Қазіргі кезде негізгі мәселенің бірі - қоршаған ортаның (экологияның) кеселді апаттарға ұшырау салдарын тоқтату

Қазіргі кезде негізгі мәселенің бірі - қоршаған ортаның (экологияның) кеселді апаттарға ұшырау салдарын тоқтату.

Экология - жер бетіндегі тіршілік атаулының қоршаған ортамен органикалық қарым-қатынасын жан-жақты зерттеудің, жаратылыстану ғылымдарымен, медицина, тіпті социология тәрізді көптеген ғылым салаларын біріктіретін, философиялық мәні терең, адамзат болашағы үшін маңызы зор ілім.

"Экология" деген сөзді Австрия ғалымы, талантты биолог Э. Геккель 1886 жылы "Организмдердің жалпы морфологиясы" деген еңбегінде тұңғыш рет айтқан. Одан бері бір жарым ғасырға жуық уақыт өтті. Ол кездегі экологияның жағдайы мен бүгінгі хал-ахуалын салыстыруға еш болмайды.

Қазіргі кезең - экологиялық жағдайдың шиеленген сәті. Қазақстан жері, соның ішінде Сыр өңірін алсақ, экологиялық жағдайын тәуір деп айтарлықтай емес. Солардың ішінде экологиялық шырғалаңға түскен Арал өңірі бәрінен ерекше тұр. Арал теңізінің кепкен табанынан үздіксіз көтеріліп миллиондаған тонна тұз аралас шаң-тозаңды, әр түрлі химиялық заттармен қаныққан, суы ішуге жарамсыз Сырдариясын, аппақ соры бұрқыраған егістік, шабындық, жайылымдық жерлерін айтсақ та жеткілікті. Айнала қоршаған ортаны ластаушы "Байқоңыр" ғарыш айлағының өзі не тұрады?

Осы өлкенің табиғатына, оның экологиялық жағдайына қатысты проблемалар жетіп артылады. Арал теңізі мен "Байқоңыр" ғарыш айлағына қатысты проблемалар жергілікті жердің күшімен шешу мүмкін емес. Дегенменде, қол қусырып қарап отырмай, экономика мәселелерін жаңа экологиялық жағдайға бейімдеп шешсе - қоршаған ортаға, сол арқылы адамға түсетін ауыртпалықтың үлес салмағы азаяды.

Атмосфера - ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Ол - биосферадағы физика - химиялық және биологиялық процестердің жүруінің шарты және метеорогиялық режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген компоненттердің қатынасы оның радиацияға, жылу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін, жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қоспалар болмаса онда, жер бетіндегі орташа жылдық температура +15 ⁰ С емес, -18 ⁰ С болар еді.

Атмосфераға шығарылатын химиялық заттардың ішінен бірінші орында көмірқышқыл газы тұр. Бұл қосылыс ұзақ өмір сүреді және атмосферада жиналуға қабілетті.

Жер атмосферасына шығарылатын техногенді табиғаты бар

қалдықтардың әлемдік мөлшері.

Көміртегі(ІІ) оксидінің көп мөлшері өте қауіпті, бірақ ол тұрақсыз және жылдам СО ₂ мен басқа да қосылыстарға айналады. Атмосфераның басқа ластаушыларының ішінен азот тотықтарының, көмірсулардың, бенз-а-пирен, хлор, фтор және басқа қосылыстардың маңызы зор. Бұлардың көпшілігі жылу балансының өзгеруі (көміртегі қос оксиді, азот тотықтары, метан, фреондар және т. б. ) немесе озонның бұзылуы (фреон және азот тотықтары) арқылы әсер етеді.

Атмосфералық ауа үшін ең қауіптісі адам қызметінің нәтижесімен ластау. Ластайтын заттар өндіріс, автокөлік және тұрмыс қалдықтары. Осы ластаушы заттар атмосфералық ауаның төөменгі қабатына күнде қосылып отырады. Ауаны ластауда автокөліктердің де үлесі орасан зор. Соңғы жылдары көлік түрлерінің тез дамуына байланысты жүк және жеңіл автокөліктердің, тракторлардың, тепловоздардың және ұшақтардың бөліп шығарған улы заттарынан атмосфераға түсетін қалдықтардың үлесі біршама арта түсті.

Облыста 1995 жылы 62683 автокөлік болса, қазір 81293 автокөлік бар. Автокөліктердің ауаны ластау үлесі - 72, 5% болды. Облыста автокөліктердің 1, 5% ғана табиғи газ пайдаланады. Облысқа этилдендірілмеген жану сапасы төмен бензин келеді.

Ауданда тек жеңіл автокөлік қана жүріп қоймай, жүк тасушы автокөліктер, тепловоздар, тракторлар да жүреді. Олардың бір бензинмен жүретін болса, екінші біреуі дизельді отынмен жүреді. Қазіргі кезде автокөліктер пайдаланатын жанармайлардың сапасы да әр түрлі. Сапасы төмен жанармайдың арзандығына қызығып пайдаланатын автокөлік иелері қоршаған ортаға қаншама зиян келтіріп жатқанын біле бермейді.

Ауаның ластануының негізгі себебі, жанармайдың толық және біркелкі жанбауынан болады. Жанармайдың бар болғаны 15%-ы ғана автомобильді қозғауға жұмсалса, ал қалған 85 %-ы ауаға шығарылады.

Автокөліктер табиғи газбен жүрсе, тиімді болар еді. Газды пайдалану саны 1985 жылы - 512 болса, 1995 жылы - 1838 - ге жетті. Сондай-ақ автомобильдің қозғағышының жану камерасы бұл улы заттарды синтездеп, оларды атмосфераға шығаратын өзгеше бір химиялық реактор. Тіптен ауадағы зиянсыз азоттың өзі жану камерасына түскенде, азоттың улы тотығына айналады.

Іштен жану қозғағышының (ІЖҚ - ДВС) жанармайдан шыққан газдарында 170-тен астам зиянды компоненттер бар, олардың 160-қа жуығы қозғағышта жанармайдың толық жанбауынан пайда болған көмірсутектердің туындылары болып табылады. Жанармайдан шыққан газдарда зиянды заттардың болуы жанармайдың түрлері мен жану жағдайына тікелей байланысты.

Жанармайдан шыққан газдар, автомобильдің механикалық бөлшектері мен покрышкаларының, сондай- ақ жол жабындары антропагендік тектегі атмосфералық ластағыш заттардың жартысына жуығын құрайды. Автомобильдің қозғағышы мен картерінің шығарған ластағыш заттары жақсы зерттелген заттар болып табылады. Осы шығарылған заттардың құрамына азот, оттегі, көмірқышқыл газ бен судан басқа, көміртегінің тотығы, көмірсутектер, азот пен күкірт тотықтары, қатты бөлшектер сияқты зиянды заттар да кіреді.

Жанармайдан шыққан газдың құрамы қолданылатын жанармайдың, майдың түріне, қозғағыштың жұмыс режиміне, оның техникалық жағдайына, автомобильдің қозғалу жағдайына және тағы басқаға байланысты. Карбюратор қозғағышының жанармайдан шыққан газдарының улылығы, оның құрамындағы көміртегі мен азот тотықтарына, дизельді қозғағыштарда - азот тотығы мен күйенің болуына тікелей байланысты. Солардан атмосфераға шығатын зиянды заттардың мөлшері (шаң- тозаң, улы газдар ) 1985 жылы 189, 6 мың тонна, 1995 жылы 256, 2 мың тонна. Оны мына кестеден көруге болады:

Зиянды компоненттердің қатарына құрамында қорғасын мен күйе бар концерогендік қасиеті бар қатты ластағыш заттар да кіреді . Газтәрізді өнімдерге тән заңдылықтардан қатты ластағыш заттардың қоршаған ортаға таралу заңдылықтары арасында айырмашылық бар. Ірі фракциялар (диаметрі 1 мм-ден азырақ) топырақ пен өсімдіктің бетіне шөге отырып, соңында топырақтың беткі қабатына жиналады. Ұсақ фракциялар (диаметрі 1 мм-ден азырақ ) аэрозольдер түзеді де, ауа массасымен үлкен қашықтықтарға таралады.

Біріккен Ұлттар Ұйымы жасаған кестеде көрсетілген негізгі он ауаны ластаушылардың ішінде көміртегі тотығы екінші орында тұр.

300-350 адам қанша оттегіні көмірқышқылына айналдыратын болса, автомобиль орташа алғанда сағатына 80-90 км жылдамдықпен қозғала отырып, сондай мөлшердегі оттегіні көмірқышқылына айналдырады. Мәселе тек көмір қышқылында ғана емес. Бір автомобильдің пайдаланған газының жылдық мөлшері - бұл 800 кг көміртегі тотығы, 40кг азот тотығы және 200 кг - нан астам түрлі көмірсутектер. Міне, осы жинақтың ішінде ең қуіптісі көміртегі тотығы.

Бензин құйғыш түтіктен бензиннің бәрін құю мүмкін емес, оның аздаған мөлшері болса да, жерге төгілетінін әрбір көлік жүргізушісі біледі. Алайда, ойланып қарасақ қазіргі кезде жер бетінде қаншама автомобиль бар десеңізші. Жыл санап оның мөлшері арта береді, соған орай атмосфераға да зиянды заттардың бөлініп шығуы көбейеді. Автомобильге құйған кезде төгілген бензиннің 300 гр ғана 2 м ³ ауаны ластайды. Осы мәселені шешудің қарапайым жолы - жер бетіне бірде-бір тамшы бензиннің төгілуіне мүмкіндік бермейтін жаңа конструкциялы май құйғыш автоматтарды жасау.

Атмосфераның ластануын анықтайтын әдістер

Осы кестедегі әдіспен атмосфераны ластаушы заттардың массаларын, көлемін анықтайды. Қазіргі кезде атмосфераны бақылаудың лидарлық жүйесі қолданылуда. Лидарлқ жүйе жоғарғы энергиямен шығатын лазерлік сәуленің көздерін пайдалану арқылы жұмыс істейді. Лазерлі - локациялық әдіспен атмосферадағы залалды заттар бақыланады.

Атмосфераға шығарылған ластаушы заттарды есептеу коэффиценттері, шекті рұқсат концентрация, есептеу формулалары.

Шығарылатын қалдықтардың мөлшерін есептеудегі бастапқы мәліметтерге мыналар жатады:

Жанармай түріне байланысты автокөліктің бөліп шығарған зиянды заттарын анықтайтын импирикалық коэффиценттердің мәні кестеде берілген.

К коэффицентінің шамасы сандық жағынан 1 км жол жүруге қажет (яғни, меншікті шығын), отын мөлшері жанған кездегі берілген компоненттің (литрмен) бөлінген зиянды заттардың шамасына тең.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс