Ересек жастағылардың психологиялық даму ерекшеліктері

Кіріспе

Ересектіктің дамуында әр түрлі бағыттардың болуы жеткіншектіктің ересектік белгілерді қабылдауда соларға теңелсем дейтін үлгілердің әр алуан болуына байланысты. Қалыптасатын өмірлік құндылықтардың мазмұны, жеткіншектің жеке басының қалыптасуының жалпы бағыты көбіне-көп белгілі бір үлгілерге бағдарлануға байланысты болады.
Ересектердің сыртқы келбетінің өзіне тән белгілері мен мінез-құлық мәнерлері, кейбір артықшылықтары болғандықтан балалармен салыстырғандағы артықшылық жағдайлары неғұрлым айқын көрінетін ересектіктің сыртқы белгілері жеткіншектер үшін тартымды болып көрінеді. Олар – темекі тару, карта ойнау, шарап ішу, сөйлеу мәнері, киім мен шаш қоюдағы ересектерге тән мода сәндік, опа-далап, әсемдік заттарға қылымсу тәсілдері, дем алу, көңіл көтеру, ілтипат білдіру т.б. тәсілдері. Сигарет ұстаған бала өзіне-өзі ересек болып көрінеді, төңірегіндегілерге де солай болып көрінемін деп ойлайды.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ересек жастағылардың психологиялық даму ерекшеліктері.
Мазмұны:
1. Ересек жастардың денесінің нығайып өсуі.
2. Ересек жастағы достық және махаббат.
3. Мамандық таңдаудың психологиялық сипаты.
1.Ересектіктің дамуында әр түрлі бағыттардың болуы жеткіншектіктің ересектік белгілерді қабылдауда соларға теңелсем дейтін үлгілердің әр алуан болуына байланысты. Қалыптасатын өмірлік құндылықтардың мазмұны, жеткіншектің жеке басының қалыптасуының жалпы бағыты көбіне-көп белгілі бір үлгілерге бағдарлануға байланысты болады.
Ересектердің сыртқы келбетінің өзіне тән белгілері мен мінез-құлық мәнерлері, кейбір артықшылықтары болғандықтан балалармен салыстырғандағы артықшылық жағдайлары неғұрлым айқын көрінетін ересектіктің сыртқы белгілері жеткіншектер үшін тартымды болып көрінеді. Олар - темекі тару, карта ойнау, шарап ішу, сөйлеу мәнері, киім мен шаш қоюдағы ересектерге тән мода сәндік, опа-далап, әсемдік заттарға қылымсу тәсілдері, дем алу, көңіл көтеру, ілтипат білдіру т.б. тәсілдері. Сигарет ұстаған бала өзіне-өзі ересек болып көрінеді, төңірегіндегілерге де солай болып көрінемін деп ойлайды. Жеткіншек үшін ересек еркектің немесе әйелдің мұндай белгілерін қабылдау, оның өзінің ересектігін көрсетудің өзінде сондай сенім орнықтырудың амалы. Ол еліктеу арқылы қабылданады. Мұның өзі ересектікке жетудің барша жұр көретін ең оңай тәсілі, ал жеткіншек үшін оның ересектігін айналасындағылардың байқағаны маңызды. Сондықтан оның мұндай формасы жеткіншектерде көбінесе бірінші кезекте шығады. Ол өте кең тараған, ерекше тұрақты болады, жағымсыз екенін ұғындыру қиынға соғады.
2.Жеткіншектік жаста ер балалар мен қыз балалар арасындағы қарым-қатынаста айтарлықтай өзгерістер болады. Бір-біріне ден қою, ұнатуға тырысу, ал осыған байланысты өзінің сырт пішініне зер салып ұнамды көрінуге ұмтылу шығады. Дене және жыныстық жетілуде қыздар балалардан озып кетеді. 4-5 сыныптарда қайсыбір қыздар балалардан биік әрі ірі болады. Тапал болғаннан ер бала өзін кем сезініп, бірталай күйініш көреді. Бойы өз сыныптарынан озып кеткен қыз балада осылай күйінуі мүмкін.
Басқа жынысты құрдастарына ден қоюдың жеткіншектің жеке басының дамуы үшін маңызызор. Ұнатқан объектісіне барынша көңіл аудару саралай аңғарғыштықтан көрінеді: өзіне ұнаған құрдасының қылығындағы, әсерлеріндегі, көңіл күйіндегі, толғаныстарындағы нәзік өзгерістерді аңғаруға бейімділік пайда болады. Ұнайтын адаммен қарым-қатынастың нәтижесінде өзінде болатын психикалық көңіл күйге бөлінеді. Романтикалық ұнату жеке бастың барлық мүмкіндіктерін ширықтырады, жақсы болуға, жақсылық жасауға, көмектесуге, қорғауға ұмтылдырады. Бұл ден қою өзін-өзі жетілдірудің себептерінің біріне айналады.
Жеткіншек шақта жолдастармен қарым-қатынас жеткіншектің жек басының қалыптасуына зор, көбіне шешуші ықпал жасайды. Жолдастары оған үлгі болады, балалар бір-біріне белсене іс-әрекет жасайды, бірін-бірі тәрбиелейді. Сондықтан жеткіншектердің қарым-қатынастары ғана емес, жақын жолдастарымен, достарымен және қарым-қатынастары да педагогикалық ықпал өрісіміне қамтылуға тиіс.
3.Жеткіншек шақ - болашақ туралы балалық армандардың орнына өзінің мүмкіндіктері мен өмір жағдайларын ескере отырып, ол туралы ойлану басталатын және өз ниетін практикалық іс-әрекетте жүзеге асыруға ұмтылуға келіп шығатын кезең. Кәсіптік ниеттердің дамуындағы мұндай ілгерілеулер жеткіншектердің бәрінде бірдей болмайды; кейбіреулердің барлық ойы қазіргімен болып, болашақ мамандық туралы аз ойлайды.
Балалар өздеріне ұнаған мамандық пен оны алуға болатын оқу орнының ерекшеліктері туралы хабарлар жинайды, жақын жолдастарымен бірге әртүрлі проблемаларды талқылайды, сыныптастарының жоспарларын білгісі келеді. Біреулері байыпты түрде өз мүмкінтерін дәлме-дәл бағалайды, екіншілері, өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды және ондай оқушылар аз емес.
Кейбір есейген жеткіншектерде ежептәуір күмәнданулар мен толқулар пайда болып, бұрынғы армандарын балалық арман деп (орындалмайтындығы себепті) бас тартады. Маңызды және заманға сай мамандықтар, қызғылықты әрі шығармашылықпен жұмыс істеу мүмкіндігі, кәсіптердің қоғамға пайдалылығы, болашақ қызметтің романтикалық сипаты қызықтырады.
Тоғыз жылдықты бітірудің таяулы есейген жеткіншектердің болашақ туралы ойларына ой қосады. Біреулері он бір жылдықты бітіруге ден қойса, енді біреулерін кәсіптік-техникалық училищеде немесе техникумда арнаулы орта білім алу тартады.
1. Қазіргі қыздар мен жігіттерді олардың 30-40 жылдардағы құрдастарымен салыстырғанда жастардың жалпы мәдени деңгейінің, интелектілік мүдделерінің кеңдігі мен жан-жақтылығын аңғармай мүмкін емес. Радио, теледидар, кино, көпшілікке арналған ғылыми басымдардың арқасында жоғары сыныптағылар ғылым мен техниканың ең жақын жетістіктерін біліп отырады. Жүргізілген психологиялық зерттеу оқу үлгерімі тәуір жоғары сынып оқушыларының ғылым, техника, мәдениет пен спорттың ең жаңа жетістіктері туралы хабардарлығы мұғалімдерден кем түспейтінін, ал кейде ұстаздарынан асып түсетінін көрсетеді. Бұлай болмауы да мүмкін емес: ғылыми-техникалық революция заманында әрбір келесі ұрпақ өзінен бұрынғыдан білімдірек болуы тиіс. Жастардың бос уақытын өткізуі де аға ұрпақтардан гөрі мазмұндырақ. Жоғары сыныптағылардың көпшілігі, ғылымға, елдің саяси өміріне, халықаралық қатынастарға, спортқа, өнерге өте зор ынта қояды. Олардың сүйікті істері - кітап оқу, кинофильмдер мен телевизия хабарларын көру, спортпен шұғылдану, туризм және т.б. көптеген жайлар. Физикалық - математикалық, химиялық және басқа олимпиадаларға қатысушылардың барған сайын көбеюі жастарда ғылымға деген ынтаның белсенді, творчестволық сипат екендігін көрсетеді. Жігіттер мен қыздар ғылыми дүниетанымды қалыптастыру үшін айрықша маңызы бар әлеуметтік проблемаларға (қоғамтануға, философияға) ден қояды. Кейде қазіргі жастардың мүдделерінің ауқымдылығы тым кең емес пе, мұның өзі үстірттікке, жаңғалақтыққа, өзі іздеп табудың орынан дайын білімдерді енжарлықпен меңгеруге дағдыландырмай ма деген қауіп айтылады. Алайда, бұл көбіне-көп оқытудың сипаты мен әдістеріне байланысты. Жоғары сыныптарда оқитын жасөспірім жігіттер әдетте оқудың неғұрлым белсенді және дербес формаларын жақсы көреді, сондықтан мектеп бұл қажеттерді қанағаттандыруға тиіс.
2. Баланың жастық - дүниетанымның қалыптасуындағы шешуі кезең. Әлбетте, дүниеге көзқарастың негіздері анағұрлым ерте, балалық кезден қаланады. Мұның өзі белгілі бір адамгершілік әдеттерді, нұсқауларды, жағымды, жағымсыз жайларды іс жүзінде меңгеруден басталады, бұлар кейінен ұғынылып, мінез-құлықтың белгілі бір нормалары мен принциптерін айналады. Алайда адам дамуының біршама жоғары сатысында ғана онда бұл принциптерді белгілі бір тұтас жүйеге жинақтау қажеттігі келіп шығады; ол оған айналасындағы дүниені түсініп, қана қоймай, оны бағалауға, оған деген өз қатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл дүниетанымдық ізденістер айналадағы дүниенің қайсыбір жағын немесе өзінің мінез-құлқын болсын біршама асыра бағалаумен қатар жүреді. Дүниетаным қалыптасуының бірінші көрсеткіші - дүниенің неғұрлым жалпы принциптеріне, табиғат пен адам болмысының әмбебап заңдарын танып білуге деген ынтаның өсуі. Мұның өзі кейде пәлсапа соғу түрінде болса да жоғары сынып оқушыларын да бұл кезде қалыптасқан бытыраңқы мәліметтер мен фактілердің жиынтығын қорытуды барынша қажетсінушілік болады. Қоғамтану сабақтары, сондай-ақ философия жөніндегі факультативтік сабақтар немесе үйірмелер мұндай бір жүйеге келтіруді едәуір оңайлатады.
3. Жалпы дүниетанымдық ізденістер өмірлік жоспарларда орнығып, нақтыланады. Жеткіншектердің өмірлік жоспарлары көбіне әлің бұлыңғыр болады және арман дүниесінен әлі бөлінбеген. Жеткіншек өзін алуан түрлі рольдерде қиялдап елестетеді, олардың тартымдылық дәрежелерін салыстырып өлшейді, бірақ өзі үшін бірдеңені біржолата таңдап алуға батылы бармайды және ойға алғанына жету үшін көбіне еш істемейді. Жасөспірім неғұрлым есейген сайын таңдау қажеттігі соғұрлым күшейе түседі. Ойдағы, қиялдағы немесе абстрактілік көптеген мүмкіндіктердің ішінен неғұрлым шынайы әрі қабылдауға келетін бірнеше вариант біртіндеп тұлғаланып , осылардың арасынан біреуін таңдау керек болады. Жасөспірім жігіттер мен қыздар - тәрбиелеудің енжар объектісі емес, өздерінің өмірін, сонымен бірге біздің коммунистік болашағымызды белсене құратын творчестволық адамдар. Олар барлық сүйеніш - күйініштермен қоса ересектер өміріне қосылып есейе береді. Ұрпақтар эстафетасы ең алдымен жастарды қоғамның бүгінгі нақты проблемаларына оларды жеңілдетпей, жұмсартпай ортақтастыруды. Жас өспірімдерге өздеріне жинақтаған білім мен тәжірибесін беретін аға ұрпақтың көмегі мен басшылығы қажет және әрқашанда қажет бола бермек. Тәрбие жұмысы жастардың ерекшелігін неғұрлым толық ескеріп, олардың ұмтылысы мен белсенділігіне сүйенетін болса, соғұрлым пәрменді болады. Өйткені В.И. Лениннің жазғанындай, жастар толық дербес болмайынша өздерін жақсы социалистер етіп даярлай да алмайды, социализмді ілгері бастыра беруге әзірленеде алмайды.
1. Бұл кезең көбіне зейнеткерлікке шығумен ерекшеленеді. Ал зейнеткерлік кезеңге дейін қатынас факторларға байланысты болу керек.
1) кәсіби әрекеті қатынасы;
2) кәрілікке қатынасы;
3) денсаулық жағдайына қатынасы.
Осы үш түрлі қатынасқа сай үш тип те болады:
1-тип. Көптеген адамдар өз кәсібін, мамандығын өз өмірінің мәні деп түсінеді. Сондықтан өзін жұмыссыз елестете алмайды. Көбіне бұл өте білімді, шығармашыл адамдар. Жұмыста өз жоспарын, ойларын жасап алады. Өз нәтижесіне қуанады. Өз жұмысын жақсы көргендіктен, зейнеткерлікке кетуден қорқады. Денсаулыққа зиян екенін білседе кәсіби әрекерсіз, өмір қажетсіз болып көрінеді. Қызыметі денсаулыққа әртүрлі әсер етеді. Ауыр науқас түрлерін тудырып отырады.
2-тип. Өз жұмысына өз күш жігерін жұмсамайақ, өзге қызығушылықтар мен мәнді, маңызды жұмыс түрімен ерекшеленеді. Көбіне мамандығын дұрыс таңдамаған адамдар және зейнеткерлікке шыққыннан кейін өзге әрекетті қалайтын адамдар. Олар зейнеткерлікті қуана қарсалады.
3-тип. Бұл адамдардың не кәсібі не өзге де қызығушылықтары болмайды. Сондықтан бұндай қатынас денсаулығына жақсы әсер етеді. Қозғалысқа, таза ауада жүруге итермелейді. Көбіне бұл адамдар ақша үшін әрекет етеді. Бір нарсемен әрекет ет десе, жарайды жұмыс істеп болғанмын деп жауап береді.
2. Кәрі кісілер негізгі принціпті түсінбейді. Демалыс әрекетпен байланысты болуында ғана мәнді болу керек. Әрекет етпеу кәрілік кезінде денсаулыққа зиянды, ақыл-ойдың, дене бітімінің тұқырауына алып келеді.
Денсаулықтың нашарлауы мына факторларға байланысты:
Зиянды әдеттерге;
Гигиенаны сақтамау;
Дұрыс тамақтанбау.
Психология поведения женщины пожилого возраста деген кітабында (Ружицко) 63 әйелді зерттейді. Оларды үш типке бөледі:
жас әйелдер - әдемі, белсенді көріну үшін барлық күш-жігерін салатын әйелдер;
кәрі әйелдер - олар енжар, әрекетсіздікке қызығушылығы жоқ болып табылады;
орташа жылдар - өз тағдырын ойлана отырып мойындаған, өз жасына сәйкес мінез-құлық стилі бар, өзгелерді жақсы түсіне білетін, өзін аяуды қажет етпейтін әйелдер.
Барлық әйелдер үшін кәрілік жеңіл іс ретінде қойылады. Өйткені, әйелдер кәрілікті өзінің сыртқы бет-бейнесімен, науқаспен байланыстырады. Себебі қоғамдық пікір олардың көңіл-күйіне, мінез-құлқына, денсаулығына әсер етеді. Көптеген қария кісілер кәрілікке жастық кезеңіндегі көзбен қарайды. Әсіресе әдемілік мәселесіне байланысты. Сол себепті кәрілік қорқынышты болып есептеледі. Егер адамгершілік қасиеттері мен ақыл-ой жетістіктерін бағаласа, кәрілікке өзгеше қарар еді және бұл кезең ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.