ХХ ғасырдың 20 - 30 жылдарында тау - кен кәсіпорындарындағы ұлттық жұмысшыларды дайындау

Кіріспе

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ХХ ғасырдың 20 - 30 жылдарында тау - кен кәсіпорындарындағы ұлттық
жұмысшыларды дайындауда мемлекет үлкен жетістіктерге жеткені күмәнсіз. Бұл
жылдары кәсіптік деңгейі жоғары жұмысшыларды даярлаудың тиімді әдістері мен
көп сатылы, жан - жақты жұмыстар жүргізілгеніне көз жеткіздік. Сондай-ақ
жұмысшы мәселесінде болашақ мамандарды даярлау мен олардың басқару
жұмыстарына араласуына үлкен мән берілді. Бұл әрекеттер барысы көп сатылы
және түрлі аспектілік түрде өтті.
Бірақ бұл жылдары тау-кен кәсіпорындарындағы ұлттық жұмысшылардың
қалыптасуын қарастыра келе әлде болса кәсіптік деңгейі жоғары ұлттық
жұмысшыларды даярлау, мамандығын көтеру жұмыстарының қажет екендігі
қорытындыланған. Міне, осы мәселені шешу кейінгі 30 - 40 жылдарда қарқынды
жүрді. Қазақстандағы ұлттық тау - кен жұмысшыларын дайындаудың бұрынғы ФЗО,
жұмысшы училищелері, техникумдар түрлерімен қоса, жаңадан индивидуальды-
бригадалық оқыту, техминимумдар сияқты оқу түрлерін меңгеріп, кәсіптік
деңгейі жоғары мамандарды даярлау кең өріс алды. Осыған орай, 1930 жылы
елдің тау - кен өнер кәсіпорындарына 500 қазақ жұмысшыларын тау - кен
саласына оқуға жіберді [Н. 171]. Осы кезге дейін қазақ жұмысшылары көбінесе
қара жұмыстарды атқарса, уақыт өте келе жағдай өзгерді. Жаппай
дайындықтардан өткізу барысында 10 мыңдаған қазақ жұмысшылары кәсіби
мамандық алды [Н.78]. 1930 жылы Қазақстанда ірі өнеркәсіптегі жұмысшалардың
саны 78 мың адам болды. Яғни 1913 жылмен салыстырғанда төрт есе көп еді.
Егер революцияға дейінгі кезде өнеркәсіп саласының жеңіл түріндегі
жұмысшылардың саны басым болса, бірінші бесжылдықтың қортындысында
жұмысшылардың көбі ауыр өнеркәсіпте істеді. Өнеркәсіптік жұмысшылардың
басым бөлігі Шығыс Қазақстанда болды. Ол жоғарыдағы 5 - кестедегі
мәліменттері арқылы көрінеді. Ал осы бірінші бес жылдықтың соңында
Қазақстан бойынша тау - кен саласындағы жұмысшылардың саны өскенін айрықша
атап өтуге болады.
7 - кесте
Қазақстанның тау – кен жұмысшылардың саны (1913 - 1932 жж).

Өнеркәсіптік салалар 1913 1920 1928 1932
Тас көмір өндіру 5290 481 217 6652
Түсті кен өндірісі 6720 253 2935 12340
Металлөндіру - 270 3875 9429
Горнохимическая - 51 - 948

[Н 181]
Бұл кестеден негізінен металл өндіру саласындағы жұмысшылардың
санының көптігін байқауға болады. Себебі, бұл саланы дамыту алғашқы
бесжылдықта маңызды орын алады.
Бірінші бесжылдықта өнеркәсіптік өндірістің ұлттық тау - кен
жұмысшылар санының өсуімен қатар жұмысшылардың материалдық жағыдайы
жақсарды. Егер 1930 жылы өнеркәсіптегі бір жұмысшының орташа есеппен айлық
жалақысы 69 рубль болса 1931 жылы -79 рубльге жетті. Ал 1932 жылы - 85,9
рубль болды. Бұл бірінші бесжылдықтағы көрсеткіш [H 182].
Елдің шығыс ауданындағы Кенді Алтай өңіріндегі ұлттық тау – кен
жұмысшыларынның қалыптасуына ары қарай дамуына екінші бесжылдық кезеңінің
(1932 - 1937) орны ерекше. Бұл кезде партияның ХVІІ - съезі Қазақстандағы
шығыс аудандардағы тау - кен өнеркәсібін дамытуды қолға алды. Алда осы
аймақтардағы мыс, қорғасын, мырыш және тағы басқа түсті металлдарды
өндіруді одан ары көбейтуге көп көңіл бөлінді. Екінші бесжылдықтан
Қазақстанның шаруашылығына барлығы шамамен 5 млрд рубль қаржы бөліну
жоспарланды. Осындай капиталдық салулар болашақта тау - кен жұмысшылардың
санының өсуін талап етті. Бірінші бесжылдықтан қарағанда екінші
бесжылдықтың айырмашылығы осы кезде кәсіптік деңгейі жоғары жұмысшыларды
дайындауға көп көңіл бөлінді. Тек Шығыс Қазақстанда ғана емес Қазақстанның
барлық аудандарында жұмысшы кадрларына сұраныс жоғары еді, сондықтан
жұмысшы кадрларын дайындаудың мәні зор болды. Қазақстанның тау - кен
кәсіпорындарына Москвадан, Лениградтан және басқада өнеркәсібі дамыған
орталықтардан кәсіптік денгейі жоғары жұмысышылар әкелінді. Кәсіпорындардың
басқармалары Москвалық ұйымдарға 1930 жылғы келісімнің яғни, келген
мамандардың белгіленген уақытының мерзімін ұзартуды сұрады. Бұл аймақтың
тау - кен өнеркәсіптік жұмысшыларын дайындауға деген жасалған шаралардың
бірі болды. Бұдан кейінгі кездерде де Москвалық өнеркәсіптік кәсіпорындарға
көмекгі жалғасты. Сонымен қатар Шығыс Қазақстанның ірі өнеркәсіптік ірі
кәсіпорындарынан қазақ жұмысышыларын Москваның жұмысшы факультеттеріне
оқуға жіберілді. Осы кездері Қазақстанның өнеркәсіптік жұмысшыларның
денсаулығына да көңіл бөлінгені көрінеді. Өйткені жұмысшылардың
денсаулығына кері әсер ететін факторлар бұл кезде толып жатқан еді. Мысалы,
көптеген жұмысшылар әлі де қолайсыз барақ үйлерде бүкіл отбасыларымен
тұрды. Ол жердің тазалық жағдайы талапқа сай келмеді. Сондықтан,
өнеркәсіптік жұмысшылар үшін денсаулық сақтау орталықтарын ұйымдастыру
қажет болды. Яғни жақсы қамтылған ауруханалар, емдеу орталықтарын құру
жұмыстары күнен - күнге көкейтесті мәселелерге айналды. 1932 жылы Ленинград
қаласына жүздеген қазақ қыздары мен ұлдары оқуға барып, елдеріне маман
болып оралды. Олардың көбі келегн соң, өздерінің кәсіпорындарының
жұмысшыларын оқытты. Осы арқылыда кәсіптік деңгейі жоғары жұмысшылардың
саны арта түсті. Сондай - ақ екінші бесжылдықтың алғашқы жылдарында
Қазақстанда жаңа ФЗО (фабрика-зауыттық оқыту) мектептері, тау өнеркәсіптік
техникумдар ашылды. Қарағандыда тау өнеркәсіптік оқу орны ашылып, онда 320
адам оқыды. Қазақстан бойынша барлық тау өнеркәсіптік оқу комбинаттарында
3856 адам оқып, оның 2818 қазақ болды [Н. 192]. 1933 жылы Қазақстанда
барлығы шамамен 40 кәсіптік - техникалық мектептер ашылды. Сонымен қатар
ФЗО мектептерінің саны 94 - ке өсті. Онда 17270 адам оқып оның үштен бір
бөлігін қазақ жастары құрады. Бұл мектептердің көбі тау - кен жұмысшыларын
дайындады. Ал Шығыс Қазақстан аймағына келетін болсақ, 1933 – 1935
жылдардың аралығында Риддер ФЗО мектебі 288 жұмысшыны оқытты. Оның 92 - сі
қазақ еді. Олар кен байытушы, металлург, электрик, темір ұстасы, металл
ісінің токары мамандықтарын меңгерді. Осы шаралардың нәтижесінде 1935 жылы
Риддер комбинатының 1235 жұмысшыларының төрттен үш бөлігі қазақ тау - кен
жұмысшылары болып қалыптасты [Қ. 318].
1935 жылы Қазақстанда ФЗО мектептері 4,5 мың жұмысшылар мен кіші
техникалық мамандарды дайындап шығарса, 1936 жылы шамамен 5 мыңға жетті.
Бұл мектептердің 75 пайызын жергілікті халықтың жастарына жоспарланып
құрылды. Соның ішінде 60 - 70 пайызы қазақтың жастарына арналды. 1932 –
1933 жылдарда ауыр өнеркәсіптік кәсіпорындардағы қысқа мерзімді курстарды
оқушылардың 70 пайызы қазақтар болды [Қ. 317].
ФЗО мектептерін бітірген мамандар сол кәсіпорында аз дегенде үш жыл
жұмыс істеу керек болды. Өйткені бұл мектептер өнеркәсіптік кәсіпорындардың
құрамдас бөлігі болып табылды.
Қазақстандағы ұлттық тау – кен жұмысшыларын жалпы өнеркәсіптік
жұмысшыларын оқыту оңай болмады. Өйткені қазақ тілінде жазылған кітаптар,
мамандар тапшы еді. Өнеркәсіптің кәсіптік деңгейлі мамандарға сұранысы
сонша, тіпті ФЗО басқармасы оқыған адамдарды әрдайым білікті мамандар мен
қамтаматсыз ете алмады [Қ. 318]. Бұл мәселе сондай-ақ ФЗО мектептеріндегі
білім алушылардың санының күннен - күнге өсуі себебімен де тығыз
байланысты.
Бірақ жоғарыда көрсетілгендей кәсіптік деңгейі жоғары ұлттық
жұмысшыларды дайындау қарқыны өскенімен, оларға қажеттілік әліде үлкен еді.
Себебі екінші бесжылдықтың басындағы қазақстандағы барлық жұмысшылардың
оннан жеті бөлігінде ешқандай кәсіптік білімі болмады. Көбінесе Қазақстанда
осы жылы қазақ жұмысшыларының 15,3 пайызында ғана кәсіптік деңгейі бар еді
[Қ 318].
Сонымен қатар өнеркәсіптік орындардың өсуі де әсер ететіні сөзсіз.
Бірақ, өнеркәсіп бұл жағдайда тоқтап тұра алмайтыны белгілі. Сондықтан олар
бұл мәселені шешуде бірқатар шараларға барды. Көптеген өнеркәсіп орындары
цехтарының, шахталарының, кеніштентерінің негізінде өздеріне жұмыс
кадрларын дайындауды бастады. 1932 жылдың 30- маусымдағы КСРО Одағының
шешімі бойынша жұмысқа тек техникум курсынан өткен жұмысшылар алынды.
Осыған байланысты Қазақстанның барлық өнеркәсіп орындарында техминимум
курсын беру жұмыстары жүргізілді. Түсті металгурия саласында 1935 жылы алты
мың адамға техминимумды бітірсе, 2800 адам курстарда оқуларын жалғастырды.
1936 жылы ауыр өнеркәсіпорын курстарында 13500 адам оқыды [Н 193].
Тау-кен жұмысшыларының ішінде қазақ жұмысшыларынның саны тез өсті.
Яғни өнеркәсіп істерін жоғары игерген кәсіптік денгейі жоғары жұмысшылардың
қатары көбейді.
8 - Кесте
1934 жылы 1- қазандағы ірі өнеркәсіптік тау-кен жұымысшыларының
ұлттық құрамы.
Салар Жұмысшылар оқып жатқанымен қоса
барлық ұлт қазақ
Нақты саны пайыз
Барлық өнеркәсіп 557630 25965 46,5
Тас көмір 7030 4497 63,9
Руда өндіру 12718 5578 43,8
Метал өңдеу 1472 4155 39,5

[Н 195]
Міне, 8 - кестеден ірі кәсіптегі, әсіресе, тау – кен саласында барлық
жұмысшылардың өсуімен қатар қазақ жұмысшыларның өскенін көре аламыз. Сондай
- ақ бұл қазақ жұмысшыларын оқып жатқан немесе кәсіптік мамандығы бар
ұлттық тау - кен жұмысшылары деп айтуға болады. Жалпы бұл кезде яғни, 1934
жылы ірі өнеркәсіптегі ұлттық жұмысшылардың саны 1928 жылмен салыстырғанда
екі есеге өсті.
Қазақстан бойынша Қарағандының көмір өндіру және Ембі мұнай өндіру
кәсіпорындарында қазақ жұмысшыларның саны көбейді. Өйткені бұл жерде
жергілікті халықтың ішінде қазақстардың үлес салмағы басым. Ал Шығыс
Қазақстандағы тау - кен өнеркәсіпорындарында әліде болса орыс ұлтының
басымдылығы көрінеді. 1936 жылы 1- қаңдартағы мәліметі бойынша,
қазақстандағы барлық қазақ жұмысшылар мен қызметкерлер 41 пайзын құраса,
өнеркәсіп саласындағы қазақ жұмысшылары 43 пайызды құрады. Ал осы
жұмысшылардың мамандық бойынша пайыздық үлес салмағын төмендегі көрсеткішті
береді.
9- кесте
Мамандық бойынша қазақ жұмысшыларынң үлесі
Мамандықтар Қазақ жұмысшылары. Пайыздық есебімен
Забойшы 61,2
Тасып шығарушы 76,0
Вагоншы 57,2
Қазан жасаушы 75,5
Бұрғылауышы 80,5
Темір ұстасы 12,9
Машинашы 9,4
Электромонтер 9,2
Металл ісінің токары 9,8
Шебер 11,2
Балташы 9,6

Екінші бесжылдықтың келесі жылдарында қазақ жұмысшыларының кәсіптік
денгейі жақсара түсті. Олардың кейбіреулері ерен еңбегінің арқасында
есімдері кең таралып әйгілі адам болып жатты. Сондай жұмысшылардың бірі
риддерлік Біләл Ихласов болды. Ол 1928 жылға дейін батырақ болып,
Повладарда алғашында жүк тиеуші болып жұмыс істеді. 1932 жылы басында ол
бұрғылаушы мандығы кәсіптік деңгейі жоғарғы мамандардан үйренеді. Бір
жылдан кейін ұстазының тәжірибесін меңгеріп өз бетінше жұмыс істей бастады.
Кейін екі жыл ішінде тау - кен існің тәжірибесін үйреніп, өз бетінше басқа
да қиын кәсіптерді үйренді. Оның аты Риддердің, басқа да кәсіпорындардың
тау - кен жұмысшыларына үлгі болды. Сонынмен қатар оның ізін
жалғастырғандар да көбейді.
Бүкіл Кеңес халқының және жұмысшы табының еңбегінің арқасында екінші
бесжылдықтағы ұлттық тау - кен жұмысшыларының қалыптасуы өзінше сәтті
аяқталды. Оны жоғарыда келтірген фактірлер көрсетеді. Осы кезде түсі және
көмір өнеркәсібі интенсивті дамып, түсті металургия жұмысшы отрядтары
құрылып, ондағы жұмысшылардың саны 20 мыңға жетті [Н 205].
Қазақстанда 1937-1939 жылдары аралығында өнеркәсіпте 181 мың жұмысшы
болса, 1939 жылы олардың саны бір жылдық орта есеппен 192 мыңға жетті. Ал
кейінгі 1940 жылы – 161,9 мың, 1941 жылы – 166,5 мың болды[Н 204]. Ал 1940
жылы Қазақстанның ірі индустрация жұмысшы кадрларының саны 161935 болса,
1941 жылы 166505 болды. Ал соның ішінде 1940 жылы 18721 жұмысшы Шығыс
қазақстанда болып, ол 1941 жылы 19664 өсті [Н 206].
2.1
Кенді Алтайдың ұлттық тау - кен кәсіпорындарындағы жұмысшылардың
қалыптасуы, оның құрамындағы білікті мамандардың көбейіп жатқан кезінде,
ондағы жұмысшылардың тарихында басқа да өзгерістер орын алды. Яғни, осы
екінші және үшінші бесжылдықтар кезінде ұлттық жұмысшы табының құрамындағы
жас - жыныстық өзгерістер байқалды. Бұл кезде әйелдер жұмысшының санының
арта бастағанын көруге болады. Өйткені, 1928 жылы 30- қазанда КСРО-ның ОК
барлық шаруашылық ұйымдарға және органдарына, еңбек халықтық комитеттеріне
әйелдері, әсіресе жергілікті ұлттық әйелдерді өнеркәсіпке тарату туралы
тапсырма берді. Бұл үшін ең бірінші әйелдерді кәсіптік - техникалық оқуға
тарту шаралары ұсынылады.
Міне, бұл іс - шаралар 1935 жылдары өзінің нәтижелерін бере бастады.
Мысалы, 1927 жылы өнеркәсіптегі әйелдердің саны 1220 болса, 1935 жылы 17915-
ке жетті [Н 210]. Ауыр өнеркәсіпте әйелдердің саныны өсіп, кәсіптік сипат
ала бастады. Соның ішінде әсіресе тау - кен саласындағы жұмысшы әйелдеріне
көңіл аударсақ, төмендегідей көрсеткішті көрсетеді.
10- кесте
Тау – кен кәсіпорындарындағы әйелдер үлес салмағы.
Өнеркәсіп салалары 1929 1932 1934 1937
Барылық өнеркәсіп 9,6 14,2 18,3 22,3
Таскөмір өндірісі бойынша 1,4 2,9 13,1 19,0
Металл өндірісі бойынша 0,7 3,1 9,0 14,1
Руда өндірісі бойынша 2,5 7,5 13,6 13,5

Міне, бұл кестеде 1929 жылмен салыстырғанда 1937 жылы тау – кен
салысындағы жұмысшы әйелдердің санының өскенін байқалады. Сонымен қатар бұл
жылдары қазақ жұмысшы әйелдерінің де саны артты. 1936 жылы жалпы халық
шаруашылығында 43,6 мың қазақ әйелдері жұмыс істеп, ол барлық жұмысшы
әйелдердің 28,2 пайызын құрады. Өнеркәсіпте әйелдер еңбегіннің өсуі қазақ
әйелдерінің мамандық жағынан дайындауда үлкен рөл атқарды. Бірақ, олардың
басым бөлігі білім мен мамандықты еңбек үрдісінде алды. Көбі
техминимумдардан, таңдаған мамандықтары бойынша курстарда оқыды.
Сонымен қатар, осы кезде жұмысшылардың құрамындағы жас ерекшелігінің
үлес салмағы да өзгерді. Негізінен жұмысшылардың басым бөлігі басым бөлігі
23 жастан асқан адамдар еді. Ал екінші бесжылдықта жас жұмысшылардың
санының артқандығы көрінеді. 18 бен 23 жас аралығындағы қыз бен жігіттер
көбейді. 1932 жылы ерлер арасында олар 18 пайызды құраса, 1934 жылы 25
пайызды құрады. Ал әйелдер арасында жас жұмымысшы қыздар 1932 жылы 39 пайыз
болса, 1934 жылы 38 пайыз болды. Яғни, комсомол жасындағы жұмысшылар
көбейді. 1932 жылғы, 1934 жылғы 1- қаңтардағы мәліметтер өнеркәсіп
жұмысшыларының жасы мен жынысындағы осы өзгерістерді дәлелдеп берді. Бұл
қорытынды мәліметтерден қажетті тау – кен кәсіпорындарындағы жұмысшылардың
жас және жыныстық өзгерістеріне мән беретін болсақ, бұл жерлерде де
олардың саны, соның ішінде әйел жұмысшыларының санының өскені байқалады.
Сондай - ақ олардың ішінде жастардың көбейгенін атап өту қажет. Бұл
сөдердің дәлелі 11- кестедегі мәліменттер болып табылады.

11-кесте
1932 - 1934 жж. өнеркәсіп жұмысшыларының жасы мен жынысы (%)
Салалар Жасы бойынша Барлық жұмысшы Ерлер әйелдер
1932 1934 1932 1934 1932 1934
Барлық 16-дан 18-ге 2,57 3,59 2,387 2,76 3,76 7,28
өнеркәсіп дейін 20,75 27,22 17,76 24,82 38,76 37,93
18-ден 23-ке 76,68 69,19 79,86 72,42 57,49 54,79
дейін
23-ден артық
Металл өңдеу,16-дан 18-ге 2,53 1,64 2,36 1,71 7,86 0,93
өндіру дейін 18,02 25,76 17,58 24,56 32,14 37,96
18-ден 23-ке 79,45 72,60 80,06 73,73 60,00 61,11
дейін
23-ден артық
Руда өндіру 16-дан 18-ге 0,93 4,30 0,83 4,38 2,17 3,77
дейін 19,37 28,65 16,14 27,22 58,94 37,74
18-ден 23-ке 79,70 67,05 83,03 68,40 38,89 58,49
дейін
23-ден артық

[Н. 214]
1939 жылы Қазақ ССР-ң барлық қоғамдық топтарындағы жұмыс істеген 1000
адамның 99- зы орта және жоғары білімі болды. Ал сол 99 адамның 63 адамы
жұмысшылары еді. 1939 жылы техникумдарда және арнайы оқу орындарында 26 мың
адам оқыды. Ол бірінші бесжылдықтың басына қарағанда 7,3 есе артық [Н.
217].
Тау-кен кәсіпорындарындағы ұлттық жұмысшылардың құрамындағы жас-
жыныстық өзгерістер әсіресе, Ұлы Отан соғысы кезінде болды. Бұл жылдары
әскер қатарына барлық ер-азаматтардың шақырылуы себебінен, өнеркәсіптегі
жұмысшылардың кәсіпорындардан майданға кетуге мәжбүр болды. Сондықтан,
облыстағы тау-кен кәсіпорындарында жұмысшы күшінің жетіспеушілігі туындады.
Мысалы, соғыстың алғашқы жылының өзінде Лениногор кенішінен 4537 жұмысшы
әскер қатарына алынды [П. 88]. Сондықтан, кәсіпорындардағы жұмыс күшін
әйелдер мен жас қыз-жігіттер есебінен толықтыру қажеттілігі туындады.
Мұндай жағдайлар Кеңес Одағының барлық аймағында көрініс тапты.
Соғыс жылдарында Шығыс Қазақстанның тау - кен кәсіпорындарындағы
жұмысшы әйелдері басқа да аймақтардағыдай өздерінің Отан алдындағы
борыштарын жақсы түсінді. 1941 жылдың басында облыстың өнеркәсіптік
кәсіпорындарында әйелдер барлық жұмысшылардың шамамен 45 пайызын құраса,
осы жылдың соңына таман 54,3 пайыз болды. Соғыс жылдарының өзінде ғана
Лениногор кенішіне 3700 әйелдер келсе, 1943 жылыдың екінші жартысында
Лениногор қорғасын зауытындағы жұмысшылардың 67 пайызын әйелдер, 55 паызын
жастар құрады. 1942 жылы облыстың өнеркәсіп орындарында 19 мың жұмысшы
әйелдер болды [П. 90]. Соғысқа дейінгі жылдарды Лениногор қорғасын
зауытындағы металл құю жұмысында тек ер адамдар жұмыс істесе, соғыс
жылдарында бұл жұмысқа әйелдер келді. Олар бұл істі меңгеріп, осы жұмыстың
нағыз мамандарына айналды. 1944 жылы 1100 әйел жұмысшылардың жиналысы өтіп,
олар өндірісте нақты тапсырмалар алды. Осыған байланысты Лениногор әйелдері
өндіріс жоспарын 130 пайызға орындауға міндеткерлік алды.
Ұлы Отан соғыс жылдарында жоғары кәсіптік жұмысшы дайындау шаралары
тоқталмағаны айтылды. Бұл кездері жұмысшы кадрларын дайындаудың негізгі
әдісі – индивидуальды оқыту болып табылды. Индивидуальды оқытудан осы
кездері көптеген жұмысшылардың жаңа қатарлары дайндалып шығарылды. Олардың
үлес салмағы жылдан-жылға арта түсті. Мысалы, 1941 жылы облыстың
өнеркәсіптік кәсіпорындарында төрт мың әйелдер оқытылса, 1942 жылы алты мың
болды. Ал 1943 жылы облыста осындай индивидуальды оқыту түрлерінен барлығы
10,5 мың жұмысшы дайындалса, соның 605 мыңы әйелдер болды. Сондай-ақ, 1944
индивидуальды – бригадалық әдіс арқылы 9,1 мың адам дайындықтан өтсе, 1945
жылы 11 мың әйеолер, қыздар және ер-азаматтар дайындалды [П. 96]. Сонымен
қатар, әйелдер мен жас қыздарды, жігіттерді тау-кен кәсіпорындарындағы
жұмысқа дайындауда ФЗО мектептері, қолөнер училищелері де үлкен рөл
атқарды. Қазақстанда осындай дайындық түрлерінен бес жыл ішінде 96 мыңнан
аса жас квалификациялы жұмысшылар 165 мамандық бойынша дайындалып
шығарылды. Семей басқармасы 1940 жылы ФЗО және жұмысшы училищелерін
біріктіріп, 1060 жұмысшыларды оқытты. 1943 жылы Семейде осындай 12 мектеп
және училищелер болды. Ондағы дайындалған жұмысшылардың саны 3925 адамға
жетті. Яғни, төрт есеге көбейді. Онда әсіресе, жас қыздар мен ұлдардың саны
басым болып, олар өзгертілген және жеделдетілген түрде әртүрлі мамандық
иелері болып шықты. Дайындалған жұмысшыларды көбінесе түсті, сирек металлды
жергілікті тау-кен кәсіпорындарына жұмысқа жіберді.
Осылай соғыс кезіндегі жұмыс күшінің жетіспеушілігнін әйелдер мен жас
мамандарды дайындау арқылы толтырды. Мұндай жұмысшылар теориялық білімдерін
жұмыс орындарына келген соң, практикалық біліммен байланыстырды. Жаңа
жұмысшыларды дайындауда ФЗО мектептерінің және жұмысшы училищелерінің
қосқан үлесі көп болды. Сондықтан олардың жұмысын ОК КП(б)-ның
Қазақстандық, облыстық, қалалық және аудандық партия комитеттерінің
қарауында болды. Партия комитеттері жұмысшы мектептері мен училищелеріне
көмек көрсетіп отырды. Мысалы, оқу барысында тұрғын – үй мәселесін шешті.
Соғыс жылдарында осындай ФЗО және жұмысшы училищелерінен облыстық түсті
метеллургия саласына 6 мың қыз, жігіттер дайындалып жіберілді. Жалпы 1940-
1945 жылдар аралығында облыстың ФЗО мектептерінен және жұмысшы
училищелерінен 10 мыңдай жас квалификациялы жұмысшылар дайындалып
шығарылды. Бұл жағдайлар сол кездегі облыстың тау-кен кәсіпорындарындағы
жұмысшы табының құрамындағы, жасындағы бұрынғы қалпын айтарлықтай өзгертті.
Жұмысшылар құрамында әйелдер мен жастардың көбеюіне әсер еткен факторлар
екінші бесжылдықтағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.