Макроэкономикадағы тепе-теңдік

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Макроэкономикадағы тепе-теңдік

Макродәрежеде өзін-озі реттеудің тиімді механизмін Д. Кейнс ұсынған. Ол тепе-теңдіктің нарықтық механизмы қаржы тетік-терін қолдаиу арқылы, несие-ақша мен салық саясатын пайдаланудың тимегімеп тузетіп отыру қажет деп дәлелдеді. Кейнстің зертеуінде реттеу объектісі сұраныс емес, жиынтық ұсыныс бол-ды. Кейнс бойынша, инвестициялық процеске бакылауды, бір жақтан, оның инфляция дәрежесіне әсер ете алатын салада, екінші жақтан, жұмыспен қамту, жұмыссыздық дәрежесіне әсер ете ала-тын салада, жүргізу керек. Сөйтіп, экономика үшін тек осы мәселелер өте маңызды екені және оларға экономикалық әсер ету арқылы ғана тұрақты даму камтамасыз етілетіні айрыкшаланады.

Классикалық мектептің экономистері нарықтық жүйе ұзақ мерзімді кезеңде экономикадағы ресурстарды толық пайдалануды қамтамасыз етеді деп пайымдаған болатын. Оның өзінде анда-санда туып қалатын сәйкессіздіктер нарықтың автоматты түрде өзін-өзі реттеу негізінде шешіледі. Соның арқасында, ең соңында, жұмыспен толық қамтамасыз етілу нәтижесінде экономикада өндірістің тиісті деңгейіне қол жетеді.

Менің курстық жұмысымның мақсаты келесі 2 тараудан тұрады:

1. Тауар нарығындағы макроэкономикалық тепе-теңдік.

2. Макроэкономикалық реттеудің үлгілері

Мұнда негізгі қаралатын мәселелер:

- Кейнс теориясының экономикаға әсері

- Тауар және қызмет нарығындағы теңдік

- Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс теориясы

-Шығын мультипликаторы

-Макроэкономикалық проблемалар шешу жолдары

Кейнсиандық модель баға мен жалақы, әсіресе қысқамерзімді кезеңде, болымсыз өзгереді дегенге негізделген.

Кейнсиандық тұжырымдама, сонымен бірге классикалық теорияның ұсыным өз сұранысын тудырады деген ережесін де жоққа шығарды.

Кейнсиандық тұжырым нарықтық экономикадағы мемлекет рөлінің жаңа әдісінің теориялық негіздемесі болып табылады. Экономикадағы мемлекеттің бейтараптығы туралы классикалық идеяның орнына, «инфляциясыз толық жұмысбастылыққа» жету үшін нарықтық экономикаға мемлекеттің үйлестіргіштік араласуының қажеттілігі деген идея келді.

1929 жылы мен 1933 жылдардың арасында АҚШ-тан жан басына шаққандағы табыс әуелі 30%-ға құлдырады. Әсіресе жұмыссыздық американдықтардың есінде сақталынып қалды. 30-шы жылдары жұмыссыздардың орташа үлесі 19 %-дан астамды құрады. 1933 жылы құлдыраудың ең төменгі нүктесінде жұмыссыздар ресми түрде өздерінше тіршілік етуші халықтың 25%-ы болып саналды.

30 жылдардың тәжірибесі классиктердің баға және жалақы, әсіресе қысқа мерзімді кезеңде, болар-болмас өзгереді деген ойларының дұрыстығына күшті күдік тудырды. Шындығында да, ХХ ғасырдың алғашқы онжылдығында-ақ монополиялар мен кәсіподақтардың, ең аз жалақы туралы заңнаманың және басқа факторлардың болуы баға мен жалақының сырғымалығын тоқтатуға қол жеткізді.

Бүгінгі таңда, қандай да бір ел құлдырау немесе инфляция кезеңіне ілінгендігі байқалған шақта, экономистер мен жұртшылық ең алдымен жағдайды түзететін мемлекеттік шаралар туралы ойлай бастайды. Сол уақыттан бастап «Кейнсиандық төңкеріс» барысында ұсынылған қандай да болмасын идеялар өзінен өзі түсінікті болып шықты .

Қысқартылған сөздер:

ЖҰӨ-Жалпы ұлттық өнім

ЖІӨ-Жалпы ішкі өнім

АД-Жиынтық сұраныс

АS-жиынтық ұсыныс

ТМҚ-Тауарлы материалдық қор

МРС-Тұтынудың шекті бейімділігі

ҒТР-Ғылыми техникалық революция

ІS-тауар нарығындағы тепе теңдік

LM-Ақша нарығындағы тепе-теңдік

Жиынтық сұраныс және оны аныктайтын факторлар.
Жиынтық сұраныс - ол мемлекеттің, кәсіпорындардың тұтынушылардың және шетелдердің әртүрлі колайлы бағамен сатып алатын өнімінің көлемі. Қаншалықты баға дәрежесі жоғары болса, соншалықты кәсіпорындар, тұтынушылар өнімді аз сатып алғысы келеді, ал баға дәрежесі төмен болса, соншаға көп сатып алғысы келеді.
Жиынтық сұраныс = С + I + С + Х„. мұндағы: С - үй шаруашылығының жиынтық сұранысы; I - инвестициялық сұраныс; 0 - мемлекет тарапынан болатын сұраныс; Хп - таза экспорт.
Баға дәрежесі мен ұлттық өндірістің нақты көлемі арасында кері байланыс. Жиынтық сұраныс - салыстырмалы түрде тұрақты, олар баяу өзгереді, мысалы, тұтыну шығындары, ал басқалары - динамиканы, мысалы, инвестициялық шығындар оларды өзгеруі экономикалық белсенділіктін ауытқуын тудырады.
Жиынтық сұраныс - қисығы (АД) әрбір баға дәрежесінде тұтынушылардың сатып алуға лайым тауарлар мен кызметтердің мөлшерін көрсетеді.
Ол тауар және акша нарығының тепе-теңдігін камтамасыз стетін шығару көлемі мен жалпы баға дәрежесінің комбинацияларын "экономикада береді.
Жиынтық сұранысқа әсер етeтін басалық факторлар:
1. Процент ставкасының әсері;
2. Байлық әсері;
3. Импорт тауарларының әсері.
1. Процент ставкасының әсері - тұрақты акша массасында баға дәрежесінің өсуі процент ставкасының өсуіне алып келеді. Өйткені ақшаға деген кажеттілік өседі. Процент ставкасының өсуі тұтынушылардың сатып алуларын, ал өндірушілердің инвестицияларын кысқартуға алып келеді. Осының нәтижесінде жиынтық сұраныс азаяды.
Байлық әсері ~ баға дәрежесінің өсуінде акция, облигация, мерзімдік активтсрдің кұны төмендейді. Қолында осындай каржы активтері бар халықтың жағдайы нашарлайды. Нәтижесінде жиынтық сұраныс азаяды.

Сан алуан жанама, сондай-ақ тура нысандар мен әдістерді қолдана отырып, әлеуметтік-экономикалық үдерістерге ықпал жасау олардың қаржылық түрлерін кіріктіреді. Бұлайша ықпал етудің мақсаты - ұлттық шаруашылықтың эволюциясын қамтамасыз ету, бұл әлеуметтік-экономикалық жүйенің жұмыс істеуінің белгілі бір уақыт кезеңдерінде әлеуметтік сфераны дәйекті бұлжытпай дамыту.

Экономиканы реттеу үдерістерінде жалпы макроэкономикалық тепе-теңдікке жету тек теориялық сызбаларда мүмкін болатынын есте ұстаған жөн.

Макроэкономикалық тепе-теңдіктің жай-күйі мынадай аса маңызды экономикалық параметрлерді теңестіруді ұйғарады:

сұраным мен ұсыным;
тауар және ақша массасы;
жинақақша мен инвестициялар;
инфляция және жұмыссыздық;
еңбек өнімділігі және оған ақы төлеу;
қаржылық ресурстар және қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктері;
мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары;
бюджет тапшылығының мөлшері және оны жабудың көздері;
төлем балансының активі мен пассиві.

Аталған ара қатынастардың тіпті біреуі бойынша ғана тепе-теңдікке жету бір мезгілде біреуінде немесе бірнеше басқаларында үйлесімсіздікті тудыратыны анық.

Бұдан басқа, макроэкономикалық деңгейге мүдделердің, қажеттіліктердің және олардың артында тұрған ірі экономикалық объектілердің: секторлардың, ұлттық шаруашылық салаларының, өңірлердің, шаруашылық кешендердің мүмкін болатын ресурстарының үйлесімсіздігі шығады. Егер бұған реттеудің жоғарыда аталған параметрлері мен объектілеріне қосылатын қажеттіліктер мен ресурстардың компоненттерін біріктіретін шаруашылық жүргізудің кейінгі (келесі) деңгейлерінде қажеттіліктер мен ресурстарды теңестірудің қажеттігін қосса, онда толық макроэкономикалық тепе-теңдікке жету елестетпелі міндет болып қалатынымен келісуге тура келеді. Нағыз экономикалық қызметке (кез келген экономикалық жүйеге сияқты) осы мезетте қоғамда іс-әрекет ететін қарама-қарсылық күштер мен үрдістердің, шаруашылықтық мінез-құлықтың топтауырындарын (стереотиптерін), әр түрлі бағыттағы мүдделерді бейнелеп көрсететін «тепе-теңсіздіктің қалыпты жай-күйі» тән қасиет. Мұндай жарым-жартылай жай-күйлердің көбінің жиынтығы барлық экономикалық параметрлердің белгілі бір теңгерімділігін қанағаттандырады. Сондықтан да экономикалық жүйенің жарым-жартылай тепе-теңдігінің бір жай-күйінен экономикалық параметрлердің көп санының теңгерімділігін жақсартуға жауап беретін және қоғамның ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалануды қамтамасыз ететін басқа тепе-теңдігіне эволюциясы кезінде ықпал етудің нысандары мен әдістерін дүркін-дүркін өзгертіп отыру ұйғарылады.

Батыстың қаржы теориясыңда мемлекет қаржыларының ұлттық өнім мөлшерімен өлшенетін өндіріске әсерін түсіндіру үшін «мультипликатор» ұғымы пайдаланылады.

Мультипликатордың тұжырымдамасы жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) ауқымын екі әдіспен анықтаудан барып шығады:

1) шығыстар бойынша, яғни бүкіл өндірілген өнім массасын сатып алуға қажетті экономикалық субъектілердің барлық шығыстарының жиынтығы бойынша;
2) табыстар (немесе бөлу) бойынша, яғни субъектілердің өнім өндіруден алатын табыстары тұрғысынан.
Экономикалық өсудің тұрақты динамикасы оның өсу қарқынының төмендеуіне байланысты құбылуы мүмкін. Сондықтан оның осы құбылысты тудыратын себебін талдау қажет.
Бір жағынан - нарықтық экономиканың қалыпты қызмет жасауы экономикалық өсуді тұрақты динамикалық қамтамасыз етуі керек, яғни оның «экономикалық динамикасы» тұрақты байқалуы қажет. Екінші жағынан - нарықтық экономиканың қызмет жасауында тұрақсыздық байқалуы мүмкін; экономикалық өсудің құбылуы және қарқынының төмендеуі. Бұл өз кезегінде «экономикалық тепе-теңдікті» қамтамасыз ететін факторларды анықтау қажеттілігін тудырады.
Экономистер көптеген жылдар бойы бұрындары және қазіргі кезде де тепе-теңдік динамикасы моделін іздестірумен айналысқан және айналысуда. Себебі ол бірін-бірі жоққа шығаратын екі үрдісті қосады: экономикалық тепе-тендік және экономикалық динамика. Тепе-тендік динамикасы моделі классикалық және кейнстік болып бөлінеді. Классикалық моделдің өкіліне француз экономисі Жан Батист Сэйді (1772-1823) жатқызамыз. Оның айтуынша барлық қоғам тек өндірушілерден тұрады (олар сондай-ақ тұтынушы болып та табылады) . Сөйтіп өзі өндірмеген басқа тауарларды сатып алу үшін, өзінің тауарын сатады. Демек, табыс=шығынға тең. Сондықтан сұраным мөлшері ылғи ұсынымға тең.
Алайда нақты нарықтық экономика құрылымы әлдеқайда күрделі: тұтынушы саны ылғида өндіруші санынан асып отырады - табыс толық жұмсалмайды (бір бөлігі жинақтауға айналады, өндіруші шығынның бір бөлігін займ (несие) есебінен жүзеге асырады) . Бірақ нақты өмірде Сэй моделінде көрсетілгендей, «сұраным ұсыным болып табылады», теңгерілмейді. Себебі сұраным жинақтау мөлшеріне кемиді, ал ұсыным несие мөлшеріне артады. Осыдан барып өте маңызды тұжырым жасауға болады: жиынтық сұраным мен жиынтық ұсыным тепе-теңдігі жинақталған инвестиция мен несиеленген инвестиция теңдігін талап етеді.
Жинақтау тұтынушының жиынтық табысының бір бөлігі ретінде экономикалық шеңбер айналымынан шығып қалады. Сондықтан олар сүранымға айналмайды және оларға кеткен шығындар өндірушіге қайтарылмайды.
Демек, жинақтау макроэкономикалық тепе-теңдікті бұзады. Экономикалық өсудің ең жақсы деген моделі мынаны ескереді: барлық жинақтау инвестицияға (күрделі қаржыға) айналады.
Кейнстік модель табыс қозғалысының басқаша құрылымын қарастырады: «табыстар -> сұраным», бірақ «табыстар -» жинақтау» емес.
Жинақтау инвестицияның негізін құрайтынын және жинақтау мен инвестиция ылғи да бір-бірімен тең екендігін Дж. Кейнс дәлелдеген. Себебі фактілік жинақтау мен инвестициялар табыс пен тұтыну арасындағы айырмашылыққа тең.
Егер табысты ақшалай түрде емес натуралды заттай түрде қарастырсақ, онда табыс тұтыну және өндірістік (капиталды) тауарларға бөлінеді.
Өндірістік және капиталдық тауарлардың жалпы шығарылуы нақты сұраным немесе инвестициялық сұраным болып аталады.
Инвестициялық сұраным экономикалық жүйедегі бірден-бір ең маңызды динамикалық элемент болып есептелінеді. Бұл модельдің бірден-бір міндеті экономиканы тұрақты өсу жолына салу. Дж. Кейнс мынаны көрсетті: тепе-теңдік жағдайына жету (жиынтық сұраным = жиынтық ұсыным) инфляция, жұмыссыздықпен және өндірістің төмендеуімен сайма-сай келеді.
Жиынтық сұраным - тауар мен қызмет көрсетудің әртүрлі көлемін байқататын модель. Сондықтан тұтынушы, кәсіпорын және үкімет кез келген баға деңгейінде сатып алуға дайын.
Жиынтық ұсыным - кез келген баға деңгейіндегі нақты өндіріс көлемі деңгейін байқататын модел.