Қазақ тілі тарихы

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Тіл - халық тарихы

Қазақ тілі тарихы - қазақ тілін зерттейтін ғыл. саласы. Қ. т. б-нің тарихы шартты түрде: а) ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең; ә) ұлттық тіл білімі қалыптасқан кезең болып екіге бөлінеді. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең 19 ғ-дың 2-жартысынан басталады. Қазақ тілінің граммат. құрылысы туралы алғашқы мәліметтер Н. И. Ильминскийдің «Материалы к изучению киргиз-казахского наречия» (1860-61) деген еңбегінде ұшырасады. Бұл - қазақ тілінің кейбір ерекшеліктерімен таныстыруға арналған тұңғыш еңбек. Кейін М. А. Терентьевтің «Грамматика турецкая‚ персидская‚ киргизская и узбекская» (1875), П. М. Мелиоранскийдің «Краткая грамматика казах-киргизского языка» (1894‚ 1897) ‚ В. В. Катаринскийдің «Грамматика киргизского языка» (1897) ‚ т. б. еңбектер жарық көрді. Қазақ тілін таныстыру мақсатын көздегендіктен бұл еңбектерде белгілі бір категориялардың сырын ашу, оның ерекшеліктерін анықтау жағы қарастырылмаған. Олар негізінен қазақ тілінің заңдылықтарын, орыс тілімен салыстырып, сол тілдің негізінде түсіндіруге тырысты. 19 ғ-дың 2-жартысында қазақ тілінің лексикографиялық жұмыстары қауырт қолға алынып‚ дами бастады. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңде 40-қа жуық сөздік жарық көрді.

Орыстардың Ресей империясына қараған халықпен қарым-қатынас жасауына көмектесу мақсатын көздеген бұл сөздіктер қазақтың сөздік құрамын хатқа түсіріп‚ жаңа‚ көне сөздердің мағынасын ашып көрсетті. Ұлттық тіл білімі қалыптаса бастаған кезеңнің өзі: а) қуғын-сүргінге дейінгі кезең (1912-29) ; ә) қуғын-сүргіннен кейінгі кезең (1930-88) болып екіге бөлінеді. Қ. т. б-нің ғыл. ретінде қалыптасып, дамуы А. Байтұрсыновтың есімімен тығыз байланысты. Оның қазақ тілі оқулығы ретінде жазған «Тіл-құрал» атты еңбегінде, мақалалары мен баяндамаларында тіл білімінің өзекті мәселелері сөз болады. Қ. т. б-нің салалары: Әліппе мен емле. 19 ғ-дың 2-жартысында Ы. Алтынсарин қазақ жазуын орыс графикасына негіздеуге талпыныс жасаса, 20 ғ-дың басында Байтұрсынов қолданылып келген араб графикасын жетілдіре отырып, қазақ жазуына икемдеді. Бұл орайда ғалым қазақ тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстар санын анықтап, үндестік заңдылығын, тілдің фонологиялық ерекшеліктерін айқындап шықты. Байтұрсыновтың Қ. т. б-нің фонетика, фонология салалары бойынша жасаған тұжырымдары Е. Омаров, Қ. Кемеңгеров, Т. Шонанов, Ж. Аймауытов, Қ. Жұбанов еңбектерінде жалғасын тапты. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі, дауыстылар мен дауыссыздар санын дәл айқындау, қазақ жазуына негіз болатын принцип таңдау мәселесі көптеген талас тудырып, «Еңбекші қазақ», «Жаңа мектеп», т. б. басылым беттерінде мақалалар жарық көріп, қазақ білімпаздарының тұңғыш съезінде талқыланды.

Тіл - халық тарихы. Тілде халық жасаған мәдениет пен өркениеттің даму жолы жатады. Қазақ халқының барлык қүнарлы ойы, құңды қиялы көркем сөзбен кестеленген. Сондықтан да тілдің болашағын бағамдау үшін, оның кешегі өткен тарихын білу - қажеттілік. Тіл бар жерде үлт бар. ¥лттың өзгеден ерекшеленетін ең негізгі де түғырлы белгісі - тілі. Тілдің қасиетін түйсіну - үрпаққа парыз.
Әрбір үлт тілі өзінше үлы, өз нақышымен қымбат. Қазақ тілі - ең бай эрі дамыған тіл. Әлемдегі санаулы эдеби тілдердің бірі.
Қазақ тілінің кешегі мэйекті қалпын, терең философиялық түжырымды екі ауыз сөзге сыйғыза білген, мірдің оғындай өткір қалпын терең меңгеру, меңгерту - парыз. Әрі бүл меңгеру мен меңгерту - ғылыми бағытта парасаттылықпен дүрыс жолға қойылса орынды. Кез келген тілдің сипаты мен өзіндік тарихы бар, оларды бірінен-бірі артық не кем деуге ғылыми негіз жоқ. Мәселе сол тіл иеленетін элеуметтік қүндылыққа, үлттық мэдениеттің басымдылығына, мемлекет жүзеге асыратын тілдік саясатқа, ақыр аяғы отбасына келіп тіреледі. Тілдің әлеуметтік қүндылығын асыру не кеміту қоғамның өз қолында.
¥лттың болашағын ойлаған жас! Сен ертеңгі елдің келелі келешегін қолыңмен жасар азаматсың. Білімділік пен зиялылықтың ең басты шегі, критерийі - ана тілінде сөйлеу, ойлау, оны сыйлау, ешкімнің тіл тигізуіне, менсінбеуіне жол бермеу. Өз ішіңнен шыққан ана тілін білгісі келмейтін өгейдің жолын бөге.
Қазіргі таңда ана тіліміз ғылыми ойдың, ғүламалықтың тіліне айналуда. Барлық ғылым салалары бойынша терминдер жасалу
үстінде.
Шешен сөйлей білу - қазақ халқының маңдайына жазылған бағы. Ал оның түп мақсаты - тындаушысын иландыру, сендіру. Шешен сөйлеу тек бай тілге ғана тэн қасиет болу керек. Қазақ халқыньщ шешендігі - тілінің байлығы. Бүл байлық бір күнде жинала салған дүние емес. Онда заманалар ізі, ғасырлар демі жатыр. Тіл мен ой тарихи түрғыдан бірдей пайда болды дегенге қүлақ қойсақ, онда қазақ тілінің терең тарихи даму жолы көз
алдымызға келуі керек.
Туған елдің болашағы саналатын жас үрпақты үлттық дәстүрі мен салт-санасының негізінде тәрбиелеп, туған топырақта тамырлаған алтын тарихтың бесігінде тербетіп, қазақтың бай мэдениетінде жүздіру - баға жетпес өлшеусіз рухани қызмет. ¥рпақ тәрбиесінің маңызына қазақ баласы зер салып, оған
ерекше мэн берген.

Aдамдық қарым-қатынастың негізгі құралы, адамдар, топтар мен олардың бірлестіктері арасындағы өзара әрекеттің саналы негізі, олардың жүріс-тұрысын реттеу, қоғам мен саясаттың жүргізілуін басқару құралы. Тіл білімінің негізгі зерттеу объектісі. Тіл деп адамның пайда болып, өмір сүруімен байланысты туған оның табиғи тілін айтады (жасанды тілдер мен жан-жануарлар тілі оған жатпайды) . "Тіл" терминінің өзара байланысты екі мағынасы бар:
1. таңбалар жүйесінің белгілі тобынан тұратын жалпы тіл, бұл мағынасында тіл нақты тілдерге тән жалпы заңдылықтарды қамтитын біртұтас адамзат тілі деген дерексіз ұғымды білдіреді;
2. белгілі бір әлеуметтік ортада, белгілі уақыт пен кеңістікте таңбалық жүйе ретінде қолданылатын, адамдар сөйлейтін нақты этникалық немесе ұлттық тілдер.

Тіл (язык) (лат. lingua, гр. glossa) - ауыз қуысының түбінде орналасқан бұлшықетті қимылы жақсы жетілген мүше. Тіл - тіл түбірінен, тіл денесінен, тіл арқасынан тұрады. Тілде екі бүйір беті және ұшы болады. Кілегейлі қабығы көпқабатты жалпақ эпителиймен қапталған. Онда механикалық және дәм сезу емізікшелері орналасады. Механикалық емізікшелерге жіпше және конусша, ал дәм сезімі емізікшелеріне саңырауқұлақша, қорғанша және жапырақша емізікшелер жатады. Тіл ауыздағы асты шайнау, жұту жұмыстарын іске асыруға көмектеседі. Сондай-ақ, ол астың дәмін сезеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.