Абайдың өмірі мен педагогикалық шығармашылығы

Абайдың өмірі мен педагогикалық шығармашылығы.

Жоспары

І. Кіріспе

Негізгі бөлім

ІІ 1. Абай. қазақ халқының ұлы ақыны.
2. Абай оқыту ісіндегі педагогикалық ой пікірлері

ІІІ Қорытынды.

Абай – қазақ халқының ұлы ақыны, жазба әдебиетінің негізін салушы, сонымен бірге ұлы ойшыл.
Абай дүниетануда материалистік тұрғыда болды.Абай түсінігінде , табиғат біздің санамыздан тыс және бізге бағынышсыз өмір сүреді.Біздің сеніміміз қабылдауымыз және ойлауымыз айналадағы ақиқат , шындық өмірдің сәудесі ғана .Адам баласы « көзімен көріп, қолымен ұстап, құлақпен естіп,тілімен татып, мұрнымен иіскеп тыстағы дүниеден хабар алады» - дейді Абай.
Абайдың дүниенің дамуына көзқарасы , әлі кешеніне келіп жетпеген болса да, диалектикалық еді: ол табиғат құбылыстарын бір-бірімен өзара байланыста , үнемі өзгерісте , дамуда алып қарастырады.
Абай қазақ халқы дамуындағы прогрестің халық ағарту ісін кеңінен өрістеуге байланысты екендігін өте дұрыс түсінді.
Ол қазақ халқының саяси-экономикалық және мәдени артта қалушылығы –оның феодалдық –патриархалдық қатынасынан , рулық талас-тартыстарны орын алған көшпелі тұрмысынан туып отырған бытыраңқылығының салдары екендігін жақсы білді.Алайда, Абайдың қоғамдық саяси көзқарасының белгілі дәрежеде сол өзі өмір сүрген дәуірдің қоғамдық қатынастарымен көзқарастарының дәрежесінен шыға алмаған кездері де болды, яғни белгілі дәрежеде тарихи шектеуліктен де құр алақан болмады.Ол тарихты идеолистік тұрғыдан түсінушіліктен арыла алмады, сөйтіп, қоғамды өзгертуде халық ағарту ісінің рөлін асыра бағалады.Ол кездегі әлі шешу Россия шындығында , әсіресе әлдеқайда мешеу феодалдық-патриархалдың Қазақстан жағдайында , Абай елді ревалюциялық жолмен қайта құруға болатын қоғамдық күшті таныи алмады.Ол қазақ ауылындағы тап тартысын көрді, бірақ сол күрестің мәнін дұрыс түсінбеді және одан дұрыс ревалюциялық қорытындылар шығара алмады.
Өзінің көптеген шығармаларында қазақ халқының көрнекті ағартушысы Абай өз халқының ауыр тұрмысын және надандығын мінепшелейді. Тек өзінің қарын-қамын , яғни тән қажеттігін өтеуді ғана ойлап, рухани қажеттілігін өтеуді ғана ойлап, рухани қажеттілігін ойламайтындарға , еңбексіз мал табудың жолына түсушілерге , біреуді алдап, біреуді арбап күн көрушілерге , өзінің жағымпаздығы мен ұлының алдында көзге түсіп қалуға тырысушыларға қарсы болды.
Ата-ананың надандығымен қараңғылығын айта келіп Абай солардың өз баласына дұрыс тәрбие беруіне іші жанады.Ол осындай ата-аналарды : « бір бала туғызып, оны да ит қылуға , оған да қорлық көрсетуге мұнша неге құмар бодың? » -деп сөгеді.Жақсы баланы сендей әке, сенің еліңдей ел асырап өсірген не екен?» Жоқ , баланы «өзің жақсы асырай білесің бе? Білмейсің. өз еүнәңді өзің көтергеніңмен тұрмай баланың күнәсіне тағыда ортақ боласың» , «осы ма берген тәлімің ? Осы баладан қайыр күтесің бе? –дейді ақын .
Қайыршылықпен , теңсіздіктен және надандықтан құтылу үшін АБай өз халқын біліммен қарулануға, алдыңғы қатарлы халықтардың мәдениетін кабылдап, балаларын сол мәдениетке үйретуге шақырды: «Біз ғылымді сатып , май іздемек емеспіз, өнер де өзі де мал өнерді, үйренбей өзі де ихсан.Өз шығармаларының басым көпшілігінді-плэзиясында да, ғаклия сөздерінде да Абай қазақ халқын білімге , мәдениетке шақырды. «Жан құмары дүниеде немене екен?»- дейді де, «білмекке құмарлық» , деп жауап береді.
Халық ағарту ісін оның материалдық тұрмыс жағдайын жақсартумен байланыстыра отырып, Абай біздің көз алдымызға халықтың рухани ұажеттіліктерін бөліп қарайтын қимыл утопист ретінде емес, материалист ретінде көрініп отырды.
Абай өзінің 40 жасқа келгенде (1885) жазған «Жасымда ғылым бар деп ескермедім»дейтін өлеңінде жас кезінде ғылымның пайдасын көре тұра ескермей, ал ер жеткен соң ғылым қолына түспей, мезгілімнен кешігіп қалғандықтан өкініш білдіреді.
Тек орыс тілін оқып үйренгеннен кейін ғана , орыстың жер аударылып келген прогресшіл пікірдегі адамдармен танысып, солардыңі көшпеді арқасында классикалық көркем әдебиетті , жаратылыстық-ғылыми , тарихи- философиялық т.б. прогресшіл – демократиялық әдебиеттерді орыс