Мемлекет және құқықтың пайда болуы туралы
1.Алғашқы қауымдық қоғам, оның дамуы және ыдырауы
2. Мемлекет және құлдықтың пайда болуы, оның объективтік заңдары
3. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар
4. Қазақстан мемлекетін нығайту . тұрақтылық пен прогрестің басты факторы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2. Мемлекет және құлдықтың пайда болуы, оның объективтік заңдары
3. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар
4. Қазақстан мемлекетін нығайту . тұрақтылық пен прогрестің басты факторы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Алғашқы қауымдық қоғам – адамдардың пайда болып, жер жүзінде өмір сүре бастағанына екі миллиондай жыл болды. Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес адамдардың өздерінің дене құрылысы да, миы да, тәжірибесі де, пайдаланатын құралдары да дамып отырды. Соның нәтижесінде шамамен осыдан 40 мың жыл бұрын қазіргі типті адамдар (хомо сапиенс) қалыптасты. Адамдардың дене құрылысының өзгеруі тоқтап, оның орнына олардың қауымдық құрылысы, тәжірибесі басында бәсең, кейін қарқынды түрде дами бастады. Бұл процесс бірте-бірте алғашқы қауымдық қоғамды өмірге әкелді. Қоғамның дамуы екі бағытта жүріп отырды: адамдардың өмірлік тәжірибесінің дамуы және соған сәйкес пайдаланатын құралдардың өзгеріп, прогрестің жаңаруы. Бірақ бұл процесс басында өте бәсең дамыды.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995 ж.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі.
3. Бейсенова А., Біржанова К. Қазақстан Республикасы мемлекет және құқық негіздерін оқып үйренушілерге көмек. Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
4. Сапаргалиев Г.С. Основы государства и права Казахстана. Алматы, 1994.
5. Сапаргалиев Г.С. Заң терминдерінің сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
6. Ибраева А.С. Заң терминдерінің қазақша-орысша және орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
7. Теория государства и права. /Под ред. Профессора М.Н.Марченко. МГУ, 1996.
8. Сапаргалиев Г.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
9. Сапаргалиев Г.С. Основы государства и права. Учебное пособие. Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
10. Спиридонов Л.И. Теория государства и права. М., 1995.
11. Общая теория и права./Под ред. А.С. Пиголкина. М., 1996.
12. Теория государства и права./Под ред. М.Н. Марченко М., 1998.
13. Теория государства и права в схемах и определениях. В.К. Бабаев, В.М. Баранов, В.А. Толстик М.,1998.
14. Сапаргалиев Г.С., Ибраева А.С. Мемлекет пен құқық теориясы. Алматы: Жеті Жарғы, 1998.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі.
3. Бейсенова А., Біржанова К. Қазақстан Республикасы мемлекет және құқық негіздерін оқып үйренушілерге көмек. Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
4. Сапаргалиев Г.С. Основы государства и права Казахстана. Алматы, 1994.
5. Сапаргалиев Г.С. Заң терминдерінің сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
6. Ибраева А.С. Заң терминдерінің қазақша-орысша және орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
7. Теория государства и права. /Под ред. Профессора М.Н.Марченко. МГУ, 1996.
8. Сапаргалиев Г.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
9. Сапаргалиев Г.С. Основы государства и права. Учебное пособие. Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
10. Спиридонов Л.И. Теория государства и права. М., 1995.
11. Общая теория и права./Под ред. А.С. Пиголкина. М., 1996.
12. Теория государства и права./Под ред. М.Н. Марченко М., 1998.
13. Теория государства и права в схемах и определениях. В.К. Бабаев, В.М. Баранов, В.А. Толстик М.,1998.
14. Сапаргалиев Г.С., Ибраева А.С. Мемлекет пен құқық теориясы. Алматы: Жеті Жарғы, 1998.
Мемлекет және құқықтың пайда болуы
Жоспары
1.Алғашқы қауымдық қоғам, оның дамуы және ыдырауы
2. Мемлекет және құлдықтың пайда болуы, оның объективтік заңдары
3. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар
4. Қазақстан мемлекетін нығайту – тұрақтылық пен прогрестің басты факторы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Алғашқы қауымдық қоғам, оның дамуы және ыдырауы
Алғашқы қауымдық қоғам – адамдардың пайда болып, жер жүзінде өмір сүре
бастағанына екі миллиондай жыл болды. Қоғамның диалектикалық даму процесіне
сәйкес адамдардың өздерінің дене құрылысы да, миы да, тәжірибесі де,
пайдаланатын құралдары да дамып отырды. Соның нәтижесінде шамамен осыдан 40
мың жыл бұрын қазіргі типті адамдар (хомо сапиенс) қалыптасты. Адамдардың
дене құрылысының өзгеруі тоқтап, оның орнына олардың қауымдық құрылысы,
тәжірибесі басында бәсең, кейін қарқынды түрде дами бастады. Бұл процесс
бірте-бірте алғашқы қауымдық қоғамды өмірге әкелді. Қоғамның дамуы екі
бағытта жүріп отырды: адамдардың өмірлік тәжірибесінің дамуы және соған
сәйкес пайдаланатын құралдардың өзгеріп, прогрестің жаңаруы. Бірақ бұл
процесс басында өте бәсең дамыды.
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік дамуы екі кезеңге
бөлінеді:
1. Жабайы адам дәуірі – 40-12 мың жылдықтар арасы. Адамдар табиғаттың
дайын заттарымен қоректенген, қарулары дайын: тас, сүйек, ағаш. Жабайы
аңшылық, балықшылық қалыптасып қоғамның негізгі сипаты табиғаттың, қоршаған
ортаның адамдардың күн көрісіне қолайлы жақтарын пайдалана отырып,
экономикалық, әлеуметтік жағдайды жақсарту. Қысқаша айтқанда – дайынды
игерушілік дәуірі. Бұл кезеңде қиыншылық, ашаршылық жиі болды.
2. Экономиканы қолдан жасау дәуірі – 12-4 мың жылдықтар арасы. Бұл
кезеңде адамдардың тәжірибесі, пайдаланатын қаруы дамыды. Рухани сана-
сезім, білімі жоғарылады. Экономиканы қолдан жасауға мүмкіншілік
қалыптасты. Металлургия, керамика өмірге келді. Малшылық-егіншілік арқылы
сертификациялық қоғам, рулық, тайпалық бірлестіктер, әлеуметтік нормалар
өмірге келді.
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикасы мен құрылымы – экономиканың
негізгі сипаты: қоғамдық, еңбек, қоғамдық меншік, қоғамдық бөліс, қоғамдық
өмір сүру. Қоғамның құрылысы: туысқандық ру, тайпа, одақ, бірлестіктер.
Бұл құрылымдарды құруды, дамытуды қоғамның экономикасының,
тәжірибесінің, құралдарының даму деңгейіне сәйкес жасап отырған.
Қоғамды басқару және әлеуметтік нормалар – қоғамдық күрделі мәселелерді
жалпы халықтық жиналыста талқылап, шешімдер қабылдап отырған. Күнделікті
мәселелерді шешіп басқару үшін ру басшылары сайланып отырған. Тайпа, одақ,
бірлестіктерді, ру басшыларының кеңесі басқарған. Тайпа, одақ,
бірлестіктерді күнделікті басқару үшін Кеңестің мәжілісінде тайпа, одақ,
бірлестіктердің басшылары сайланып отырған. Олар жұртпен бірдей еңбектеніп,
қоғамдық жұмыстарын атқарып жүрген.
Алғашқы қоғамның даму процесінде әлеуметтік мононормалар (бірігу-
бірлесу) қалыптасып, сол арқылы қарым-қатынастарды реттеп, басқарып
отырған. Мононорманың негіздері мен түрлері: әдет-ғұрып, салт-дәстүр,
мораль, діни нормалар. Алғашқы қоғамның дамуы барлық региондарда, барлық
континенттерде бірдей болды. Тек мемлекет пен құқықтың пайда болуы
кезеңінен бастап айырмашылықтар, ерекшеліктер молая бастады. Мысалы, шығыс
елдерінде (Араб, Үнді, Иран, Қытай) мемлекет пен құқықтың дамуы бір-біріне
ұқсас, Афин, Рим, Спартада мемлекет пен құқықтың дамуы басқа түрде болды.
Еуропаның, Азияның басқа елдерінде – үшінші түрде дамыды. Бұл елдер алғашқы
қоғамнан феодалдық формацияға – қоғамға көшті.
2. Мемлекет және құлдықтың пайда болуы, оның объективтік заңдары
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық,
басқарушылық салаларындағы объективтік даму процестері бір-бірімен тығыз
байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Бұл объективтік даму процестің күрделі
сатысы әлеуметтік революциялық төңкеріс – б.з.д. 10-15 мың жылдықтарда
болған. Ол төңкеріс кезінде малшылық пен егіншілік қалыптасты, ажарланған
тастан жасалған қарулар өмірге келді, адамның тәжірибесі өсіп, молайды.
Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді: малшылық, жер игеру,
өндірістік және саудагерлер тобы. Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды,
қоғамның шығысынан кірісін асырды.
Қоғамдық байлық қалыптаса бастады,оны иемденетін топтар, таптар пайда
болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. 5-4
мың жылдықтарда сол қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен
мемлекет пайда болды. Мемлекет және құқық тарихы туынды – қоғамның
антагонистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады.
Құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі
объективтік заңдары:
- қосымша өнімнің пайда болуы;
- жеке меншіктің қалыптасуы;
- таптар мен топтардың арасында күрестің басталуы;
- қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекеттің
өмірге келуі.
Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі объективтік
заңдылықтарының бірі әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы қарым-
қатынастарды реттеп, басқаруы. Әлеуметтік нормалардың (әдет-ғұрып, салт-
дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-бірте
құқықтық нормаларға айналуы. Сондықтан құқық мемлекеттен аз да болса бұрын
қалыптасты деуге болады. Алғашқы қоғамда мемлекеттік кезеңнің басталуынан
бері қарай құқық қарым-қатынастардың басым көпшілігін реттеп, басқаратын
нормаға айналды. Қоғамда мемлекеттің өзі қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа
түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді актілер, шарттық нормалар, заң күші
бар соттың шешімдері.
Құқық екі жолмен дамыды. Біріншісі – мемлекеттік қоғамдық меншікті
реттеу моралдық – діни нормаларға сүйенді. Мысалы, Индияда Ману заңы,
мұсылман елдеріндегі Құран заңы; екіншісі – жеке меншік бағытындағы
қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы реттеп,
басқару.
Таптық қоғамда, қанаушылық, әділетсіздік басым болған мемлекетте құқық
– үстем таптың заңға айналдырған мүддесі болады. Бұл мүддені заңға
айналдырушы және заңдардың орындалуын ұдайы қадағалап отырушы – үстем тап
қолындағы мемлекеттік аппарат. Құқық үстем таптың мүддесін қорғаумен бірге
қоғамдық мақсатты да реттеп, басқарып отырады.
Құқықтың таптық мәні, қоғамдағы рөлі, мазмұны мен нысаны, сайып
келгенде қоғамның экономикалық саяси, әлеуметтік сипатына және мәдени өсу
дәрежесіне байланысты. Мысалы, К.Маркс Гота программасына сын еңбегінде:
Құқық ешуақытта да экономикалық құрылыстан және қоғамның соған сәйкес
мәдени дамуынан жоғары бола алмақ емес[1] деген. Құқықтың нормалары қоғам
дамуының саяси, әлеуметтік, мәдени т.б. мұқтаждарына неғұрлым сай келсе,
соғұрлым пайдалы әсері мол болмақ.
Құқық – мемлекет шығарған немесе бекіткен, мемлекеттік аппараттың
күшімен қамтамасыз етіліп отыратын жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды
реттейтін нормалардың жиынтығы.
Мемлекеттің дамуы – мемлекет қоғамдық еңбек бөлісінің, жеке меншіктің
пайда болуы нәтижесінде алғашқы қауымдық құрылыс тапқа бөлінуінің туындысы.
Мемлекет жария өкіметтің пайда болуы мен іс-әрекетінің нәтижесі ретінде
қалыптасатын, қоғам өмірін ұйымдастырудың нысаны және оның негізгі
салаларына басшылық ететін, қажетті жағдайларда өкіметтің күш-қуатына
сүйенетін басқару жүйесі.
1. Шығыс елдерінде (Иран, Индия, Қытай, Араб елдерінде) мемлекеттің
қалыптасуы басым түрде қоғамдық меншікті қорғауға байланысты. Себебі бұл
елдерде алғашқы қоғам ыдырау кезінде күрделі құрылыстар болды: ірі су
каналдарын жасау, суармалы ирригациялық жүйелер қалыптастыру,
құрғақшылықпен күресу. Міне осы күрделі жұмыстарды жақсы жүргізу үшін
қоғамдық мемлекеттік меншік қалыптасты. Сол меншіктің иелері: чиновниктер,
ру, тайпа басшылары, король, императорлар болды. Король-императорлар
жердегі құдай дәрежесінде болды. Сөйтіп, бұл елдерде көбінесе мемлекеттік
деспотизм орнады. Бұл елдердің экономикасы. әлеуметтік жағдайы, демократия
өте бәсең дамыды. Мемлекеттік биліктің, қоғамдық меншіктің басында –
абсолюттік монарх болды, одан төменгі – екінші дәрежедегі билік уәзір
министрлердің қолында, одан төменгі билік – чиновниктерде болды. Осы
сатылық биліктер – бәрі бірігіп қалың бұқараны қанауда болды. Қоғамдық
меншікпен қатар жеке меншік те дамыды.
Шығыс типті (Азия типті) мемлекеттер кейінгі ғасырларда шығыс Еуропа,
Африка, Оңтүстік Америка елдерінде де қалыптасты.
Сонымен, Азия типті мемлекеттердің қалыптасу себептері:
- ірі ирригациялық жүйелерді жасау;
- оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі түрде топтастыру-
біріктіру;
- барлық жұмысты бір орталықтан басқару.
Мемлекетгік басқару аппараты бұрынғы ру-тайпаны басқарған аппараттан
өсіп қалыптасты. Жаңа аппарат қалың бұқарадан алыстай түсіп,
әділетсіздікті, қанаушылықты күшейтті. Азия типті мемлекеттер өте бәсең
дамып, XIX-XX ғасырларға дейін көп өзгермей сақталып келді (Қытай, Иран
т.б.).
2. Еуропалық елдерде – мемлекет жеке меншіктің шапшаң, күрделі дамуы,
қоғамның тапқа бөлінуі арқылы қалыптасты.
Афина мен Римде алғашқы қоғамның ыдырауы кезінде экономикалық күшті
топтар мен таптар мемлекетті өз қолдарына алып, өз мүдде мақсаттарын
орындайтын мемлекеттік аппарат орнатты. Бұл мемлекеттер көбінесе
демократиялық жүйедегі саяси бірлестік болып қалыптасты. Спарта
аристократиялық республика болып қалыптасты. Мұнда құлдардың саны
жергілікті халықтан бірнеше есе көп болып, жаңа мемлекеттік басқару
аппараты құрылды. Жергілікті халықтың арасында қайшылыққа жол бермеу
саясаты қалыптасты. Республикада қатаң заңдылық, құқықтық тәртіп орналды.
Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Мұнда құл иелену көп
дамымады. Қалың бұқара байларға тәуелді болды, феодалдық қатынастар дами
бастады. Рим империясының біраз жерін Германия өзіне қаратып, феодалдық
мемлекеттің дамуын тездетті. Осы типті мемлекеттер Еуропаның бірнеше
елдерінде, Ресейде, Ирландияда, Азияда, Орта Азия елдерінде қалыптасты.
Мемлекеттің алғашқы қоғамдағы биліктен айырмашылығы:
1. Халы0ты туысқандығына қарамай, территориясына сәйкес біріктіру.
Билікті осы территорияда жүргізу.
2. Қоғамдағы басқаратын арнаулы аппараттың құрылуы. Бұл аппарат
үстемдік таптың, топтың, мүдде-мақсатын орындау үшін қалыптасты,
3. Салалық жүйесінің болуы. Арнаулы мемлекетті басқаратын аппаратта
қызмет жасайтын адамдарды әлеуметтік қамтамасыз ету үшін салық қалыптасты.
Мемлекеттің пайда болу, даму себептері:
- Қоғамды басқаруды, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысы көлемі де,
шеңбері де молайып, кеңейіп ескі басқару аппараты тиісті дәрежеде жұмыс
жасай алмады. Жаңа мемлекеттік аппарат қажет болды;
- Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа қарсы іс-
әрекетін әлсірету, жою үшін күшті мемлекеттік аппарат керек болды;
- Қоғамды, экономиканы дамыту үшін, әлеуметтік жағдайды жақсарту үшін
басқарушы аппаратты нығайту керек болды;
- Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық тәртіпті қатаң
сақтау үшін мемлекет керек болды.
Мемлекеттің негізгі белгілері:
1. Басқару органдары мен мекемелерінің ерекше жүйесі болуы (әскер,
полиция, сот, т.б.). Қоғамдық өмірдің дамып, күрделене түсуіне байланысты
мемлекеттің механизмі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары
1.Алғашқы қауымдық қоғам, оның дамуы және ыдырауы
2. Мемлекет және құлдықтың пайда болуы, оның объективтік заңдары
3. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар
4. Қазақстан мемлекетін нығайту – тұрақтылық пен прогрестің басты факторы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Алғашқы қауымдық қоғам, оның дамуы және ыдырауы
Алғашқы қауымдық қоғам – адамдардың пайда болып, жер жүзінде өмір сүре
бастағанына екі миллиондай жыл болды. Қоғамның диалектикалық даму процесіне
сәйкес адамдардың өздерінің дене құрылысы да, миы да, тәжірибесі де,
пайдаланатын құралдары да дамып отырды. Соның нәтижесінде шамамен осыдан 40
мың жыл бұрын қазіргі типті адамдар (хомо сапиенс) қалыптасты. Адамдардың
дене құрылысының өзгеруі тоқтап, оның орнына олардың қауымдық құрылысы,
тәжірибесі басында бәсең, кейін қарқынды түрде дами бастады. Бұл процесс
бірте-бірте алғашқы қауымдық қоғамды өмірге әкелді. Қоғамның дамуы екі
бағытта жүріп отырды: адамдардың өмірлік тәжірибесінің дамуы және соған
сәйкес пайдаланатын құралдардың өзгеріп, прогрестің жаңаруы. Бірақ бұл
процесс басында өте бәсең дамыды.
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік дамуы екі кезеңге
бөлінеді:
1. Жабайы адам дәуірі – 40-12 мың жылдықтар арасы. Адамдар табиғаттың
дайын заттарымен қоректенген, қарулары дайын: тас, сүйек, ағаш. Жабайы
аңшылық, балықшылық қалыптасып қоғамның негізгі сипаты табиғаттың, қоршаған
ортаның адамдардың күн көрісіне қолайлы жақтарын пайдалана отырып,
экономикалық, әлеуметтік жағдайды жақсарту. Қысқаша айтқанда – дайынды
игерушілік дәуірі. Бұл кезеңде қиыншылық, ашаршылық жиі болды.
2. Экономиканы қолдан жасау дәуірі – 12-4 мың жылдықтар арасы. Бұл
кезеңде адамдардың тәжірибесі, пайдаланатын қаруы дамыды. Рухани сана-
сезім, білімі жоғарылады. Экономиканы қолдан жасауға мүмкіншілік
қалыптасты. Металлургия, керамика өмірге келді. Малшылық-егіншілік арқылы
сертификациялық қоғам, рулық, тайпалық бірлестіктер, әлеуметтік нормалар
өмірге келді.
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикасы мен құрылымы – экономиканың
негізгі сипаты: қоғамдық, еңбек, қоғамдық меншік, қоғамдық бөліс, қоғамдық
өмір сүру. Қоғамның құрылысы: туысқандық ру, тайпа, одақ, бірлестіктер.
Бұл құрылымдарды құруды, дамытуды қоғамның экономикасының,
тәжірибесінің, құралдарының даму деңгейіне сәйкес жасап отырған.
Қоғамды басқару және әлеуметтік нормалар – қоғамдық күрделі мәселелерді
жалпы халықтық жиналыста талқылап, шешімдер қабылдап отырған. Күнделікті
мәселелерді шешіп басқару үшін ру басшылары сайланып отырған. Тайпа, одақ,
бірлестіктерді, ру басшыларының кеңесі басқарған. Тайпа, одақ,
бірлестіктерді күнделікті басқару үшін Кеңестің мәжілісінде тайпа, одақ,
бірлестіктердің басшылары сайланып отырған. Олар жұртпен бірдей еңбектеніп,
қоғамдық жұмыстарын атқарып жүрген.
Алғашқы қоғамның даму процесінде әлеуметтік мононормалар (бірігу-
бірлесу) қалыптасып, сол арқылы қарым-қатынастарды реттеп, басқарып
отырған. Мононорманың негіздері мен түрлері: әдет-ғұрып, салт-дәстүр,
мораль, діни нормалар. Алғашқы қоғамның дамуы барлық региондарда, барлық
континенттерде бірдей болды. Тек мемлекет пен құқықтың пайда болуы
кезеңінен бастап айырмашылықтар, ерекшеліктер молая бастады. Мысалы, шығыс
елдерінде (Араб, Үнді, Иран, Қытай) мемлекет пен құқықтың дамуы бір-біріне
ұқсас, Афин, Рим, Спартада мемлекет пен құқықтың дамуы басқа түрде болды.
Еуропаның, Азияның басқа елдерінде – үшінші түрде дамыды. Бұл елдер алғашқы
қоғамнан феодалдық формацияға – қоғамға көшті.
2. Мемлекет және құлдықтың пайда болуы, оның объективтік заңдары
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық,
басқарушылық салаларындағы объективтік даму процестері бір-бірімен тығыз
байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Бұл объективтік даму процестің күрделі
сатысы әлеуметтік революциялық төңкеріс – б.з.д. 10-15 мың жылдықтарда
болған. Ол төңкеріс кезінде малшылық пен егіншілік қалыптасты, ажарланған
тастан жасалған қарулар өмірге келді, адамның тәжірибесі өсіп, молайды.
Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді: малшылық, жер игеру,
өндірістік және саудагерлер тобы. Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды,
қоғамның шығысынан кірісін асырды.
Қоғамдық байлық қалыптаса бастады,оны иемденетін топтар, таптар пайда
болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. 5-4
мың жылдықтарда сол қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен
мемлекет пайда болды. Мемлекет және құқық тарихы туынды – қоғамның
антагонистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады.
Құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі
объективтік заңдары:
- қосымша өнімнің пайда болуы;
- жеке меншіктің қалыптасуы;
- таптар мен топтардың арасында күрестің басталуы;
- қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекеттің
өмірге келуі.
Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі объективтік
заңдылықтарының бірі әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы қарым-
қатынастарды реттеп, басқаруы. Әлеуметтік нормалардың (әдет-ғұрып, салт-
дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-бірте
құқықтық нормаларға айналуы. Сондықтан құқық мемлекеттен аз да болса бұрын
қалыптасты деуге болады. Алғашқы қоғамда мемлекеттік кезеңнің басталуынан
бері қарай құқық қарым-қатынастардың басым көпшілігін реттеп, басқаратын
нормаға айналды. Қоғамда мемлекеттің өзі қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа
түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді актілер, шарттық нормалар, заң күші
бар соттың шешімдері.
Құқық екі жолмен дамыды. Біріншісі – мемлекеттік қоғамдық меншікті
реттеу моралдық – діни нормаларға сүйенді. Мысалы, Индияда Ману заңы,
мұсылман елдеріндегі Құран заңы; екіншісі – жеке меншік бағытындағы
қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы реттеп,
басқару.
Таптық қоғамда, қанаушылық, әділетсіздік басым болған мемлекетте құқық
– үстем таптың заңға айналдырған мүддесі болады. Бұл мүддені заңға
айналдырушы және заңдардың орындалуын ұдайы қадағалап отырушы – үстем тап
қолындағы мемлекеттік аппарат. Құқық үстем таптың мүддесін қорғаумен бірге
қоғамдық мақсатты да реттеп, басқарып отырады.
Құқықтың таптық мәні, қоғамдағы рөлі, мазмұны мен нысаны, сайып
келгенде қоғамның экономикалық саяси, әлеуметтік сипатына және мәдени өсу
дәрежесіне байланысты. Мысалы, К.Маркс Гота программасына сын еңбегінде:
Құқық ешуақытта да экономикалық құрылыстан және қоғамның соған сәйкес
мәдени дамуынан жоғары бола алмақ емес[1] деген. Құқықтың нормалары қоғам
дамуының саяси, әлеуметтік, мәдени т.б. мұқтаждарына неғұрлым сай келсе,
соғұрлым пайдалы әсері мол болмақ.
Құқық – мемлекет шығарған немесе бекіткен, мемлекеттік аппараттың
күшімен қамтамасыз етіліп отыратын жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды
реттейтін нормалардың жиынтығы.
Мемлекеттің дамуы – мемлекет қоғамдық еңбек бөлісінің, жеке меншіктің
пайда болуы нәтижесінде алғашқы қауымдық құрылыс тапқа бөлінуінің туындысы.
Мемлекет жария өкіметтің пайда болуы мен іс-әрекетінің нәтижесі ретінде
қалыптасатын, қоғам өмірін ұйымдастырудың нысаны және оның негізгі
салаларына басшылық ететін, қажетті жағдайларда өкіметтің күш-қуатына
сүйенетін басқару жүйесі.
1. Шығыс елдерінде (Иран, Индия, Қытай, Араб елдерінде) мемлекеттің
қалыптасуы басым түрде қоғамдық меншікті қорғауға байланысты. Себебі бұл
елдерде алғашқы қоғам ыдырау кезінде күрделі құрылыстар болды: ірі су
каналдарын жасау, суармалы ирригациялық жүйелер қалыптастыру,
құрғақшылықпен күресу. Міне осы күрделі жұмыстарды жақсы жүргізу үшін
қоғамдық мемлекеттік меншік қалыптасты. Сол меншіктің иелері: чиновниктер,
ру, тайпа басшылары, король, императорлар болды. Король-императорлар
жердегі құдай дәрежесінде болды. Сөйтіп, бұл елдерде көбінесе мемлекеттік
деспотизм орнады. Бұл елдердің экономикасы. әлеуметтік жағдайы, демократия
өте бәсең дамыды. Мемлекеттік биліктің, қоғамдық меншіктің басында –
абсолюттік монарх болды, одан төменгі – екінші дәрежедегі билік уәзір
министрлердің қолында, одан төменгі билік – чиновниктерде болды. Осы
сатылық биліктер – бәрі бірігіп қалың бұқараны қанауда болды. Қоғамдық
меншікпен қатар жеке меншік те дамыды.
Шығыс типті (Азия типті) мемлекеттер кейінгі ғасырларда шығыс Еуропа,
Африка, Оңтүстік Америка елдерінде де қалыптасты.
Сонымен, Азия типті мемлекеттердің қалыптасу себептері:
- ірі ирригациялық жүйелерді жасау;
- оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі түрде топтастыру-
біріктіру;
- барлық жұмысты бір орталықтан басқару.
Мемлекетгік басқару аппараты бұрынғы ру-тайпаны басқарған аппараттан
өсіп қалыптасты. Жаңа аппарат қалың бұқарадан алыстай түсіп,
әділетсіздікті, қанаушылықты күшейтті. Азия типті мемлекеттер өте бәсең
дамып, XIX-XX ғасырларға дейін көп өзгермей сақталып келді (Қытай, Иран
т.б.).
2. Еуропалық елдерде – мемлекет жеке меншіктің шапшаң, күрделі дамуы,
қоғамның тапқа бөлінуі арқылы қалыптасты.
Афина мен Римде алғашқы қоғамның ыдырауы кезінде экономикалық күшті
топтар мен таптар мемлекетті өз қолдарына алып, өз мүдде мақсаттарын
орындайтын мемлекеттік аппарат орнатты. Бұл мемлекеттер көбінесе
демократиялық жүйедегі саяси бірлестік болып қалыптасты. Спарта
аристократиялық республика болып қалыптасты. Мұнда құлдардың саны
жергілікті халықтан бірнеше есе көп болып, жаңа мемлекеттік басқару
аппараты құрылды. Жергілікті халықтың арасында қайшылыққа жол бермеу
саясаты қалыптасты. Республикада қатаң заңдылық, құқықтық тәртіп орналды.
Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Мұнда құл иелену көп
дамымады. Қалың бұқара байларға тәуелді болды, феодалдық қатынастар дами
бастады. Рим империясының біраз жерін Германия өзіне қаратып, феодалдық
мемлекеттің дамуын тездетті. Осы типті мемлекеттер Еуропаның бірнеше
елдерінде, Ресейде, Ирландияда, Азияда, Орта Азия елдерінде қалыптасты.
Мемлекеттің алғашқы қоғамдағы биліктен айырмашылығы:
1. Халы0ты туысқандығына қарамай, территориясына сәйкес біріктіру.
Билікті осы территорияда жүргізу.
2. Қоғамдағы басқаратын арнаулы аппараттың құрылуы. Бұл аппарат
үстемдік таптың, топтың, мүдде-мақсатын орындау үшін қалыптасты,
3. Салалық жүйесінің болуы. Арнаулы мемлекетті басқаратын аппаратта
қызмет жасайтын адамдарды әлеуметтік қамтамасыз ету үшін салық қалыптасты.
Мемлекеттің пайда болу, даму себептері:
- Қоғамды басқаруды, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысы көлемі де,
шеңбері де молайып, кеңейіп ескі басқару аппараты тиісті дәрежеде жұмыс
жасай алмады. Жаңа мемлекеттік аппарат қажет болды;
- Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа қарсы іс-
әрекетін әлсірету, жою үшін күшті мемлекеттік аппарат керек болды;
- Қоғамды, экономиканы дамыту үшін, әлеуметтік жағдайды жақсарту үшін
басқарушы аппаратты нығайту керек болды;
- Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық тәртіпті қатаң
сақтау үшін мемлекет керек болды.
Мемлекеттің негізгі белгілері:
1. Басқару органдары мен мекемелерінің ерекше жүйесі болуы (әскер,
полиция, сот, т.б.). Қоғамдық өмірдің дамып, күрделене түсуіне байланысты
мемлекеттің механизмі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz