Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі жайлы
Кіріспе
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Қолданылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Қолданылған әдебиеттер
Мемлекетік бюджет дегеніміз мемлекет пен қоғамдық өндіріс қатысушылары арасында қоғамдық ұлттық өнімді мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражат қорларын ұйымдастыру мен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру, ұдайы өндірісті қеңейту мақсатында қолдану жолымен қоғамдық өнімді қайта бөлу процесінде туындайтын ерекше экономикалық қатынастар. Жалпы қоғамдық өнімді бөлудің дербес сферасы ретінде бюджеттің болуы қоғамдық құрылыммен анықталады. Қай мемлекетте болса да бюджеттің болуы шарт және оның мәні кірістері мен шығыстарының құрылымдарымен ашылады. Бүгінгі таңда қазақстандық бюджет ұлттық экономиканы басқарудың маңызды құралы болып табылады. Бәрімізге белгілі, қандай да бір реформаны жүргізу экономикаға, әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға елеулі қаржы жұмсауды қажет етеді. Және де осы реформалардың негізгі ауыртпалығы республиканың қаржы сферасына түседі, өйткені қоғамдық өмірдің барлық салаларын: халық шаруашылығы, әлеуметтік қорғау, білім, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық, қорғаныс және басқаруды қамтитын экономикалық реформаларды жүргізуге қажетті мемлекеттің ішкі, сонымен бірге сыртқы қаржы ресурстарын қаржы сферасы ғана жұмылдыра алады.
1. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2005. – 128 б.
2. Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2002. –230 б.
3. Браун Т. Все посчитает счетный комитет. Казахстанская правда 15.06.2005
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы:2005.–522б.
5. Куздыбаева М.С. Процесс формирования бюджета и его характерные черты. Статистика, учет и аудит №3 2004г.
6. Ли В. Бюджет и межбюджетные отношения: учет интересов финансов регионов. Финансы и кредиты №4 2005г.
7. Макарова Н.А. Бюджет и бюджетная система Казахстана. – Астана:Парасат Әлемі, 2005.–336с.
2. Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2002. –230 б.
3. Браун Т. Все посчитает счетный комитет. Казахстанская правда 15.06.2005
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы:2005.–522б.
5. Куздыбаева М.С. Процесс формирования бюджета и его характерные черты. Статистика, учет и аудит №3 2004г.
6. Ли В. Бюджет и межбюджетные отношения: учет интересов финансов регионов. Финансы и кредиты №4 2005г.
7. Макарова Н.А. Бюджет и бюджетная система Казахстана. – Астана:Парасат Әлемі, 2005.–336с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономикалық факультет
Реферат
ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
Орындаған: Сыдыков А.М.
Ф-34к тобының студенті
Тексерген:
АСТАНА 2007
Мазмұны
Кіріспе
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Мемлекетік бюджет дегеніміз мемлекет пен қоғамдық өндіріс қатысушылары
арасында қоғамдық ұлттық өнімді мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражат
қорларын ұйымдастыру мен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру, ұдайы
өндірісті қеңейту мақсатында қолдану жолымен қоғамдық өнімді қайта бөлу
процесінде туындайтын ерекше экономикалық қатынастар. Жалпы қоғамдық
өнімді бөлудің дербес сферасы ретінде бюджеттің болуы қоғамдық құрылыммен
анықталады. Қай мемлекетте болса да бюджеттің болуы шарт және оның мәні
кірістері мен шығыстарының құрылымдарымен ашылады. Бүгінгі таңда
қазақстандық бюджет ұлттық экономиканы басқарудың маңызды құралы болып
табылады. Бәрімізге белгілі, қандай да бір реформаны жүргізу экономикаға,
әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға елеулі қаржы жұмсауды қажет
етеді. Және де осы реформалардың негізгі ауыртпалығы республиканың қаржы
сферасына түседі, өйткені қоғамдық өмірдің барлық салаларын: халық
шаруашылығы, әлеуметтік қорғау, білім, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық,
қорғаныс және басқаруды қамтитын экономикалық реформаларды жүргізуге
қажетті мемлекеттің ішкі, сонымен бірге сыртқы қаржы ресурстарын қаржы
сферасы ғана жұмылдыра алады. Яғни бюджеттің маңыздылығы, ең алдымен,
салықтар, басқа да міндетті төлемдер, салықтық емес түсімдер ретінде
мемлекет меншігіне түсетін ақша қаражаттарының мемлекеттік бюджетке
түсуінен көрінеді. Міне, сол себептен бұл жұмыс мемлекеттік бюджет
кірістері мен олардың көздерін талдауға және олардың қалыптасу мәселелері
мен оны жетілдіру жолдарын анықтауға арналады. Осыған байланысты бұл
жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі
мемлекеттік бюджетін, оның құрылысын, құрамы мен құрылымын біліп, бюджеттің
кірістер бөлігін талдау және оларды қалыптастыру процесінің қазіргі
жағдайы мен оны жетілдіру жолдарын табу.
Мақсатпен байланысты осы жұмыстың жазылуының келесідей міндеттерін
көрсетуге болады:
- мемлекеттік бюджетке түсінік беру;
- мемлекеттік бюджеттің құрылысын, құрамын және құрылымын анықтау;
- соңғы екі жылдағы ҚР-ның мемлекеттік бюджет кірістеріне талдау
жасау;
- салықтық, салықтық емес түсімдерді ажырату және ресми трансферттер,
негізгі капиталдан түсетін түсімдерге анықтама беру;
- мемлекеттік бюджет кірістерін қалыптастырудың қазіргі кездегі
процесіне баға беріп, оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
Мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында
пайда болатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Мемлекет пен кәсіпорындар, ұйымдар және халық арасында пайда болатын
қаржылық қатынастар бюджеттік қатынастар деп аталады. Қаржы қатынастарының
негізгі бөлігі ретіндегі бұл қатынастардың ерекшелігі олардың, біріншіден,
қоғамдық өндіріс процесінде пайда болуынан, және, екіншіден,
орталықтандырылған қаржы ресурстарының қалыптастыру, бөлу және пайдалануға
бағытталуынан көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты, әрқашан ақша нысанында жүзеге
асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастыру мен пайдаланумен қосарлана
жүреді.Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік
тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет
мына өзгеше белгілермен сипатталады:
1. мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және
оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты
бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны болып табылады;
2. құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес
сфера қаржысынан мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық
шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономикалық секторлары, қоғамдық
қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және одан
белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары материалдық
өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-ақша қатынастарымен
тығыз байланыста болады 7,21.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты
бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс-қимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен
айқындалады.
Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық
өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жұргізуші субъектілер
арасында бөлінеді. Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазақстанның жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10%-ы және жалпы ішкі өнімнің 20%-ы бөлінеді.
Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет
бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық
табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және
ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша
қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау
жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Бақылау функциясы бюджет қорларын бөлудің сандық үйлесімдерінде,
олардың қоғамдық өндіріс дамудың қажеттіліктеріне сай келетіндігінде,
бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын анықтау және оларды жою мүмкіндігінен
көрінеді.
Мемлекеттік бюджеттің сан-қырлы маңызын ескере отырып, оны тек
экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған ақша қоры
ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-
экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде қарауға
болады. Мәселен, мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық
процестер бейнелетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары –
салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар
және т.б. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің
негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір
жылға жасалынады, бюджеттің кірістерін, шығындарын, орталықтандырылған
қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі
қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды
орнын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша рөлін айқындайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің
бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау мен
пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы
ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы
ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Ақырында, мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының
бірі болып табылады (мысалы, келесі қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заң).
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
құралы болып табылады.
Мемлекеттік бюджет негізгі қаржы категорияларын кіріктіре отырып
(салықтар, мемлекеттік несие, мемлекеттік шығыстар) қандай да болмасын
мемлекеттің қаржы жүйесінің басты құраушысы болып табылады және қазіргі
қоғамда маңызды экономикалық, сонымен бірге саяси рөлді атқарады.
1.2 Мемлекеттік бюджет құрылысы
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болу керек. Осы
мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әрбір
әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару
аппаратын ұстауды және басқа да шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша
ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі
құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері мен шығындарын
қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі
бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болды. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзара қатынастары мен байланыстарының ұйымдық нысандары, бюджет
құқықтарының жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Дүниежүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен
ерекшеленеді .
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
- мемлекеттік, федералдық немесе орталық мемлекеттің бюджеті;
- федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың, ГФР-да –
жерлердің (ландтардың), Канадада – провинциялардың, Ресейде –
федерация субъектілерінің бюджеттері);
- жергілікті бюджеттер.
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады:
- орталық (республикалық) бюджет;
- жергілікті бюджеттер.
Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулану мен дербестігінің түрлі
дәрежесі болуы мүмкін, бірақ, әдетте әлеуметтік-экономикалық процестерді
басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төменгі бюджеттерге қатынасы
бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бюджетте сақталады 4,296.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет – араларындағы өзара
өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық және жергілікті
бюджеттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет Қосымша А.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық
бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен
қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын
жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) –
облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті,
аудандардың (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономикалық факультет
Реферат
ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
Орындаған: Сыдыков А.М.
Ф-34к тобының студенті
Тексерген:
АСТАНА 2007
Мазмұны
Кіріспе
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылысы
1.3 Мемлекеттік бюджеттің құрамы мен құрылымы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Мемлекетік бюджет дегеніміз мемлекет пен қоғамдық өндіріс қатысушылары
арасында қоғамдық ұлттық өнімді мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражат
қорларын ұйымдастыру мен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру, ұдайы
өндірісті қеңейту мақсатында қолдану жолымен қоғамдық өнімді қайта бөлу
процесінде туындайтын ерекше экономикалық қатынастар. Жалпы қоғамдық
өнімді бөлудің дербес сферасы ретінде бюджеттің болуы қоғамдық құрылыммен
анықталады. Қай мемлекетте болса да бюджеттің болуы шарт және оның мәні
кірістері мен шығыстарының құрылымдарымен ашылады. Бүгінгі таңда
қазақстандық бюджет ұлттық экономиканы басқарудың маңызды құралы болып
табылады. Бәрімізге белгілі, қандай да бір реформаны жүргізу экономикаға,
әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға елеулі қаржы жұмсауды қажет
етеді. Және де осы реформалардың негізгі ауыртпалығы республиканың қаржы
сферасына түседі, өйткені қоғамдық өмірдің барлық салаларын: халық
шаруашылығы, әлеуметтік қорғау, білім, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық,
қорғаныс және басқаруды қамтитын экономикалық реформаларды жүргізуге
қажетті мемлекеттің ішкі, сонымен бірге сыртқы қаржы ресурстарын қаржы
сферасы ғана жұмылдыра алады. Яғни бюджеттің маңыздылығы, ең алдымен,
салықтар, басқа да міндетті төлемдер, салықтық емес түсімдер ретінде
мемлекет меншігіне түсетін ақша қаражаттарының мемлекеттік бюджетке
түсуінен көрінеді. Міне, сол себептен бұл жұмыс мемлекеттік бюджет
кірістері мен олардың көздерін талдауға және олардың қалыптасу мәселелері
мен оны жетілдіру жолдарын анықтауға арналады. Осыған байланысты бұл
жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі
мемлекеттік бюджетін, оның құрылысын, құрамы мен құрылымын біліп, бюджеттің
кірістер бөлігін талдау және оларды қалыптастыру процесінің қазіргі
жағдайы мен оны жетілдіру жолдарын табу.
Мақсатпен байланысты осы жұмыстың жазылуының келесідей міндеттерін
көрсетуге болады:
- мемлекеттік бюджетке түсінік беру;
- мемлекеттік бюджеттің құрылысын, құрамын және құрылымын анықтау;
- соңғы екі жылдағы ҚР-ның мемлекеттік бюджет кірістеріне талдау
жасау;
- салықтық, салықтық емес түсімдерді ажырату және ресми трансферттер,
негізгі капиталдан түсетін түсімдерге анықтама беру;
- мемлекеттік бюджет кірістерін қалыптастырудың қазіргі кездегі
процесіне баға беріп, оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
1.1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі
Мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында
пайда болатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Мемлекет пен кәсіпорындар, ұйымдар және халық арасында пайда болатын
қаржылық қатынастар бюджеттік қатынастар деп аталады. Қаржы қатынастарының
негізгі бөлігі ретіндегі бұл қатынастардың ерекшелігі олардың, біріншіден,
қоғамдық өндіріс процесінде пайда болуынан, және, екіншіден,
орталықтандырылған қаржы ресурстарының қалыптастыру, бөлу және пайдалануға
бағытталуынан көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты, әрқашан ақша нысанында жүзеге
асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастыру мен пайдаланумен қосарлана
жүреді.Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік
тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет
мына өзгеше белгілермен сипатталады:
1. мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және
оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты
бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны болып табылады;
2. құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес
сфера қаржысынан мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық
шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономикалық секторлары, қоғамдық
қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және одан
белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары материалдық
өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-ақша қатынастарымен
тығыз байланыста болады 7,21.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты
бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс-қимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен
айқындалады.
Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық
өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жұргізуші субъектілер
арасында бөлінеді. Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазақстанның жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10%-ы және жалпы ішкі өнімнің 20%-ы бөлінеді.
Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет
бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық
табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және
ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша
қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау
жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Бақылау функциясы бюджет қорларын бөлудің сандық үйлесімдерінде,
олардың қоғамдық өндіріс дамудың қажеттіліктеріне сай келетіндігінде,
бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын анықтау және оларды жою мүмкіндігінен
көрінеді.
Мемлекеттік бюджеттің сан-қырлы маңызын ескере отырып, оны тек
экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған ақша қоры
ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-
экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде қарауға
болады. Мәселен, мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық
процестер бейнелетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары –
салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар
және т.б. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің
негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір
жылға жасалынады, бюджеттің кірістерін, шығындарын, орталықтандырылған
қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі
қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды
орнын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша рөлін айқындайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің
бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау мен
пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы
ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы
ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Ақырында, мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының
бірі болып табылады (мысалы, келесі қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заң).
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
құралы болып табылады.
Мемлекеттік бюджет негізгі қаржы категорияларын кіріктіре отырып
(салықтар, мемлекеттік несие, мемлекеттік шығыстар) қандай да болмасын
мемлекеттің қаржы жүйесінің басты құраушысы болып табылады және қазіргі
қоғамда маңызды экономикалық, сонымен бірге саяси рөлді атқарады.
1.2 Мемлекеттік бюджет құрылысы
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болу керек. Осы
мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әрбір
әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару
аппаратын ұстауды және басқа да шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша
ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі
құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері мен шығындарын
қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілі
бір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болды. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзара қатынастары мен байланыстарының ұйымдық нысандары, бюджет
құқықтарының жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Дүниежүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен
ерекшеленеді .
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
- мемлекеттік, федералдық немесе орталық мемлекеттің бюджеті;
- федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың, ГФР-да –
жерлердің (ландтардың), Канадада – провинциялардың, Ресейде –
федерация субъектілерінің бюджеттері);
- жергілікті бюджеттер.
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады:
- орталық (республикалық) бюджет;
- жергілікті бюджеттер.
Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулану мен дербестігінің түрлі
дәрежесі болуы мүмкін, бірақ, әдетте әлеуметтік-экономикалық процестерді
басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төменгі бюджеттерге қатынасы
бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бюджетте сақталады 4,296.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет – араларындағы өзара
өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық және жергілікті
бюджеттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет Қосымша А.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық
бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен
қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын
жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) –
облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті,
аудандардың (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz