Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі.
2.2. Вирусты инфекциялардың түрлері.
2.3. Вирустарға қарсы қолданылатын химиялық препараттар.
ІІІ. Қорытынды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі.
2.2. Вирусты инфекциялардың түрлері.
2.3. Вирустарға қарсы қолданылатын химиялық препараттар.
ІІІ. Қорытынды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Вирустардың микробтар әлемінің басқа өкілдерінен айырмашылығы–олар генетикалық (молекулалық) деңгейде жасушаішілік облигатті паразиттер болып табылады. Олардың арасында патогенсіздері жоқ, сондықтан оларға патогендік термині қолданылмайды. Ал вируленттіліктің орнына инфекциондық немесе инфекциоздық атаулар қолданылады. Осыған байланысты вирусты инфекциялар кезіндегі инфекциялық процесс ең алдымен жасушалардың зақымдануына негізделген. Жасушаларда вирустар өсіп-өніп көбейеді және әрқашан екі геномның (вирустық және жасушалық) өзара әрекеттсуі болып табылады.
Вирустың патогендік қасиеттері келесі компоненттерден тұрады: вирустың организмге еніп, жасушалық мембранаға жабысуы (адсорбцияну); сезімтал жасушаларға ену қабілеттілігі; осы жасушалардың вирустық геномды депротеиндеуі және оны функционалды-белсенді ету қабілеттілігі;
Вирустың патогендік қасиеттері келесі компоненттерден тұрады: вирустың организмге еніп, жасушалық мембранаға жабысуы (адсорбцияну); сезімтал жасушаларға ену қабілеттілігі; осы жасушалардың вирустық геномды депротеиндеуі және оны функционалды-белсенді ету қабілеттілігі;
1. Л.Б. Борисов «Медицинская микробиология, вирусология, иммукология». Москва 1994г. «Медицина»
2. Б.А. Рамазанова, Қ.Қ. Құдайбергенұлы, Л.Л. Котова «Инфекция туралы ілім». Алматы 2007 ж.
3. Б.А. Рамазанова, Қ.Қ. Құдайбергенұлы,Г.Р. Алезеева «Микробтарға қарсы қолданылатын препараттар». Алматы 2007 ж.
2. Б.А. Рамазанова, Қ.Қ. Құдайбергенұлы, Л.Л. Котова «Инфекция туралы ілім». Алматы 2007 ж.
3. Б.А. Рамазанова, Қ.Қ. Құдайбергенұлы,Г.Р. Алезеева «Микробтарға қарсы қолданылатын препараттар». Алматы 2007 ж.
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі.
2.2. Вирусты инфекциялардың түрлері.
2.3. Вирустарға қарсы қолданылатын химиялық препараттар.
ІІІ. Қорытынды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.
І. Кіріспе
Вирустардың микробтар әлемінің басқа өкілдерінен айырмашылығы–олар
генетикалық (молекулалық) деңгейде жасушаішілік облигатті паразиттер болып
табылады. Олардың арасында патогенсіздері жоқ, сондықтан оларға патогендік
термині қолданылмайды. Ал вируленттіліктің орнына инфекциондық немесе
инфекциоздық атаулар қолданылады. Осыған байланысты вирусты инфекциялар
кезіндегі инфекциялық процесс ең алдымен жасушалардың зақымдануына
негізделген. Жасушаларда вирустар өсіп-өніп көбейеді және әрқашан екі
геномның (вирустық және жасушалық) өзара әрекеттсуі болып табылады.
Вирустың патогендік қасиеттері келесі компоненттерден тұрады:
вирустың организмге еніп, жасушалық мембранаға жабысуы (адсорбцияну);
сезімтал жасушаларға ену қабілеттілігі; осы жасушалардың вирустық геномды
депротеиндеуі және оны функционалды-белсенді ету қабілеттілігі;
жасушалардың пермиссивтілігі немесе осы жасушалардың генетикалық материалды
транскрипциялау мен репликациялануы; вириондардың толыққұнды құрастырылуын
қамтамасыз ететін мүмкіндігі; жасушаларда вирустар репродукциясының бірнеше
циклінін іске асырылу мүмкіндігі; вирустардың цитопатиялық әсер етуі;
вирустармен зақымданаған жасушалардың қасында тұрған жасушаларға жұғып
таралу қабілеттілігі; вирустардың біріншілік зақымдаған ошақ шегінен шығып,
барлық организге таралу қабілеттілігі; олар қоздыратын ауарулардың
клиникалық көріністерінің негізіне жататын, жергілікті және жалпы
патологиялық процестерді қоздыру қабілеттілігі; вирустың жаңа организмге
ауысу және оның эстафеталық берілуін қамтамасыз ету қабілеттілігі. Осы
қасиеттердің бәрі қажет. Бірақ вирустың патогендік әсер етуі үшін олардың
әрқайсысы өзінше жеткіліксіз болуы мүмкін. Осы қасиеттердің кейбіреулері
вирустар өсіп-өніп, көбейетін жасушалармен байланысты, сондықтан бұл иелік
немесе жасушаның иелік шектеуі деп аталады.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі.
Көптеген вирустар организмге инфекция кіру есігі болып табылатын
және, резистенттіліктің бірқатар бейспецификалық факторларымен қорғалатын
шырышты қабаттар арқылы енеді. Сондықтан вирустар осындай қолайсыз
факторлардың әсеріне төзімді болуы керек, ол вирустардың гендерімен
детерминделеді. Мысалы, ішек вирустары қышқылы РН-қа, өт қышқылының
тұздараның детергенттік әсеріне және оларды бұзатын протеолиттік
ферменттердің әсеріне, әдетте, төзімді болып келеді. Вирустардың сезімтал
жасушалардың мембраналарына адсорбциялану қабілеттілігі вирустар үшін
спецификалық процесс болып табылады. Бұл процесс врустарда болатын жабысу
белоктараның (антирецепторлардың) және оларға сезімтал жасушалық
рецепторлардың қатысуымен атқарылады. Жабысу белоктар қарапайым вирустарда-
суперкапсидының құрамында болады. Шешек вакцинасының және қарапайым ұшық
вирустары сияқты күрделі вирустарда жабысу белоктараның бірнеше түрі болуы
мүмкін. Вирустардың ие шеңберін ауыстыру және жаңа иесіне бейімделу
қабілеттілігі, жасушалық рецепторларды танитын жабысу белоктарндағы бір
учаскенің біріншілік құрылымының өзгеруімен байланысты. Бұл учаскелер
өзінің құрылысы бойынша консервативті және ойшық-каньондарда орналасқан,
мөлшері өте кішкентай. Осыған орай антиденелердің белсенді орталығы
вирустарға толық жете алмайды, тек қана ойшықтарды қоршаған
гипервариабельді учаскелермен әсерлеседі. Ол вирустарға иммунологиялық
қысым жасаудан құтылуға мүмкіндік береді. Антирецепторларды кодтайтын
гендердегі мутациялар кейде вирустардың жасушалық рецепторлармен өзара
әрекеттесу қабілеттілігінің толық жоғалуына әкеледі. Вирустардың жасуша
беткейіне адсорбциялануы вирустардың жасушаларға өзінен-өзі енуіне әрқашан
әкеле бермейді. Сыртқы жағыфнда гемагглютининдері бар көптеген вирустар
эритроциттерге, әсіресе сүтқоректілердің ядросыз эритроциттеріне адсорбция
ланады, бірақ оларға ене алмайды, өйткені олардың эндоцитоздану
қабілеттілігі жоқ. Мұндай жағдайдың ядросы бар құстардың эритроциттеріне де
қатысы бар. Егер суперкапсиді бар күрделі вирустар және жасушамен өзара
әрекеттесуі оған ұқсас, қарапайым вирус жұққанда эндоцитозбен бір мезетте
жасушалық және вирустық мембраналардың бірігіп қосылуы болмаса, тек қана
эндоцитоз жеткіліксіз болады; өйткені, эндоцитарлық вакуоль вириондар үшін
бейітке (кладбище) аиналады. Өзара әрекеттесудің ұлы сатысы әрбір вирус
үшін өте маңызды және спецификалы болады. Бұл процеске арнайы бірігіп-
қосылу белоктары қатысады, олар қабықшасы немесе функционалдық участкесі
бар көптеген вирустарда болады. Бірігіп-қосылу белоктары вирустардың жабысу
белоктарына ұқсас емес. Қосылу белогы парамиксовирустарында ең жақсы
зерттелген, ол F- белок (ағылшынша; fusion - қосылу) деп аталады. Қосылып
бірігуге қатысатын F- белок аймағы өте жоғары тұрақты болып келеді. Бұл
жерде болған мутация бірігіп-қосылу процесін тосқауылдайды. Бірігіп қосылу
сыртында да және ішінде де болуы мүмкін; жұғу өте жоғарғы денгейде
болғанда, бірігіп-қосылу сырттан болады, ол жұққаннан кейін бірден пайда
болады және вирус кодтайтын белоктардың синтезделуін қажет етпейді. Жұғу
дәрежесі төмен болғанда іштен бірігіп-қосылу байқалады. Ол жанадан
синтезделген қосылу белоктарымен байланысты және инфекциялық процестің
сонғы сатыларында пайда болады. Вирустардың инфекциялық белсенділігі
көрінуі үшін бірігіп-қосылу белоктарының посттрансляциялық прессингі қажет.
Бұл процесс кезінде нүктелік немесе шектелген протеолиз нәтижесінде
бастаушы-белоктың протеолиттік кесіліп-бөлінуі болады, бұл оның
белсенділігін арттыруға және жасушалық мембрамамен өзара әрекеттесетін
фрагменттің пайда болуына әкеледі. Осыған орай, бірігіп-қосылу белоктары
бактериялардың протоксидері тәріздес екенің еске салады. Вирустық
белоктардың кесіліп-бөлшектелуі тиісті спецификалығы бар протеазалардың
болуын қажет етеді. Бұл протеазалар шығу тегі бойынша жасушалық және
вирустық болуы мүмкі. Кесілетін участкедегі мутайия протеолиздің және
көпциклді инфекциялық процесс атқара алатын инфекциондықвирустардың
өндірілуінің тосқауылдануына әкеледі, сондықтан инфекциялық прогресс
абортивті сипатта өтеді. Протеолиздеу дәрежесінің организмде вирустық
инфекцияның генерализациялану үшін үлкен маңызы бар. Протеолиттік кесіп
бөліну нәтижесінде болатын вирустық белоктардың посттрансляциялық
модификациясы, вирустардың инфекциялық белсенділікке ақырғы рет ие болудағы
ең шешуші сәт және протеолиз ингибиторлары үшін оңай нысан болып табылады.
Вирустардың бірігіп қосылу белоктары, синцитиялар құрамына кіретін вирустар
жұққан жасушалармен бірге жұқпағандарын да қатардан шығарады. Осындай
жакғдай пайда болған жасушалық көпіршелер арқылы виркстардың жасушадан
жасушаға ауысып отыруына мүмкіндік береді. Осыған орай вирустар
жасушааралық кеністікке түспейді де, вирус-бейтараптаушы антиденелер
вирустарға әсер ете алмайды. Парагрипп вирустарына қарағанда грипп
вирустарының ерекшелігі сол, олардың гемаглютининдері бірігіп-қосылу белогы
болып табылады және вирустардың жасушаға адсорбциялануын қамтамасыз етеді.
Бірақ, жабысу жіне қосылу функциялары (НА1) және кіші (НА2)
суббірліктерінің өздерінің арасында ажыратылып, анықталған участкелер
бойынша атқарылады. Грипп вирустарының иаңызды потогенділік факторларының
бірі-нейраминидаза, ол витустың гемоглютининінен сиал қышқылының
қалдықтарын шығара отырып, оны протеолиттік ыдырауға қолаилы етеді; ол өз
кезегінде вирустардың инфекциондығының артуы үшін қажет.
1- нуклеин қышқылы,2-ақуыз қабықшасы,3-тол.стержень,4-
базальдік пластинка,5-жіпшелер.
Қарапайым вирустардың капсидінің құрамында күрделі вирустарды бірігіп-
қосылуы белоктарына ұқсас белоктардың болатыны анық. Кабсидтің беткейлік
орналасқан белоктардың бірі жасушалықмембрананы тұрақсыздандырады. Ол
модифицирленген капсидтің эндоцитарлық вакуольден цитоплазмаға енуіне эқпал
жасайды.
Вирус пен жасушаның өзара әсерлесуі-әрқашанда вирус және жасуша
геномдарының өзара әсерлесуі. Вирустың адсорбциялануы, оның жасушаға енуі
және шешінуі нәтижесінде вирустың генетикалық материалының босануы болады;
ол функционалды белсенді түрге айналады, себебі, оның экспрессиялануына
кедергі жасайтын сыртқы қорғаныс қабатынан босанды. Геном белсенділігінің
дәрежесі әр түрлі тұқымдас вирустардың әр түрлі деңгейдегі
депротеинизациялану дәрижесімен байланысты. Депротеинизациялану жасушаның
протеазаларымен немесе жасушаның беткейлік – белсенді құрылымдарымен
(жасушалардың иелік шектеуіші) атқарылады. Мұндай заңдылыққа шешек вирусы
жатпайды. Күрделі-құрылымды вирустар үшін минимальды инфицирлеуші құрылым
вирустық бөлшектің ішкі компоненттері-жүрекшесі (сердцевина) және
мадеыицерленген белоктары мен конформациялық өзгерген кабсидтері,
алқарапайым вирустар үшін – ішкі немесе геномдық белоктармен байланысқан
нуклеин қышқылдары болып табылады, олардың функциясы геномдық функциясымен
және реттелуімен тығыз байланысты. Вирустардың репликациялануында вирустық
белоктарының синтезделуі ие жасушаларының белоксинтездеуші құрылымдарын
пайдалануы шешуші сәт болып табылады. Эукариоттық жасушалар вирусқа екі
шектеу қояды. Біріншіден, жасуша өзінің ДНК-н транскрипциялау жолымен және
содан кейінгі транскрипттің посттранскрипциялық прессингілеуімен ядро
өзінің меншікті РНК-н синтездейтіндіктен, ядрода да цитоплазмада да
вирустық ДНК-н транскрипциялау қабілеттілігі бар ферменттер болмайды.
Сондықтан жасушалық транскриптазаны ядроға ену қабілеттілігі бпр тек қана
ДНК-геномды вирустар пайдалана алады басқа вирустардың барлығы РНК-н
синтездеу үшін меншікті ферменттерін өндіруі керек. ДНК-геномды вирустардың
транскрипциялануы үшін жасуша цитоплазмасында арнайы фермент вирустық РНК-
полимеза болуы керек; ол құрылымдық вирустық белок болып табылады. РНК-
геномды вирустарда транскрипциялану вирусспецификалықтранскраптазаларме н
атқарылады, олар әрі құрылымдық (эндогендік транскриптаза), әрі құрылымсыз
белоктар болуы мүмкін. Күрделі құрылған РНК-геномды вирустың
транскрипциялануы РНК-ң жалаңаш матрицасында жүрмейді, тек қана вирустық
нуклеокапсидтің немесе жүрекшенің (транскривтивтік кешендер) құрамында
атқарылады. Транскрапция үшін геноммен байланысқан капсидті белоктер қажет.
Себебі, олар РНК жіпшесінің дұрыс конформациясын, оның жасушылық
протеазадан қорғауды, геномдық жекеленген фрагменттерінің бір-бірімен
баиланысты және транскрипцияланудың реттелуін қамтамасыз етеді. Екінші,
эукариоттық жасушаны синтездеуші аппараты тек қана моноцистронды РНК-н
трансляциялауүшін бейімделген, өйткені ол РНК-дағы инициациялаушы ішкі
учаскелерді тани алмайды. Соның нәтидесінде вирустар әрбір ген ушін жеке
РНК-н, немесе көп полипропеин кодтайтын және бірнеше гендерді біріктіретін
РНК синтездеуге мәжбүр болады. Ол кейіннен жекеленген белоктарға келісіп
бөлінеді. Виручтық геномның транскрипциялануыинфекциялық процестің узына
бойына көптеген вирусспецификалық және жасушалық фактормен қатрал
реттеледі. Транскрипциялану дәрижесімен инфекция сипаты және оның типі
(өнімдіден абортивті инфекцияга дейін) баиланысты болды.
Транскрипциялық процестерді реттеуде күшейткіш гендер және
трансактиваторлар маңызды рөл атқарады. Ол вирустардың геномының арнайы
аумағында орналасқан және белсендіретін гендері болады. Күшейткіштер бұл
транскрипцияны күшейтетін генетикалық элементтер. Вирустық күшейткіштердің
құрылымының жасушалық құрылымнан айырмашылығы жоқ. Промотормен және
күшейткішпен байланысты транскрипциялық факторлар бір функция орындайды
және олар әрі жасушалық, әрі вирустық белоктар болуы мүмкін. Геңдердің
экспрессиялық денгейін бақылайтын күшейткіштер паповавирустарда,
гепадновирустарда, ретровирустарда да табылған.
Трансактиватор-белоктардың спецификалық әсер ету қабілеттілігі жоқ.
Олар гендердің реттеуші аумағымен баланысады және бір мезгілде барлық
гендердің (соның ішінде басқа да вирустардың) күшейтілген транскрипциясын
белсендіреді, ол вирустық бөлшектердің бірден бұрқ етіп өндірілуіне әкеледі
және жасушалық онкогендердің экспрессиясын қолданады. Олар транскрипциялық
сатыда да, посттранскрипциялық деңгейде де әсер етеді. Вирустық және
жасушалық трансактиваторлардың өзара әсерлесуі латенттік инфекцияның
литилік түрде ауысуына және вирус жұққан жасушалардың онкогендік
трансформациялануына әкелу мүмкін. Күшейткіштердің де, трансактиваторлардың
да қызметі үшін екі маңызды аумағы болады. Оның біреуі тасымалдау-белоктың
нысанамен байланысуын анықтайды, ал басқасы белсенді орталық болып табылады
белоктың негізгі белсендіруші қызметін атқарады. Трансактиваторлардың
функциялық аумағына сай келетін мутант-белоктардың немесе пептидтердің
бәсекелестігі негізінде трансактиваторлардың функциясын тосқауылдау,
вирустарға қарсы емдеу тәсілдерінің періспективті бағыты болып табылады.
Трансактиваторлар АИВ (ВИЧ), гепотит В, адено-, папова-, және ұшық
вирустарында табылған. Күшейткіштер мен трансактиваторлар генетикалық
паразит ретінде жасушалық геноммен бәсекелесетін вирустарға қажетті атрибут
болып табылады. Кейбір вирустар мөлшерінің өте ұсақтығына қарамастан, олар
эволюция барысында вирус геномынан мөлшері кіші молекула бөліп, өз
геномдарының экспрессиялануын және вирус ұрпақтарының көбеюін табысты
аяқтай алады.
Кұрделі вирустардың патогенділігінің қалыптасуында вирустық
белоктардың посттрансляциялық модификациялануымен қатар, вирус бөлшектеріне
құрастыруға қатысатын М белоктың (матристік белок) синтезделуі маңызды
рөл атқарады. М белоктың плазматикалық мембранаға қосылуы вирустық
бөлшектердің бүршіктену мүмкіндігін анықтайтын лимиттеуші жағдай болып
табылады. М белоктың синтезделуі әрі випусспецификалық және жасушалық
механизмдермен қатал реттеледі. Вирус жұққан жасушалардағы М белок саны
көп жағдайда осы жасушалық жүйедегі вирустың репродукциялану ерекшелігін
анықтайды. М белоктың аберантты синтезделуі, оның жасушааралық
тасымалдауының бұзылуы абортивті және персистентті вирусты инфекциялар
пайда болуына бірден – бір себепкер болады.
Вирустардың патогенділігі жасуша апоптозын тосқауылдайтын және
цитокиндердің өндірілуін басып тастап, макроорганизмнің қорғаныс
реакцияларын өзгертетін, олардың белоктық өнімдерімен де байланысты болып,
вирустардың репродукциялануына және макроорганизмде таралуына әсер етеді.
Мысалы нағыз шешек вирустары МНС-ң 1-класы антигендерінің және Ү –
интерферон рецепторлары аналогының жетілуін тоқтататын ТNF – байланыстырушы
ақуыздарын түзеді. Иммунды – тапшылық вирусы, керісінше, олармен
зақымданған жасушалардың цитокиндер өндіруін күшейтед, ол қабыну
реакцияларының және нейтротоксикалық әсер етуінің дамуын арттырады. Басқа
микробтар сияқты, вирустарда ие жасушасының мембранасынан пайда болған
липидқұрамды сыртқы қабығының болуына, оның беткейлік антигендері
құрылымының өзгергіштігіне, жасуша геномына интеграциялануына, Т –
лимфоциттердің өлуіне т.б. байланысты, макроорганзимнің иммундық жүйесінің
әсер етуінен құтыла алатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі.
2.2. Вирусты инфекциялардың түрлері.
2.3. Вирустарға қарсы қолданылатын химиялық препараттар.
ІІІ. Қорытынды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.
І. Кіріспе
Вирустардың микробтар әлемінің басқа өкілдерінен айырмашылығы–олар
генетикалық (молекулалық) деңгейде жасушаішілік облигатті паразиттер болып
табылады. Олардың арасында патогенсіздері жоқ, сондықтан оларға патогендік
термині қолданылмайды. Ал вируленттіліктің орнына инфекциондық немесе
инфекциоздық атаулар қолданылады. Осыған байланысты вирусты инфекциялар
кезіндегі инфекциялық процесс ең алдымен жасушалардың зақымдануына
негізделген. Жасушаларда вирустар өсіп-өніп көбейеді және әрқашан екі
геномның (вирустық және жасушалық) өзара әрекеттсуі болып табылады.
Вирустың патогендік қасиеттері келесі компоненттерден тұрады:
вирустың организмге еніп, жасушалық мембранаға жабысуы (адсорбцияну);
сезімтал жасушаларға ену қабілеттілігі; осы жасушалардың вирустық геномды
депротеиндеуі және оны функционалды-белсенді ету қабілеттілігі;
жасушалардың пермиссивтілігі немесе осы жасушалардың генетикалық материалды
транскрипциялау мен репликациялануы; вириондардың толыққұнды құрастырылуын
қамтамасыз ететін мүмкіндігі; жасушаларда вирустар репродукциясының бірнеше
циклінін іске асырылу мүмкіндігі; вирустардың цитопатиялық әсер етуі;
вирустармен зақымданаған жасушалардың қасында тұрған жасушаларға жұғып
таралу қабілеттілігі; вирустардың біріншілік зақымдаған ошақ шегінен шығып,
барлық организге таралу қабілеттілігі; олар қоздыратын ауарулардың
клиникалық көріністерінің негізіне жататын, жергілікті және жалпы
патологиялық процестерді қоздыру қабілеттілігі; вирустың жаңа организмге
ауысу және оның эстафеталық берілуін қамтамасыз ету қабілеттілігі. Осы
қасиеттердің бәрі қажет. Бірақ вирустың патогендік әсер етуі үшін олардың
әрқайсысы өзінше жеткіліксіз болуы мүмкін. Осы қасиеттердің кейбіреулері
вирустар өсіп-өніп, көбейетін жасушалармен байланысты, сондықтан бұл иелік
немесе жасушаның иелік шектеуі деп аталады.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Вирусты инфекциялардың жасушалармен әрекеттесуі.
Көптеген вирустар организмге инфекция кіру есігі болып табылатын
және, резистенттіліктің бірқатар бейспецификалық факторларымен қорғалатын
шырышты қабаттар арқылы енеді. Сондықтан вирустар осындай қолайсыз
факторлардың әсеріне төзімді болуы керек, ол вирустардың гендерімен
детерминделеді. Мысалы, ішек вирустары қышқылы РН-қа, өт қышқылының
тұздараның детергенттік әсеріне және оларды бұзатын протеолиттік
ферменттердің әсеріне, әдетте, төзімді болып келеді. Вирустардың сезімтал
жасушалардың мембраналарына адсорбциялану қабілеттілігі вирустар үшін
спецификалық процесс болып табылады. Бұл процесс врустарда болатын жабысу
белоктараның (антирецепторлардың) және оларға сезімтал жасушалық
рецепторлардың қатысуымен атқарылады. Жабысу белоктар қарапайым вирустарда-
суперкапсидының құрамында болады. Шешек вакцинасының және қарапайым ұшық
вирустары сияқты күрделі вирустарда жабысу белоктараның бірнеше түрі болуы
мүмкін. Вирустардың ие шеңберін ауыстыру және жаңа иесіне бейімделу
қабілеттілігі, жасушалық рецепторларды танитын жабысу белоктарндағы бір
учаскенің біріншілік құрылымының өзгеруімен байланысты. Бұл учаскелер
өзінің құрылысы бойынша консервативті және ойшық-каньондарда орналасқан,
мөлшері өте кішкентай. Осыған орай антиденелердің белсенді орталығы
вирустарға толық жете алмайды, тек қана ойшықтарды қоршаған
гипервариабельді учаскелермен әсерлеседі. Ол вирустарға иммунологиялық
қысым жасаудан құтылуға мүмкіндік береді. Антирецепторларды кодтайтын
гендердегі мутациялар кейде вирустардың жасушалық рецепторлармен өзара
әрекеттесу қабілеттілігінің толық жоғалуына әкеледі. Вирустардың жасуша
беткейіне адсорбциялануы вирустардың жасушаларға өзінен-өзі енуіне әрқашан
әкеле бермейді. Сыртқы жағыфнда гемагглютининдері бар көптеген вирустар
эритроциттерге, әсіресе сүтқоректілердің ядросыз эритроциттеріне адсорбция
ланады, бірақ оларға ене алмайды, өйткені олардың эндоцитоздану
қабілеттілігі жоқ. Мұндай жағдайдың ядросы бар құстардың эритроциттеріне де
қатысы бар. Егер суперкапсиді бар күрделі вирустар және жасушамен өзара
әрекеттесуі оған ұқсас, қарапайым вирус жұққанда эндоцитозбен бір мезетте
жасушалық және вирустық мембраналардың бірігіп қосылуы болмаса, тек қана
эндоцитоз жеткіліксіз болады; өйткені, эндоцитарлық вакуоль вириондар үшін
бейітке (кладбище) аиналады. Өзара әрекеттесудің ұлы сатысы әрбір вирус
үшін өте маңызды және спецификалы болады. Бұл процеске арнайы бірігіп-
қосылу белоктары қатысады, олар қабықшасы немесе функционалдық участкесі
бар көптеген вирустарда болады. Бірігіп-қосылу белоктары вирустардың жабысу
белоктарына ұқсас емес. Қосылу белогы парамиксовирустарында ең жақсы
зерттелген, ол F- белок (ағылшынша; fusion - қосылу) деп аталады. Қосылып
бірігуге қатысатын F- белок аймағы өте жоғары тұрақты болып келеді. Бұл
жерде болған мутация бірігіп-қосылу процесін тосқауылдайды. Бірігіп қосылу
сыртында да және ішінде де болуы мүмкін; жұғу өте жоғарғы денгейде
болғанда, бірігіп-қосылу сырттан болады, ол жұққаннан кейін бірден пайда
болады және вирус кодтайтын белоктардың синтезделуін қажет етпейді. Жұғу
дәрежесі төмен болғанда іштен бірігіп-қосылу байқалады. Ол жанадан
синтезделген қосылу белоктарымен байланысты және инфекциялық процестің
сонғы сатыларында пайда болады. Вирустардың инфекциялық белсенділігі
көрінуі үшін бірігіп-қосылу белоктарының посттрансляциялық прессингі қажет.
Бұл процесс кезінде нүктелік немесе шектелген протеолиз нәтижесінде
бастаушы-белоктың протеолиттік кесіліп-бөлінуі болады, бұл оның
белсенділігін арттыруға және жасушалық мембрамамен өзара әрекеттесетін
фрагменттің пайда болуына әкеледі. Осыған орай, бірігіп-қосылу белоктары
бактериялардың протоксидері тәріздес екенің еске салады. Вирустық
белоктардың кесіліп-бөлшектелуі тиісті спецификалығы бар протеазалардың
болуын қажет етеді. Бұл протеазалар шығу тегі бойынша жасушалық және
вирустық болуы мүмкі. Кесілетін участкедегі мутайия протеолиздің және
көпциклді инфекциялық процесс атқара алатын инфекциондықвирустардың
өндірілуінің тосқауылдануына әкеледі, сондықтан инфекциялық прогресс
абортивті сипатта өтеді. Протеолиздеу дәрежесінің организмде вирустық
инфекцияның генерализациялану үшін үлкен маңызы бар. Протеолиттік кесіп
бөліну нәтижесінде болатын вирустық белоктардың посттрансляциялық
модификациясы, вирустардың инфекциялық белсенділікке ақырғы рет ие болудағы
ең шешуші сәт және протеолиз ингибиторлары үшін оңай нысан болып табылады.
Вирустардың бірігіп қосылу белоктары, синцитиялар құрамына кіретін вирустар
жұққан жасушалармен бірге жұқпағандарын да қатардан шығарады. Осындай
жакғдай пайда болған жасушалық көпіршелер арқылы виркстардың жасушадан
жасушаға ауысып отыруына мүмкіндік береді. Осыған орай вирустар
жасушааралық кеністікке түспейді де, вирус-бейтараптаушы антиденелер
вирустарға әсер ете алмайды. Парагрипп вирустарына қарағанда грипп
вирустарының ерекшелігі сол, олардың гемаглютининдері бірігіп-қосылу белогы
болып табылады және вирустардың жасушаға адсорбциялануын қамтамасыз етеді.
Бірақ, жабысу жіне қосылу функциялары (НА1) және кіші (НА2)
суббірліктерінің өздерінің арасында ажыратылып, анықталған участкелер
бойынша атқарылады. Грипп вирустарының иаңызды потогенділік факторларының
бірі-нейраминидаза, ол витустың гемоглютининінен сиал қышқылының
қалдықтарын шығара отырып, оны протеолиттік ыдырауға қолаилы етеді; ол өз
кезегінде вирустардың инфекциондығының артуы үшін қажет.
1- нуклеин қышқылы,2-ақуыз қабықшасы,3-тол.стержень,4-
базальдік пластинка,5-жіпшелер.
Қарапайым вирустардың капсидінің құрамында күрделі вирустарды бірігіп-
қосылуы белоктарына ұқсас белоктардың болатыны анық. Кабсидтің беткейлік
орналасқан белоктардың бірі жасушалықмембрананы тұрақсыздандырады. Ол
модифицирленген капсидтің эндоцитарлық вакуольден цитоплазмаға енуіне эқпал
жасайды.
Вирус пен жасушаның өзара әсерлесуі-әрқашанда вирус және жасуша
геномдарының өзара әсерлесуі. Вирустың адсорбциялануы, оның жасушаға енуі
және шешінуі нәтижесінде вирустың генетикалық материалының босануы болады;
ол функционалды белсенді түрге айналады, себебі, оның экспрессиялануына
кедергі жасайтын сыртқы қорғаныс қабатынан босанды. Геном белсенділігінің
дәрежесі әр түрлі тұқымдас вирустардың әр түрлі деңгейдегі
депротеинизациялану дәрижесімен байланысты. Депротеинизациялану жасушаның
протеазаларымен немесе жасушаның беткейлік – белсенді құрылымдарымен
(жасушалардың иелік шектеуіші) атқарылады. Мұндай заңдылыққа шешек вирусы
жатпайды. Күрделі-құрылымды вирустар үшін минимальды инфицирлеуші құрылым
вирустық бөлшектің ішкі компоненттері-жүрекшесі (сердцевина) және
мадеыицерленген белоктары мен конформациялық өзгерген кабсидтері,
алқарапайым вирустар үшін – ішкі немесе геномдық белоктармен байланысқан
нуклеин қышқылдары болып табылады, олардың функциясы геномдық функциясымен
және реттелуімен тығыз байланысты. Вирустардың репликациялануында вирустық
белоктарының синтезделуі ие жасушаларының белоксинтездеуші құрылымдарын
пайдалануы шешуші сәт болып табылады. Эукариоттық жасушалар вирусқа екі
шектеу қояды. Біріншіден, жасуша өзінің ДНК-н транскрипциялау жолымен және
содан кейінгі транскрипттің посттранскрипциялық прессингілеуімен ядро
өзінің меншікті РНК-н синтездейтіндіктен, ядрода да цитоплазмада да
вирустық ДНК-н транскрипциялау қабілеттілігі бар ферменттер болмайды.
Сондықтан жасушалық транскриптазаны ядроға ену қабілеттілігі бпр тек қана
ДНК-геномды вирустар пайдалана алады басқа вирустардың барлығы РНК-н
синтездеу үшін меншікті ферменттерін өндіруі керек. ДНК-геномды вирустардың
транскрипциялануы үшін жасуша цитоплазмасында арнайы фермент вирустық РНК-
полимеза болуы керек; ол құрылымдық вирустық белок болып табылады. РНК-
геномды вирустарда транскрипциялану вирусспецификалықтранскраптазаларме н
атқарылады, олар әрі құрылымдық (эндогендік транскриптаза), әрі құрылымсыз
белоктар болуы мүмкін. Күрделі құрылған РНК-геномды вирустың
транскрипциялануы РНК-ң жалаңаш матрицасында жүрмейді, тек қана вирустық
нуклеокапсидтің немесе жүрекшенің (транскривтивтік кешендер) құрамында
атқарылады. Транскрапция үшін геноммен байланысқан капсидті белоктер қажет.
Себебі, олар РНК жіпшесінің дұрыс конформациясын, оның жасушылық
протеазадан қорғауды, геномдық жекеленген фрагменттерінің бір-бірімен
баиланысты және транскрипцияланудың реттелуін қамтамасыз етеді. Екінші,
эукариоттық жасушаны синтездеуші аппараты тек қана моноцистронды РНК-н
трансляциялауүшін бейімделген, өйткені ол РНК-дағы инициациялаушы ішкі
учаскелерді тани алмайды. Соның нәтидесінде вирустар әрбір ген ушін жеке
РНК-н, немесе көп полипропеин кодтайтын және бірнеше гендерді біріктіретін
РНК синтездеуге мәжбүр болады. Ол кейіннен жекеленген белоктарға келісіп
бөлінеді. Виручтық геномның транскрипциялануыинфекциялық процестің узына
бойына көптеген вирусспецификалық және жасушалық фактормен қатрал
реттеледі. Транскрипциялану дәрижесімен инфекция сипаты және оның типі
(өнімдіден абортивті инфекцияга дейін) баиланысты болды.
Транскрипциялық процестерді реттеуде күшейткіш гендер және
трансактиваторлар маңызды рөл атқарады. Ол вирустардың геномының арнайы
аумағында орналасқан және белсендіретін гендері болады. Күшейткіштер бұл
транскрипцияны күшейтетін генетикалық элементтер. Вирустық күшейткіштердің
құрылымының жасушалық құрылымнан айырмашылығы жоқ. Промотормен және
күшейткішпен байланысты транскрипциялық факторлар бір функция орындайды
және олар әрі жасушалық, әрі вирустық белоктар болуы мүмкін. Геңдердің
экспрессиялық денгейін бақылайтын күшейткіштер паповавирустарда,
гепадновирустарда, ретровирустарда да табылған.
Трансактиватор-белоктардың спецификалық әсер ету қабілеттілігі жоқ.
Олар гендердің реттеуші аумағымен баланысады және бір мезгілде барлық
гендердің (соның ішінде басқа да вирустардың) күшейтілген транскрипциясын
белсендіреді, ол вирустық бөлшектердің бірден бұрқ етіп өндірілуіне әкеледі
және жасушалық онкогендердің экспрессиясын қолданады. Олар транскрипциялық
сатыда да, посттранскрипциялық деңгейде де әсер етеді. Вирустық және
жасушалық трансактиваторлардың өзара әсерлесуі латенттік инфекцияның
литилік түрде ауысуына және вирус жұққан жасушалардың онкогендік
трансформациялануына әкелу мүмкін. Күшейткіштердің де, трансактиваторлардың
да қызметі үшін екі маңызды аумағы болады. Оның біреуі тасымалдау-белоктың
нысанамен байланысуын анықтайды, ал басқасы белсенді орталық болып табылады
белоктың негізгі белсендіруші қызметін атқарады. Трансактиваторлардың
функциялық аумағына сай келетін мутант-белоктардың немесе пептидтердің
бәсекелестігі негізінде трансактиваторлардың функциясын тосқауылдау,
вирустарға қарсы емдеу тәсілдерінің періспективті бағыты болып табылады.
Трансактиваторлар АИВ (ВИЧ), гепотит В, адено-, папова-, және ұшық
вирустарында табылған. Күшейткіштер мен трансактиваторлар генетикалық
паразит ретінде жасушалық геноммен бәсекелесетін вирустарға қажетті атрибут
болып табылады. Кейбір вирустар мөлшерінің өте ұсақтығына қарамастан, олар
эволюция барысында вирус геномынан мөлшері кіші молекула бөліп, өз
геномдарының экспрессиялануын және вирус ұрпақтарының көбеюін табысты
аяқтай алады.
Кұрделі вирустардың патогенділігінің қалыптасуында вирустық
белоктардың посттрансляциялық модификациялануымен қатар, вирус бөлшектеріне
құрастыруға қатысатын М белоктың (матристік белок) синтезделуі маңызды
рөл атқарады. М белоктың плазматикалық мембранаға қосылуы вирустық
бөлшектердің бүршіктену мүмкіндігін анықтайтын лимиттеуші жағдай болып
табылады. М белоктың синтезделуі әрі випусспецификалық және жасушалық
механизмдермен қатал реттеледі. Вирус жұққан жасушалардағы М белок саны
көп жағдайда осы жасушалық жүйедегі вирустың репродукциялану ерекшелігін
анықтайды. М белоктың аберантты синтезделуі, оның жасушааралық
тасымалдауының бұзылуы абортивті және персистентті вирусты инфекциялар
пайда болуына бірден – бір себепкер болады.
Вирустардың патогенділігі жасуша апоптозын тосқауылдайтын және
цитокиндердің өндірілуін басып тастап, макроорганизмнің қорғаныс
реакцияларын өзгертетін, олардың белоктық өнімдерімен де байланысты болып,
вирустардың репродукциялануына және макроорганизмде таралуына әсер етеді.
Мысалы нағыз шешек вирустары МНС-ң 1-класы антигендерінің және Ү –
интерферон рецепторлары аналогының жетілуін тоқтататын ТNF – байланыстырушы
ақуыздарын түзеді. Иммунды – тапшылық вирусы, керісінше, олармен
зақымданған жасушалардың цитокиндер өндіруін күшейтед, ол қабыну
реакцияларының және нейтротоксикалық әсер етуінің дамуын арттырады. Басқа
микробтар сияқты, вирустарда ие жасушасының мембранасынан пайда болған
липидқұрамды сыртқы қабығының болуына, оның беткейлік антигендері
құрылымының өзгергіштігіне, жасуша геномына интеграциялануына, Т –
лимфоциттердің өлуіне т.б. байланысты, макроорганзимнің иммундық жүйесінің
әсер етуінен құтыла алатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz