Экономикалық теорияның даму кезеңдері
Кіріспе 2
1 Экономикалық теорияның даму кезеңдері.
1.1 Экономикалық теорияның даму кезеңдеріне тоқталу 4
1.2 Экономика курсындағы оның дамуының маңыздылығы 9
2 Қазіргі заманғы экономика
2.1
Қазіргі заманғы экономикалық теорияның пәні, зерттеу әдістері, қызметтері және рөлі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет тізімі 11
19
20
1 Экономикалық теорияның даму кезеңдері.
1.1 Экономикалық теорияның даму кезеңдеріне тоқталу 4
1.2 Экономика курсындағы оның дамуының маңыздылығы 9
2 Қазіргі заманғы экономика
2.1
Қазіргі заманғы экономикалық теорияның пәні, зерттеу әдістері, қызметтері және рөлі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет тізімі 11
19
20
Экономика ғылымы өзінің даму барысында тарихи ұзақ жолдан өтті. «Экономика» термині сонау ежелгі Грецияда философ Ксенофонт енгізген. Термин гректің екі сөзінен тұрады: «ойкос» - үй, шаруашылық, «номос» - заң. Яғни шаруашылықты (үйлерді) басқарудың заңдары, шаруашылықты пайдалана білудің, ұлғайтудың тәсілдері. Экономика ғылымы қоғамның экономикалық өмірін зерттеуді алдарына мақсат етіп қойған ойшылдардың, әр түрлі мектептердің, бағыттар мен ағымдардың еңбектерінің нәтижесінде қалыптасқан және дамыған. А. Монкретьен бұл ғылымға – «саяси экономия» деп жаңа атау берді. Ол өзінің пәні етіп абсолютті монархтар басқарып отырған мемлекет шаруашылығын зерттеуді алған. Зерттеу пәнінің ерекшеліктеріне орай бүгінгі заманғы жалпы теориялық экономикалық ғылымнан бірнеше бағытты таратуға болады: саяси экономия (маркстік), неоклассикалық, кейнстік, монетарлық, институционалдық, «жаңа саяси экономика» және т.б.
Қазіргі кезеңде экономиканы зерттеуде микроэкономика және макроэкономика деп екі бөлімге бөлу қалыптасқан, бірақ олар өзара тығыз байланысты болады. Микроэкономика – бұл негізгі экономикалық бірліктердің (фирмалар, үй шаруашылықтары) жұмыс істетудің ауқымы, олардың нарықтағы мінез-құлқын зерттейтін бөлімі.
Қазіргі кезеңде экономиканы зерттеуде микроэкономика және макроэкономика деп екі бөлімге бөлу қалыптасқан, бірақ олар өзара тығыз байланысты болады. Микроэкономика – бұл негізгі экономикалық бірліктердің (фирмалар, үй шаруашылықтары) жұмыс істетудің ауқымы, олардың нарықтағы мінез-құлқын зерттейтін бөлімі.
1 А.Г.Гранберг. Статистическое моделирование и прогнозирование - Москва, 1990.
2 Борисов Е.Ф. Экономическая теория - Москва, 2000.
3 Борисов Е.Ф. Экономическая теория - Москва, 2003.
4 Гайнуллин Ф. Основы экономической теории - Алматы, 1998
5 Голанский М.М. Экономическое прогнозирование - Москва, 1983.
6 Осипова Г.Н. Экономикалық теория негіздері. - Алматы, 2002.
7 С.С.Сахирев. Жаңа кезең – экономикалық теориясы. - Алматы, Дәнекер: 2004.
8 Шаденов Ө. Қ., Сағындықов Е. Н., Жүнісов Б. А., Байжомартов Ү. С., Комягин Б. И. Жалпы экономикалық теория - Ақтөбе
2 Борисов Е.Ф. Экономическая теория - Москва, 2000.
3 Борисов Е.Ф. Экономическая теория - Москва, 2003.
4 Гайнуллин Ф. Основы экономической теории - Алматы, 1998
5 Голанский М.М. Экономическое прогнозирование - Москва, 1983.
6 Осипова Г.Н. Экономикалық теория негіздері. - Алматы, 2002.
7 С.С.Сахирев. Жаңа кезең – экономикалық теориясы. - Алматы, Дәнекер: 2004.
8 Шаденов Ө. Қ., Сағындықов Е. Н., Жүнісов Б. А., Байжомартов Ү. С., Комягин Б. И. Жалпы экономикалық теория - Ақтөбе
Мазмұны
Кіріспе
2
1
Экономикалық теорияның даму кезеңдері.
1.1
Экономикалық теорияның даму кезеңдеріне тоқталу
4
1.2
Экономика курсындағы оның дамуының маңыздылығы
9
2
Қазіргі заманғы экономика
2.1
Қазіргі заманғы экономикалық теорияның пәні, зерттеу әдістері, қызметтері және рөлі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет тізімі
11
19
20
Кіріспе
Экономика ғылымы өзінің даму барысында тарихи ұзақ жолдан өтті. Экономика термині сонау ежелгі Грецияда философ Ксенофонт енгізген. Термин гректің екі сөзінен тұрады: ойкос - үй, шаруашылық, номос - заң. Яғни шаруашылықты (үйлерді) басқарудың заңдары, шаруашылықты пайдалана білудің, ұлғайтудың тәсілдері. Экономика ғылымы қоғамның экономикалық өмірін зерттеуді алдарына мақсат етіп қойған ойшылдардың, әр түрлі мектептердің, бағыттар мен ағымдардың еңбектерінің нәтижесінде қалыптасқан және дамыған. А. Монкретьен бұл ғылымға - саяси экономия деп жаңа атау берді. Ол өзінің пәні етіп абсолютті монархтар басқарып отырған мемлекет шаруашылығын зерттеуді алған. Зерттеу пәнінің ерекшеліктеріне орай бүгінгі заманғы жалпы теориялық экономикалық ғылымнан бірнеше бағытты таратуға болады: саяси экономия (маркстік), неоклассикалық, кейнстік, монетарлық, институционалдық, жаңа саяси экономика және т.б.
Қазіргі кезеңде экономиканы зерттеуде микроэкономика және макроэкономика деп екі бөлімге бөлу қалыптасқан, бірақ олар өзара тығыз байланысты болады. Микроэкономика - бұл негізгі экономикалық бірліктердің (фирмалар, үй шаруашылықтары) жұмыс істетудің ауқымы, олардың нарықтағы мінез-құлқын зерттейтін бөлімі. Микроэкономика фирмалар мен үй шаруашылықтарының рыноктағы мінез-құлқыні әс-әрекетін, олардың шешім қабылдауының экономикалық негіздерін және өзара байланыстарын зерттейді. Фирмалар мен үй шаруашылықтары алға қойған мақсаттарды және оған қол жеткізу үшін қойылған шектеулерді ескере отырып, олардың өз көзқарастары тұрғысынан ең жақсы шешімдер қабылдауы болып табылады. Үй шаруашылықтары тауарларды сатып алар кездерінде тұтынудың аса тиімділігін көздейді, ал фирмалар өндіріс туралы шешім қабылдай отырып, таза табыстың мол болуына ұмтылады.
Көп ғасырлар бойы экономика (ойномика) сөзі үй шаруашылығын ұйымдастырып, жүргізу ережелерін қамтыған. Сонымен қатар феодалдық бытыранқылықты жеңу, орталықтандырылған мемлекеттердің бірлесуі үй шаруашылығын жүргізу ережелері емес, жалпы ұлттың мемлекеттік шаруашылығын жүргізу ережелерінің анықталуы қажет етті. Осыған байланысты экономия ұғымы жаңа мәнге ие болып саяси экономикаға айналды, ол грек тілінде полис - мемлекет, ойкос - үй шаруашылығы номос заң дегенді білдіреді.
Экономикалық ғылымның әрбір бағытының аясында әр түрлі концептуалдық тәсілдер мен зерттеу нысандары болады. Экономика ғылымы зерттейтін құбылыстар біздің әрқайсымыздың өмір тәжірибемізге қатысты. Өз тауарларына деген сұранысты алдын ала болжап отыратын кәсіпорындардың менеджерлері тұтынушылар табысының қалай тез өсетіндігін күн ілгері біліп отырулары тиіс. Ал тұтынушыларды, әсіресе, зейнеткерлерді және табысы төмен топтарды, тауарлардың бағаларының тез өсіп бара жатқандығы алаңдатады. Жұмыс іздеген адамдар экономика өрлеу кезеңіне әлі-ақ көтеріледі, фирмалар жұмысшыларды жалдай бастайды деп үміттенеді. Сонымен экономиканың жағдайы барлығ адамдарға өз ықпалын жүргізеді, олардың тікелей қатысуымен іске асырылады, үнемі динамикалық өзгерісте болады.
Экономикалық теорияны зерттеу және оқыту әдістері. Экономикалық теорияның өзіндік пәні ғана емес, сонымен қатар, түсініктері, мәліметтері, ойлау және зерттеу әдістері болады. Кез келген басқа ғылым секілді экономикалық теория да оны білгісі келген адамдар үшін түсініксіз және жасандылау болып көрінуі мүмкін. Олай еместігін дәлелдеудің ең жақсы жолы - экономикалық экономикалық зерттеу әдістерін пайдалану қажеттігі
1 Экономикалық теорияның даму кезеңдері.
1.1 Экономикалық теорияның даму кезеңдеріне тоқталу
Экономикалық ой-пікірлердің қалыптасуы ежелгі заманнан басталады. Алғашқы қауым адамдарының өндіріс, айырбас, тіршілік игіліктерін бөлу және тұтыну қатынастары жөнінде белгілі бір түсініктері болған. Олардың алғашқы қауымдық қоғамының экономикасын құрайтын құбылыстар туралы пікірлері әр түрлі уағыз бен тәртіп ережелерінде ресімделген. Бұл туралы бізге дейін жеткен Египет папирустары, ежелгі үнді Ведалары, Хаммурапи патшаның заңдарында көрсетілген. Бірақ бұл ғылым емес, тек қана оның ұрығы еді.
Экономика туралы ғылым табиғат пен қоғам туралы адам білімінің жүйесі ретінде дамыған құлдық қоғамда пайда болды.
Экономика туралы алғашқы түсініктер Ксенофонт, Платон, Аристотель және басқа да ойшылдардың еңбектерінде берілген. Экономия терминін алғаш ұсынған Ксенофонт, мұның мағынасында үй шаруашылығы (ойкос-үй, шарушылық; номос - заң) деген ұғымды білдіреді. Термин Аристотель еңбектерінде де кездеседі, ол шаруашылықты екі түрге бөледі: экономия және хрематистика (баю, пайда таба білу шеберлігі). Оның түсіндіруі бойынша экономикадан хрематистика пайда болады.
Көп ғасырлар бойы экономия (ойкономия) сөзі үй шаруашылығын ұйымдастырып, жүргізу ережелерін қамтыған. Сонымен қатар феодалдық бытыраңқылықты жеңу, орталықтандырылған мемлекетердің бірлесуі үй шаруашылығынжүргізу ережелері емес, жалпы ұлтық мемлекеттік шаруашылықты жүргізу ережелерінің анықталуы қажет етті. Осыған байланычсты экономия ұғымы жаңа мәнге ие болып, саяси экономияға айналды, ол грек тілінде полис - мемлекет; ойкос - үй шаруашылығы; номос - заң дегенді білдіреді.
Саяси экономия ұғымын ғылымға алғаш енгізген А. Монкретьен болатын. 1615 жылы оның Саяси экономия тарктаты деген еңбегі жарық көрді, мұнда мемлекеттік шаруашылықты жүргізу кеңестері мазмұндалған.
Саяси экономия ғылым ретінде XVI-XVII ғасырлар аралығында пайда болған. Бұл кезеңде қалыптаса бастаған еді.
Бұл кезеңнің алғашқы экономикалық ілімі меркантилизм болды.
Экономикалық теорияның дамуында оның пәні әр түрлі анықталды. Меркнатилистер бұл пәннің қызметі сыртқы саудамен және мемлекеттің ақша қорын молайтумен байланыста деп санады. Классикалық саяси экономия мұны байлық туралы ғылым деп қараған. Максистердің қорытындысы бойынша, саяси экономия адамзат қоғамының түрлі даму сатысындағы өндірісті, тіршілік игілігін бөлу, айырбастау мен тұтынуды басқару заңдарын зерттейді. Меркантилистер мен неоклассииктер бұл әркетті нарықтық шаруашылық жағдайындағы сирек ресурстардың пайдалануымен байланыстырған. Кейнсиандықтар бұған мемлекеттің экономикалық саясатының зерттелуі мен құрылу қажеттілігін қосқан; институционалистер бұл саясаттың әлеуметтік аспектісіне көңіл аударған.
Ғылымның тақырыбы қоршаған дүниедегі зерттелетін құбылыстар шеңберін қамтиды. Экономикалық теория - адамның шектеусіз қажеттіліктерін қанағатандырудағы қоғам өндірісінің сирек, шектелген ресурстарын бөлу, айырбастау және тұтыну туралы ғылым. Экономикалық теория зерттейтін құбылыстардың мәні экономикалық категория мен экономикалық заңдарда көрсетіледі. Экономикалық категория дегеніміз - эко.номикалық құбылыстардың маңызды жақтарын көрсететін жалпылама ұғымдар. Экономикалық заңдар - бұл экономикалық құбылыстар арасындағы тұрақты, қайталанатын байланыс. Табиғи заңдарға қарағанда экономикалық заңдар тек қана жақындаса келле әрекет етеді; түрлі тенденция мен заңдылықтардың күресі арқылы көрінеді. Қолданылу мерзімі бойынша барлық заңдар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Экономикалық ғылым шеңберінде талдаудың екі деңгейін бөледі, бұл оның екі дербес бөлімге: микроэкономика мен макроэкономикаға бөлінуін қамтамасыз етеді.
Басқа ғылымдар сияқты, экономикалық теория зерттеу процесінде түрлі әдістер мен құралдарды қолданады.
Әдіс - таным тәсілі. әдістер жалпы және жеке болады. Жалпы әдістерге - абстракция әдісі, талдау, синтез, индукция, дедукция, жорамал, эксперимент, жүйелі талдау т.б.; жеке әдістерге - экономикалық-математикалық модельдеу, экстраполяция, баланстық, функцияоналдық т.с.с. әдістер жатады. Экономистің негізгі құралы теория мен байқау болып табылады.
Экономикалық теорияда жиі қолданылатын жорамал - ceteris paribus - басқаның тұрақтылығы жағдайындағы тек қана айнымалы шаманың өзгеруін анықтайтын алғышарт. Олардың пайдаланылу себебі: жораламал әлемді түсіну болжамын оңайлатады.
Экономистер фактілерді зерделеп, болжамдар ұсынғанда жалпылама қорытында жасап, экономикалық әрекеттерге негіз болатын қағидаларды ашады. Түрлі құбылыстар мен беталыстардың дамуын анықтау экономикадағы жағымды бағдарға жатады. Ал экономиканың тиімділігі жөнінде сөз болғанда, онда мұны нормативті экономикалық ғылым деп білеміз.
Экономикалық теория әрқашан экономикалық саясатты қалыптастыру үшін пайдаланылады.
Экономикалық саясат - мемлекеттің экономикалық мәселелерді шешудегі және оның механизмдерін әрекетке келтірудегі қызметі. Экономикалық теорияның зерттелуі мен қорытындылары жүргізіліп жатқан экономикалық саясатты жүзеге асыру, стратегиялық экономикалық болжаулар жасауда түрлі бағдарлама құру үшін қажет. Экономикалық саясат міндеттерін жүзеге асыру өз кезегінде экономикалық жүйені өзгертіп жетілдіреді, ал бұл экономикалық теорияның дамуына жаңа ғылыми білімнің қалыптасуына әсер етеді.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
Теориялар Мәні
Меркантилизм
Т. Мен, А.Монкретьен
Байлық сыртқы сауда жасау нәтижесінде жинақталады. Зерттеу мақсаты - айналыс аясы.
Өндіріс аясын зерттеу. Бірақ өндіріс аясы түсінігіне ауыл шаруашылығы жатқызылған.
Физиократизм
Ф.Кенэ, А. Смит,
Д. Рикардо
Өндіріс аясының зерттелуі. Еңбек - барлық тауар құндылықтарының негізі мен өлшемі. Экономиканы реттейтін заңдардың барлығы объективті болып келеді. Қоғамның барлық топтарының табыс көздерін анықтау.
Классикалық саяси экономика
У. Петти, Ф.Энгельс
Қосымша құн теориясы. Қоғамның барлық экономикалық құбылыстары талдауының классикалық тәсілдемесі.
Марксизм
К. Макрс, Ф.Энгельс
Экономикалық категоияларды зерттеу үшін шекті шаманы пайдалану. Микроэкономикалық әдіс. .
Маржинализм
К. Менгер,
У.. Джевонс
Қоғамдық нысанға тәуелсіз экономиканы зерттеу - экономикалық адамның қылығы мен субъективті себептері
Марксизм
К. Макрс, Ф.Энгельс
Реттелмелі экономика теориясы - мемлекеттің араласуы. Макроэкономикалық тәсілдеме.
Кейнсиандық
Дж. М. Кейнс
Институционализм
Т. Ведлен, У. Митчел,
Д. Гэлбрейт
Экономикалық дамудың сипаттамасы, нарық бөлігіл болатын экономикалық институттардың жүйесі болып табылады.
Сурет 1. Экономикалық теорияның даму кезеңдері
Бізді қоршаған ортаға үңіле қарайтын болсақ, ол тым күрделі және онда болып жататын әртүрлі өзгерістер бір-бірімен өзара тығыз байланысқан. Осы құбылыстарды жан-жақты зерттеу ісімен көптеген ғылымдар айналысады, солардың ішінде экономика ғылымының орны ерекше.
Қазіргі заманда экономика сөзінің түсінігі көп мағына білдіреді.
Біріншіден, экономика сөзімен игіліктер мен қызметтер көрсететін өндірістік және өндірісвтік емес салалар жиынтығы ретінде түсіндіріледі, онсыз адамзат қоғамы өмір сүре алмайды. Сондай-ақ экономика сөзімен экономикалық қатынастар жиынтығы қарастырылады. Осы қатынастар өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну жүйесінде қалыптасады. Бұл қатынастар қоғамның экономикалық базисін құрап, онда идеологиялық саяси қондырма орналасады.
Екіншіден, экономика сөзін ғылымдар тоғысындағы экономикалық қатынастарын қызметтік немесе салалық астарын қарастыру деп білеміз. Экономикалық теорияның өкілдері өндіріс деңгейінің макро мен микроэкономикасын және интерэкономикасын бөліп қарағанда да экономика ұғымын түсіндіреді. Интерэкономика дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуы мен даму заңдылығын сипаттайды. Сондай-ақ экономикалық теорияда бірнеше экономика түрлерін бөліп қарайды:
Дәстүрлі;
Нарықтық;
Еркін бәсекелік;
Әкімшілдік-әміршілдік;
Аралас және басқалары.
Төртіншіден, экономика сөзімен оқыту пәні ретінде түсіндіріледі. Қоғамдық қатынастар жүйесінде экономикаға ерекше орын беріледі, себебі ол саяси, құқықтық, рухани және басқа да қоғамдық, өмір саласының мазмұнын анықтайды. Экономикалық саясат экономиканың шоғырланған мағынасын білдіреді. Генетикалық көзқарас тұрғысынан алғанда, саясат экономикадан өрбейді деген сөз. Саяси көзқарастар, мекемелер мен қатынастар екінші реттегі байланыстар болып табылады, себебі олар экономикалық қатынастардантуындайды, олармен анықталады және соларға қызмет жасайды. Өз кезегінде саясат әрдайым қоғамдық дамуда ерекше роль атқарады. Экономикалық заңдардың дамуын адамзат қоғамы саясатты қолдану арқылы жүзеге асырады.
Экономикалық ғылым - ең ертедегі ғылымдардың бірі. Алғашқы рет экономия (ойкономия) термині біздің дәуірімізге дейін ІІІ ғасырда ертедегі грек ойшылдары Ксенофонт (б.д.д. 430-355 жж.) және Аристотель (б.д.д. 384-322 жж.) еңбектерінде пайда болды.
Ойкономия (экономия) сөзі ретінде - (үй, шаруашылық). Аристотель құл иеленушілік шаруашылықты жүргізуді ұйымдастыру туралы ұсыныстар жиынтығын түсінген. Кейінірек осы бір талаптарға сүйене отырып, феодалдық иелікті жүргізу үшін ұсыныстар жиынтығы жасалды.
Экономикалық (тауарлы - ақша) байланыстардың дамуы феодалдық тұйықтылықты жоюға және мемлекеттік пайда болуына әсер етті. Сол кездері жеке иеліктерді жүргізумен шектелмеді және мемлекеттегі (мемлекет грекше - полюс, политейя деген сөз) барлық шаруашылықты жүргізудің жалпы ұлттық ережесін анықтаудың алғашқы талпыныстары пайда болды. Мемлекеттік шаруашылықты жүргізудің жалпы ережесі саяси экономиядеген атқа ие болды. Алғаш рет саяси экономия деген ұғымды француз сарай қызметкері Антуан Мокретьен. ол я трактаты (1615 ж.) кітабында Франция елінің шаруашылығын мемлекеттік түрғыдан басқарудың субъектісі ретінде қарастырды. Бірақ мұны ғылым деп айтуға ерте болатын. Экономикалық теория ғылым ретінде XVI-XVII ғасырлар тоғысында пайда болды. Осы кезде тауарлы-ақша қатынастары кең дамыды. Оның өзі экономиканың даму заңдылықтарын қарастыру мен зерттеудің бастауы болып табылады.
Меркантилизм (итальян сөзі мерканте - саудагер, көпес деген ұғымды білдіреді) бірінші экономикалық ілім болып табылады. Осы ілімнің негізгі мазмұны мынада: меркантелистер байлықтың қайнар көзі мен қоғамның әл ауқаттылығы, материалдық игіліктер өндірісінде емес, ол тауар мен ақша айналымы саласында болады деп есептеді. Олардың ойынша, қоғамның әл ауқаттылығына сыртқы сауданы реттеу, тауарды сыртқа шығару басқа елден әкелуінен артып тұруы мен елдегі ақша капиталының (алтын, күміс) жинақталуы арқасында қол жеткізіледі. Меркантелистік саясат елге барынша көп мөлшерде алтын мен күмісті жинауды көздеді. Меркантелизмнің нағыз өкілдері Вильям Стаффорд (1554-1612 жж.) және Томас Мен (1571-1641 жж.) болып табылады.
Қоғам байлығы саудада емес, ол өндірісте пайда болатындығы туралы идеяны алғашқы рет физиократтар (физиократ гректің: физис табиғат кратос өкімет деген екі сөзінен шыққан) мектебінің еңбектерінде пайда болды. Осы мектептің басты тұлғасы Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) еді. Ол ұлттық байлықтың қайнар көзі - ауыл шаруашылығындағы еңбек деп есептеді.кейінірек осы сұрақтар Уильям Петти (1623-1687 жж.), Адам Смит (1723-1790 жж.) және Двид Рекардо (1772-1823 жж.) еңбектерінде де қарастырылды. Олар ұлттық байлықтың қайнар көзі тек ауыл шаруашылығы еңбегінің арқасы ғана емес, барлық өндіріс саласындағы еңбектерде (ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және құрылыс өндірісі) көрінетіндігін айғақ етті. Осы идеялар классикалық (үлгілі) деген атқа иеленеді, сондықтан да бұл ілімнің өкілдері классикалық экономикалық мектептің негізін қалаушылар деп аталады.
Классикалық мектеп саяси экономиканың тұжырымдамасын тереңдете отырып, Уильям Петти, Адам Смит, Давид Рекардо, Карл Маркс (1818-1883 ж.) және Фридрих Энгелс (1820-1895 жж.) теориялық тұжырымдаманы жасады, ол жинақталып - марксизм деген атқа ие болдыКарл Маркстың ашқан басты жаңалықтары:
- қоғамдық экономикалық формация;
- капитализмнің даму заңдылықтары;
- социолизмнің (коммунизмнің) жаңа жүйе ретінде пайда болуы:
- ұдайы өндіріс пен экономикалық дағдарыстар теориясы;
- тауарға сіңген еңбектің екі табиғаттылығы;
- қосымша құн туралы ілімдердің қалыптасуы.
Сонымен қатар абсолюттік рента мен жалдамалы еңбектің мәнән ашты. К.Маркстың басты еңбегі - капитал (1867 жылы І ші, 1885 жылы ІІ ші, 1894 жылы ІІІ ші томдары басылып шықты) деген атпен белгілі және осы еңбек оны әлемдегі ұлыэкономистер қатарына қосты.
1.2 Экономика курсындағы оның дамуының маңыздылығы
Экономиканы тану бойынша оқытуда пәнге, ғылымға деген қызығушылығын танытатын, экономиканың тарихи даму кезеңдерінің ерешеліктері. Экономикалық ой - пікірлердің қалыптасуы ежелгі заманнан басталады. Алғашқы қауым адамдарының өндіріс, айырбас, тіршілік игіліктерін бөлу және тұтыну қатынастары жөнінде белгілі бір түсініктері болған.
Экономика туралы алғашқы түсініктер Ксенофонт, Платон, Аристотель және басқада ойшылдардың еңбектерінде берілген экономиятерминін алғаш ұсынған Ксенафонт, мұның мағынасында үй шаруашылығы (ойкос-үй, шаруашылық, номос - заң) деген ұғымды білдіреді. Термин Аристотель еңбектерінде де негізделді, ол шаруашылықты екі түрге бөледі, экономия және хрематистика пайда болады.
Көп ғасырлар бойы экономика (ойномика) сөзі үй шаруашылығын ұйымдастырып, жүргізу ережелерін қамтыған. Сонымен қатар феодалдық бытыранқылықты жеңу, орталықтандырылған мемлекеттердің бірлесуі үй шаруашылығын жүргізу ережелері емес, жалпы ұлттың мемлекеттік шаруашылығын жүргізу ережелерінің анықталуы қажет етті. Осыған байланысты экономия ұғымы жаңа мәнге ие болып саяси экономикаға айналды, ол грек тілінде полис - мемлекет, ойкос - үй шаруашылығы номос заң дегенді білдіреді.
Саяси экономия ұғымын ғылымға алғаш енгізген А.Монкреньтен, ол ғылым ретінде XVI-XVII ғасырлар аралығында пайда болған.
Ғылымның тақырыбы қоршаған дүниедегі зерттелетін құбылыстар шеңберін қамтиды. Экономикалық теория - адамның шектеусіз қажеттіліктерін қанағатандырудағы қоғам өндірісінің сирек, шектелген ресурстарын бөлу, айырбастау жэне тұтыну туралы ғылым. Экономикалық теория зерттейтін құбылыстардың мәні экономикалық категория мен экономикалық ... жалғасы
Кіріспе
2
1
Экономикалық теорияның даму кезеңдері.
1.1
Экономикалық теорияның даму кезеңдеріне тоқталу
4
1.2
Экономика курсындағы оның дамуының маңыздылығы
9
2
Қазіргі заманғы экономика
2.1
Қазіргі заманғы экономикалық теорияның пәні, зерттеу әдістері, қызметтері және рөлі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет тізімі
11
19
20
Кіріспе
Экономика ғылымы өзінің даму барысында тарихи ұзақ жолдан өтті. Экономика термині сонау ежелгі Грецияда философ Ксенофонт енгізген. Термин гректің екі сөзінен тұрады: ойкос - үй, шаруашылық, номос - заң. Яғни шаруашылықты (үйлерді) басқарудың заңдары, шаруашылықты пайдалана білудің, ұлғайтудың тәсілдері. Экономика ғылымы қоғамның экономикалық өмірін зерттеуді алдарына мақсат етіп қойған ойшылдардың, әр түрлі мектептердің, бағыттар мен ағымдардың еңбектерінің нәтижесінде қалыптасқан және дамыған. А. Монкретьен бұл ғылымға - саяси экономия деп жаңа атау берді. Ол өзінің пәні етіп абсолютті монархтар басқарып отырған мемлекет шаруашылығын зерттеуді алған. Зерттеу пәнінің ерекшеліктеріне орай бүгінгі заманғы жалпы теориялық экономикалық ғылымнан бірнеше бағытты таратуға болады: саяси экономия (маркстік), неоклассикалық, кейнстік, монетарлық, институционалдық, жаңа саяси экономика және т.б.
Қазіргі кезеңде экономиканы зерттеуде микроэкономика және макроэкономика деп екі бөлімге бөлу қалыптасқан, бірақ олар өзара тығыз байланысты болады. Микроэкономика - бұл негізгі экономикалық бірліктердің (фирмалар, үй шаруашылықтары) жұмыс істетудің ауқымы, олардың нарықтағы мінез-құлқын зерттейтін бөлімі. Микроэкономика фирмалар мен үй шаруашылықтарының рыноктағы мінез-құлқыні әс-әрекетін, олардың шешім қабылдауының экономикалық негіздерін және өзара байланыстарын зерттейді. Фирмалар мен үй шаруашылықтары алға қойған мақсаттарды және оған қол жеткізу үшін қойылған шектеулерді ескере отырып, олардың өз көзқарастары тұрғысынан ең жақсы шешімдер қабылдауы болып табылады. Үй шаруашылықтары тауарларды сатып алар кездерінде тұтынудың аса тиімділігін көздейді, ал фирмалар өндіріс туралы шешім қабылдай отырып, таза табыстың мол болуына ұмтылады.
Көп ғасырлар бойы экономика (ойномика) сөзі үй шаруашылығын ұйымдастырып, жүргізу ережелерін қамтыған. Сонымен қатар феодалдық бытыранқылықты жеңу, орталықтандырылған мемлекеттердің бірлесуі үй шаруашылығын жүргізу ережелері емес, жалпы ұлттың мемлекеттік шаруашылығын жүргізу ережелерінің анықталуы қажет етті. Осыған байланысты экономия ұғымы жаңа мәнге ие болып саяси экономикаға айналды, ол грек тілінде полис - мемлекет, ойкос - үй шаруашылығы номос заң дегенді білдіреді.
Экономикалық ғылымның әрбір бағытының аясында әр түрлі концептуалдық тәсілдер мен зерттеу нысандары болады. Экономика ғылымы зерттейтін құбылыстар біздің әрқайсымыздың өмір тәжірибемізге қатысты. Өз тауарларына деген сұранысты алдын ала болжап отыратын кәсіпорындардың менеджерлері тұтынушылар табысының қалай тез өсетіндігін күн ілгері біліп отырулары тиіс. Ал тұтынушыларды, әсіресе, зейнеткерлерді және табысы төмен топтарды, тауарлардың бағаларының тез өсіп бара жатқандығы алаңдатады. Жұмыс іздеген адамдар экономика өрлеу кезеңіне әлі-ақ көтеріледі, фирмалар жұмысшыларды жалдай бастайды деп үміттенеді. Сонымен экономиканың жағдайы барлығ адамдарға өз ықпалын жүргізеді, олардың тікелей қатысуымен іске асырылады, үнемі динамикалық өзгерісте болады.
Экономикалық теорияны зерттеу және оқыту әдістері. Экономикалық теорияның өзіндік пәні ғана емес, сонымен қатар, түсініктері, мәліметтері, ойлау және зерттеу әдістері болады. Кез келген басқа ғылым секілді экономикалық теория да оны білгісі келген адамдар үшін түсініксіз және жасандылау болып көрінуі мүмкін. Олай еместігін дәлелдеудің ең жақсы жолы - экономикалық экономикалық зерттеу әдістерін пайдалану қажеттігі
1 Экономикалық теорияның даму кезеңдері.
1.1 Экономикалық теорияның даму кезеңдеріне тоқталу
Экономикалық ой-пікірлердің қалыптасуы ежелгі заманнан басталады. Алғашқы қауым адамдарының өндіріс, айырбас, тіршілік игіліктерін бөлу және тұтыну қатынастары жөнінде белгілі бір түсініктері болған. Олардың алғашқы қауымдық қоғамының экономикасын құрайтын құбылыстар туралы пікірлері әр түрлі уағыз бен тәртіп ережелерінде ресімделген. Бұл туралы бізге дейін жеткен Египет папирустары, ежелгі үнді Ведалары, Хаммурапи патшаның заңдарында көрсетілген. Бірақ бұл ғылым емес, тек қана оның ұрығы еді.
Экономика туралы ғылым табиғат пен қоғам туралы адам білімінің жүйесі ретінде дамыған құлдық қоғамда пайда болды.
Экономика туралы алғашқы түсініктер Ксенофонт, Платон, Аристотель және басқа да ойшылдардың еңбектерінде берілген. Экономия терминін алғаш ұсынған Ксенофонт, мұның мағынасында үй шаруашылығы (ойкос-үй, шарушылық; номос - заң) деген ұғымды білдіреді. Термин Аристотель еңбектерінде де кездеседі, ол шаруашылықты екі түрге бөледі: экономия және хрематистика (баю, пайда таба білу шеберлігі). Оның түсіндіруі бойынша экономикадан хрематистика пайда болады.
Көп ғасырлар бойы экономия (ойкономия) сөзі үй шаруашылығын ұйымдастырып, жүргізу ережелерін қамтыған. Сонымен қатар феодалдық бытыраңқылықты жеңу, орталықтандырылған мемлекетердің бірлесуі үй шаруашылығынжүргізу ережелері емес, жалпы ұлтық мемлекеттік шаруашылықты жүргізу ережелерінің анықталуы қажет етті. Осыған байланычсты экономия ұғымы жаңа мәнге ие болып, саяси экономияға айналды, ол грек тілінде полис - мемлекет; ойкос - үй шаруашылығы; номос - заң дегенді білдіреді.
Саяси экономия ұғымын ғылымға алғаш енгізген А. Монкретьен болатын. 1615 жылы оның Саяси экономия тарктаты деген еңбегі жарық көрді, мұнда мемлекеттік шаруашылықты жүргізу кеңестері мазмұндалған.
Саяси экономия ғылым ретінде XVI-XVII ғасырлар аралығында пайда болған. Бұл кезеңде қалыптаса бастаған еді.
Бұл кезеңнің алғашқы экономикалық ілімі меркантилизм болды.
Экономикалық теорияның дамуында оның пәні әр түрлі анықталды. Меркнатилистер бұл пәннің қызметі сыртқы саудамен және мемлекеттің ақша қорын молайтумен байланыста деп санады. Классикалық саяси экономия мұны байлық туралы ғылым деп қараған. Максистердің қорытындысы бойынша, саяси экономия адамзат қоғамының түрлі даму сатысындағы өндірісті, тіршілік игілігін бөлу, айырбастау мен тұтынуды басқару заңдарын зерттейді. Меркантилистер мен неоклассииктер бұл әркетті нарықтық шаруашылық жағдайындағы сирек ресурстардың пайдалануымен байланыстырған. Кейнсиандықтар бұған мемлекеттің экономикалық саясатының зерттелуі мен құрылу қажеттілігін қосқан; институционалистер бұл саясаттың әлеуметтік аспектісіне көңіл аударған.
Ғылымның тақырыбы қоршаған дүниедегі зерттелетін құбылыстар шеңберін қамтиды. Экономикалық теория - адамның шектеусіз қажеттіліктерін қанағатандырудағы қоғам өндірісінің сирек, шектелген ресурстарын бөлу, айырбастау және тұтыну туралы ғылым. Экономикалық теория зерттейтін құбылыстардың мәні экономикалық категория мен экономикалық заңдарда көрсетіледі. Экономикалық категория дегеніміз - эко.номикалық құбылыстардың маңызды жақтарын көрсететін жалпылама ұғымдар. Экономикалық заңдар - бұл экономикалық құбылыстар арасындағы тұрақты, қайталанатын байланыс. Табиғи заңдарға қарағанда экономикалық заңдар тек қана жақындаса келле әрекет етеді; түрлі тенденция мен заңдылықтардың күресі арқылы көрінеді. Қолданылу мерзімі бойынша барлық заңдар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Экономикалық ғылым шеңберінде талдаудың екі деңгейін бөледі, бұл оның екі дербес бөлімге: микроэкономика мен макроэкономикаға бөлінуін қамтамасыз етеді.
Басқа ғылымдар сияқты, экономикалық теория зерттеу процесінде түрлі әдістер мен құралдарды қолданады.
Әдіс - таным тәсілі. әдістер жалпы және жеке болады. Жалпы әдістерге - абстракция әдісі, талдау, синтез, индукция, дедукция, жорамал, эксперимент, жүйелі талдау т.б.; жеке әдістерге - экономикалық-математикалық модельдеу, экстраполяция, баланстық, функцияоналдық т.с.с. әдістер жатады. Экономистің негізгі құралы теория мен байқау болып табылады.
Экономикалық теорияда жиі қолданылатын жорамал - ceteris paribus - басқаның тұрақтылығы жағдайындағы тек қана айнымалы шаманың өзгеруін анықтайтын алғышарт. Олардың пайдаланылу себебі: жораламал әлемді түсіну болжамын оңайлатады.
Экономистер фактілерді зерделеп, болжамдар ұсынғанда жалпылама қорытында жасап, экономикалық әрекеттерге негіз болатын қағидаларды ашады. Түрлі құбылыстар мен беталыстардың дамуын анықтау экономикадағы жағымды бағдарға жатады. Ал экономиканың тиімділігі жөнінде сөз болғанда, онда мұны нормативті экономикалық ғылым деп білеміз.
Экономикалық теория әрқашан экономикалық саясатты қалыптастыру үшін пайдаланылады.
Экономикалық саясат - мемлекеттің экономикалық мәселелерді шешудегі және оның механизмдерін әрекетке келтірудегі қызметі. Экономикалық теорияның зерттелуі мен қорытындылары жүргізіліп жатқан экономикалық саясатты жүзеге асыру, стратегиялық экономикалық болжаулар жасауда түрлі бағдарлама құру үшін қажет. Экономикалық саясат міндеттерін жүзеге асыру өз кезегінде экономикалық жүйені өзгертіп жетілдіреді, ал бұл экономикалық теорияның дамуына жаңа ғылыми білімнің қалыптасуына әсер етеді.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
Теориялар Мәні
Меркантилизм
Т. Мен, А.Монкретьен
Байлық сыртқы сауда жасау нәтижесінде жинақталады. Зерттеу мақсаты - айналыс аясы.
Өндіріс аясын зерттеу. Бірақ өндіріс аясы түсінігіне ауыл шаруашылығы жатқызылған.
Физиократизм
Ф.Кенэ, А. Смит,
Д. Рикардо
Өндіріс аясының зерттелуі. Еңбек - барлық тауар құндылықтарының негізі мен өлшемі. Экономиканы реттейтін заңдардың барлығы объективті болып келеді. Қоғамның барлық топтарының табыс көздерін анықтау.
Классикалық саяси экономика
У. Петти, Ф.Энгельс
Қосымша құн теориясы. Қоғамның барлық экономикалық құбылыстары талдауының классикалық тәсілдемесі.
Марксизм
К. Макрс, Ф.Энгельс
Экономикалық категоияларды зерттеу үшін шекті шаманы пайдалану. Микроэкономикалық әдіс. .
Маржинализм
К. Менгер,
У.. Джевонс
Қоғамдық нысанға тәуелсіз экономиканы зерттеу - экономикалық адамның қылығы мен субъективті себептері
Марксизм
К. Макрс, Ф.Энгельс
Реттелмелі экономика теориясы - мемлекеттің араласуы. Макроэкономикалық тәсілдеме.
Кейнсиандық
Дж. М. Кейнс
Институционализм
Т. Ведлен, У. Митчел,
Д. Гэлбрейт
Экономикалық дамудың сипаттамасы, нарық бөлігіл болатын экономикалық институттардың жүйесі болып табылады.
Сурет 1. Экономикалық теорияның даму кезеңдері
Бізді қоршаған ортаға үңіле қарайтын болсақ, ол тым күрделі және онда болып жататын әртүрлі өзгерістер бір-бірімен өзара тығыз байланысқан. Осы құбылыстарды жан-жақты зерттеу ісімен көптеген ғылымдар айналысады, солардың ішінде экономика ғылымының орны ерекше.
Қазіргі заманда экономика сөзінің түсінігі көп мағына білдіреді.
Біріншіден, экономика сөзімен игіліктер мен қызметтер көрсететін өндірістік және өндірісвтік емес салалар жиынтығы ретінде түсіндіріледі, онсыз адамзат қоғамы өмір сүре алмайды. Сондай-ақ экономика сөзімен экономикалық қатынастар жиынтығы қарастырылады. Осы қатынастар өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну жүйесінде қалыптасады. Бұл қатынастар қоғамның экономикалық базисін құрап, онда идеологиялық саяси қондырма орналасады.
Екіншіден, экономика сөзін ғылымдар тоғысындағы экономикалық қатынастарын қызметтік немесе салалық астарын қарастыру деп білеміз. Экономикалық теорияның өкілдері өндіріс деңгейінің макро мен микроэкономикасын және интерэкономикасын бөліп қарағанда да экономика ұғымын түсіндіреді. Интерэкономика дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуы мен даму заңдылығын сипаттайды. Сондай-ақ экономикалық теорияда бірнеше экономика түрлерін бөліп қарайды:
Дәстүрлі;
Нарықтық;
Еркін бәсекелік;
Әкімшілдік-әміршілдік;
Аралас және басқалары.
Төртіншіден, экономика сөзімен оқыту пәні ретінде түсіндіріледі. Қоғамдық қатынастар жүйесінде экономикаға ерекше орын беріледі, себебі ол саяси, құқықтық, рухани және басқа да қоғамдық, өмір саласының мазмұнын анықтайды. Экономикалық саясат экономиканың шоғырланған мағынасын білдіреді. Генетикалық көзқарас тұрғысынан алғанда, саясат экономикадан өрбейді деген сөз. Саяси көзқарастар, мекемелер мен қатынастар екінші реттегі байланыстар болып табылады, себебі олар экономикалық қатынастардантуындайды, олармен анықталады және соларға қызмет жасайды. Өз кезегінде саясат әрдайым қоғамдық дамуда ерекше роль атқарады. Экономикалық заңдардың дамуын адамзат қоғамы саясатты қолдану арқылы жүзеге асырады.
Экономикалық ғылым - ең ертедегі ғылымдардың бірі. Алғашқы рет экономия (ойкономия) термині біздің дәуірімізге дейін ІІІ ғасырда ертедегі грек ойшылдары Ксенофонт (б.д.д. 430-355 жж.) және Аристотель (б.д.д. 384-322 жж.) еңбектерінде пайда болды.
Ойкономия (экономия) сөзі ретінде - (үй, шаруашылық). Аристотель құл иеленушілік шаруашылықты жүргізуді ұйымдастыру туралы ұсыныстар жиынтығын түсінген. Кейінірек осы бір талаптарға сүйене отырып, феодалдық иелікті жүргізу үшін ұсыныстар жиынтығы жасалды.
Экономикалық (тауарлы - ақша) байланыстардың дамуы феодалдық тұйықтылықты жоюға және мемлекеттік пайда болуына әсер етті. Сол кездері жеке иеліктерді жүргізумен шектелмеді және мемлекеттегі (мемлекет грекше - полюс, политейя деген сөз) барлық шаруашылықты жүргізудің жалпы ұлттық ережесін анықтаудың алғашқы талпыныстары пайда болды. Мемлекеттік шаруашылықты жүргізудің жалпы ережесі саяси экономиядеген атқа ие болды. Алғаш рет саяси экономия деген ұғымды француз сарай қызметкері Антуан Мокретьен. ол я трактаты (1615 ж.) кітабында Франция елінің шаруашылығын мемлекеттік түрғыдан басқарудың субъектісі ретінде қарастырды. Бірақ мұны ғылым деп айтуға ерте болатын. Экономикалық теория ғылым ретінде XVI-XVII ғасырлар тоғысында пайда болды. Осы кезде тауарлы-ақша қатынастары кең дамыды. Оның өзі экономиканың даму заңдылықтарын қарастыру мен зерттеудің бастауы болып табылады.
Меркантилизм (итальян сөзі мерканте - саудагер, көпес деген ұғымды білдіреді) бірінші экономикалық ілім болып табылады. Осы ілімнің негізгі мазмұны мынада: меркантелистер байлықтың қайнар көзі мен қоғамның әл ауқаттылығы, материалдық игіліктер өндірісінде емес, ол тауар мен ақша айналымы саласында болады деп есептеді. Олардың ойынша, қоғамның әл ауқаттылығына сыртқы сауданы реттеу, тауарды сыртқа шығару басқа елден әкелуінен артып тұруы мен елдегі ақша капиталының (алтын, күміс) жинақталуы арқасында қол жеткізіледі. Меркантелистік саясат елге барынша көп мөлшерде алтын мен күмісті жинауды көздеді. Меркантелизмнің нағыз өкілдері Вильям Стаффорд (1554-1612 жж.) және Томас Мен (1571-1641 жж.) болып табылады.
Қоғам байлығы саудада емес, ол өндірісте пайда болатындығы туралы идеяны алғашқы рет физиократтар (физиократ гректің: физис табиғат кратос өкімет деген екі сөзінен шыққан) мектебінің еңбектерінде пайда болды. Осы мектептің басты тұлғасы Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) еді. Ол ұлттық байлықтың қайнар көзі - ауыл шаруашылығындағы еңбек деп есептеді.кейінірек осы сұрақтар Уильям Петти (1623-1687 жж.), Адам Смит (1723-1790 жж.) және Двид Рекардо (1772-1823 жж.) еңбектерінде де қарастырылды. Олар ұлттық байлықтың қайнар көзі тек ауыл шаруашылығы еңбегінің арқасы ғана емес, барлық өндіріс саласындағы еңбектерде (ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және құрылыс өндірісі) көрінетіндігін айғақ етті. Осы идеялар классикалық (үлгілі) деген атқа иеленеді, сондықтан да бұл ілімнің өкілдері классикалық экономикалық мектептің негізін қалаушылар деп аталады.
Классикалық мектеп саяси экономиканың тұжырымдамасын тереңдете отырып, Уильям Петти, Адам Смит, Давид Рекардо, Карл Маркс (1818-1883 ж.) және Фридрих Энгелс (1820-1895 жж.) теориялық тұжырымдаманы жасады, ол жинақталып - марксизм деген атқа ие болдыКарл Маркстың ашқан басты жаңалықтары:
- қоғамдық экономикалық формация;
- капитализмнің даму заңдылықтары;
- социолизмнің (коммунизмнің) жаңа жүйе ретінде пайда болуы:
- ұдайы өндіріс пен экономикалық дағдарыстар теориясы;
- тауарға сіңген еңбектің екі табиғаттылығы;
- қосымша құн туралы ілімдердің қалыптасуы.
Сонымен қатар абсолюттік рента мен жалдамалы еңбектің мәнән ашты. К.Маркстың басты еңбегі - капитал (1867 жылы І ші, 1885 жылы ІІ ші, 1894 жылы ІІІ ші томдары басылып шықты) деген атпен белгілі және осы еңбек оны әлемдегі ұлыэкономистер қатарына қосты.
1.2 Экономика курсындағы оның дамуының маңыздылығы
Экономиканы тану бойынша оқытуда пәнге, ғылымға деген қызығушылығын танытатын, экономиканың тарихи даму кезеңдерінің ерешеліктері. Экономикалық ой - пікірлердің қалыптасуы ежелгі заманнан басталады. Алғашқы қауым адамдарының өндіріс, айырбас, тіршілік игіліктерін бөлу және тұтыну қатынастары жөнінде белгілі бір түсініктері болған.
Экономика туралы алғашқы түсініктер Ксенофонт, Платон, Аристотель және басқада ойшылдардың еңбектерінде берілген экономиятерминін алғаш ұсынған Ксенафонт, мұның мағынасында үй шаруашылығы (ойкос-үй, шаруашылық, номос - заң) деген ұғымды білдіреді. Термин Аристотель еңбектерінде де негізделді, ол шаруашылықты екі түрге бөледі, экономия және хрематистика пайда болады.
Көп ғасырлар бойы экономика (ойномика) сөзі үй шаруашылығын ұйымдастырып, жүргізу ережелерін қамтыған. Сонымен қатар феодалдық бытыранқылықты жеңу, орталықтандырылған мемлекеттердің бірлесуі үй шаруашылығын жүргізу ережелері емес, жалпы ұлттың мемлекеттік шаруашылығын жүргізу ережелерінің анықталуы қажет етті. Осыған байланысты экономия ұғымы жаңа мәнге ие болып саяси экономикаға айналды, ол грек тілінде полис - мемлекет, ойкос - үй шаруашылығы номос заң дегенді білдіреді.
Саяси экономия ұғымын ғылымға алғаш енгізген А.Монкреньтен, ол ғылым ретінде XVI-XVII ғасырлар аралығында пайда болған.
Ғылымның тақырыбы қоршаған дүниедегі зерттелетін құбылыстар шеңберін қамтиды. Экономикалық теория - адамның шектеусіз қажеттіліктерін қанағатандырудағы қоғам өндірісінің сирек, шектелген ресурстарын бөлу, айырбастау жэне тұтыну туралы ғылым. Экономикалық теория зерттейтін құбылыстардың мәні экономикалық категория мен экономикалық ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz