Антик философиясының дамуы
І. КІРІСПЕ
1. Антик философиясының дамуы
2. Түпнегіз (архэ)
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
3. Элиндік . римдік философия
ІІІ. Қорытынды:
Қолданылған әдебиеттер
1. Антик философиясының дамуы
2. Түпнегіз (архэ)
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
3. Элиндік . римдік философия
ІІІ. Қорытынды:
Қолданылған әдебиеттер
«Антик философиясы» деген термин мың жылдан аса тарихы бар грек-рим философиясын білдіреді. «Антик» сөзінің латын тілінен аударғанда «көне» деген мағынаны білдіретінін ескерсек, бұл жалпы философиялық ой дамуының бастапқы кезеңін аңғартар еді. Алайда, қалыптасқан дәстүр бой-ынша антик дәуірі тек батыстың көне заманын білдіріп, осы грек-рим әлеміне қатысты айтылады. Ал, хронологиялық шең-беріне келер болсақ, антик философиясы өзінің бастауын б.з.д. VII—VI ғасырдан алып, ал оның аяқталуы б.з. 529 жылы импе-ратор Юстинианның барлық христиандық емес философиялық мектептерді ресми түрде жаптырған датасымен байланыс-тырылады.
1. «Философия» Т.Х.Ғабитов
2. Маркузе Г. Одномерный человек. — М., 1994.
3. Маслоу А. Психология бытия. — М., 1997.
4. Монтескъе Ш. О духе законов//Избранные произведения. — М., 1955.
5. Назарбаев Н.А. В потоке истории. — Алматы, 1999.
6. Нуржанов Б.Г. Культурология//Курс лекций. — Алматы, 1994.
7. Ортега-и-Гассет X. Восстание масс. — М., 1991.
8. Орынбеков М.С. Предфилософия протоказахов. — Алматы, 1994.
9. Поппер К.Р. Открытое общество и его враги. В 2 т. — М., 1992
2. Маркузе Г. Одномерный человек. — М., 1994.
3. Маслоу А. Психология бытия. — М., 1997.
4. Монтескъе Ш. О духе законов//Избранные произведения. — М., 1955.
5. Назарбаев Н.А. В потоке истории. — Алматы, 1999.
6. Нуржанов Б.Г. Культурология//Курс лекций. — Алматы, 1994.
7. Ортега-и-Гассет X. Восстание масс. — М., 1991.
8. Орынбеков М.С. Предфилософия протоказахов. — Алматы, 1994.
9. Поппер К.Р. Открытое общество и его враги. В 2 т. — М., 1992
жоспар:
І. кіріспе
1. Антик философиясының дамуы
2. түпнегіз (архэ)
ІІ. негізгі бөлім
3. Элиндік – римдік философия
ІІІ. Қорытынды:
Қолданылған әдебиеттер:
Антик философиясы
Антик философиясы деген термин мың жылдан аса тарихы бар грек-рим
философиясын білдіреді. Антик сөзінің латын тілінен аударғанда көне
деген мағынаны білдіретінін ескерсек, бұл жалпы философиялық ой дамуының
бастапқы кезеңін аңғартар еді. Алайда, қалыптасқан дәстүр бой-ынша антик
дәуірі тек батыстың көне заманын білдіріп, осы грек-рим әлеміне қатысты
айтылады. Ал, хронологиялық шең-беріне келер болсақ, антик философиясы
өзінің бастауын б.з.д. VII—VI ғасырдан алып, ал оның аяқталуы б.з. 529 жылы
импе-ратор Юстинианның барлық христиандық емес философиялық мектептерді
ресми түрде жаптырған датасымен байланыс-тырылады. А.С.Богомоловтың
айтуынша оның ішіндегі үш ірі кезеңці айқындауға болады: антик
философиясының қалыптасуы немесе Сократпен аяқталатын ерте классика (б.з.д.
VII—V ғ.); классикалық грек философиясы (б.з.д. IV ғ.); эллиндік-римдік
философия (б.з.д. III ғ. - б.з. V ғ.). Ал Дж.Реале мен Д.Антисе-ри антик
философиясы дамуының төмендегідей жетілдірілген жүйесін ұсынады:
Б.з.д. VI және V ғасырлар аралығын қамтитын физис және космос мәселелерімен
айналысқан натуралистік кезең. Мүның өкілдері қатарына иониялықтар,
пифагоршылдар, элеаттар, физик-плюралистер және физик-эклектиктер жатады.
Адам болмысының мәнін айқындаумен түңғыш айналысқан гуманистік кезең. Бүл
кезеңнің басты өкілдері – софистер және әсіресе Сократ.
Сезімнен тыс әлемнің ашылуы және негізгі философиялық мәселелерді
органикалық түрде қарастырған Платон мен Аристотельдің үлкен синтезі
кезеңі.
Александр Македонский жорықтары дәуіріндегі эллиндік мектептер мен пүтқа
табынушылық заманы соңына дейін — кинизм, эпикуреизм, стоицизм, скептицизм
және эклектицизм бағыттары кезеңі.
Антиктік пүтқа табынушылық дүниетаным ойының діни дәуірі — неоплатонизм
және оның модификацияларының жандану кезеңі.
Христиандық ойдың қалыптасуы және грек философиясының категориялары
түрғысында жаңа дін догмаларын рационалды қалыптастыру кезеңі.
Ежелгі Грекия дүниетанымның жаңа формасы — философия-ны қалыптастырған
негізгі үш мәдени орталықтың бірі болып табылады. Оның қалыптасуы да Ерте
Үнді және Ежелгі Қытай жерлерінде байқалған заңдылықтарға сай жүзеге асты.
Бірақ эллиндік ақыл-ойдың дүниеге келтірген жемісінің шығыстық философиямен
салыстырғанда өзіндік түбірлі ерекшеліктері болды. Философияның
қалыптасуына алғышарт болған грек өмірі формалары қатарына, тагы да басқа
халықтардағы сияқты мифология, дін, ғылыми білімнің бастапқы түрлері,
әдеттік сана және тіршілік даналығы жатады.
Грек философиясы физис философтары немесе натурфи-лософтар болған
милет мектебі өкілдерінен (Фалес, Анакси-мандр және Анаксимен), Гераклиттен
және Пифагордан баста-лады. Олар дүниедегі барлық заттардың түпнегізін
іздеумен айналысты, нәтижесінде дүниетанымда төңкеріс басталып, фи-
лософияның қалыптасуына әкеліп соқты.
Түпнегіз (архэ) - бұл барлық нәрселердің шығу тегін, олар-дың мәнділік
ретінде өмір сүруін және неге айналатынын білдіретін бастапқы негіз. Фалес
барлық нәрсенің түпнегізін су деп пайымдаса, Анаксимандр өзі апейрон деп
атаған шексіздік пен белгісіздікті атайды. Архэ ретінде Анаксимен ауаны,
Герак-лит отты атаса, ал Пифагор - сандық қатынастарға аса мән береді.
Бүлардың арасында Анаксимандр түпнегізді негұрлым философиялық және
абстракциялық тұрғыда түсіндіруге ты-рысады. Алайда, су, ауа және отты
физикалық-химиялық эле-менттердің немесе үдерістердің бір бөлігі ғана деген
ой туында-мауы тиіс, себебі олар ең алдымен қүдіретті бастаумен байла-
ныстырылады. Бүл шексіз бастаудың қүдіреттілік қасиеті бар, өйткені ол
мәңгі өмір сүреді және бүзылмайды. Сократқа дейінгі алғашқы философтар осы
құдіретті түпнегізді әлемнен бөліп алмай, керісінше, әлемнің мәні ретінде
түсіндіргендіктен на-туралистер деп аталадьу Сондықтан Гомер және антик
дәс-түрімен салыстырғанда бұл ұғым пантеистік типтегі түсінік бо-лып
табылады. Мысалы, Фалес бәрі қүдайға толы деп айтқ-анда барлық нәрсенің
өн бойын түпнегіз қамтиды дегенге меңзейді. Ал өмір бастапқы болғандықтан,
бар тірі нәрсенің де жаны болады (гилозоизм).
Алғашқы грек ойшылдары әлемдегі бір-біріне үстемдік етуге ұмтылған
қарама-қарсылықтарды аңғара білді (суық пен ыс-тық, құрғақтық пен ылғалдық
және т.б.). Анаксимен барлық өзгерістер мен трансформацияларды түсіндірудің
негізі ретінде өзінің үнемі өзгермелі табиғатына орай универсалдық стихия
түрінде ауаны түпнегіз етіп алғаны белгілі. Ол сонымен қатар, тығыздалу
мен сиректелу үдерістеріне динамикалық себеп принципін енгізгендіктен,
себептіліктің түпкі бастаумен жетілген үйлесімділігін түсіндіріп
бергендіктен милеттік ақыл-ойдың қатаң және логикалық көрінісін айшықты
түрде көрсетеді. Кейінірек, бүл парадигмаға, иониялық ақыл-ойдың үлгісіне
айналып, әсіресе Гераклитте барлығын басқаратын логос түріндегі түпнегіз —
от ретінде өзінің заңды жалғасын табады. Гераклит сонымен қатар,
түпнегіздің универсалды динамизмі тақырыбын онан әрі дамытты. Оның бәрі
ағады, бәрі өзгереді деген атақты тезисі осы ағын образынан туындайды.
Осыған байланысты Гераклит мынадай терең де батыл түйіндерге тоқ-талады:
бір қарама-қарсылықтан екіншісіне үнемі алмасу ретіндегі қалыптасу идеясы,
олардың тұтастығы мен күресі иде-ясы, олардың үйлесімділікке бірігуі,
ақиқат пен танымның көп қырлылығы. Гераклиттің дәл осы түжырымдарын Гегель
жоға-ры бағалап, өз еңбектерінде пайдаланды.
Философия дүниеге келісімен құдіреттілік (Ксенофан) пен ақиқатқа
(элеаттар) қатысты ғасырлар бойы қалыптасқан наным-сенімдерді бұзып, өзінің
жаңашылдық күш-қуатын байқатты. Элейден шыққан ойшылдардың жаңашылдығы
былайша сипат-талады: космологаяны онтологияға (болмыс теориясына) өзгер-
ту, өзіндік философиялық категорияларды ойлап табу (болмыс,
болымсыздық, ойлау), диалектикалық тәсілді енгізу мен пай-далану арқылы
(Зенонның атақты апорийлары) философияда дәлелдеудің қажеттілігі мен оның
тәсілдерін қолдануды (абсурд-қа әкелу принципі) мойындау. Зенонның
дәйектері өзіндік заң-дылықтың күш-қуатын бекітетін тәжірибе деректеріне
күмән келтіретін логос позициясын күшейтуге бағытталған.
Кіші физиктер немесе физик-плюралистер — Эмпедокл мен Анаксагордың
көзқарастары элеаттардың осы апорийларын шешуге талпыныспен байланысты
болды. Олардың плюралистік концепциялары элейліктердің де, иониялықтардың
да монизміне қарсы бағытталды. Ал бүл үшін Эмпедокл элемент, немесе төрт
түбір ұгымынан өзге біріктіруге және ажыратуға мүмкіндік беретін Махаббат
пен Дұшпандық деп аталған ғарыштық күштерді де енгізеді. Анаксагор болса
(Афиныдағы философия-ның дамуы оның есімімен басталады) әлемдегі сан жетпес
сапа-лар мен өзгерістердің көп құбылмалы себебін заттардың үрық-тары
(гомеомериялар) мен ақыл (Нус), олардың бір тәртіпке келуі арқылы
түсіндіреді.
Бұл мәселені түсіндіруге келгенде ең жүйелі және мақсат-ты талпыныс
Левкипп пен Демокрит ұсынған әлемнің атомистік картинасы болды. Әлемдегі
барлық өзгерісті, қозға-лысты түсіндіретін - атом (абсолютті, тығыз, онан
әрі бөлінбейтін болмыс), бос кеңістік (болымсыздық) және олар-дың
қозғалыстары. Атомдар формасына, реті мен жағдайына қарай ерекшеленеді,
олар сезіммен қабылданбайды, тек ақыл-мен пайымдалады. Элеаттардың
апорийларын игеру мақсатында олар әр түрлі сезімдердің болуы атомдардың
сыртқы әсерінен, ал ақиқатты түсіну атомдардың өмір сүруін ақылмен ұғыну
арқылы іске асады дей отырып, ақиқатты да, пікірді де сақтап қалды.
Демокриттің бүкіл дүниетанымынан байқала-тын атомизм принципі ғаламның
шексіздігі мен ондағы әлемдердің сан алуандылығы, себептілік пен
кездейсоқтылық туралы ілімдерінде, мәдениет тарихына көзқарасында, мораль-
ды зерттеуінде және т.б. данышпан ойларды дүниеге әкелуіне мүмкіндік берді.
Антик философиясы тарихындағы ерекше орынды софис-тер (Протагор,
Горгий және т.б.) алады. Әдетте, оларды теория-лық тұрғыда тұрлаусыз,
ақиқатқа жету жолындағы шынайы-лықтың орнына жеке мүддені ойлаушылар деп
және тағы да басқа күнәлармен айыптайды. Шындығында софистика б.з.д. V
ғасырдың екінші жартысындағы Грекия өміріне объективті әлеуметтік,
экономикалық, мәдени дамудың алғышарттары-мен келген феномен болып
табылады. Софистер өз заманы-ның талабын дұрыс ұғып, оған форма мен дауыс
берді. Олар аға ұрпақтың дәстүрлі құндылықтарымен қанағаттанбаған жастардың
арасында үлкен табыс пен қолдауға ие болды. Олар-ды Сократпен қоса грек
ағартушылары деп те атайды. Со-фистер дәстүрдің орнына рух еркіндігін
жариялап, бүрынғы әлеуметтік кестені бүзып, оның орнына тәрбие мәселесін
ал-дыңгы орынға қойды. Бұл мәдениетті бұрынғыдай тек таңдау-лылардың
арасында ғана емес, қоғамның барлық қабатына кеңінен енгізуге жағдай
жасады. Полистің тар шеңберін кеңейтіп, панэллинистік бастаудың негізін
қалады. Адам -бар нәрсенің өлшемі деген Протагор аксиомасындағы реля-
тивизм мен прагматизм Горгий нигилизміне ұласқанымен қатар, сөз өзінің
шынайылығынан гөрі нандыру мен сендірудің құралы дегенге саятын теориялық
жаңалыққа да әкелді. Сон-дықтан б.з.д. V ғасырдағы Грекияда риторика немесе
сендіру өнері мемлекет қайраткерінің қолындағы нағыз штурвалға (В.Иегер)
айналды.
Софистер философиялық рефлексияны физис және космос мәселелерінен адам
тақырыбына, оның қоғам мүшесі ретіндегі өміріне бұрғаны дүниетанымдағы
төңкеріс болып табылды. Со-фистиканың қарастыратын басым тақырыптары этика,
саясат, риторика, өнер, тіл, дін, тәрбие немесе басқаша айтқанда бар-лық
мәдениетке қатысты мәселелер болды. Сондықтан да со-фистер антик
философиясындағы гуманистік кезеңнің негізін қалаушылар болып саналады.
Алайда софистер адамның бұзылған дәстүрлі өмір сүру тәртібінің орнына
тартымды жаңашылдық ұсына алмады. Мүны іске асырған Сократ болды, сондықтан
оны антик философия-сы тарихының кіндігі, философияның бел ортасы деп
те атайды. Сократ та софистер секілді өзінің басты назарын адам табиғатына
аударғанымен қоймай, адамның мәні - ақыл-ойға негізделген белсенділік және
адамгершілік бағдар ұстанған әре-кет ретіндегі оның жаны деген түйінге
тоқталады. Белгілі бір мағынада Сократ құндылықтардың дәстүрлі жүйесінде
төңкеріс жасады. Байлық, даңқ, билік, денсаулық, сүлулық өз табиғат-тарында
ешқандай игілікке жатпайды, бірақ олар тек ғылым-мен, таныммен және дұрыс
пайымдаумен басқарылғанда ғана нағыз игілікке айналады. Сократ бойынша
таным игілікті істің, қайырымды қылықтың қажетті алғышарты (Ізгілік - бүл
білім). Сократ сондай-ақ бақыттың жаңа ұғымын да қалыптас-тырды: адам өз
бақытының да, бақытсыздығының да ұстасы. Сократтың өзі күш көрсетпеу
төңкерісін теориялық тұрғыда непздеп^қана қоймай, өз өлімінің дерегі арқылы
да оған мәңгілік өмір сыйлады. Жанды адамның мәнділігі ретінде белгілеуі,
та-нымды нағыз ізгілік ретінде, өзін-өзі билей алуды ішкі еркінділік
ретінде бағалауы - оның этикасының осы тұжырымдары инди-вид автономиясын
жария етгі.
Сократ философиясынан бастау ала отырып, екі түрлі ба-ғытты ұстануға
болатын еді: бір жағынан білместік принципі (мен ештеңе білмейтінімді ғана
білемін) ғылымды теріске шығаруға әкелгендей, екінші жағынан нагыз жоғары
білімге жол сілтейді; оның афиналықтарға бағыштаған арнауы (Пла-тонның
Сократ апологиясы) бір жағынан қарапайым мораль-дық уағыз ретінде
түсіндірілсе, екінші жағынан платондық метафизикаға кіріспе ретінде
бағаланады; оның диалектикасы бір жағынан софистика мен эристиканы еске
түсірсе, екінші жагынан ғылым ретіндегі логиканың негізі болып табылады;
оның ілімі бір жағынан афиналық полис қамалымен шектел-се, екінші жағынан
түтас әлемнің космополиттік кеңістігі ашы-лады. Платон мен сократшылдар деп
аталатындар осындай әр түрлі жолдармен жүрді.
Б.з.д. IV ғасыр Грекия үшін жоғары классика дәуірі болып табылады.
Бүл дәуірде антиктік философиялық ойдың айшық-ты көрінісін беретін екі
философиялық жүйе — Платон және Аристотельдің философиялық жүйелері
қалыптасты. Сократ-тың ең гұлама шәкірті және Академияның негізін қалаушы
Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен ерекшеленеді. Оның
шығармашылығында философия мифке қайта оралады. Онда миф логосқа
бағынбағанымен, оның қанат жаюына серпін береді. Әр түрлі кезеңдерде оның
философия-сындағы метафизика мен гносеологияға, діни проблематика мен
мистицизмге зор көңіл бөлінсе, қазіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде
оның ауызша диалектикасына, этикалық-саяси проблематикасына баса назар
аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзқарастардың барлығын
жинақтағанда ғана көрінеді.
Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың
ашылуымен байланысты, яғни физис фило-софиясында бұрын-соңды сөз
қозғалмаған сезімнен тыс, физи-калықтан тыс кеңістіктің ашылуымен
байланысты болды. Пла-тонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды
кезең болып саналды және батыстық даналықтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. кіріспе
1. Антик философиясының дамуы
2. түпнегіз (архэ)
ІІ. негізгі бөлім
3. Элиндік – римдік философия
ІІІ. Қорытынды:
Қолданылған әдебиеттер:
Антик философиясы
Антик философиясы деген термин мың жылдан аса тарихы бар грек-рим
философиясын білдіреді. Антик сөзінің латын тілінен аударғанда көне
деген мағынаны білдіретінін ескерсек, бұл жалпы философиялық ой дамуының
бастапқы кезеңін аңғартар еді. Алайда, қалыптасқан дәстүр бой-ынша антик
дәуірі тек батыстың көне заманын білдіріп, осы грек-рим әлеміне қатысты
айтылады. Ал, хронологиялық шең-беріне келер болсақ, антик философиясы
өзінің бастауын б.з.д. VII—VI ғасырдан алып, ал оның аяқталуы б.з. 529 жылы
импе-ратор Юстинианның барлық христиандық емес философиялық мектептерді
ресми түрде жаптырған датасымен байланыс-тырылады. А.С.Богомоловтың
айтуынша оның ішіндегі үш ірі кезеңці айқындауға болады: антик
философиясының қалыптасуы немесе Сократпен аяқталатын ерте классика (б.з.д.
VII—V ғ.); классикалық грек философиясы (б.з.д. IV ғ.); эллиндік-римдік
философия (б.з.д. III ғ. - б.з. V ғ.). Ал Дж.Реале мен Д.Антисе-ри антик
философиясы дамуының төмендегідей жетілдірілген жүйесін ұсынады:
Б.з.д. VI және V ғасырлар аралығын қамтитын физис және космос мәселелерімен
айналысқан натуралистік кезең. Мүның өкілдері қатарына иониялықтар,
пифагоршылдар, элеаттар, физик-плюралистер және физик-эклектиктер жатады.
Адам болмысының мәнін айқындаумен түңғыш айналысқан гуманистік кезең. Бүл
кезеңнің басты өкілдері – софистер және әсіресе Сократ.
Сезімнен тыс әлемнің ашылуы және негізгі философиялық мәселелерді
органикалық түрде қарастырған Платон мен Аристотельдің үлкен синтезі
кезеңі.
Александр Македонский жорықтары дәуіріндегі эллиндік мектептер мен пүтқа
табынушылық заманы соңына дейін — кинизм, эпикуреизм, стоицизм, скептицизм
және эклектицизм бағыттары кезеңі.
Антиктік пүтқа табынушылық дүниетаным ойының діни дәуірі — неоплатонизм
және оның модификацияларының жандану кезеңі.
Христиандық ойдың қалыптасуы және грек философиясының категориялары
түрғысында жаңа дін догмаларын рационалды қалыптастыру кезеңі.
Ежелгі Грекия дүниетанымның жаңа формасы — философия-ны қалыптастырған
негізгі үш мәдени орталықтың бірі болып табылады. Оның қалыптасуы да Ерте
Үнді және Ежелгі Қытай жерлерінде байқалған заңдылықтарға сай жүзеге асты.
Бірақ эллиндік ақыл-ойдың дүниеге келтірген жемісінің шығыстық философиямен
салыстырғанда өзіндік түбірлі ерекшеліктері болды. Философияның
қалыптасуына алғышарт болған грек өмірі формалары қатарына, тагы да басқа
халықтардағы сияқты мифология, дін, ғылыми білімнің бастапқы түрлері,
әдеттік сана және тіршілік даналығы жатады.
Грек философиясы физис философтары немесе натурфи-лософтар болған
милет мектебі өкілдерінен (Фалес, Анакси-мандр және Анаксимен), Гераклиттен
және Пифагордан баста-лады. Олар дүниедегі барлық заттардың түпнегізін
іздеумен айналысты, нәтижесінде дүниетанымда төңкеріс басталып, фи-
лософияның қалыптасуына әкеліп соқты.
Түпнегіз (архэ) - бұл барлық нәрселердің шығу тегін, олар-дың мәнділік
ретінде өмір сүруін және неге айналатынын білдіретін бастапқы негіз. Фалес
барлық нәрсенің түпнегізін су деп пайымдаса, Анаксимандр өзі апейрон деп
атаған шексіздік пен белгісіздікті атайды. Архэ ретінде Анаксимен ауаны,
Герак-лит отты атаса, ал Пифагор - сандық қатынастарға аса мән береді.
Бүлардың арасында Анаксимандр түпнегізді негұрлым философиялық және
абстракциялық тұрғыда түсіндіруге ты-рысады. Алайда, су, ауа және отты
физикалық-химиялық эле-менттердің немесе үдерістердің бір бөлігі ғана деген
ой туында-мауы тиіс, себебі олар ең алдымен қүдіретті бастаумен байла-
ныстырылады. Бүл шексіз бастаудың қүдіреттілік қасиеті бар, өйткені ол
мәңгі өмір сүреді және бүзылмайды. Сократқа дейінгі алғашқы философтар осы
құдіретті түпнегізді әлемнен бөліп алмай, керісінше, әлемнің мәні ретінде
түсіндіргендіктен на-туралистер деп аталадьу Сондықтан Гомер және антик
дәс-түрімен салыстырғанда бұл ұғым пантеистік типтегі түсінік бо-лып
табылады. Мысалы, Фалес бәрі қүдайға толы деп айтқ-анда барлық нәрсенің
өн бойын түпнегіз қамтиды дегенге меңзейді. Ал өмір бастапқы болғандықтан,
бар тірі нәрсенің де жаны болады (гилозоизм).
Алғашқы грек ойшылдары әлемдегі бір-біріне үстемдік етуге ұмтылған
қарама-қарсылықтарды аңғара білді (суық пен ыс-тық, құрғақтық пен ылғалдық
және т.б.). Анаксимен барлық өзгерістер мен трансформацияларды түсіндірудің
негізі ретінде өзінің үнемі өзгермелі табиғатына орай универсалдық стихия
түрінде ауаны түпнегіз етіп алғаны белгілі. Ол сонымен қатар, тығыздалу
мен сиректелу үдерістеріне динамикалық себеп принципін енгізгендіктен,
себептіліктің түпкі бастаумен жетілген үйлесімділігін түсіндіріп
бергендіктен милеттік ақыл-ойдың қатаң және логикалық көрінісін айшықты
түрде көрсетеді. Кейінірек, бүл парадигмаға, иониялық ақыл-ойдың үлгісіне
айналып, әсіресе Гераклитте барлығын басқаратын логос түріндегі түпнегіз —
от ретінде өзінің заңды жалғасын табады. Гераклит сонымен қатар,
түпнегіздің универсалды динамизмі тақырыбын онан әрі дамытты. Оның бәрі
ағады, бәрі өзгереді деген атақты тезисі осы ағын образынан туындайды.
Осыған байланысты Гераклит мынадай терең де батыл түйіндерге тоқ-талады:
бір қарама-қарсылықтан екіншісіне үнемі алмасу ретіндегі қалыптасу идеясы,
олардың тұтастығы мен күресі иде-ясы, олардың үйлесімділікке бірігуі,
ақиқат пен танымның көп қырлылығы. Гераклиттің дәл осы түжырымдарын Гегель
жоға-ры бағалап, өз еңбектерінде пайдаланды.
Философия дүниеге келісімен құдіреттілік (Ксенофан) пен ақиқатқа
(элеаттар) қатысты ғасырлар бойы қалыптасқан наным-сенімдерді бұзып, өзінің
жаңашылдық күш-қуатын байқатты. Элейден шыққан ойшылдардың жаңашылдығы
былайша сипат-талады: космологаяны онтологияға (болмыс теориясына) өзгер-
ту, өзіндік философиялық категорияларды ойлап табу (болмыс,
болымсыздық, ойлау), диалектикалық тәсілді енгізу мен пай-далану арқылы
(Зенонның атақты апорийлары) философияда дәлелдеудің қажеттілігі мен оның
тәсілдерін қолдануды (абсурд-қа әкелу принципі) мойындау. Зенонның
дәйектері өзіндік заң-дылықтың күш-қуатын бекітетін тәжірибе деректеріне
күмән келтіретін логос позициясын күшейтуге бағытталған.
Кіші физиктер немесе физик-плюралистер — Эмпедокл мен Анаксагордың
көзқарастары элеаттардың осы апорийларын шешуге талпыныспен байланысты
болды. Олардың плюралистік концепциялары элейліктердің де, иониялықтардың
да монизміне қарсы бағытталды. Ал бүл үшін Эмпедокл элемент, немесе төрт
түбір ұгымынан өзге біріктіруге және ажыратуға мүмкіндік беретін Махаббат
пен Дұшпандық деп аталған ғарыштық күштерді де енгізеді. Анаксагор болса
(Афиныдағы философия-ның дамуы оның есімімен басталады) әлемдегі сан жетпес
сапа-лар мен өзгерістердің көп құбылмалы себебін заттардың үрық-тары
(гомеомериялар) мен ақыл (Нус), олардың бір тәртіпке келуі арқылы
түсіндіреді.
Бұл мәселені түсіндіруге келгенде ең жүйелі және мақсат-ты талпыныс
Левкипп пен Демокрит ұсынған әлемнің атомистік картинасы болды. Әлемдегі
барлық өзгерісті, қозға-лысты түсіндіретін - атом (абсолютті, тығыз, онан
әрі бөлінбейтін болмыс), бос кеңістік (болымсыздық) және олар-дың
қозғалыстары. Атомдар формасына, реті мен жағдайына қарай ерекшеленеді,
олар сезіммен қабылданбайды, тек ақыл-мен пайымдалады. Элеаттардың
апорийларын игеру мақсатында олар әр түрлі сезімдердің болуы атомдардың
сыртқы әсерінен, ал ақиқатты түсіну атомдардың өмір сүруін ақылмен ұғыну
арқылы іске асады дей отырып, ақиқатты да, пікірді де сақтап қалды.
Демокриттің бүкіл дүниетанымынан байқала-тын атомизм принципі ғаламның
шексіздігі мен ондағы әлемдердің сан алуандылығы, себептілік пен
кездейсоқтылық туралы ілімдерінде, мәдениет тарихына көзқарасында, мораль-
ды зерттеуінде және т.б. данышпан ойларды дүниеге әкелуіне мүмкіндік берді.
Антик философиясы тарихындағы ерекше орынды софис-тер (Протагор,
Горгий және т.б.) алады. Әдетте, оларды теория-лық тұрғыда тұрлаусыз,
ақиқатқа жету жолындағы шынайы-лықтың орнына жеке мүддені ойлаушылар деп
және тағы да басқа күнәлармен айыптайды. Шындығында софистика б.з.д. V
ғасырдың екінші жартысындағы Грекия өміріне объективті әлеуметтік,
экономикалық, мәдени дамудың алғышарттары-мен келген феномен болып
табылады. Софистер өз заманы-ның талабын дұрыс ұғып, оған форма мен дауыс
берді. Олар аға ұрпақтың дәстүрлі құндылықтарымен қанағаттанбаған жастардың
арасында үлкен табыс пен қолдауға ие болды. Олар-ды Сократпен қоса грек
ағартушылары деп те атайды. Со-фистер дәстүрдің орнына рух еркіндігін
жариялап, бүрынғы әлеуметтік кестені бүзып, оның орнына тәрбие мәселесін
ал-дыңгы орынға қойды. Бұл мәдениетті бұрынғыдай тек таңдау-лылардың
арасында ғана емес, қоғамның барлық қабатына кеңінен енгізуге жағдай
жасады. Полистің тар шеңберін кеңейтіп, панэллинистік бастаудың негізін
қалады. Адам -бар нәрсенің өлшемі деген Протагор аксиомасындағы реля-
тивизм мен прагматизм Горгий нигилизміне ұласқанымен қатар, сөз өзінің
шынайылығынан гөрі нандыру мен сендірудің құралы дегенге саятын теориялық
жаңалыққа да әкелді. Сон-дықтан б.з.д. V ғасырдағы Грекияда риторика немесе
сендіру өнері мемлекет қайраткерінің қолындағы нағыз штурвалға (В.Иегер)
айналды.
Софистер философиялық рефлексияны физис және космос мәселелерінен адам
тақырыбына, оның қоғам мүшесі ретіндегі өміріне бұрғаны дүниетанымдағы
төңкеріс болып табылды. Со-фистиканың қарастыратын басым тақырыптары этика,
саясат, риторика, өнер, тіл, дін, тәрбие немесе басқаша айтқанда бар-лық
мәдениетке қатысты мәселелер болды. Сондықтан да со-фистер антик
философиясындағы гуманистік кезеңнің негізін қалаушылар болып саналады.
Алайда софистер адамның бұзылған дәстүрлі өмір сүру тәртібінің орнына
тартымды жаңашылдық ұсына алмады. Мүны іске асырған Сократ болды, сондықтан
оны антик философия-сы тарихының кіндігі, философияның бел ортасы деп
те атайды. Сократ та софистер секілді өзінің басты назарын адам табиғатына
аударғанымен қоймай, адамның мәні - ақыл-ойға негізделген белсенділік және
адамгершілік бағдар ұстанған әре-кет ретіндегі оның жаны деген түйінге
тоқталады. Белгілі бір мағынада Сократ құндылықтардың дәстүрлі жүйесінде
төңкеріс жасады. Байлық, даңқ, билік, денсаулық, сүлулық өз табиғат-тарында
ешқандай игілікке жатпайды, бірақ олар тек ғылым-мен, таныммен және дұрыс
пайымдаумен басқарылғанда ғана нағыз игілікке айналады. Сократ бойынша
таным игілікті істің, қайырымды қылықтың қажетті алғышарты (Ізгілік - бүл
білім). Сократ сондай-ақ бақыттың жаңа ұғымын да қалыптас-тырды: адам өз
бақытының да, бақытсыздығының да ұстасы. Сократтың өзі күш көрсетпеу
төңкерісін теориялық тұрғыда непздеп^қана қоймай, өз өлімінің дерегі арқылы
да оған мәңгілік өмір сыйлады. Жанды адамның мәнділігі ретінде белгілеуі,
та-нымды нағыз ізгілік ретінде, өзін-өзі билей алуды ішкі еркінділік
ретінде бағалауы - оның этикасының осы тұжырымдары инди-вид автономиясын
жария етгі.
Сократ философиясынан бастау ала отырып, екі түрлі ба-ғытты ұстануға
болатын еді: бір жағынан білместік принципі (мен ештеңе білмейтінімді ғана
білемін) ғылымды теріске шығаруға әкелгендей, екінші жағынан нагыз жоғары
білімге жол сілтейді; оның афиналықтарға бағыштаған арнауы (Пла-тонның
Сократ апологиясы) бір жағынан қарапайым мораль-дық уағыз ретінде
түсіндірілсе, екінші жағынан платондық метафизикаға кіріспе ретінде
бағаланады; оның диалектикасы бір жағынан софистика мен эристиканы еске
түсірсе, екінші жагынан ғылым ретіндегі логиканың негізі болып табылады;
оның ілімі бір жағынан афиналық полис қамалымен шектел-се, екінші жағынан
түтас әлемнің космополиттік кеңістігі ашы-лады. Платон мен сократшылдар деп
аталатындар осындай әр түрлі жолдармен жүрді.
Б.з.д. IV ғасыр Грекия үшін жоғары классика дәуірі болып табылады.
Бүл дәуірде антиктік философиялық ойдың айшық-ты көрінісін беретін екі
философиялық жүйе — Платон және Аристотельдің философиялық жүйелері
қалыптасты. Сократ-тың ең гұлама шәкірті және Академияның негізін қалаушы
Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен ерекшеленеді. Оның
шығармашылығында философия мифке қайта оралады. Онда миф логосқа
бағынбағанымен, оның қанат жаюына серпін береді. Әр түрлі кезеңдерде оның
философия-сындағы метафизика мен гносеологияға, діни проблематика мен
мистицизмге зор көңіл бөлінсе, қазіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде
оның ауызша диалектикасына, этикалық-саяси проблематикасына баса назар
аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзқарастардың барлығын
жинақтағанда ғана көрінеді.
Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың
ашылуымен байланысты, яғни физис фило-софиясында бұрын-соңды сөз
қозғалмаған сезімнен тыс, физи-калықтан тыс кеңістіктің ашылуымен
байланысты болды. Пла-тонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды
кезең болып саналды және батыстық даналықтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz