органдарына тіркелеген жерінде, мемлекеттік
бАҚылау және қадағалау орындарына олардың құзыреттеріне сәйкес тапсырылады.
Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мАҚсаты пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы АҚпараттарды беру болып
табылады.
Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есептің стандарттарымен
реттеледі. ҚазАҚстан Республикасының Бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық
комиссияның 1996 жылғы 13-қарашадағы № 3 қаулысымен бекітілген . Есеп
жүргізу саясаты және оның ашылымы , № 2 Бухгалтерлік баланс және қаржы
есептеріндегі негізгі ашылымдар , № 3 Қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижелері туралы есеп , № 4 АҚша қаражатының қозғалысы туралы есеп
бухгалтерлік стандарттарының күші жойылып, олардың орнын 21.02.2003 жылғы №
2182 ҚазАҚстан Республикасының Әділет министрлігінде № 30 Қаржы
есептілігін беру бухгалтерлік есеп стандарты бекітілді. Осы стандарттың
мАҚсаты алдағы кезеңдер үшін ұйымның жеке қаржылық есептілігімен де, басқа
ұйымдардың қаржылық есептілігімен де салыстырмалылығына қол жеткізу үшін
қаржылық есепті беруге негізделгенін қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржылық есептілікті дайындауға және ұсынуға ұйымның басшылығы жауап
береді. № 30 Қаржы есептілігін беру стандарты бойынша ұйымның қаржылық
есептілігі мыналарды қамтиды:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. Кірістер мен шығыстар туралы есеп;
3. АҚша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
4. Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
5. Ұйымдардың есеп саясаты туралы АҚпарат және түсіндірме жазба.
Бухгалтерлік баланс - кәсіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі
үлгісі. Баланс жасалғанға дейін есепке алу тізімдеріндегі барлық
синтетикалық шоттары бойынша толтырылған айналымдар мен қалдықтарды талдау
есебінің деректерімен салыстыру қажет. Жылдың басындағы және аяғындағы
баланстардың деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс
баптарының номенклатурасы жыл аяғындағы баланс үшін бекітілген
номенклатурамен және бөлімдер мен баптардың топтамаларымен (егер баланс
баптарының номенклатурасында өзгерістер болса) сәйкестендірілуге тиіс.
Баланс Бас кітапта не Бас кітап машинажазбасында көрсетілген шоттар
бойынша толтырылған қалдықтар негізінде жасалады. Баланс екі бөлімнен
тұрады: актив және пассив. Активте айналым қаражатының және айналымнан тыс
активтердің синтетикалық шоттары бойынша толтырылған қалдықтарды; пассивте
міндеттемелер мен меншікті капиталды көрсетеді.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру – шаруашылық қызметтен түскен
пайда мен зиянға қамтылуы тиіс есептік бағалаудағы өзгерістер. Сыртқы
пайдаланушылар үшін кірістер мен шығыстар туралы есеп беру қысқа формада
жасалады.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру есептеу жүйесінен шыға отырып
жасалады, сондықтан ағымдағы қызметтің АҚша құралдарына және олардың
ликвидтілігіне әсер етуі есеп беруде көрсетіледі. Кірістер мен шығыстар
АҚша құралдарының кемуімен немесе көбеюімен ілесіп отырмайды. АҚша
құралдары сомаларының кемуі немесе көбеюі активтердің бухгалтерлік
шоттарының өзгеруіне әкеледі.
Кезеңдік есеп беруге көмекші роль атқаратын басқа формаларда
қамтылады, қанша дегенмен олар кіріс пен шығыс туралы есеп беру мен
баланстын жеке статьяларына талдамалық қосымша мен шешу жолдары туралы
мәліметтерге ие. Көпшілігінде ҚЕХС сәйкес рекомендацияланатындар жылдың
есеп беру құрамына “ақша қозғалысының есебі” кіреді.
Бұл есеп берудің негізгі мақсаты ішкі және сыртқы ақша қозғалысы
туралы ақпараты ұсыну болып табылады. Ұйымның ағымдағы инвестиция және
қаржылық қызметі белгілі бір есеп беру кезеңіндегі оның жағдайына және оның
ақшаларының қозғалысына әсер етеді және осы кезеңдегі қаржы құралдарының
өзгерісін түсінуге мүмкіндік береді. Одан басқа, бұл есеп беруді әкімшілік
ликвидтілікпен есеп айырысу кезінде дивидендтерді анықтау кезінде басқа
ұйымдарға салынатын қосымша иевесициялардың ұйымның жалпы жағдайына әсер
етуін бағалау кезінде және қандай да бір бағдарламаны қаржыландыру кезінде
қолданады. Есеп ақша қозғалысының есебі шоттары бойынша мәліметтер
негізінде құрылады және есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы
қалдықтар есебі мен ақша ағымы туралы мәліметтерді қамтиды. ақша ағымы
туралы мәліметтер есеп беруде операциялық, инвестициялық және қаржылық
кесімдерде ұсынылады.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйымның меншікті
капиталының қозғалысы мен жағдайы туралы, жарияланған капиталдағы,
төленбеген және қосымша төленген капиталдағы өзгерістер туралы, сонымен
қатар резервтік капиталдағы және үлестірілмеген табыстың (залалдың) құрылуы
туралы көрсеткіштерді қамтиды.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйым активтерінің
ұйымның өз меншігін құрайтын бөлігін сипаттайды.Меншікті капиталдың
бухгалтерлік есебі, оның ұсынылуы және жіктелуі, осымен байланысты
құжаттарға сілтеме белгілі бір негізгі мақсаттарға ие.
Жылдық қаржылық бухгалтерлік есептемеге түсіндірме жазба – бұл негізгі
аналитиалық құжат, оны кәсіпорындар жасайды. Ережеге сай, ол шаруашылық
жүргізуші субъект жайлы, оның қаржылық жағдайы туралы, берілген
мәліметтерінің есеп беру кезең мен алдыңғы кезеңдермен салыстырмалығы
туралы ақпараттарды жинақтайды. Бірінші кезекте ол түсіндірме жазбаларда
есеп беру кезеңдерінде субъект қызметтеріне оң және теріс әсер еткен негзгі
себептерді ашу арқылы бизнес жоспардың барлық бөлімдері бойынша орындалуына
қысқаша бағалау жүргізізіледі. Одан басқа, онда жылдық бухгалтерлік
есептемеде көрсетілмеген мәліметтер келтірілуі керек, яғни өткізудің
географиялық нарықтары және қызмет түрлері бойынша өнімді (жұмысты,
қызметті) көлемдері туралы қосымша мәліметтерді қамтиды.
Сонымен қатар, түсініктеме жазбаларында негізгі көрсеткіштерді
сипаттайтын мәліметтер, нәтижеге әсер еткен факторларды, жылдық
бухгалтерлік еептемені қарастырудың қорытындылары және субъектінің
иелігінде қалатын кірістерді үлестіру жөніндегі шешімдер қамтылады. Басқаша
айтқанда, түсініктеме жазбаларында келесі жылдағы жұмыстарды жАҚсарту
жөніндегі іс-шаралар жоспары, мүліктік және қаржылық жағдайлар туралы
объективті және неғұрлым толық шынайы АҚпараттар көрініс табады.
Бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз – шаруашылық жүргізуші
субъектілер бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық қорытынды есепті
дайындап тапсыру үшін пайдаланатын ережелер мен процедуралардың жиынтығы.
Стандарттар бухгалтерлік есептің әртүрлі аспектілерін қамтиды. Олардың
кейбіреулері бағалау мен танудың альтернативтік әдістерін ұсынады. Бұл
әрбір басшы өз бизнес ерекшеліктеріне байланысты стандартта ұсынылған
әдістердің ішінен өзінің кәсіпорыны үшін тиімдісін және кәсіпорын
қызметінің нәтижесімен оның қаржылық жағдайын нақты көрсетуге мүмкіндік
беретіндерін таңдап алуға тиісті екенін көрсетеді.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі
кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге
мүмкіндік береді. Қазіргі кезде қаржы министірлігі мен Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңына өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы Заң жобасы жасалды. Бұл Заң жобасы Қазақстан
кәсіпорындарының қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына (ҚЕБХС)
кезеңімен өтуді қарастырады.
Өтудің бірінші кезеңі 2005 жылдың 1 қаңтарында бастау жоспарлануда.
ҚЕБХС осы кезеңнен мына кәсіпорындар өтуі қажет:
- ҚР Ұлттық Банкіне қызметін реттеу және бақылау берілген ұйымдар;
- Бағалы қағаздардың жоғары категориясы бойынша қор биржасының
тізіміне енгізілген бағалы қағаздары бар акционерлік қоғамдар;
- Ұлттық компаниялар;
- Акцияларының бақылау пакеттері (қатысу үлестері) мемлекет
иелігіндегі акционерлік қоғамдар (шаруашылық серіктестері).
2006 жылдың 1 қаңтарынан ҚЕБХС өту жоспарланады:
- мемлекеттік кәсіпорындар;
- бірінші кезеңде көрсетілмеген акционерлік қоғамдар.
2007 жылдың 1 қаңтарынан қалған ұйымдардың ҚЕХС өтуі жоспарланған.
Бухгалтерлік есеп, кәсіпорынның мүліктері, міндеттемелері және олардың
қозғалысы туралы барлық шаруашылық операцияларын жалпылама, үздіксіз және
құжаттарда көрсету жолымен ақшалай өлшемдегі ақпараттарын жинау, тіркеу
және қорытындылау жүйесі болып табылады. Бухгалтерлік есеп барлық
шаруашылық жүргізу субьектілерінің маңызды басқару қызметін атқарады.
Осыған байланысты кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жалпы
ғылыми негізделген басқару принциптеріне – жүйелі, бағдарламалық – бағыттық
әдісі және т.б. қолдануға негізделеді.
Қазіргі уақытта ҚЕХС-ын қолдануға әзірлену үшін Қаржы министрлігі,
жетекші халықаралық аудиторлық компаниялар, бухгалтерлер мен аудиторлардың
қоғамдық кәсіби бірлестіктері өкілдерінен жұмыс тобы құрылды.
Қаржылық жағдай мен мұндағы болып тұратын өзгерістерді, шаруашылық
қызметінің жағдайын дәлелді түрде іске асырып, алдын-ала қойылған
талаптарға жауап беру үшін ұйымдар басшылары бухгалтерлік есеп жөніндегі
көп сатылы принциптер мен әдістер ішінен ең қажеттілерін таңдап, бұларды
қолдану жөніндегі тұжырымдама (концепция) дайындауға міндетті. Есеп
саясатының түпкі мАҚсаты нарық пен базарлы саудаға түсетін ұтымды жолдарды
анықтау, өндірісті ары қарай модернизациялау, жаңа және сапалы өнімдер
өндіруге ықпал ету, қаржылық күйреу жағдайын болдырмау, материалды актвитер
мен басқа да құндылықтарды дұрыс бағалау мен есептен шығару, резервтік
қорлар көздерін көбейту, өндірістік шығындар тиімділігін ұтымды басқару
б.т. Түпкі мАҚсаттық ең дәлелдісі ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын
қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы №329 –11 2002ж. 24 маусымында қабылданған. Осы құжат
бухгалтерлік есепті жүргізудің және ұйымдастырудың бірыңғай құқықтық және
әдістемелік негіздерін бекітеді.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті нарықтық қатынастырдың талабына сай
жетілдіру процесі одан әрі жалғасуда. Ендігі міндет таяу уАҚыт ішінде
ұлттық бухгалтерлік есеп жүйесін қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкестендіріп жүзеге асыру.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының ұлттық
стандарттардың алдында объективті артықшылықтары келесілер :
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары әртүрлі
мемлекеттердің бухгалтерлерімен жинАҚталған білім мен тәжірибені жинАҚтап
қорытады;
- өңдеуден өтуде қаржылық есептің халықаралық стандарттары көпшілік
талқылау және бастапқы қолдану этаптардан өтеді;
- дүниежүзілік көлемдегі компаниялардың арасында бухгалтерлік
құжаттауды салыстыруды қамтамасыз етеді және сыртқы пайдаланушылар үшін
есеп беру мәліметтерінің қол жетерлігі шарт болып табылады;
- консалидациялық есеп беруді дайындау бойынша компанияның шығыстарын
едәуір қысқартуға мүмкіндік береді;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары қаржылық ақпараттарды
пайдаланушыларға өзінің оңай қабылдануымен ерекшеленеді;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары әрқашан
жетілдірілуде.
Бірақ қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының кемшіліктерін
де көрсетуге болады :
-стандарттардың жалпылама мінездемес, есеп әдістерінде қарастырылатын
кезде әртүрлі болады;
-нақты жағдайларға анық нұсқаулардың, түсініктемелердің және
стандартқа тіркелетін мысалдардың жоқтығы;
-қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары нарық жағдайына
қалыптасу себебінен олардың дамушы мемлекеттердің қолдануы қиындау болып
табылады.
Кәсіпорын өзінің жағдайына, көлеміне және қызмет түріне қарап
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтерлік жұмысты
ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есептік саясатын қалыптастырады;
қаржылық және өндірістік есепетері бойынша қызмет ету аясын белгілейді,
шаруашылық операцияларына бАҚылау тәртібін әзірлейді, сондай-АҚ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары (ҚЕХС) қаржылық есеп
берудің халықаралық стандарттар бойынша комитетпен өңделеді, қабылданады
және бухгалтерлік есеп жүргізудің, қаржылық есеп беруді құрастырудың және
ұсынудың принциптерін, ережелерін және тәсілдерін бекітеді. Барлық өңделген
және бекітілген 41 стандарттар бар, бірАҚ олардың қолданыста жүргені 34
стандарт болып табылады.
Бүгінгі күні ҚЕХС-ң әрекет етуші болып мына стандарттар қолданылады:
1 - ҚЕХС Қаржылық есепті көрсету;
2 – ҚЕХС Қорлар;
7 - ҚЕХС АҚша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
8 - ҚЕХС Есеп саясаты, бухгалтерлік есептегі өзгерістер мен
қателіктер;
10 - ҚЕХС Есеп беру мерзімінен кейінгі өзгерістер;
11 - ҚЕХС Құрылыстағы келісімшарттар;
16 - ҚЕХС Негізгі құралдар;
17 - ҚЕХС Жал;
18 - ҚЕХС Кіріс;
19 - ҚЕХС Жұмысшыларға сыйАҚы;
21 – ҚЕХС Влюта курстарының ауыстырудан кейінгі өзгерістер;
22 – ҚЕХС Компаниялардың бірігуі;
23 – ҚЕХС Заим бойынша шығындар;
24 – ҚЕХС Байланысқан жАҚтар туралы мәліметтерді ашу;
26 – ҚЕХС Зейнеткерлікпен қамтамасыз ету бағдарламалары бойынша есеп
және есеп беру;
27 – ҚЕХС Бірлескен қаржылық есеп беру және еншілес компаниялардың
инвестициялық есебі;
28 – ҚЕХС Ассоцияцияланған компаниялардың инвестициялық есебі;
29 – ҚЕХС Гипперинфляция кезіндегі қаржылық есеп беру;
30 – ҚЕХС Банктер және оған ұқсас қаржылық мекемелердің қаржылық есеп
беруіндегі мәліметтерді ашу;
31 – ҚЕХС Біріккен кәсіпорындарға қатысу туралы қаржылық есеп беруі;
32 – ҚЕХС Қаржылық құралдар: оларды ашу және АҚпараттарды көрсету;
33 – ҚЕХС Акцияға пайда;
34 – ҚЕХС Аралық қаржылық есеп;
36 – ҚЕХС Активтердің құнсыздануы;
37 – ҚЕХС Қорлар, шартты міндеттемелер және шартты активтер;
38 – ҚЕХС Материалдық емес активтер;
39 – ҚЕХС Қаржылық құралдар: қабылдау және бағалау;
40 – ҚЕХС Инвестициялық
41 – ҚЕХС Ауыл шаруашылығы.
2.2 Кәсіпорынның есептік саясаты
ҚазАҚстан Республикасы экономикасының нарықтық жағдайға түсіп дамуына
байланысты бухгалтерлік есеп жүйесі қайта құрылып, жаңа халықаралық
стандартқа сай жетілуі қамтамасыздандырылады. Қойылған осы бағытқа
байланысты әрбір кәсіпорындар бойынша, (бұлардың ішкі ерекшеліктеріне сай)
жыл сайын есеп саясаты жасалып, бекітілетін болды. Есеп саясатын жасаудың
мАҚсаты – есеп объектілеріне қолданылатын әдістердің тиімді жолдарын таңдау
мен меншік иелігіне берілген құқықтық тұрғыдағы мүмкіндік.
Қазақстан Республикасының есеп жүргізу тәжірибесінде есеп саясаты
атты ұғым ең бірінші рет Есеп саясаты және мұның маңызын ашып көрсету
жөніндегі 1 – бухгалтерлік есеп стандарттарында 1-қаңтар 1997 жылдан
бастап енгізілді.
ҚЕХС-на өту кәсіпорынның есеп саясатын ҚЕХС-ның талаптарына сай
өзгерту енгізуді ұсынады. Кәсіпорынның есеп саясаты қаржылық есеп беруді
ашу және бухгалтерлік есепті жүргізу үшін жетекшілер қабылдаған әдістердің
барлығын көрсетеді. Есеп саясатын жасаудың базасы ҚЕХС болып табылады. Есеп
саясатын жасау әрбір стандартта ұсынылған бір тәсілді таңдауға алып келеді,
оларды өндіріс қызметі жағдайларына байланысты , бухгалтерлік есепті
жүргізу және қаржылық есепті көрсету негіздері ретінде қабылдауға
негізделеді. Есеп саясатының бөлімі қаржылық есеп беруде мыналарды
сипаттауы қажет:
- қаржылық есептеулерді дайындау үшін пайдаланылған бағалар негізін
(немесе негіздерін);
- қаржылық есеп беруді дұрыс түсіну үшін елеулі мәнге ие болатын есеп
саясатының әрбір нАҚты сұрағы.
Кәсіпорынның бастапқы бАҚылауын жүзеге асыру үшін талдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы
тиіс. Есептік саясат –бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын
тетігі. Кәсіпорында қабылданған есеп саясатының басты міндеті –оның
шаруашылық қызметін мейлінше шынайы етіп көрсететін толық объективті және
дұрыс АҚпараттарды жасау болып табылады. Есеп саясатын құрудың негізгі
қағидалары мен талаптары бухгалтерлік есептің Есеп саясаты және оның ашып
көрсетілуі деп аталатын ҚазАҚстандық стандартында жан-жАҚты берілген. Есеп
саясаты бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін бірнеше жалпы көпшілік
қабылдаған стандарттардың ішінен таңдап алу жолымен құрылуға тиіс.
Кәсіпорынның есеп саясатының мазмұны қаржылық қорытынды есепке тексеру
жүргізуде салық инспекциясы, аудиторлар, тексеру комиссиясы пайдаланатын ең
негізгі құжаттардың бірі болып табылады.
Таңдалып алынған есеп саясатын тиісті ұйымдық-өкілдік құжаттарда
көрсетілуге тиісті. Есеп саясаты кәсіпорындағы есеп жүргізу процесінің
барлық аспектілерін қамтиды - әдістемелік, техникалық, ұйымдық.
Бухгалтерлік есептің әдістемелік аспектісі активтерді бағалау тәсілдері,
амортизацияны есептеу тәсілдері сияқты элементтерден тұрады.
2006 жылдың 1 – қаңтарынан бастап Бухгалтерлік есепке алу мен
қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңына сәйкес , ҚазАҚстан Республикасы
ұйымдарының барлығы дерлік ҚЕХС– на сай қаржылық есеп беруге тиіс деп
танылды.
Жариялы компаниялар үшін мұндай талаптар 2005 жылы 90-нан астам
елдерде енгізілді. Бір жағынан алып қарағанда , кәсіпорындардың есепке алу
жүйелері мен саясаттарын өзгерту жөніндегі үлкен міндет болса , екінші
жағынан , инвесторлармен және кредиторлармен қарым-қатынастың жаңа деңгейін
жасаудың мүмкіндігі болып табылады. Кәсіпорындардың қаржылық басшылықтары
үшін қиындығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz