Әл-Фараби- ғалым-энциклопедист

Кіріспе
1.Әл.Фараби. ғалым.энциклопедист
2.Махмуд Кашғари «Диуани лұғат әт.түрік»
3. Жүсіп Баласағұн «Құтадғу біліг» («Құтты білік»)
4. Ұлы ғұламалардың философиялық көзқарастары, ерекшеліктері және тарихи маңызы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын дейтін ғылымның өз қағидасы бар. Өміріміздің даму барысын дүрыс түсініп, ғылымның бүгіні мен ертеңін танып, бағдарлап отыруда ғылым тарихы маңызды орын алады. Расында адамзаттың жинақталған материалдық байлықтары қандай ұшан теңіз болса, оның рухани байлығының қоры да сондай көп. Бұлардың бәрі — баршаға бірдей ортақ қазына. Сол мәдени мұраны талдап, іріктей білу, оны қастерлеп бағалай білу, халыққа жеткізу — кейінгі ұрпақтың абыройлы міндеті.
Осы кездегі өркені өскен сан салалы ғылым мен мәдениетті жасауға талай елдің, талай үрпақтың таңдаулы өкілдері қатысты. Орта ғасырларда адамзат білімінің молайып, ақыл-парасатының жетілуіне орасан зор еңбек сіңірген ғұламаларының бірі — казак, топырағынан шыққан данышпан перзент Әбунасыр Фараби (870-950) болды.

1. «Көне түріктер тарихы» Келімбетов
2. Қазақстан тарихы, І том.
3. «Көне түріктер» Л.Н. Гумилев
4. Қазақ энциклопедиясы, І том.
5. Байпаков К.М. По следам древних городов Казахстана. Алматы. 1990.
6. Қоңыратбаев Ә. Қазақ халқының этногенезі. Ақиқат. 1992.
7. Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. 1-том. Алматы. «Білім». 2002.
8. Қазақ СССР тарихы.Бес томдық.1-том. Алматы. «Наука». 1977.
9. Кобжов. Әл-Фараби, Алматы, 1971.
10. Әл-Фара6и. Әлеуметтік-этикалық трактаттар. Алматы, 1975.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе
1.Әл-Фараби- ғалым-энциклопедист
2.Махмуд Кашғари Диуани лұғат әт-түрік
3. Жүсіп Баласағұн Құтадғу біліг (Құтты білік)
4. Ұлы ғұламалардың философиялық көзқарастары, ерекшеліктері және тарихи
маңызы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын
дейтін ғылымның өз қағидасы бар. Өміріміздің даму барысын дүрыс түсініп,
ғылымның бүгіні мен ертеңін танып, бағдарлап отыруда ғылым тарихы маңызды
орын алады. Расында адамзаттың жинақталған материалдық байлықтары қандай
ұшан теңіз болса, оның рухани байлығының қоры да сондай көп. Бұлардың бәрі
— баршаға бірдей ортақ қазына. Сол мәдени мұраны талдап, іріктей білу, оны
қастерлеп бағалай білу, халыққа жеткізу — кейінгі ұрпақтың абыройлы
міндеті.
Осы кездегі өркені өскен сан салалы ғылым мен мәдениетті жасауға талай
елдің, талай үрпақтың таңдаулы өкілдері қатысты. Орта ғасырларда адамзат
білімінің молайып, ақыл-парасатының жетілуіне орасан зор еңбек сіңірген
ғұламаларының бірі — казак, топырағынан шыққан данышпан перзент Әбунасыр
Фараби (870-950) болды.
Фараби және оның шәкірттерінің ғылым мен мәдениетті дамытудағы орнын
анықтау, ғылыми мұраларын мұқият зерттеу өте үлкен маңызды жұмыс. Бұл
жағдайды білімпаздар өте ертеден-ақ аңғарған сияқты. Сондықтан да болу
керек, дүние жүзінің әр түрлі халықтарынан шыққан оқымыстылар Фараби
мұраларын мың жыл бойы зерттеп келеді.
Менің бұл рефератты жазудағы көздеген басты мақсатым, қолда бар
материалдарға, мағлұматтарға сүйене отырып, ұлы ғалымдардың ғылым мен
өнердегі қол жеткен табыстарының, мұраларының кейбір қырларын көпшілікке
түсінікті түрде таныту болып отыр.
Қарахан мемлекеті тұсында көшпелі түркілердің отырықшылық
өмірге
бейімделу процесі жүріп, қала мәдениеті өркендеді.Мемлекетте
мұсылман
дінін қабылдауға байланысты көне түрік руна жазуының орнына араб
жазуы
келді.Жүсіп Баласағұнның Құтадғу білік, Махмуд Қашғаридің Диуани
лұғат әт-түрік, атты еңбектері түркі тілінде өмірге келді.

Әбу Насыр әл-Фараби ғалым-энциклопедист
(870—950)
Әбу Насыр әл-Фараби — Шығыстың ұлы ойшылы, әмбебап-ғалым, Онтүстік
Қазақстан облысындағы Отырар қаласында туған. Фараби ілкі ортағасырлық
білім-ғылымның барлық салаларының негізін қамтитын орасан мол мұра
қалдырды, сол үшін оны көзі тірісінде-ақ Екінші ұстаз (Аристотелъден
кейінгі екінші ұстаз) атады. Тәжік академигі Б. Рафуровтың мағлұматтары
бойынша Фараби трактаттарының саны екі жүзге жуық деп есептеледі. Осы
еңбектер дүние жүзінің көптеген тілдеріне (араб, парсы, еврей, латын,
ағылшын, неміс, француз, испан, орыс, қазақ, өзбек, т. б.) аударылған,
бізге ойшылдың 80-нен астам шығармалары жетті.
Тәрбие мен білім, педагогика мен психология, этика мен әдістеменің
теориялық және практикалық мәселелерін қарастыру Фарабидің ғылыми-
философиялық мұрасының құрамдас, оның дүниетанымының ажырамас бөлігі болып
табылады. Әлемнің, негізгі тұтқасы — адам. Егер оның ақыл-ой парасаты
ойдағыдай дамып жетілсе, ол дұрыс өсіп-өркендей алады. Қажетті дағдылар мен
жақсы мінез-құлық адамды бақытқа кенелтеді. Жаман мінез-құлық — бұл рухани
дерт, жақсы мінез-құлық пен ақыл-ой парасаты — адамның басты кадір-
қасиеттері қалыпты іс-әрекет үстінде ғана қалыптасады. Адамның өсіп-
жетілуінде Фараби дағды мен әдетке елеулі орын береді, бұлар тәлімгердің
ғибратты сөзі мен нақты ісі жәрдемімен калыптасады. Қандай болсын әдіс,
тәсіл (мақтау, бетіне басып ұялту, көзін жеткізу, көндіру, тағы басқалары)
тәрбиешіден асқан имандылық, ізетті талап етеді, осылай еткенде ғана ол
шәкірттерден шыншылдықты, сыпайылықты, әділдікті талап ете алады, сондықтан
мұндай қасиеттерге ұстаздың өзі де ие, болуга тиіс. Ізгі, әділетті қаланың
басшысы мен ұстаз екеуі бірдей дәрежеде тәлімгер. Ұстаз балаларды, ал кала
басшысы шаһардың бүкіл тұрғындарын тәрбиелейді. Нағыз тәрбиеші, жалпы
жұртқа танымал жетекші өзінің бойына он екі тума табиғи қасиетті, алты жүре
дарыған қасиетті меңгерген дана адам. Окыту — тіл ұстарту, білім беру
арқылы, үйрету жолымен, ал тәрбиелеу — сарамандық жұмыс пен тәжірибе
арқылы жүзеге асырылады. Білім адамды қуаныш пен бақытқа кенелтеді,
дүниені танып-біле отырып, адам оның әсемдігі мен бітім-болмысына
қанығады. Ғылым-білімді, әр алуан қолөнер кәсіптерінің
дағдыларын игеруге, үлгілі адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына қажырлы
еңбек, оқыту, тәрбие берумен қатар өзін-өзі тәрбиелеу, күшті ерік-жігер
арқылы жетуге болады.
Әл-Фараби психология жөніндегі көптеген еңбектердің (Ақыл-ой туралы,
Жан туралы, Темперамент туралы, Түс көру туралы сөз, Жанның мәні
туралы, Ақыл-ой және ұғым, Жас өспірімнің ақыл-ойы туралы кітап,
Ересектердің ақыл-ойы туралы кітап тағы басқалар) авторы ретінде де
танылды. Ол араб тілі. халықтар арасында жан туралы ілімдердің сындарлы
жуйесін тұңғыш баяндап, психологиялық терминдер жасады. Өкінішке қарай,
оның еңбектерінің көбі бізге жеткен жоқ.

ӘБУ НАСЫР ФАРАБИ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҒЫЛЫМИ-САЯСИ ЕҢБЕКТЕРІ
Есімі дүние жүзіне мәлім болып, ғылыми және мәдени мұралары ғасырлар
бойы ардақталып, ұрпактан-ұрпаққа өтіп келе жатқан ардагер азаматтар
тарихта аса көп емес. Тарих жазбасында, халықтың рухани қазынасында
айтулылардың айтулысы, жүйріктердің жүйрігі ғана мәңгілік. Мың жылдан артық
уақыт өтсе де, аты ауыздан-ауызға жатталып, еңбектері уақыттың, мезгілдің
катыгез сынынан мүдірмей өткен, сол адамзат ұлдарының, тарих перзенттерінің
бірі Әбу насыр Фараби. Ол да осы Отырарда туды, осында "кірін жуып,
кіндігін кесті". Қаратаудың тасына секірді. Сырдың суын ішті. Арыстың суын
кешті, Қызыл-құмның аптабына күйді.
Фарабидің өмірі жөнінен бізге жеткен мағлұматтар үздік-үздік аңыз-шыны
аралас болып келеді. Фарабидің толық аты-жөні — Әбунасыр Мұхаммед ибн
Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан әл-Фараби, яғни өз аты Мұхаммед, әкесі
Мұхаммед, оның әкесі Ұзлағ, арғы атасы Тархан. Туған жері қазақтың ежелгі
қаласы Отырарды арабтар Бараба-Фараб деп атап кеткен, осыдан барып ол
Әбунасыр Фараби, яғни Фарабтан шыққан Әбунасыр атанған. Кейде оны жай ғана
"Тархани" деп те атайды. Бізге жеткен кейбір деректерге қарағанда оның
әкесі сол тұста көшпеліліктен отырықшылыққа ауысқан түркі тайпаларының
бірінен шыққан әскер басы екен. Бір нұсқада Фарабидің руы қаңлы-қыпшақ деп
көрсетілген. Бұл шындыққа жақын келетін сияқты. "Тархан" деген атаудың
төркінін екі түрде топшылауға болады. Бірінші жағынан, ежелден Сыр, Отырар
бойын жайлаған (қазір де мекендеп отыр) тарихқа ертеден мелім қаңлы
тайпасында "Тархан" (кейде "Дархан деп те атайды") атты ру болған (қазір де
бар). Екінші жағынан Кашқари "Қанды-қыпшақтардың атақтыларының есімі" деп
жазады. Демек "қанды" мен Тархани байланысты. Сондықтан да Фараби қазіргі
қазақ ұлтын құрған байырғы рулардың бірі қаңлы-қыпшақтан шыққан деп айтуға
толық негіз бар.
Әбунасыр оқуды өте ерте бастаған. Бастапқы білімді ол туған қаласы
Отырарда алады, одан соң Хорасанға барады. Кейінірек білімін онан сайын
толықтыру мақсатында араб мәдениетінің орталығы Бағдатқа кетеді. Ғылым-
білімге өте құмартқан зерек Әбунасыр мұсылман бола тұра, тіпті кәпірлерден
сабақ алудан тайсалмайды. Мәселен, тәуіптік өнер (медицина) мен логиканы
христиан оқымыстысы Юханна ибн Хайланнан, ал жаратылыстану ғылымдары мен
грек тілін атақты аудармашы Әбу Башар Маттадан (ол да христиан) үйренеді.
Бір нұсқада Фараби осы шәкірт шағында атақты оқымысты Абубәкір ибн Сиражбен
жақын араласып, оған логиканы үйретіп, одан астрономияны үйренген деп
айтылған. Фараби түркі, араб, парсы, грек және басқа тілдерді жетік білген.
Кейбір деректер бойынша тіпті ол 70 тіл білген деп те айтылады. Бұл әрине,
асыра дәріптеу болар.
Фараби ғылымды көбінесе өз бетінше меңгеріп, аса зор табандылық
көрсеткен, орасан мол табыстарға жеткен адам. Ол, әсіресе, грек ғылымы мен
философиясын, ең әуелі Аристотельдің бай мұрасын игеруді қолға алған. Мұнда
ол аса үлкен шыдамдылық пен ыждаһаттылық көрсетеді. Бір аңыз бойынша, ол
Аристотельдің "Жан туралы" дейтін еңбегін жүз рет, "Табиғи гармониясын"
қырықрет, "Риторикасын" екі жүз рет оқыған көрінеді.
Міне осылай Фараби жұртқа мәлім оқымысты болып, дүние жүзінің ұстазы
деген дәрежеге көтерілді. Ол алғашқы кезде Бағдатта істейді, кейіннен
Дамаскіде, сонан кейін Алеппода (Сирия) әмірі Сайф әд-Дауланың қарамағында
болады. Фараби өз бетінше ғылыммен үзбей шұғылдана берген. Мәселен, бір
әңгіме бойынша ол Дамаскіде жүрген кезінде күндіз кала шетіндегі бау-
бақшада қарауылдық қызмет атқарып, күндіз тапқан ақшасына сатып алған шырақ
жарығымен түнімен ғылыми жұмыспен шұғылданады екен. Фараби өте қарапайым,
канағатшыл кісі болған, жұпыны киініп, ырду-дырдудан барынша аулақ жүруге
тырысқан.
Фараби өлерінің алдында Египетке барып қайткан. Ол бұрынырақ өз отаны —
Түркістанға да барған, кейбір мағлұмат бойынша сол тұстағы Бұхардың әмірі
Мансұр ибн Нұхтың өтінуі бойынша "Екінші тәлім" (Ат-Таһлім ас-сани) атты
еңбек жазған. "Екінші ұстаз" деген лақапты осы оқиғаға байланысты алған
дейді. Фараби хиджра есебі бойынша 339 жылы раджаб айында (бізше 950 жылғы
желтоқсанның аяғы немесе 951 жылғы қаңтардың басы) Дамаскіде қайтыс болады.
Тарихшы ибн Халлаканның айтуынша, Дамаскінің "Баб ас-сағир" (Кіші дарбаза)
зиратына қойылған көрінеді.
Фараби Аристотельдің, әл-Киндидің ізін қуып философия мен ғылымның
барлық тараулары бойынша калам тартып аса ірі жетістіктерге жетеді. Ол
ғылымның түрлі салалары бойынша 150-ге тарта ірілі-ұсақты еңбек жазған
Фараби, әсіресе, философия ғылымын көп зерттеген. Оның философиялық
еңбектерінің басым көпшілігі грек ойшылдарының, әсіресе Аристотельдің
мұрасын зерттеуге арналған. Фараби Аристотельдің "Категориялар",
"Метафизика". "Герменевтика", "Риторика", "Поэтика", бірінші және екінші
"Аналитика" т.б. бірсыпыра философиялық және логикалық шығармаларына
түсініктемелер жазған.
Фарабидің Аристотель философиясына мұнша зейін қоюында үлкен мән бар.
Аристотель дүниені материалистік тұрғыдан дұрыс түсіндіруші, жан-жақты
білім иесі, данышпан адам. Ал орта ғасырларда кейде түсінбегендіктен, кейде
түрлі діни ағымдардың әсерінен әдейі Аристотельдің құнды-құнды
материалистік идеялары бұрмаланып, шатастырылып жіберілген. Тіпті араб
Шығысында кейбір грек идеалистерінің еңбектерін Аристотельге телушілік орын
алды.
Фараби Аристотельдің мұраларын, пікірлерін ондай бықсықтан тазалап,
аршып өз калпында түсіндіруге тырысты. Әбунасырдың көзкарастарында да
неоплатонизмнің, исламдағы суфизмнің біраз әсері байқалғанмен ол бүл
міндетті тамаша атқарып шықты. Фарабидің Шығыс және Батыс үшін де, тарих
және болашақ үшін де жасаған ғылыми еңбектерінін бірі осы. Сондықтан да
Шығыс философтары оны "Ал муаллим ас-сани" — екінші ұстаз деп атаған.
"Бірінші ұстаз" — "ал муаллим ал аууал" деп олар Аристотельді атаған.

Махмұд Қашғари
(Диуани Лұғат-ат-түрік)

Махмұд Қашғари 11 ғасырда өмір сүріп, еңбек еткен филолог, ауыз
әдебиет үлгілерін жинап, зерттеуші ғалым, белгілі саяхатшы. Ол Диуани
Лұғат-ат-түрік атты еңбек жазып, өз заманындағы түркі тілдерінің тұңғыш
ғылыми грамматикасын жасады. Автор түсіндірме сөздікке ежелгі ауыз әдебиеті
үлгілерінен, өзі өмір сүрген орта ғасырдағы поэзиялық шығармалардан аса
құнды материалдар, түрлі тақырыптағы өлең-жырлар, ертегі-аңыздар, қанатты
сөздер, т.б. көркем сөз үлгілерін енгізді.
Сөйтіп, алғашқы қауым адамдарының өмірін, тұрмыс-тіршілігін, еңбегін,
сана-сезімін бейнелейтні ауыз әдебиетінің ғажайып үлгілері бізге Махмұд
Қашғаридың еңбегі арқылы жетті.
Махмұд ибн-ул Хұсайын ибн Мұхаммаділ Қашғари орта ғасырдағы мәдениет
орталықтарының бірі болған Баласағұн қаласында туылған. Балалық шағы осы
маңайдағы Үбіл және Әзіл деп аталатын қыстақтарда өткен. Ұлы ғалымның
Қашғари деп аталып кетуінің себебі – оның бабасы Баласағұнға бір кезде
Қашқардан көшіп келген.
Болашақ ғалым алғашта Баласағұн, Қашқар қалаларында, ал кейінірек,
өсе келе Самарқан, Бұқара, Нишапур, Мерф және Бағдат шаһарларында оқиды. Ол
араб философиясы мен араб-парсы тілдеріндегі шығыстың классикалық
поэзиясымен көбірек айналысты. Оның ерекше зейін қойып, ұзақ жылдар бойы
зерттеген мәселесі – түркі тектес түрлі ру-тайпалардың тіл-ерешеліктері,
әдет-ғұрып, салт-санасы, ауыз әдебиет үлгілері, өткендегі тарихы, т.б.
болды. Диуани Лұғат-ат-түрік қазіргі түркі халықтарының бәріне ортақ
мұра.

Жүсіп Хас Хабыж Баласағун ( 1020 - ?)
Құтадғу біліг (Құтты білік)

Жүсіп Хас Хабыж Баласағун ( 1020 - ?) – Орта Азияның белгілі ақыны.
Туған жері – Жетісу жеріндегі Баласағун қаласы. Бұрын бұл қаланы Күз Орда
деп атаған.
Жүсіптің әкесі де ақын, өнерпаз кісі болған. Қараханидтер мемлекетінің
астанасы Баласағун қаласында хан сарайында өлең айтып, күй шерткен. Кейін
ол бұл іске баласын да тартып, Жүсіп әкесімен бірге хан сарайында қызмет
еткен. Осында жүріп қоғамдық және жаратылыстану ғылымдарынан білім алады.
Жүсіптің ақын ретін де, ғалым ретінде де атын шығарған еңбегі – Құтты
білік, Құтадғу білік атты дидактикалық поэмасы. Бұл байырғы түркі
тілінде жазылған, түркі тектес халықтардың ортақ қазынасы. Көптеген
зерттеушілер бұл поэманы саясат, мемлекет басқару, әскери – іс жөніндегі
философиялық трактат деп жүр. Шындығында да, бұл жалаң әдеби дүние емес.
Бұл – бүтін бір тарихи кезеңнің мінез – құлқын бойына сіңірген, қоғамдық –
саяси, әлеуметтік бітімі қанық, моральдық – этикалық, рухани қазынамыздың
негізі, арқау боларлық дүние. Ондағы бүгінгі тілімізге, ой – толғамымызға
төркіндес, етене жақын орамдарды көргенде, қазақ әдебиетінің солармен
тікелей сабақтаса жалғасқан дидактикалық поэзия мен шешендік сөздердің,
билердің орағытып, ой тастайтын кең тынысты толғамдарының дәстүрлі бірлігі
мен мұндалап тұрады.
Жүсіп Баласағұн Құтты білікті 1069 – 1070 жылдары Баласағұн
қаласында бастап, он сегіз айдың ішінде Қашқар қаласында бастап, он сегіз
айдың ішінде Қашқар қаласында аяқтаған. Қоғамдық - әлеуметтік мәні терең,
халықтың моральдық – этикалық бағдарламасы іспеттес бұл еңбегін Қараханид
мемлекетінің сол кездегі билеушісі Табғаш Арслан хан Боғратегінде тарту
етіп, бұған қоса оның арғы тегіне арнап Дәрдә Хұсайын (Хұсайынның
қасіреті) деген күй шығарған. Хан оның бұл еңбегін жоғары бағалап, оған
Хас Хабыж деген атақ берген. Жүсіп Баласағұнның аты – жөні Хас
Хажыбтың - тіркелуінің мәнісі де осында. Хас Хажыб - араб сөзі, ханның
ең жақын, ең сенімді кеңесшісі деген мағынаны білдіреді.
Ақының Құтты білік поэмасынан басқа жазған көптеген рубаилары да
боған. Мысалы, Наманган қолжазбаларының ішінен оның 600 жолдан астам
рубаилары табылған. Олардың да поэзиялық қөркемдігі жоғары, философиялық
толғамдары терең.
Құтадғу біліг (Құтты білік)

Жүсіп Хас Хажыб Баласағұн – түркі өрлеу дәурінің аса көрнекті ақыны,
есімі күлкі Шығыс елдеріне мәшһур болған данышпан – ойшыл, атақты ғалым,
белгілі қоғам және мемлекет қайраткері.
Жүсіп Баласағұн есімі кезінде Шығыс пен Батыс елдеріне орта ғасырдың
атақты ғалымы, дәлірек айтсақ, файласуфи (философия), риезиет (математика),
тибби (медицина), фэлэкият (астрономия), нужум (острология), тарих,
оперганз, тіл білімі, әдебиеттану, т.б. ғылым салаларын жете меңгерген
ғұлама ретінде жақсы мәлім болған.
Әйтсе де Жүсіп Баласағұнның есімін әлемге танытып, әдебиет тарихына
мәңгілік өшпестей жазып қалдырған бірден – бір әдеби туындысы – Құтты
білік дастаны.
Жүсіп Баласағұнның өмірі туралы мәлімет мүлдем аз сақталған. Құтты
білік дастанының авторы жөнінде бірен – саран деректер осы шығармаға бірі
қара сөзбен, екіншісі өлеңмен жазылған алғы сөздерінде бар. Бірақ бұл алғы
сөздерді Жүсіптің өзі емес, кейінірек дастанды көшірушілердің бірі жазған
болса керек.
Ақын Жүсіп Баласағұн Құтты білік дастанын хижра есебі бойынша
462 жылы, яғни жаңаша жыл санау есебі бойынша 1070 жылы жазып бітірген. Бұл
жөнінде автордың өзі дастанда (6495 және 6623 – бәйіттерде) екі рет
ескертеді. Бұл көлемді дастанды он сегіз айда жазып бітіргенін автор
шығарманың мәтіндерінде өзі айтады. Жүсіп Хас Хажыб бұл еңбегін жасы егде
тартып қалғанда жазғаны белгілі. Ақын өзі туралы айта келіп: Елуге де кеп
қалдық. Бір кезде қара қарға едік, аққуға аппақ айналдық (364 – 365
бәйіттерде) дейді. Сөйтіп, осы шығарманы көп, ұзақ жылдар бойы зерттеген
ғалымдардың есебі бойынша, Жүсіп Баласағұн өз дастанын шамамен елу төрт
жасында жазып бітірген. Демек, ақын 1070 жылы ол Құтты білік жазып болып,
сол жылы оны хандардың ханына тарту еткенін жоғарыда айттық. Бұл тартуға
риза болған Богра хан ақынға: ұлы хас хажиб бас кеңесшіміз немесе ұлы
уәзір (патша сарайындағы қызметкері) деген жоғары атақ береді. Бұл туралы
ақын:

Хандар ханы Табгаш Қара Богра –
Падишахтың құзырында оқыды.

Мархабатпен даңқ қосты атына –
Ақылы мен қаламының хақына.

Хас Хажыб деп атақ берді тағыда,
Мұны сеніп жақын тұтты жанына.

Сол мәні үшін жұрт құрметпен қарады,
Аты: Жүсіп Хас Хажыб деп тарады, -

деп жазады (44, 44).
Ақын Құтты білікте қандай адам ұлы хас хажыб болып істеуі мүмкін
деген сауал қойып, оған өзі егжей – тегжейлі жауап айтады. Ұлы Хас Хажыб -
әмірші - патшаның көрер көзі, есітері құлағы, ол мемлекет заңдары мен сол
елдің әдет – ғұрпының дұрыс орындалуын қадағалап отырады. Сондай – ақ ұлы
уәзір – қазына ісін басқарушы адамға, сарайда қызмет ететін хат көшірушілер
мен қолөнершілерге патша атынан әмір береді, елшілерді қабылдап, шығарып
салып отырады, ресми түрдегі салтанатты жиындардың заңға сәйкес өтуін
қадағалайды әрі кедейлер мен жетім – жесірлердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.