Тұтынушылар талғамы туралы

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Тұтынушылар талғамы

Нарықтық жағдайда өндірістік өнімнің өсу қарқыны халықтың жалпы сұр-анысымен тығыз байланысты . Егер өндірілген өнімдер ұтымды бағамен сатылып жатса, онда осындай тауарларды өндіруге деген ынта арта түседі.

Сондықтан, тұтынушылардың сұраныстарын зерттеп, олардың қандай заттарды сатып алғысы келетінін дер кезінде анықтаудың зор маңызы бар. Тұтынушылардың нарықтық ортадағы іс-әрекеттері «микроэкономиканың»

Тұтынушылар талғамы атты тарауында зерттеледі.

Тұтынушылар талғамын зерттеу үш кезеңнен тұрады.

Бірінші кезеңде тұтынушылардың көптеген тауарлар құрамының ішінен өзіне қалаулысын қандай принциппен

таңдау керектігі жөнінде мәліметтер келтіріледі. Осы тұр-ғыда, егер А, В, С тауарлар құрамы берілген болса, онда

олардың ең жақсысын таңдау әр адамның кейбір ерек-

шеліктеріне байланысты болады. Сондықтан оны тұ -

тынушылар қалауын анықтау кезеңі деп атаймыз.

Тұтынушылардың тауарлары құрамын дұрыс анықтауы

олардың тек қалауларына тәуелді емес, өйткені өзі ұн-

атқан тауарларын сатып алуға тұтынушының қаражаты

жетпеуі мүмкін . Демек, тұтынушының таңдауының қа-

лыптасуына оның жалпы табысының шектеулі екендігі

үлкен әсерін тигізеді. Егер табыс көлемі тұрақты бо-

лып, заттардың заттардың бағасы өсетін болса, онда

тұтынушының сатып алу қабілеті кемиді . Бұл жағыдай

тұтынушының нарықтық ортадағы ісәрекетін түбегейлі

өзгеріп, оның талғамының басқаша түрде қалыптасуына

әкеліп соғады. Сондығтан тұтынушылар талғамы зерт-

теудің осы екінші кезеңінде бюджеттің шектеулілгі жә-не оның түтынушының талғамына тигізетін әсері

туралы мәліметтер қараластырылады.

Үшінші кезең тікелей тұтынушылар таңдауын зерттеуге

бағытталады. Үшінші кезеңде жоғарғыда келтірілген

түтынушылардың нарықтық ортадағы іс-әрекеті шек-

тейтін жағыдайлар ескеріп, тұтынушы қаражаты же-

тетін және оған ең көп пайдалылық алып келетін

тауарлар құрамы анықталады. Егер тұтынушыға ең

көп пайдалылық алып келетін және оның бюджетін

қанағаттандыратын тауарлар құрамы анықталатын бол-

са, онда бұл жағыдай тұтынушының теңдестік жағдай

деп аталады.

1. Тұтынушылыр қалауы

Бір тауардың екінші тауарға қарақанда пайдалырақ

екендігі анықтау үшін ешқандай өлшем бірлігін пайда-

лану мүмкін емес. Ол тек салыстырмалы түрде ғана

айтылатын ұғым. Заттың пайдалылығы адамның қажет-

тілігін қаншама байланысты.

Сондығтан ол әр адамның психалогиасына өмір сүру

ерешеліктеріне байланысты бщлады.

Жалпы жағыдайда тауарлар құрамы берілген болса,

онда пайдалылығын сан түрде анықтау үшін пайда-

лылық функциясын қолданады. Ол функция х, у

тауарлары үшін былай жазылады:

U = U( x, y)

Бұл функция тұтынушы Х, У тауарларын тұтынған-

да қол жеткізетін ең жоғары пайдалылығын бейне-

лейді.

Егер пайдалылық функциясы тұрақты бір санға тең болса, немесе:

U = U(x, y) = Cо - const,

онда жазықтықта бұл функцияның графигі 1-сурет-

те бейнелегендей болады. Ол талғамсыздық қисығы

деп аталып, бірдей пайдалылық әперетін тауарлар құр-

амының жиынтығын көрсетеді. Мысалы, тұтынушы бір

аптада Х және У тауарларын тұтынады деп жорамал-

дайық . Х - алма, У - алмұрт болсын.

Х - алма саны;

У - алмұрт саны.

1-кестеде 1-суретті салуға негіз болған мәлімметтер

жинақталған.

1-кесте

Жиын: Жиын

У алмұрт: У алмұрт

Х алма: Х алма

Жиын: А1

У алмұрт: 10

Х алма: 4

Жиын: А2

У алмұрт: 6

Х алма: 5

Жиын: А3

У алмұрт: 3

Х алма: 6

Жиын: А4

У алмұрт: 1

Х алма: 7

А1 жиынындағы 4 алма мен 10 алмұрт және А2 жи-

Ындағы 5 алма мен 6 алмұрт тұтынушы үшін бірдей

Пайдалылық әпереді. Демек талғамсыздық қисығының

бойында жатқан А3 және А4 жиындағы да тұтыну-

шыға бірдей пайдалылық әпереді деп қоры тынды жа-

сауға болады.

Талғамсыздық қисықтарының жалпы қасиеттері:

1. Талғамсыздық қисығы неғұрлым координаттар осі-

нен алыс орналасса, солғұрлым осы қисықтық бой-

ында жатған жиынтығтар тұтынушыға көп пайда әке-

леді. 2-суреттен төмендегі шарттың дұрыстығы көрін-

еді.

u1< u2< u3<u4

. Бір жазықтықтағы талыамсыздық қисықтары қиылы-

спайды.

3-суретте көрсетілген А жиыны талғамсыздық қисы-

қтарына ортақ қиылысу нүктесінде орналасқан. А

жиыны u1 талғамсыздық қисығында орналасқандықтан

тұтынушы А мен В-ны айырмайды. Соған ұқсас u2

қисындағы С жиынын А жиынымен айырмайды деген

тұжырым шығады. Бұдан айтйтынымыз тұтынушы В

мен С жиындарын бір-бірімен айырмашылық жасамай-

ды.

Бір ескере кететін нәрсе, егер Х және У кәдімгі тау-

ар болса, онда тұтынушы В-дан гөрі, С-ны қалайды,

себебі С жиынында Х-пен У-тің мөлшері көп 3- суретке

қарап, С-жиынында У тауарының 3 бірлігі, Х тауарлар-

ырың 6 бірлігі бар екенін, ал В жиынында Х тауарлар-

ның тек қана 5 бірлігі және У тауарының 2 бірлігі бар екенін анықтаймыз. Тұтынушы бір уақытта B-ға

қарағанда С-ны қалай отырып және олардың арасында

айырмашылық жасай алмауы талғамсыздық қисықтары-

ның қиылысуын жоққа шығарады.

1-суретте бейнеленген талғамсыздық қисығын пай-

далана отырып, тауардың бір-бірін қалай алмастыраты-нын зерттеуге болады.

Ол үшін алмастырудың шекті нормасы деп алатын

көрсеткіш ендіріп, оны МRSxy деп белгілейміз. Бұл

көрсеткіш былай анықталады.

MRSxy= - Y/X=MUx/MUy.

Бұл жердегі MUx, MUx - сәйкес түрде X, Y тауардың

шекті пайдалықтарын көрсетеді.

Шекті пайдалылық - тауардың қосымша бірлігін тұ-

тынған кездегі тұтынушыға әкелетін қошымша пайдалы-

лығы.

Талғамсыздық қисығының бойындағы алмастырудың

Шекті нормасын игіліктердің шекті пайдалығымен бай-

ланыстыруға болады. Жиындағы у тауарының шамасын

у-ке азайтсақ, бұл тұтынушыға зиян келтіреді. Пайдалы-

лықтың азаю мөлшері у MUу-ке тең болады. Тытыну-

шы бұрынғы қанағаттандыру жағдайына жеткізу үшін

у-тің азайған шамасын Х тауарымен толтырамыз, сонда

пайдылық мөлшері; х МUХ тең болып өседі.

Ауыстырудің шекті нормасы талғамсыздық қисығы-

ның бойымен төмен қарай жылжығанда бірте-бірте аз-

аяды. Себубі тұтынуші Х тауарының шамасы көбейткен

сайын бұл тауардың әрбір қошымша бірлігі аз шекеі

пайдалылық әкеледі. 4-суретте А1-А4 ніктелері арасын-

дағы ауыстырудың шекті нормалары көрсетілген. 2-

кестеде 4-суретте бейнеленген талғамсыздық қисығы-

ның әрбір нүктесінде МRSXY-ті есептеуге пайдаланған

мәліметтер берілген.

3-сурет. Талғамсыздық қисықтар- 4-сурет. Талғамсыздық

ының қиылысу қарама-қайшы- қисығының бойымен

лықты білдіртеді. MRSxy азаюы.

2-кесте

Жиын: Жиын

У: У

Х: Х

MRSxy:

MRSxy

Жиын:

А1

У: 10

Х: 4

MRSxy:

Жиын:

А2

У: 6

Х: 5

MRSxy: 4бірлік У-ті 1 бірлік Х-ке

Жиын:

А3

У: 3

Х: 6

MRSxy: 3бірлік У-ті 1бірлік Х-ке

Жиын: А4

У: 1

Х: 7

MRSxy: 2бірлік У-ті 1 бірлік Х-ке

2. Бюджеттің шектеулілігі

Бар қаражатын Х және Y тауарларын са-тып алуға жұмсайды делік. Егер оның бюджетін немесе

бар қаражаттын I деп, ал Х жене Y тауарларының бір

өлшемінің бағаларын Px, Py деп белгілесек, бюджеттің

шектеулі екендігін келесі теңсіздік түрінде бейнелеуге

олады;

PX X+PY Y<I.

Бұл теңсісдік жазықтықта жартылай жазықтыққа сей-

кес келіп, ол жартылай жазықтықтың шекарасы

PX X+PY Y=I

түзумен анықталады. Бұл бюджет сызығы деп аталып,

X, Y тауарларын сатып алуға бюджеттің толық жұмса-

латындығын көрсетеді.

Жазықтықтағы бюджет сызығының бейнесі 5-су-

ретте келтірілген. Сонғы теңдеуді былай да жазуға бола-

ды:

Y=I/PY - PX /PY X

5-сурет. Бюджет сызығы. 6-сурет. Бюджет сығығырың өзгеруі.

Бұл жердегі (PX /PY) - бюджет сызығының бұрыштық

коэффицент жалпы табыс өзгермейтін жағдайдайдағы

алмастырудың шекті нормасын көрсетеді. Егер бюджет

теңдеуіндегі бағаның бірі өзгеретін болса, онда бюджет

сызығы да өзгереді. Мысалы, Х тауары арзардап, оның

жаңа бағасы РХ болды делік. Бұл жағдайда бюджет сы-

зығы 6-суретте келтірілендей түрде өзгерер еді.

Сонымен, егер Х тауарырың бағасы арзандайтын бол-

са, онда бюджет сызығы оңға қарай немесе сағат тілі

бағытына қарсы өзгереді, ал баға өскен жағдайда сағат

тілі бағытында өзгереді.

У тауарының бағасының өзгеруі 7б- суретте бейне-

ленген.

Табыс және бағада болатын өзгерістер.

Табыс және бағада болатын өзгерістер бюджет сызы-

ғының қозғалысына әкеледі. Табыстың өсуі тұтыну-

шыға бұрын қолы жетпеген жиынды сатып алуға мүм-

кіндік береді. Сондықтан ол бжджет сызығын координ-

ат осімен жоғары жылжытады. Бұл уақытта, бюджет

сызығының көлбеуін өзгертпейді. Табыстың азаюы

бюджет сызығын кординат осіне жақындатып, парал-

лелъ жылжытады. Табыс өзгеруінің бюджет сызығына

әсері а графигінде 7-суретте көрсетілген.

7-сурет. Табыс пен бағаның өзгеруі.

3. Тұтынушылар таңдауы

Тұтынушыларға талғамы дұрыс қалыпташуы

үшін, олар бюджеттердің шектеулі егендігін ес-

кертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құ-

рамын анықтауы қажет. Бұдан ұтымды тауарлар қү-

рамы бюджет сызығы мен талғасыздық қисықтарының

жанама нүктесінде екенін білеміз. 8-суретте ең көп па-йдалылық әперетін тауарлар құрамы, тұтынушының тең-

дестік жағдайы бейнеленген.

Теңсіздік жағдайында алмастырудің шекті нормасы

MRSXY -пен бюджет сызығының бұрыштық коефиценттері тең болады. Сондықтан тұтынушы өзінің

теңдестік жағдайына қол жеткізуі үшін Х және У тауа-рларының көлемін келесі шарт орындалатындай етіп

таңдауы қажет:

МRSXY=MUX/MU=-PX/PУ

Бұл теңдестік тұтынушының теңдестік шарты деп

аталады.

4. Табыс - тұтыну және баға - тұтыну

қисықтары

Егер тұтынушының көбейе түссе, онда оның бюджет

сызығы бастапқы сызыққа параллель түрде өседі, ал

теңдестік рүктесіне(E1, E2, E3) тұтынушының ұтымды та-

ңдаулары сәйкес келеді. Егер осы жағыдайды бейнеле-

йтін болсақ, онда біз тұтынушылардың теңдестік жағы-

дайын бейнелейтін нүктклердің тізбегін аламыз. Осы

8-сурет. Тұтынушы таңдауы. 9-сурет. »Табыс-тұтыну» қисы-

ғы( кәдімгі тауарларға )

Нүктелерді бір-бірімен қоссақ, онда табыстың өсуіне

байланысты 9-суретте көрсетілгендей « табыс-тұтыну »

қисығы шығады. Бұл қиысты кейде « тұрмыстың дең -

гейін көрсететін қисық » деп те атайды.

Сапасыз тауарлар - табыс өскен сайын оларда тұты-

ну шамасы азайатын тауарлар. 10-суретте сапасыз тау-

арлар үшін « табыс-түтыну » қисығы көрсетілген. Тұ-

тынушы тауарды сапасыз деп қарастырғанда « табыс-

тұтыну » қисығы координаттардың вертикаль осіне

қарай бұрады. Табыстың белгілі бір деңгейге жетіп,

10-сурет. »Табыс-тұтыну» қисығы 11-сурет. »Баға-тұтыну»

(сапасыз тауарларға) . қисығы.

одан әрі өсуі, бүл тауарларды тұтынудың азаюына

әкеледі . Осы деңгейге жеткенде «табыс-тұтыну» қисы-

ғының көлбеуі теріс сан болады, 10-суреттегідей I 2

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

ТҰТЫНУШЫЛАР ТАЛҒАМЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ

Қазақстан Республикасындағы тұтыну рыногы және оны дамыту мәселелерI

Тұтынушылар талғамы

Қазақстандағы тұтыну рыногы және оны дамыту мәселелері

Тұтынушылар талғамы мен қалауы

Сұраныс және ұсыныс теориясы

Тұтыну нарығы және экономикалық мазмұны

Қазақстандағы тұтыну бағаларының индексі

Шекті пайдалылық және жеке сұраныс

Сұраныс және ұсыныс теориясының негіздері

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz