60-жылдардың екінші жартысында қазақстан дамуында болған өзгерістер

Кіріспе

Саяси өмірдің ерекшеліктері. Қоғам дамуындағы екі бетбағыт күресі. Кеңестер. Кәсіподақтар. Комсомол. Отандастардық қайта оралуы. Әлеуметтік-экономикалық дамуды жеделдету жолдарын іздестіру 60-жылдардағы экономикалық реформалар, олардың тиянақсыздығы. Н. С. Хрущевтің қызметінен босатылуы. Волюнтаризм мен субъективизмді айыптау. Өнеркәсіптің дамуы. ҒТР жағдайында өндірісті интенсивтендіру қажеттілігі. Қалалардың өсуі. Ауыл шаруашылыгы. Мәдениеттің дамуы.
САЯСИ ӨМІРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1962—1969 жылдардағы реформашылдық дүрбелең елдің ішінара алмастырулар және жетілдірулер жолымен қол жеткізуге болатын өзгерістер шегіне тірелгенін көрсетті. Жүргізілген шараларда экономикалық байланыстар мен қатынастарды түбегейлі өзгерту жолдары көзделмеді. Туындаған проблемалар негізінен ұйымдык қайта құру дүрмегін діттеген субъективтік түрде жол-жөнекей шешіліп отырды. Шалағай ойластырылған әрі бірін-бірі жиі алмастырған қайта құру толқыны тұрақсыздық, тұрмыс деңгейінін және әлеуметтік кепілдіктердің әлсіреу каупін төндірді. Коммунистік болашақ идеясы да жағдайды жеңілдете алған жоқ.
Қоғамды саяси және экономикалық тұрғыдан ұйымдастыруды жетілдіру жөніндегі күш-жігер мен ізденістерге баға бергенде, 50-жылдардың ортасынан 60-жылдардың ортасына дейінгі аралықта, түптеп келгенде, басты екі бет-бағыт арасындағы текетірестік орын алғандығын ескеру қажет. Бұлардың алғашқысы қоғамдық жүйені, оның бүкіл салалары мен. құрылымдарын түбегейлі өзгертудің объективтік қажеттілігін бейнеледі. Оған ең алдымен қоғамның сталинизмнің ауыр зардабынан рухани бостандық ала бастауы себеп болды.
Кеңес мемлекетің ең алдымен Кеңестерді дамыту мен нығайту өзекті мәселеге айналды. Кеңестер рөлінін арта түсуі партияның XXII съезі қабылдаған КОКП-ның үшінші Бағдарламасында атап көрсетілді. КОКП Бағдарламасында сондай-ақ коғамның коммунистік құрылым кезеңіңдегі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

60-ЖЫЛДАРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДА ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНДА БОЛҒАН ӨЗГЕРІСТЕР
Саяси өмірдің ерекшеліктері. Қоғам дамуындағы екі бетбағыт күресі.
Кеңестер. Кәсіподақтар. Комсомол. Отандастардық қайта оралуы. Әлеуметтік-
экономикалық дамуды жеделдету жолдарын іздестіру 60-жылдардағы экономикалық
реформалар, олардың тиянақсыздығы. Н. С. Хрущевтің қызметінен босатылуы.
Волюнтаризм мен субъективизмді айыптау. Өнеркәсіптің дамуы. ҒТР жағдайында
өндірісті интенсивтендіру қажеттілігі. Қалалардың өсуі. Ауыл шаруашылыгы.
Мәдениеттің дамуы.
САЯСИ ӨМІРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1962—1969 жылдардағы реформашылдық дүрбелең елдің ішінара алмастырулар
және жетілдірулер жолымен қол жеткізуге болатын өзгерістер шегіне
тірелгенін көрсетті. Жүргізілген шараларда экономикалық байланыстар мен
қатынастарды түбегейлі өзгерту жолдары көзделмеді. Туындаған проблемалар
негізінен ұйымдык қайта құру дүрмегін діттеген субъективтік түрде жол-
жөнекей шешіліп отырды. Шалағай ойластырылған әрі бірін-бірі жиі
алмастырған қайта құру толқыны тұрақсыздық, тұрмыс деңгейінін және
әлеуметтік кепілдіктердің әлсіреу каупін төндірді. Коммунистік болашақ
идеясы да жағдайды жеңілдете алған жоқ.
Қоғамды саяси және экономикалық тұрғыдан ұйымдастыруды жетілдіру
жөніндегі күш-жігер мен ізденістерге баға бергенде, 50-жылдардың ортасынан
60-жылдардың ортасына дейінгі аралықта, түптеп келгенде, басты екі бет-
бағыт арасындағы текетірестік орын алғандығын ескеру қажет. Бұлардың
алғашқысы қоғамдық жүйені, оның бүкіл салалары мен. құрылымдарын түбегейлі
өзгертудің объективтік қажеттілігін бейнеледі. Оған ең алдымен қоғамның
сталинизмнің ауыр зардабынан рухани бостандық ала бастауы себеп болды.
Кеңес мемлекетің ең алдымен Кеңестерді дамыту мен нығайту өзекті мәселеге
айналды. Кеңестер рөлінін арта түсуі партияның XXII съезі қабылдаған КОКП-
ның үшінші Бағдарламасында атап көрсетілді. КОКП Бағдарламасында сондай-ақ
коғамның коммунистік құрылым кезеңіңдегі саяси ұйымына сипаттама берілді.
Онда әлемдегі түңғыш социалистік мемлекет марксизм-ленинизм ілімімен толық
сәйкестікте дами келіп, өзінің пролетариат диктатурасы мемлекеті ретіндегі
тарихи миссиясын ақтағандығы айтылды. Ішкі даму тұрғысынан қарағанда да,
антагонистік таптардың жойылуына, социализмнің толық және түпкілікті
жеңіске жетуіне, халықтың барлық таптарының жұмысшы табының идеялық-саяси
айқындамаларына кешуіне байланысты мұндай диктатура қажет болмай қалды. Бүл
объективтік процестер Кеңес мемлекетінің жалпыхалықтық мемлекетке
ұласқандығын және өз дамуының жаңа сатысына аяқ басқандығын көрсетті.
Қоғамдағы осындай жаңа қоғамдық-саяси ахуал қалыптасқандығын, мәселен,
шопандар, колхозшылар, өнеркәсіп кәсіпорындарының жұмысшылары, техникалық
интеллигенция, ғылым мен өнер адамдары, партия және шаруашылық
басшылары құрамына енетін КСРО Жоғарғы Кеңесі айғақтайтындай болып көрінді.
Еңбекшілер бұрынғысынша жергілікті, облыстық, Қазақ КСР және КСРО Жоғарғы
Кеңестеріне өз өкілдерін сайлады. Республика Жоғарғы Кеңесінің тұрақты
комиссияларьша мүше депутаттар заңды талқылап, қабылдады, ал ауылдар мен
елді мекендер, аудандар мен калалар мәселелерді Жоғарғы Кеңес
пен оның төралқасының қарауына әзірлеуге қатысты. Мысалы, 1961
жылдың соңында білім беру және мәдениет, денсаулық сақтау және әлеуметтік
қамсыздандыру жөніндегі тұрақты комиссиялар депутаттардың қатысуымен
республикадағы мектеп, балалар және емдеу-профилактикалық мекемелері
қүрылысы жөнінде мәселе әзірлеп, Жоғарғы Кеңес сессиясына
енгізді. Республика Жоғарғы Кеңесінің тұрақты комиссиялары сондай-ақ
жергілікті жерлерде өздерінің көшпелі мәжілістерін өткізіп, Кеңестің
заңдары мен қаулыларының орындалу барысына бақылау жүргізіп отырды.
1963 жылы республика Жоғарғы Кеңесіне сайланған 473 депутаттың 158-і
әйелдер болды. Қазақ КСР-інің әртүрлі дәрежедегі еңбекшілер депутаттары
Кеңестеріне 988(56 депутат сайланды. Олардың көпшілігі, яғни 45,4 проценті
КОКП мүшелері мен мүшелікке кандидаттары еді. Жергілікті Кеңестер жанында
тұрақты комиссиялар, көше және махалла комитеттері, үй басқармасы жанындағы
жәрдемдесу комиссиялары, жолдастық соттар, т. б. тәрізді кептеген ұйымдар
қоғамдық негізде жұмыс істеді. Еңбекшілер депутаттары қалалық және аудандық
Кеңестері жанынан штаттан тыс бөлімдер құрылып, оларға азаматтар жұмысқа
тартылды.
Солай бола тұрғанымен, кеңес органдарының қызметі партиялық нормалар
негізінде жүргізілді. Кеңестер жұмысы екінші дәрежелі сипатта қала берді
және олардын талқынауына көбінесе алдын ала шешіліп қойған мәселелер
ұсынылды. Бұл аздық етсе, Кеңестер құрамын жасақтаумен, кеңес аппаратына
кадрлар іріктеу және орналастырумен де партия органдарының өзі шұғылданды.
Шынтуайттап келгенде, мемлекеттік органдар мен лауазымды қызметкерлердің
жұмысын Кеңестер мен депутаттар емес, керісінше аппарат қызметкерлері
бақылап, тіпті Кеңес депутаттарына өмірін жүргізетін жағдай қалыптасты.
Кәсіподақ және комсомол ұйымдарындағы жағдай да осыншалық қайшылықты
болды. Қарастырылып отырған кезеңде кәсіподақ коминистері өз қатарына
миллиондаған адамдарды біріктірді. 1966 жылғы қаңтардың 1-інде
кәсіподақтардың 4 миллион мүшесі болды. Кәсіподақ ұйымдары халық
шаруашылығы мәселелерін шешуге, социалистік жарысы ұйымдастыруға,
жаңашылдар қозғалысына атсалысып отырды. Барлық шипажайлар мен демалыс
үйлерін басқару 1960 жылдан бастап кәсіподақтардың құзырына берілді.
Олардың қолында еңбек қорғаудың, әлеуметтік сақтандырудың көптеген
мәселелері болды. 1961 жылдың соңында кәсіподақтардың қарамағына колхоз-
совхоздардағы мемлекеттік клубтар, кітапханалар мен киноқондырғылар сияқты
халыққа мәдени қызмет көрсету учаскелері де көшірілді. Еңбеккерлердің
әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын жақсарту мәселелері кәсіподақтардың басты
міндеттерінің бірі деп танылады, Өвдірістік жоспарларды орындау,
еңбекшілерге тұрмыстық және мәдени қызмет көрсетуді жақсарту мақсатында
кәсіподақтар кәсіпорын әкімшіліктерімен ұжымдық шарттар жасай бастады,
Кәсіподақ комитеттері ұдайы өткізілетін өндірістік кеңестер сияқты
жұмыс түрлерін де пайдаланды. Бірақ кәсіподақтар көп жағдайда қосалқы
функциялар атқарды және партия комитеттеріне бағынышты жағдайда болды. Олар
жөнінде қалыптасқан "тұтқа", "қозғау тетігі" деген түсініктер де осыған
сәйкес келетін.
60-жылдардағы екінші бір бұқаралық ұйым комсомол болатын. 1965 жылдың
соңына қарай республика комсомолы ез қатарына 1 миллион жігіт пен қызды
біріктірді. Өнеркәсіпте, көлікте, құрылыста, ауыл шаруашылығында 400 мыңнан
астам комсомол мүшесі жұмыс істеді.
Аса маңызды құрылыстарды қамқорлыққа алу Қазақстан комсомолы жұмысының
басты бір бағыты болды. Оның жолдамалары бойынша бұл құрылыстарға 8000-нан
астам қыз-жігіттер жөнелтілді. 1962 жылы Қазақстан ЛКЖО X съезінде
республика комсомолы мал шаруашылығын қамқорлыққа алды. Жастардың спортты
еркендетудегі. қоғамдық тәртіпті сақтаудағы рөлі все түсті. Қоғамдық өмірді
демократияландыру процесі басталғандығының арқасында шекара сыртында өз
еркінен тыс қалып қойған отандастарымыз Қазақстанға қайта оралуға мүмкіндік
алды. М. Тәтімов, Б. Телепов, В, П. Оси-пов сияқты ғалымдардың пікіріне
қарағанда, бұл жылдары Қытай Халық Республикасынан Кеңес Одағына 350000-ға
жуық адам оралған, оның 200000-нан астамы Қазакстанға келген. Бұл адамдар
Отанын сатпағанын, өктемшіл жүйенің құрбандығына шалығандығын естен
шығаруға болмайды. Репатрионттардың, яғни, оралмандардың құрамында қазақ,
өзбек, дүнген, орыс, ұйғыр, т. б. көптеген ұлттардың өкілдері болды.
Республика үкіметі жанадан келгендерді қарсы алу үшін бірқатар шара
қабылдауының нәтижесінде олар негізінен бір кезде кетуге мәжбүр болған
жерлеріне қайта қоныстандырылды. Бұл адамгершілік актісі болатын. Бірақ әр
түрлі себептерге байланысты мұндай қоныс аударулар 1963 жылға қарай
тоқталып қалды.
Қоғамның прогресшіл бағытта дамуына қоғамдық құрылымдардың қатып-
семуіне, төрешілденуіне, демократияны тежеуге және 30—40-жылдардың
идеологиялық бағдарларын сақтап қалуға итермелейтін, екінші бет-бағыттағы
күштер мен процестер бөгет жасады. 60-жылдардың екінші жартысында бұл
бетбағыт өмір сүріп отырған социализм мен оның үлгілерінің, басқарудың
бұрынғы өктемдік әдістерінің сақталуының арқасында күшейе түсті. Бірақ бұл
бірден жүзеге аса қойған жоқ, өйткені ұнамды бағытта өріс алған
демократияландыру процесі экономика саласына ауысып үлгерген еді. Іс
жүзінде бұрынғы бесжылдықтар ізденісін жалғастырған, 1965 жылы қабылданған
шаруашылық шешімдері осыны көрсетті.
1964 жылғы шешімдерден бастау алған саяси бағыт бұрынғы реформалар
кезінде өзін-өзі ақтай алмаған көзқарастар аясында дүниеге келген еді. КОКП
ОК-нің 1964 жылғы қазан пленумында партия мен ел басшылығы ауыстырылды.
КСРО Жоғарғы саяси басшылығының бір тобы Н. С. Хрущевті орнынан алуға аса
құпия түрде дайындалды. Бұл теңкерісті ұйымдастыруда Л. И. Брежнев, П. Н.
Игнатов, А. Н. Шелепин, М. А. Суслов және КСРО Мемлекеттік хауіпсіздік
комитетінің төрағасы В. Е. Семичастный айрықша белсенділік танытты. Н. С.
Хрущев 1964 жылғы қазаннын 14—і күні демалып жатқан жерінен тұтқиылдан
шақырылып алынған соң, КОКП ОК пленумы болып, овда М. А. Суслов Н. С.
Хрущевті айыптайтын баяндама жасады.
Бұл пленумның жұмысына бір топ қазақстаңдық коммунистер де қатынасты.
Олардың ішінде Д. А. Қонаев та болды. КОКП ОК пленумы Н. С. Хрущевті ОК-тің
бірінші хатшысы, КСРО Министрлер Кенесінің төрағасы және Тералқа мүшесі
қызметтерінен босатты. КОКП ОК-нің бірінші хатшылығына Л. И. Брежнев
сайланды. Осыған көп ұзамай Жоғарғы Кеңес А. Н. Косыгинді Кеңес үкіметінің
басшысы етіп тағайындады.
Халық шаруашылығын баскаруда орын алған волюнтаризм мен әкімшілдікті
айыптайтын бірқатар арнайы партиялық шешімдер қабылданды. Алайда бүл
құбылыс үшін Н. С. Хрущевті кінәлаудың дұрыстығы екіталай еді, өйткені КСРО
бүдан кейінгі кезеңдерде де ел басқарудағы волюнтаристік көзқарастардан
айығып кете алған жоқ.
Н. С. Хрущевке ерекше тартымды болып керінген қайта құру, өзгерістер мен
жетілдірулер идеясы мүқият ойластырылған шешімдер саясатына орын беруге
тиіс болды. Халық шаруашылығында орын алған үйлесімсіздіктер терең
өзгерістер жүргізуді қажет етті. Қайта ұйымдастыру ісі партия
комитеттерінен басталды.
КОКП ОК-нің 1964 жылғы қараша пленумы 1962 жылы жүзеге асырылған партия,
кеңес, кәсіподақ ұйымдарының өндірістік принцип бойынша белінуін жаңсақ
ұйғарым деп тауып, партия ұйымдары мен олардың жетекші органдарын аумақтық-
өндірістік принцип бойынша қайта қалпына келтіріп құру туралы шешім
қабылдады. Сондай-ақ жоспарлау және экономикалық тұрғыдан көтермелеу
әдістерінде жіберілген қателіктер де ашып көрсетілді.
Өнеркәсіптін, дамуы. 60-жылдардың орта шеніндегі бетбұрыстың басты
мазмұны мен негізгі бағытын шаруашылық реформасы айқындады. Бұл шараларды
соғыстан кейінгі бүкіл кезең ішінде экономиканы қайта құруға бағытталган ең
ірі ұмтылыс десек те болады. Өйткені олар өнеркәсіп, құрылыс, ауыл
шаруашылығы сияқты бірнеше саланы бірден қамтыды.
Экономиканы басқарудағы әкімшілдікті айыптай келіп, КОКП ОК-нің 1965
жылғы қыркүйек пленумы өнеркәсіпті салалық принцип бойынша басқару және
енеркәсіп салалары бойынша одақтық-республикалық министрліктер құру дұрыс
деп тапты. Кәсіпорындар дербестігін арттыру, шаруашылық есептің дами
түсуіне жағдай туғызу, жұмыскерлерді (қызметкерлерді) экономикалық
ынталаңдыру мен материалдық мадақтауларға арқа сүйеу ұсынылды.
Алтыншы сайланған КСРО Жоғарғы Кеңесінің сессиясы 1965 жылғы өнеркәсіпті
басқару жүйесін өзгерту және мемлекеттік жоспарлау жөніндегі кейбір басқару
органдарын өзгеше құру туралы Заң қабылдады. Әлбетте, дәл осындай қаулылар
мен зандарды көп ұзамай Қазақстан Компартиясы ОК-нің XIV пленумы мен Қазақ
КСР Жоғарғы Кеңесі де қабылдады, Қазақ КСР Конституциясының мәтініне тиісті
өзгертулер енгізілді. Қабылданған шешімдерге сәйкес Қазақ КСР халық
шаруашылығы Кеңесі мен экономикалық аудандардың осындай жергілікті
Кеңестері таратылды. Республикада бірқатар одақтық-республикалық салалық
министрліктер (түсті металлургия, геология, мелиорация мен су шаруашылығы
және басқалар) құрылып, өнеркәсіптік, құрылыс материалдары, орман,
целлюлоза-қағаз және ағаш өңдеу, азық-түлік, т. б. кәсіпорындары
біріктірілді.
Бұл шаралар оқиғалардың ұнамсыз бағытта өрістеуін біршама уақыт тежеп,
экономикадағы ахуалды қайтадан оңға бұруға қажетті алғышарттар туғызды.
Осындай қажеттілік КСРО қуатты экономикалық және ғылыми понетциалға ие
болған 60-жылдардың бас кезінде-ақ пісіп-жетілді деуге болады. М Кеңес
Одағы континентаралық баллистикалық ракетаны басқа елдерден бұрын жасады,
ғылыми-зерттеу институттары мен конструкторлық бюролардың қауырт жұмысының
нәтижесінде дүние жүзіндегі тұңғыш жасанды жер серігін бірінші болып
ғарышқа жіберді. Айға, Шолпан планетасына ғарыш кемесі ұшырылды, Күннің
жасанды серігі жасалды. Бортына тірі хайуандар мінгізілген ғарыштық кеме-
шутниктері бірінен кейін бірі ғарышқа аттанып, одан Жерге оралды. Әлемнің
тұңғыш ғарышкері атанған Ю. А. Гагариннің 1961 жылғы сәуірдің 12-сі адамзат
тарихында алғаш рет ғарыш әлеміне қанат қағуы ғылым дамуыңдағы революциялық
дүр сілкінудің символына айналды. Мұның өзі экономиканың ҒТР жетістіктеріне
негізделген ғылыми-индустриялық өндіріске көше бастау қажеттігін көрсетті.
Қазақ КСР Министрлер Кеңесі жаныңдағы Мемлекеттік ғылыми-техникалық комитет
республиканың Мемлекеттік жоспарлау комитетімен бірлесіп Қазақ КСР-інің
өнеркәсіп салаларында жаңа техниканы енгізу жоспарын жасады. Мұндай
жоспарлар тиісінше әрбір кәсіпорында да түзілді. Техникалық прогреске
жәрдемдесу жөніндегі комиссиялар құру шұғыл түрде қолға алынды. Олар
өвдірістік прогрестерді, мехаиикаландыру мен автоматтавдыру жоспарының
орындалуын бақылауға тиіс еді. Осы мақсатта ғылыми-техникалық қоғамдар,
конструкторлық бюролар, ендірістік кенестер құрыла бастады. Өнертапқыштар
мен жаңашьшдар жүмысы серпіңділік алды. Олардың қызметін жандандыру үшін
сыйлық қоры құрылды.
Өндірісті электрлендіру ғылыми-техникалық прогрестің басты бағыттарының
бірі деп танылды. Қарағандыда іске кіріскен екінші МАЭС пен Бұқтырма су
электр станциясы , техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің жоғарылығымен
ерекшеленді: 45 мың шақырымнан астам жоғары қуатты электр тасымалдау
жүйелері республиканы барлық бағыттар бойынша көктей өтті. Көмір өндіру
өнеркәсібі саласы да техникалық жағынан қайта жарақтандырылды. Мұнда
негізінен көмір өндіру процестері механикаландырылды. "Карагандауголь"
комбинатында механизмдерді автоматтандыру 2700 адамды босатуға және
комбинат бойынша еңбек өнімділігін 6 процентке көтеруге мүмкіндік берді.
Екібастұз көмір кесіндісі ірі кен өндіру кәсіпорнына айналды. Мұнда көмір
өндірудің озық технологиясы қолданылып, жұмыс процесінде қуатты
экскаваторлар пайдаланылды. Шымкенттегі М. И. Калинин атындағы зауытта
жұмыс технологиясы жақсартылды. Ащысай полиметалл комбинатының жұмыскерлері
мен республика ғалымдарының үлкен бір тобы прогрестік технологиялық
процестер жасағаны және өндіріске енгізгені үшін 1985 жылы Лениндік
сыйлықтың иегерлері атанды.
Іздеу-барлау, мұнай өндіру, мұнай өңдеу технологиясы түбегейлі түрде
өзгерді. Техникалық прогресс өнеркәсіптің басқа салаларын да қамтыды.
Техникалық прогресс негізінде республикада бұрын болмаған өнеркәсіп
салалары өркендей бастады. Қазақстанда титан, магний, синтетикалық каучук,
полиэтилен, көтергіш крандар, т. б. өндірісі қолға алынды.
Электротехникалық машина жөніндегі ірі кәсіпорындар пайда болды. Олардың
қатарында Өскемен канденсатор, Қентау трансформатор және Семей кабель
зауыттарын атауға болады. Павлодар машина жасау зауыты трактор зауыты болып
қайта құрылды. Химия өнеркәсібі қуатты салаға айналды. Маңғыстаудағы мұнай
және газ кен орындарын игеру жөніндегі ірі шаралар жүзеге асырылды. 1965
жылы Өзен кен орны өзінің алғашқы мұнайын берді.
Жеңіл және тамақ енеркәсіптері жаңа кәсіпорындармен толықтырылды. Алматы
мен Шымкентте — макта-мата кәсіпорындары, Жезқазганда, Семейде және
Ақтебеде трикотаж Ірабрикалары іске қосылды. Жамбыл мен Теміртаудағы азық-
түлік өнеркәсібі кәсіпорындары өнім бере бастады. Бесжылдық ішінде
республиканың экономикалық күш-қуаты есе, өңдірістік қорлары екі еседен
астам артты.
1965 жылғы шаруашылық реформасы аясында жасалған қадамдар техникалық
қайта жарақтаңдыру мәселелерінің шешілуіне, еңбек пен ендірісті
ұйымдастыруды жетілдіруге оң жол ашты. Кәсіпорындар қызметін жоғарыдан
реттеуге шамадан тыс әуестенушілік доғарылып, олардың шаруашылық дербестігі
ұлғая түсті. Пайда, баға, ақшалай сыйлық, несие тәрізді экономикалық
тұтқалар қозғалысқа келтірілді. Әрбір жұмыскердің, тұтастай алғандағы
кәсіпорынның материалдық мүдделілігіне баса назар аударылды. 1266.„жыл.
ішінде Қазақстаң бойынша өнеркәсіп кәсіпорны, олардың ішінде
Өскемен қорғасын-мырыш комбинаты, Шымкент цемент зауыты, Алматыдағы
"Жетісу" аяқ киім фабрикасы және т. б.жоспарлаудың жаңа тәртібіне
көшірілді. Басқарудың жаңа формаларына ауысқан кәсіпорындар жоспарларын
асыра орындай бастады, олардың қайтарымдылығы да артты. Осыдан кейін басқа
кәсіпорындарды да шаруашылықты жүргізудің осындай формасына көшіру
ұйғарылды. 1967 жылдың аяқ шенінде бұл жүйе бойынша 193 кәсіпорын, яғни
республиканың барлық енеркәсіптік кәсіпорындарының 10 проценті жұмыс істей
бастады. Мұнда барлық жұмысшылардың төрттен бір бөлігі еңбек етті, Олардың
өзі ғана өнеркәсіп өнімінің жалпы көлемшің үштен бірі дерлігін өндіріп
отырды. Содан кейінгі екі жылда 13 министрлік пен ведомство өз
кәсіпорындарын шаруашылық жүргізудің жаңа жүйесіне кешіруді толык, аяқтады.
1970 жылға қарай кәсіпорындардың 80 проценті жоспарлаудың жаңа жүйесі
бойынша жұмыс істей бастады. Қолға альшған шаруашылық реформасы
кәсіпорындардың, құрылыс пен көліктің жұмысын жандандыра түсті.
Жаңа өнеркәсіптік аудандар құрылып, өркендетіліп, жаңа кен орындары
игеріліп жатты. Маңгыстау түбегіндегі мұнай кенорындары шапшаң қарқынмен
игеріле бастады. Каспий теңізінің жағасындағы Шевченко (қазіргі Актау)
қаласьша таяу жерде әлемде тұңғыш рет атом қуатымен су тұщытатын қондырғы
орнатылды. Республиканың жеңіл өнеркәсібі жедел қаркынмен өркендей бастады.
Небары 5 жыл ішінде сала бойынша женіл және тоқыма
өнеркәсібінің 14 фабрикасы мен комбинаты іске қосылды.
Өнеркәсіптің 60-жылдардағы қауырт дамуының нәтижесінде
республика картасында жаңа қалалар пайда болды. Жаңа қалалардың
дүниеге келуі пайдалы қазбалардың ірі кен орындарының ашылуына
тікелей байланысты. Жұмысшы қалашықтары қалаларға айналды. Пайдалы қазбалар
өңдіру орындарын жұмысшы кадрларымен қамтамасыз ету мақсатында елдің түкпір-
түкпірінде ұйымдық жинақтау деп аталған шаралар жүргізілді. Мұндай
жинақтаулар салдарынан республикадағы демографиялық жағдай бұрынғыдан да
қиындап кетті. Мәселен, егер 1959—1964 жылдары Қазақстаыға жыл сайын орта
есеппен 64 мың адам келген болса, 1965—1975 жылдары Қазақ КСР-інің халық
шаруашылығына басқа республикадан 115 мың адам келіп қосылды. Жұмыс күшін
сырттан тарту үшін оның өзіне лайықты идеологиялық астар да ойлаи табылды.
Адамдар "бұрын ешкім қоныстанбаған" жерлерді игеруге келіп жатыр деген
тұжырым ұдайы қайталанып отырды. Ал шыңдығында Қазақстан жері есте жоқ ескі
замандардан бері жоғары мәдениет өлкесі, қазақ халқының рухани өмірінің тел
бесігі болып келген еді. Бұл өлкедегі әрбір төбешік, әрбір сүрлеу
бабалардың қастерлі есімімен аталған, халық зердесі дәл осы жерден бастау
алатын. Бірақ әміршіл-әкімшіл жүйе мұндай мәселелер женінде бас ауыртып
көрген емес. Соның салдарынан сәулеткерлік тұрғыдан егіздің сыңарындай
ұқсас, көбінесе сол аймақтын географиялық және тарихи телтұлғасына мүлде
кереғар, ведомстволар тұрғызған жана қалалар бой көтерді. Көптеген
қалаларда экология тазалығын қорғау, өнеркәсіп қалдықтарын өңдеу және жою
жөніңдегі шаралар жүргізу ойластырылмады. Әлеуметтік мәселелер жылдар
бойына шешілмеді, ал адамдар ондаған жылдар бойы пәтерге жете алмады.
Дегенмен жұмысшы табының саны ұдайы есе келіп, 1970 жылдың басына қарай
жұмыспен қамтылған барлық халықтың 56,7 процентін құрады. Ал 1959 жылы оның
үлес салмағы 47,9% болатын. Қызметкерлердің де үлес салмағы өсе түсті,
бірақ колхозшылар саны азайды. Казакстанда өнеркәсіптің дамуына және
мұнайлы аудандардың игерілуіне байланысты темір жолдар жедел қалалар салына
бастады. Бір жылдары көліктің авиацйялық, су жолы құбырлар, әсіресе
автомобиль сияқты бір түрлері өркендеді. Автомобиль кәсіпшілік материалдық
техниканың базасы нығайтылды. 1970 жылға қарай Қазақстанның қатты
төсенішті автомобиль жолдарының ұзындығы 40 шақырымға жетті. Алматы,
"Көкшетау, Жамбыл (Тараз, Ақмола, Астаңа, Қалаларында автокөлік жөндеу
зауыттары тұрғызылды. 12 облыс орталығында жаңа автобекеттер іске қосылды.
Күрделі қаржы жұмсау көлемінің ұлғаюы, өндіріске қазіргі заман
техникасының енгізілуі байланыстың түр-түрін өркендетуге мүмкіндік берді.
Қалалық телефон станцияларының сыйымдылығы екі есе ұлғайды. Республиканың
тоғыз облыс орталығы фототелеграф байланысымен қамтылды. Хат-хабарларды
өңдеуді механикаландыру мен автоматтандыру нәтижесіңде хаттар, газет-
журналдар иелеріне бұрынғысынан едәуір жедел жеткізілетін болды.
Шаруашылық реформасы белгілеген шаралар басқару механизмі тұжырымдамасын
жасау жолындағы алғашқы қадам еді. Жаңа құрылған экономикалық басқару
жүйесі реформаның өрістеу барысында қол жеткізілген шептерден бірте-бірте
айырыла бастады. Жоспарларға түзетулер, дәлелдемелер енгізу, толықтыру
жиіледі, кәсіпорындар құқы шектелді, орталықтың өктемдігі күшейді және де
басқа ұнамсыз құбылыстар көбейді. Олар реформаның мәнін аяусыз бұрмалағаны
соншалық — ол (реформа) іс жүзінде жұмыс істеуден қалды.
КСРО-ның бірыңғай халықшаруашылық кешені құрамында әрекет еткен Қазақстан
экономикасы да бұл кемшіліктерден қағыс қала алмады. Республика өнеркәсібі
салаларының шикізат өндірушілік сипаты жағдайды киындата түсті.
Әдетте Қазақстанда шикізат қана өндірілетін, ал ақырғы өнім шығаратын
кәсіпорындар елдің баска аймақтарьгада болды. Бүл кезде ел экономикасын
әскерилендіру (милитарландыру) онан әрі жалғастырылды. Ауыр енеркәсіптің
көптеген кәсіпорындары халық шаруашылығына нұқсан келтірерліктей шамадан
тыс көлемде әскери өнімдер шығарды. Бүкілодақтық ведомстволар ірі зауыттар
мен фабрикалар орналастыру кезінде аймақтың экологиялық тазалығына,
жергілікті жастар арасынан кадрлар әзірлеуге аса назар аудармады, халықтың
әлеуметтік-тұрмыстық мұқтаждықтарын өтеуге қаржыны өте аз бөлді.
Ауыл шаруашылығы. КОКП ОК-нің 1965 жылғы наурыз пленумында тиімді
аграрлық саясат талдамасын түзуге кезекті талпыныс жасалды. Пленум
шешімдерінде колхоздар мен совхоздардың экономикасыы көтеруге бағытталған
шаралар жүйесін жүзеге асыру көзделді. Бірнеше жылға арналған берік
жоспарлар белгіленді, ауылшаруашылық өнімдерінің сатып алу бағасы 2 есе
есіріліп, жоспардан тыс сатылған өнім үшін үстеме ақы төлеу енгізілді.
Колхоздардан табыс салығын алу шарттары өзгертілді. 1965 жылдан кейін ауыл
мұқтажына бөлінетін қаржы көлемі ұлғайды. Сегізінші бесжылдықта
Қазақстанның ауыл шаруашылығына 71 миллиард сом күрделі қаржы жұмсалды.
Шаруашылықтардың материалдық-техникалық базасы да нығайды. Ауылшаруашылық
паркіндегі тракторлар саны 198 мыңға, егін жинайтын комбайндар ондаған
мыңға "жетті.
Аймақтардың табиғи-экономикалық ерекшеліктерін ескере отырып, ауыл
шаруашылығы өндірісін ұтымды орналастыру мақсатымен өндірісті мамандандыру
процестері қанат жайды. Мұның үстіне, шаруашылықтарды мамандандыру олардың
тұрақты қайтарымдылығын және еңбек енімділігін арттыруды қамтамасыз ету
тұрғысынан да маңызды болды.) Мәелен, құрғақшылықты аудандарда азайтылған
дәңді дақыл алқаптары республиканың табиғаты қолайлы аудандарыңда
көбейтілуі есебінен есе теңестірді. Оңтүстік-шығыс аймақтарда мал басының
өсірілуі жайылымдары тапшы, қысы қатал салтүстік аудандарда мал басын
азайтуға мүмкіндік берді? Дәнді дақыл өсірумен шұғылданған барлық (1893
шаруашылықтың 783-і сегізінші бесжылдықта тауарлы астық өңдіруге
мамандандырылды.
Республика бойынша қой өсірумен айналысатын 1285 шаруашылықтын 587-сі осы
салаға арнайы мамандандырылды. Бірақ КОКП ОК-нің 1965 жылғы наурыз пленумы
қабылдаған шаралардың тиімділігі төмен болып шықты. Оның ең басты себебі
бұл шаралардың бүкіл қоғамды демократияландыру бағытындағы сяяси
реформялармен дәйектелмегеңдігінде еді. Соған қарамастан КСРО үкіметі
бұрынғысынша проблеманы шешудің "жаңа" жолдарын іздестіре берді. 1967
жылдың сауірінде КОКП ОК мен КСРО Министрлер Кеңесі "Совхоздар мен өзге
мемлекеттік ауылшаруашылық кәсіпорындар жиналысында епке көшіру туралы
қаулы қабылдады. Сөйтіп ауыл шаруашылығына эксперимент жасау оған әрі
жалғасты, Үкімет шешімдеріне сәйкес Қазақстан бойынша 18 совхоз тял толық
шаруашылық есепке көшірілді. Шаруашылық басшыларының құқылары кеңейтілді
және әр совхоздың өндірістік нәтижелері үшін жауапкершіліктері арттырылды.
Совхоздарды шаруашылық есепке көшіру жағдайды біршама жақсартты. Астық,
сүт, жұмыртқа, ет өңдірудің өзіңдік құны төмеңдеді.
Жоспарды бұрынғысынша қол жеткен жетістіктерге қарай құратын кінәратты
практика сақталды. Ал мұның өзі әр түрлі саңдық көрсеткіштер нөпірін
тасқындатты. Осының бәрі - кезбояушылыққа, қосып жазушылыққа әкеп сокпауы
мүмкін емес еді. Бұл жағдайда да социалистік жарыс есе толтырушылық рөл
атқарды. Мерейтойлық вахталар өткізу, көтеріңкі мівдеттемелер қабылдау,
мерейтой күндерін лайықты қарсы алу жолындағы бұқаралық қозғалыстар
ұйымдастыру әдетке айналды. Бүкіл КСРО, оның ішінде Қазақстан да, әлдене
үшін "күресумен" болды. Күрес бірде егіншіліктің жогары мәдениеті үшін,
енді бірде әр танапқа сапа. белгісін тапсыру жолында, тағы бірде көктемгі
егіс жұмыстарына дайындық үшін өрістеді.
Ауыл шаруашылығын интенсивтендірудің, шаруашылық жүргізудің тиімді
әдістерін пайдаланудың орнына кебінесе қымбатқа түсетін шаралар қолданылып
отырды. Кадрлардың әдетке айналған тұрақтамаушылығын тыяалмаған совхоздар
мен колхоздар, орақ науқандарыңда жергілікті механизатор кадрлары
жетіспейтіндіктен, сырттан адам шақыруға мәжбүр болды. Мысалы, 1968 жылы
Қазақстанға басқа республикалардан 16 мың комбайншы, Кеңес Армиясының
мыңдаған әскери қызметшісі жіберілді. Жергілікті жұмыскерлер арасынан
комбайншылар даярлау әрекеті де нәтижелі бола қоймады. Сонымен қатар,
республика жоғары оқу орындары мен технихумдарында студенттерді механизатор
және комбайншы мамандығы бойынша даярлау жұмыстары жүргізілді. Оқу
орындарында екінші мамандық алған студенттер совхоздарға қолдан келгенше
жәрдем көрсетті. Орақ науқандарында студенттерден өзге мектеп және кәсіптік
техникалық училищелер оқушылары да қатысып, арамшеп жұлды, картоп жинасты,
қырманда, т. б. жүмыс істеді, Бірақ жұмысшыларды осылайша сырттан әкелу
әдісі де республика ауыл шаруашылығының проблемаларын шешуге жәрдемдесе
алмады.

IV ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАННЫН, 70-80-ЖЫЛДАРДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЙШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРЫ
Қоғамның саяси өмірі. Тоқырау құбылыстарының улғая түсуі. Демократиялық
институттардың қатып-семуі мен формалды сипат алуы. Кемелденген социализм "
тужырымдамасының" салтанат құруы. КСРО мен Қазак, КСР Конституцияларының
қабылдануы. Ұлтаралық қатынастар. Ақмоладағы оқиғалар. КСРО сыртқы
саясатының қайшылықтары. Семей полигоны. Ауғанстандағы соғыс. Дүниежузілік
социализм дамуының бәсеңдеуі. Қогамның әлеуметтік-экономикалық өміріндегі
келеңсіз құбылыстарды жою жөнінде шаралар қабылдаудағы солқылдақтық. Ұзақ
мерзімді салалық аумақтық (территориялық) баедарламалар жасау және жүзеге
асыру. Экология. Рухани өмір.
Қоғамның саяси өмірі. 70-жылдардың бас кезі жаңашыл үрдістердін едәуір
әлсіреуімен, қоғамдық құрылыс принциптері мен формаларының тоқырауға
ұшырауы мен ерекшеленді. Саяси өмір принциптеріне түзетулер енгізген мұндай
бетбұрыстың пайда болуы ең алдымен 1968 жылдың тамыз айында бес ел
әскерлерінің Чехословакия жеріне енгізілуіне байланысты болатын. Өйткені
дәл осы елде партияны жаңартуға, қатып-семген қоғамдық жүйені өзгертуге,
нарықтық қатынастар орнату жолымен экономикалық реформалар жүргізуге
бағытталған барынша ауқымды, түбегейлі ұмтылыстар орын алған еді.
Шынтуайттап келгенде, онда социализмнің "сталиндік", "кеңестік" нұсқасын
жою және демократиялық қоғам орнату туралы мәселе көтерілді. А. Дубчек
бастаған ЧКП басшылығының бұл бағытына халықтың көпшілік белігі қолдау
көрсетті. Алайда мемлекеттік-монополистік социализмнің қуатын шайқауды және
демократиялық балама күштер жеңісін қамтамасыз етуді мұрат тұтқан бұл
ұмтылыс 1968 жылы "Прага кектеміне" қарсы төндірілген "интернационалистік
акцияның" салдарынан іске аспай қалды. ЧКП қатарындағы керітартпа күштерге
көрсетілген қолдау бұл күштердің КОКП басшылығында да жеңіске жеткеңдігін
айғақтап берді. Осының нәтижесінде 60-жылдар ортасындағы бетбұрыс төрешіл
керітартпа күштердің темір құрсауында қалды. Бұл оқиғаның ізі суымастан
"ревизионизмге" қарсы басталған идеологиялық науқан ЧКП дамуындағы
дағдарысты жоюға, бірқатар басқа коммунистік партиялардағы оппортунистік
күштерге теориялық соққы беруге, партия, оның социалистік қоғамдағы жетекші
рөлі туралы "маркстіклениндік" тұжырымдаманы қайта қалпына келтіруге
жәрдемдесуге тиіс болды.
Алайда тарих тәжірибесі коммунистік құрылыстың КОКП Бағдарламасыңда
белгіленген міндеттері өзіне сай саяси және практикалық шешімдер таба
алмағандығын көрсетті. Ал мұның өзі көптеген сұрақтың жауабын кемелденген
социализм тұжырымдамасынан іздеу қажеттілігін алдын-ала аңғартты.
Социализмді бірте-бірте жетілдіру идеясы саяси бағыттың өзегіне айналды.
1967 жылы Қазан төңкерісінің 50 жылдығына арналған салтанатты мәжілісте
сөйлеген сөзінде-ақ Л. И. Брежнев кеңес халқы жүріп өткен тарихи жолдың
басты қорытындысы — кемелденген социализмнің орнатылуы болып табылады деп
мәлімдеген болатын. Бұл "тұжырымда-маның" өзінен бұрынғы теориялық
қисындамалардан айырмашылығы социализмнің қоғам дамуының едәуір ұзаққа
созылатын кезеңі екендігін мойындауьшан көрініс тапты. Осы тұрғыдан алғанда
"коммунизмге қарай алып адыммен секіру" идеясынан бас тарту жағдайға
байыпты баға берудің керінісі болғандығы шүбәсіз. Бірақ бұл "тұжырымдама"
30—40-жылдары мерейі үстем болған, өтпелі кезеңнің бүкіл проблемалары
шешіліп бітті, социалистік мұраттар негізінен жүзеге асты және осының бәрі
дәлелденген деп санайтын әлеуметтік-экономикалық даму пайымына арқа сүйеді.
Осының салдарынан социализмді жетілдіру жолдарын іздестіру ісі (егер мұндай
іздестіру жүргізілсе), ескірген түсініктер аясында ғана қанат жаюға
мүмкіндік алды. Социализмнің іркіліссіз және қайшылықсыз үдере өркендеуі
теориясы экономикалық және әлеуметтік жетістіктерді зорайтып көрсетуге,
шындықты боямалап жеткізуге итермеледі, қоғам өзегіне енген қайшылықтардың,
тоқыраушылықтың, төрешілдіктің асқыну себептерін жабулы күйінде қалдырды.
Қоғамның даму процесі өткен кезеңдегі жетістіктермен салыстырыла
қарастырылғандықтан, сөздер мен ұғымдар бірте-бірте шыңдыққа мүлде
жанаспайтын мазмұнға ие болды, теория да шынайы мән-мағынасынан айырыла
бастады.
Қиялдағыны қолдағыдай етіп көрсетуге тырысушылықтың барынша асқындаған
керінісі КСРО-ның 1977 жылғы Конституциясында орын алды. КОКП Орталық
Комитетінің мамыр (1977 ж.) пленумы мақұлдаған Конституция жобасм
бүкілхалықтық талқылауға ұсынылды. Талқылау барысында не бары 400 мыңға
жуық ұсыныс келіп түсті. 1977 жылғы казанның 7-сі күні тоғызыншы сайланған
КСРО Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс жетінші сессиясы Негізгі Заңның мәтінін
қабылдады. Бұл күн КСРО Конституциясы күні болып жарияланды.
Конституция іс жүзіңде орындалу мүмкіндігі мүлде қисынсыз коммунизмнің
материалдық-техникалық базасын жасау, социалистік қоғамдық қатынастарды
жетілдіру және оларды коммунистік қатынастарға айналдыру, коммунистік қоғам
адамын тәрбиелеу сияқты міндеттерді алға тартты. Коммунизмге өтер жолдағы
заңды кезең — кемелденген социалистік қоғам деп танылды.
Идеологиялық жағынан алғанда, кемелденген социализмге қуатты өндіргіш
күштері, алдыңғы қатарлы ғылымы мен мәдениеті, шынайы демократиясы бар,
жетілген коғамдық қатьюастар қоғамы деген анықтама берілді. Халықтың
мемлекеттік билігі өздері арқылы жүзеге асырылатын халық депутаттары
Кеңестері КСРО-ның саяси негізі деп танылды. Арнайы бапта (6-бап) КОКП-ның
кемелденген социализмнің саяси жүйесіндегі жетекшілік рөлі көрініс тапты.
Конституцияда сондай-ақ, қоғамдық ұйымдардың рөлі анықталды. Негізін
мемлекеттік және колхоздық-кооперативтік меншік түріндегі социалистік
меншік құрайтын экономикалық жүйенің мәні ашып көрсетілді. Бұрынғысынша
негізгі демократиялық бостандықтар (сөз, жиналыс, шеру және
демонстрациялар, ождан, т. б. бостандықтары) жарияланды.
1978 жылғы наурыздың 17-сінде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы
республика Конституциясының жобасын "бүкілхалықтық талқылауға" үсывды.
Талқьшау бас аяғы бір-ақ айға созылды. Қазақ КСР Конституциясының іргетасын
Кеңес мемлекетінің Негізгі Заңы құрады. Сыншыл рухтағы материалдар,
әлбетте, ескерусіз қалды. Өйткені олар ресми қоғамдық пікірге,
"бүкілхалықтық талқылау" ауанына кереғар келетін. 1978 жылғы сәуірдің 18-і
Қазақстан Компартиясы ОК-і жаңа Конституция жобасын негізінен мақұлдап,
тоғызыншы сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс жетінші
сессиясының қарауына ұсыңды. Сәуірдің 20-сында Жоғарғы Кенес сессиясы Жаңа
Конституцияны қабылдады.
Демократияны шектеу, еңбек адамын меншік пен билікке жақындатпау, адамның
жеке басын аяқасты ету — кеңес қоғамның саяси жүйесіне тән белгілер, міне,
осындай. Жаттандылық пен қасаңдыққа бой ұру демократиялық институттардың
қатып-сенуіне және формалды сипат алуына әкеп соқты. Қалыптасқан жағдай
Кеңестердің де-мократиялық ішкі мүмкіндіктерінің тынысын тарылтып, адымын
ашқызбауға айналды. 1970—1980 жылдары жетекші органдар тарапынан Кеңестер
жұмысын жақсарту жөнінде ондаған қаулы қабылданғанымен, оң өзгерістер
болған жоқ және, болуы да мүмкін емес еді. "Мемлекеттендіру" процесі
кәсіподақтарды, комсомолды және қоғамдық ұйымдарды да қамтыды. Қоғамдық
ұйымдардың партиялық-мемлекеттік аппаратпен тұтасуы олардың дербес
негіздерін жоққа шығаруға әкеп тіреді.
Бұл кезеңге тән болған, сез бен іс арасындағы, қабылданған шешімдер мен
олардың орындалуы арасындағы алшақтық кеңес адамдарының бойында самарқаулық
пен немқұрайдылық туғызды. 1956—1965 жылдардағы реформалардың сәтсіздікке
ұшырауы, ауыз толтырып айтарлықтай нәтижелердің болмауы жарияланған
мақсаттар мен ниеттерге сенімсіздік көзқарастың қалыптасуына себеп болды.
Оның үстіне халықтың едәуір белігі әрекетсіздік пен маскүнемдікке бой
алдырып, жарымжандыққа ұшыраудың аз-ақ алдында тұрды.
Келеңсіз құбылыстар ұлтаралық қатынастарда да орын алды. Осы жылдары
республика бойынша мектептерде ана тілін оқытуды жақсарту жөнінде бірде-бір
қаулы не шешім қабылданбады, оның есесіне мүндай құжаттар орыс тілін оқыту
сапасын арттыруға байланысты молынан қабылданып жатты. Орыс тілінің
жағдайын ұдайы жақсартуға бағытталған "қысымшыл" саяси бағдар "ұлт
мәселесінің толық және түпкілікті шешілуімен", "халықтардың мызғымас
достығымен", "ұлттар мен ұлыстардың жақындасуы және бірігуімен"
бүркемеленді.
1975 жылы Алматыда Олжас Сүлейменовтың "АЗиЯ" ("Ізгі ниетті оқырманның
кітабы") атты еңбегі жарық көрді. Оның көптеген өзге зерттеулерден
айырмашылығы сол — ақын бұл кітабында көне орыс әдебиетінің ұлы ескерткіші
болып табылатын "Игорь жасағы туралы жыр" (XII ғасыр) "славяндық және
түркілік этникалық әлем шекарасында дүниеге келген және шығармада екі көрші
мәдениеттің шындықтары айқын көрініс тапқан" деген түйін жасайды.
Шындығында да, "Игорь жасағы туралы жырда" түркі теркіндес сөздер аса мол,
мұның өзі кездей-соқ жайт емес еді. Бірақ Жданов мектебінде қанаты қатайған
державалық шовинизм айқындамаларын айырылмастайнық ұстаған идеологтар үшін
О. Сүлейменовтың тұжырымдары астамшылық болып көрінді. "АЗиЯ" кітабы тауар
айналымынан, кітапханалардан алынып тасталды, оның жана басылымдарына тыйым
салынды.
Волга бойындағы неміс автономиясы таратылғаннан кейін оның мыңдаган
азаматтары Қазақстан жеріне көшіп келген еді. КОКП ОК-нің 1979 жылдың
көктемінде олар үшін Қазакстан аумағында неміс автономиялық облысын құру
туралы шешімі қазақ халқының мүдделерін тұтастай аяққа басудың керінісі
болып табылады. Қазақстан Компартиясы ОК-нің сол кездегі бірінші хатшысы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.