Қазақстан Республикасының конституциялық құқық негіздері

I. НЕГІЗГІ БӨЛІМ :
Кіріспе

II. Жалпы бөлім :

1. ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы
1. Конституцияның мәні
2. Конституцияның қолдану мәселелері

2. ҚР Парламенті
1. Жалпы ережелер
2. Парламент палаталарының депутатары

3. Үкіметтің ұйымдастырылуы мен қызметінің конституциялық негіздері
1. ҚР Үкіметі . атқарушы биліктік жоғарғы органы

4. ҚР сот жүйесімен судьяларының мәртебесі
1. Сот билігінің конституциялық негіздері
2. Сот жүйесі

5 . ҚР Жергілікті мемлекеттік басқару мен өзіз.өзі басқарудың конституциялық негіздері
1. Жалпы ережелер
2. ҚР Жергілікті өзін.өзі басқару

6. Қорытынды

7. Қолданылған әдебиеттер

Конституция - деген сөздің латын тілінен аудармасы құрылғы жарғы заң деген мағыналарды білдіреді. Ежелгі Римде император билігінің кейбір актілері осылай аталған.Ең бірінші конституция дүние жүзінде 1787 жылы қабылданып,осы күнге дейін қолданылып келе жатқан АҚШ-тың Конституциясы болып табылады. Еуропада бірінші конституциялар 1791 жылы Франция мен Польшада қабылданған. Конституцияның басқа құқықтық нормативтік келісімдерін мынадай ерекшеліктері бар екенін айта кету керек:
-қоғамдық қатынастардың негізін қалайды;
-құқықтың негізгі бастауы болып табылады;
-ең жоғарғы заңдылық күші бар;
-оның ерекше тәртіппен қабылдануы;
-тұрақтылығы;

1. «ҚР сот жүйелері мен
судьяларының мәртебесі» туралы.
Алматы 2001ж 32-45бет

2. Ашитов З.О Ащитов В.Г.
« ҚР құқық негіздері »
Алматы 2003 жыл 28-34 бет

3. Ғайрат Сапарғалиев
« ҚР Конституциясы » Алматы 1998жыл
28-41,334-369,286-291 беттер

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Конституция - деген сөздің латын тілінен аудармасы құрылғы жарғы заң
деген мағыналарды білдіреді. Ежелгі Римде император билігінің кейбір
актілері осылай аталған.Ең бірінші конституция дүние жүзінде 1787 жылы
қабылданып,осы күнге дейін қолданылып келе жатқан АҚШ-тың Конституциясы
болып табылады. Еуропада бірінші конституциялар 1791 жылы Франция мен
Польшада қабылданған. Конституцияның басқа құқықтық нормативтік
келісімдерін мынадай ерекшеліктері бар екенін айта кету керек:
-қоғамдық қатынастардың негізін қалайды;
-құқықтың негізгі бастауы болып табылады;
-ең жоғарғы заңдылық күші бар;
-оның ерекше тәртіппен қабылдануы;
-тұрақтылығы;
1991 жылдың желтоқсан айында КСРО ыдырап,құрамына кірген одақтас
республикалар егемен,тәуелсіз әрі дербес мемлекеттер құрды.Қазақ Кеңестік
Социалистік Республикасы жойылды.Оның аумағында Қазақстан Республикасы деп
аталатын жаңа мемлекет пайда болды.
Қазақстан Республикасы құрылған кезден бастап бірталай құқықтық
актілер қабылданып,жаңа мемлекеттің заңды негізін қалай бастады.Оларға
жататындар:
1.Қазақ ССР-нің мемлекеттік егемендігі туралы деклкрациясы.
2.Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Заңы.
3.1993 жылғы және 1995 жылғы Қазақстан Республикасының
Конституциялары.
Аталған конституциялық келісімдер Қазақстанның
тәуелсіздігін,дербестігін жариялап,демократиялық,құқықтық мемлекет құрудың
негіздерін қалады.
Қазіргі уақытта негізгі құқықтық құжат Қазақстан Республикасының 1995
жылғы 30-тамызда өткен республикалық референдумында қабылданған
Конституциясы.Ол тәуелсіздік кезіндегі Конституциялық заңдардың қағидаларын
тұжырымдап,бір арнаға келтірді.

2

Бұрынғы конституциялар социалистік мемлекеттің негізгі заңдары деп
саналса,жаңа Конституция демократиялық мемлекеттің Ата Заңы деп
жарияланды.Бұл мақсат Конституцияның алғы сөзінен-ақ байқалады.
Біз ортақ тағдыр біріктірген Қазақстан халқы байырғы қазақ жерінде
мемлекеттік құра отырып,өзімізді еркіндік,теңдік және татулық мұраттарына
берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып,дүниежүзілік
қоғамдастыққа лайықты орын алуды тілей отырып,қазіргі және болашақ ұрпақтар
алдындағы жоғарғы жауапкершілігімізді сезіне отырып,өзіміздің егемендік
құқығымызды негізге ала отырып,осы Конституцияны қабылдаймыз,делінген.Оның
жоғары заңдық күші бар және еліміздегі барлық іс-қимыл мен қалыптасушы
жүйелердің нормативті базасы болып табылады.Республиканың бүкіл аумағына
тікелей қолданылады.Бейнелей айтсақ,бұл Конституция –мемлекетке қоғамның
құқықтық сенімі және халықтың берген төлқұжаты деуге болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы республикалық құрылыстың
негізін,мемлекеттік билік жүйесін және Қазақстан мемлекеті мен азаматының
қатынасын белгілейді.Адам және оның өмірін,құқықтары мен бостандықтарын
Конституция мемлекеттің ең қымбат қазынасы деп танып,мемлекеттің сол үшін
қызмет етуі тиістігін атап көрсетеді.

3

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОНСТИТУЦИЯСЫНЫҢ
ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Конституциясының мәні

Қазақстан Республикасының Конституциясы – демократиялық , өркениетті
даму жолына түскен мемлекет пен қоғамның негізгі, басты нормативтік
актісі. Коституция қоғамдық өмірдің салаларына өз нәрімен сусындататын зор
ауқымды саяси –құқықтық бойына жинақтаған . Конституция мемлекеттік жіне
қоғамдық құрылысты , оның болашаққа бағытталған ұйымдастырылуы мен қызметі
принциптерін белгілейді. Онда адмдар мен азаматтардың , мемлекеттің қайнар
көзі және әлеуметтік негізі ретінде бүкіл халықтың конституциялық
мәртебесі бекітіледі. Конституция тек конституциялық құқықтың ғана емес,
сондай-ақ ұлттық құқықтың барлық салаларының да қайнар көзі болып
табылады. Сондықтан оған басқа нормативтік құқықтық актілерде кездеспейтін
сипаттар тән.
1. Концтитуцияны Қазақстан халқы қабылдады.Сондықтан Конституцияда
халықтың оның мәнін сипаттайтын еркі білдірілген.
Қазақстан Республикасының Конституциясы 1993 жылы халықтың таптық
сипаттамасынан тұңғыш рет бас тартты. Онда енді жұмысшы табы туралы ,
шаруа және еңбек интеллегенциясы туралы сөз болған жоқ. Жалпы еңбекші
термині 1993 жылғы Конституцияда да, 1995 жылғы Конституцияда да
қолданылмайды.
Конституцияның екеуінде де халық туралы айтылады. Қазақстан Республикасы
Конституциясында халық тұрғындарының бүкіл әлеуметтік қабатын жинақтаған
тұтас әлеуметтік-саяси құбылыс ретінде ұғынылады. Осыған орай халық
ұғымы Қазақстан Конституциясына сәйкес, біріншден, ол байлық жағдайына
қарай әлеуметтік қабаттарға, таптарға бөлінбеушілікті білдіреді, сөз жоқ,
бұл маңызды Конституциялық фактор болып табылады.
Конституцияда мемлекет әлеуметтік, яғни, бүкіл халықтың өклі ретінде
танылады. Қазақстан Республикасының Конституциясы бүкіл халықты
әлеуметтік топтарға бөлмей. Олардың құқықтарын шектемей конституциялық-
құқықтық қатынастар субъектісі ретінде

4
таниды. Екіншіден, халық ұғымына көп ұлтты қоғам жағдайына қазақ ұлты,
басқа да барлық халықтың әлеуметтік базалық негізін құрайтын қазақ ұлтына
ерекше: құқықтық , саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени жеңілдіктер
берілмейтіндігін білдіреді.
Сөйтіп, Халықты Қазақстан Республикасының Конституциясын жасаушы деп тану
оның мәндік сипатын білдіреді. Сондықтан Қазақстан Республикасының 1995
жылғы Конституциясы Біз , Қазақстан халқы ... осы Конституцияны
қабылдаймыз деген сөздермен басталды. Қазақ халқы Конституцияны
референдумның қортындысымен қабылдады.
Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар
республикалық референдум арқылы енгізуі мүмкін.

2. Қазақстан халқы Конституцияны қабылдайтын бірден-бір субъект деп
танудан оның құрылтайшылық сипаты туындайды. Нақ Конституция арқылы
Қазақстан халқы мемлекетті құрды, оның басқару және құрылым нысандарын,
әлеуметтік – экономикалық құрылыс негізденрін, адам мен азаматтың
мәртебесін белгілейді. Тек халық , ал халық атынан тек Парламент қана
мемлекеттіңқұрылым
негіздеріне өзгерту енгізе алады. Сонымен бірге Конституцияда
мемлекеттіліктің мейлінше мәнді кезеңдері тұрақтылық, біртұтастық
принциптері нығайтылған. Ол- мемлекеттік құрылымның біртұтас нысаны,
басқарудың Президенттік нысаны және аумақтық тұтастық. Қазақстан
Республикасының Конституциясының құрылтайшылық сипаты оны қабылдау мен оған
өзгерістер енгізудің ерекше тәртібін, ұлттық құқықтық жүйені қалыптастыру
мен дамытудағы мейлінше ерекше орынын, Парламент, Президент ; Үкімет үшін
; лауазымды адамдар, сот оргардары үшін , азаматтар үшін оның құқықтық
қағидаларының еш шүбәсіздігін қамтамасыз етеді.
Қоғамдық қатынас ылғи да қозғалыста, өзгерісте болады, сондықтан
конституциялық нормаларды өзгерту қажеттігі де туындайды.

5
Конституцияның қолданылу мәселелері

Бұрынғы КСРО ғалымдары Конституцияның қолданылу мәселесі туралы жазбады
десе де болады.Конституцияның қолданылуы конституциялық құқықтағы өте
маңызды проблема болса да, ол маәселе жөнінде жекелеген ой түйіндері ғана
кездеседі. Оны айқындау шын мәнінде Конституцияның мемлекет, қоғам, саяси
партиялар , басқада қоғамдық бірлестіктер, таптар, ұлттар, жекелеген
адамдар өмірінде алатын орнын түсінуге мүмкіндік береді. Сондықтан
өркениетті, демократиялық қоғамда Конституцияға,оның қолданылуына,
тиімділігіне айрықша мән береді. Конституцияның мәселесі екі кезеңнен :
1) оның жобасын әзірлеу және 2) қолдану кезеңінен тұрады.
Бірінші кезеңде Конституцияның қағидалары және нормаларымен бірге оның
қабылданғаннан кейңнгі қроданылу механизмі де терең, мұхият
ойластырылады.Бірінші кезекте тұжырымдама әзірленеді және Конституция
нормаларының мазмұны айқындалады. Сонымен бірге мәселе тек қайсыбір
тұжырымдамамен шектелмейді , әсте КҢонституцияның өзі көптеген
бөліктерден тұратын актілерді білдіреді. Әр бөлік белгілі бір
тұжырымдама үшін объект болып табылады. Сондықтан Конституцияның жобасы
Конституцияның тұжырымдамаларын жасауға жол ашады. Мемлекеттік құрылыс
тұжырымдамасы , адам құқы тұжырымдамысы , меншік құқы тұжырымдамасы және
басқалары осындай тұжырымдамалар болып табылады.
Екінші кезең – Конституцияның қолданылуы .
Конституция тікелей қолданылады. Конституцияның құқық саласындағы белгілі
маман Ю.А. Тихомиров Ү Конституцияның тікелей қолданылуы оның тікелей
азаматтар, ұйымдар жүзеге асыратын құқық шығармашылық ықпалын,
кемшіліктен
сақтанушылықты, қоғамдағы өмір – салты мен көңіл – күйге игі әсер ету
, институттық қайта құрылуларды білдіреді деп жазды.
Алайда, Конституцияның мұндай тікелей қолданылуын Ю.А. Тихомиров
қарастырмайды. Дегенмен, Конституцияның қандай қырымен қолданылатынын ол
дұрыс атаған деп ойлаймыз.Тағы бір

6
қағидамен келісуге болады : барлық осы қырларында, олар құқықтық
қатынастарды тудыратындықтан, Конституция нормалары тура және тікелей
қолданылады.
Қандай заңдар қабылдау керек екендігін Конституция тура көрсетеді. Бұл
заңдар не дәл айтылады, не жалпы сипатта көрсетіледі.
Конституция нормалардың тура қолданылуы барлық мемлекеттік органдарға
, оның ішінде соттардың да қызметіне қатысты.
Конституция құқықты, бостандықты және заңды мүдделерді қорғауға кең жол
ашады. Біріншіден , азаматтардың өздері Конституцияның нормаларына
сүйене отырып , өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауға тиіс .
Конституция нкегізінде туындайтын сот билігінің барлық істері мен
дауларды қамтитындығы Конституцияда тура айтылған .
Конституциялық нормалларды тікелей азаматтар мен ұйымдардың
өздерія жүзеге асыра алады. Конституцияның көптеген нормалары азаматтарға
,олардың бірлестіктеріне өзіз-өзі басқаруға және өзін - өзі реттеуге
мүмкіндік береді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ

1.Жалпы ережелер
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған бір
буынды өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган
ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясымен белгіленді . Қазақ ҚСР –ның 1978
жылғы Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы
ретінде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ ҚСР Конституциясында
көрсетілген респблика құзырындағы барлық мәселелерді шешуге құқылы болды .
Басқаша атқанда , Жоғарғы кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық
мәселелерді шешу құқығын иеленді.

7
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік
билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін
жариялады. Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай
маңызды бір қадам жасады.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті
заң шығару қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде
сипаттайды. Қазақстан Республикасының Парламенті жоғары өкілді орган
ретінде де , өкілді демократия органы ретінде де өмірге келді.Халық
тікелей ғана емес, Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында Парламент
бірден – бір заң шығарушы орган болып есептелмейді.
Себебі Конституцияда көзделген жағдайда Президент заң шығару қызметін
атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық қызметінің
өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығ,ын да атап айтқан
жөн. Парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана Президент
заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдай алмайтындай
болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі жағдайдың
екеуінде де Президенттің заң шығару өкілеттігі уақытша сипатта болады.
Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады. Заң
шығару қызметімен бірге Парламент , шектеулі көлемде болса да, атқарушы
биліктің қызметін де бақылай алады.

Қазақстан Республикасы Конституциясы бірінші рет Парламенттің екі
Палаталық ( Сенат және Мәжіліс) құрылымын бекітті Мәжіліс Қазақстан
Республикасының барлық азаматтарының тілегін білдіреді, яғни Мәжіліс
депутаттары жалпы сайлауларда сайланады. Сенатқа депутаттардың бір бөлігі
жанама сайлау арқылы сайланады,енді бір бһөлігін Президент
тағайындайды.Сенат депутаттары әкімшілік – аумақтық бірліктердің
мүдделерін,жергілікті пікірлерді білдіреді. Сонымен бірге Сенат – бүкіл
республика органы. Сондықтан Мәжіліс қабылдаған заң жобасы Сенат
мақұлдағаннан кейн күшіне енеді.
Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталарына айрықша
өкілеттіктер бергілген, олар өз құзыретіндегі мәселелерді шеше алады.
Қазақстан Республикасы Парламент Палаталары бірлескен

8
отырыстарында мемлекеттің айтарлықтай кең көлемді мәселелерін

қарап, шеше алады. Турасын айтқанда , Қазақстан Парламенті қызметінің
ерекшелітерінің бірі осында болса керек.
Жоғарыда көрінгендей , 1) Парламенттің Сенат пен Мәжілістің
бірлескен және жеке отырыстарында жүзеге асырылатын құзыреті;
2) Сенаттың қатаң құзыреті;
3) Мәжілістің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.