Ақша айналымын басқару

Кіріспе

Қазіргі заман шарттарына сай ақша шаруашылық өмірінде ең қолайлы атрибуты болып табылады. Шаруашылық байланыс – кәсіпорын қызметінің қажетті шарттарын іркіліксіз жабдықтауды қамтамасыз етеді , үздіксіз өндіріс процесін , нақты уақытта өнімді жөнелтеді және тиелім жасайды. Шаруашылық байланысы шарттармен рәсімделеді және бекітіледі. Осы шарттарға сәйкес бір кәсіпорын жағы жұмыс және қызмет көрсету , тауар – материалдық құндылықтарды жеткізуші болып көрсетілсе , ал екіншісі - олардың сатып алушысы , тұтынушысы , төлеушісі болып табылады. Ақша айналымын көрсеткіштер мен факторлар басқарады. Ақша айналымы ( ақша айналысы ) – бұл ақша қозғалысының қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз формада тауарларды өткізуде қызмет көрсетеді және шаруашылықта тауар емес төлемдер мен есеп айырылымы.
Ақша айналысын үзіліссіз ақша қозғалысы деп түсінуге болады. Ол алдын – ала айналыс функциясын және төлем қаражатын орындайды. Ақша айналысы негізінде тауар өндірісінде жатыр.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Ақша айналымын басқару
Ақша ағымның түсініктері және түрлері

Қазіргі заман шарттарына сай ақша шаруашылық өмірінде ең қолайлы
атрибуты болып табылады. Шаруашылық байланыс – кәсіпорын қызметінің қажетті
шарттарын іркіліксіз жабдықтауды қамтамасыз етеді , үздіксіз өндіріс
процесін , нақты уақытта өнімді жөнелтеді және тиелім жасайды. Шаруашылық
байланысы шарттармен рәсімделеді және бекітіледі. Осы шарттарға сәйкес бір
кәсіпорын жағы жұмыс және қызмет көрсету , тауар – материалдық
құндылықтарды жеткізуші болып көрсетілсе , ал екіншісі - олардың сатып
алушысы , тұтынушысы , төлеушісі болып табылады. Ақша айналымын
көрсеткіштер мен факторлар басқарады. Ақша айналымы ( ақша айналысы ) – бұл
ақша қозғалысының қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз формада
тауарларды өткізуде қызмет көрсетеді және шаруашылықта тауар емес төлемдер
мен есеп айырылымы.
Ақша айналысын үзіліссіз ақша қозғалысы деп түсінуге болады. Ол
алдын – ала айналыс функциясын және төлем қаражатын орындайды. Ақша
айналысы негізінде тауар өндірісінде жатыр. Көп түрлі сатып – алу – сату
шарттары қоғамда тауар айналысының үздіксіз процесін құрайды. Ақша
айналысының құралы Т – Т натуралды айналымын Т – Д – Т әмбебап схемасына
ауыстыруға болады. Ақшаны ақшаның әмбебап құрал айналысы ретінде қолдану
тауар айналысының операцияларын уақытты үнемдеу және мүмкіндіктер мен еркін
тауар айналысын тиімді жүзеге асырады.
Ақша функциясы құрал айналымы сияқты сатып – алу операциясын шарт
шарт жасау кезінде ( қолма – қол ақшаға ) жүзеге асырылады. Ақша айналысы
мынандай элемент структурасын көрсетеді : қолма – қол ақша айналысы – қолма
– қол ақша айналысының ақша айнаналысында қолма – қол ақша айналысы майда
тиындармен , қағаз ақшалармен және банкноттар көмегімен жүзеге асырылады.
Майда тиындар ( қазіргі уақытта ) – бұл мемлекет шығаратын ақшалардың
түрлері , өзінің құнын номиналмен салыстырғанда өте аз. Майда тиындар үлкен
мемлекеттердің жалпы қолма – қол ақша массасының бірнеше процентін құрайды
олардың көлемі ақырындап азаяды.
Келесі ақша түрі ақша түрлі қағаз ақшасы – бұл толымсыз ақша
түрлері , тек құн белгісі болатын және өзінің құны болмайтын қағаз ақшасы
мемлекет шығаратын ақша белгісінің құны сияқты , бюджет азшылығын жабу үшін
мәжбүрленген бағам және алтынға айырбас емес бойынша жасап қойған. Қағаз
ақшаэмиссиясы мемлекеттік түрде мемлекеттік қазынашылықта немесе Минфин –
де ( қазынашылық билет ) жүзеге асырылады.
Қашшалықты эмиссия көлемі ақшадағы тауар айналысының тұтынбауымен
анықталса , ал бюджет азшылығын көлемі болып табылады. Осыны шығару кезінде
тұтыну жоғары болса , тауар айналымындағы ақша құнсызданады. ( сатып –
алушылардың қабілетінің төмендеуі ) Бұл тауарлардың бағасы өсуге және
ұлттық валюта бағамның төмендеуіне әкеледі.( инфляциялық процестерге
әкеледі)
Банкноттар – бұл банк билеті , мемлекеттің орталық банкі ( ОБ )
шығарады. Қазіргі өмірде азаматтарға қазыналық билеттермен банкноттар
бірдей және мемлекеттік қағаз ақшасы ретінде көрсетіледі. Бірақ ескеру
керек банкноттар несиелік ақшаға кіреді – бұл ең алдымен банктердің
міндеттері ( қазіргі жағдайда – ОБ ). Классикалық банкнотта жоғарыдағы
деңгейдегі күшпен , алтынмен қамтамасыз етілген ОБ – ң міндеттемесі әртүрлі
жағдайда банкноттарды алтынға айырбастау міндеттерінен тұрады. Бірақ ,
халықаралық экономика жағдайына қарай дағдарыстың шиеленісу құбылыстары
болып жатса , ( соғыс кезінде ) , ал асыл металлдардың өндірі шектеулі
болса да , мемлекет банкноттарды несиелеу мақсатында шығарады. ( Мысалы ,
мемлекет заимдарды қамтамасыз ету ) . 1930 жылдардағы атақты депрессиядан
кейін банкноттар мен алтынды қамтамасыз ету барлық мемлекеттерде жойылды.
Ал 1971 жылдан бастап долларды $ алтынға айырбастауды шет елдердің орталық
банктерде күшін жойды. Қазіргі уақытта мемлекеттердің ішінен біреуі де
алтын банкноттармен қамтамасыз етілмейді.
Қолма – қол ақшалар көптеген қасиетке тән. Қолайлы әмбебап төлем
құралы. Бұлар тез арада қолма – қол ақшасыз болуы мүмкін ( бірақ керісінше
емес ). Қолма – қол ақша айналысы таза ( төлеу функциясы жоқ ). Осы уақытта
қолма – қол ақша – бұл тарихи өтпелі форма , ол өз орнын қолма – қол
ақшасыз құралға беріп тұр. Қолма – қол ақшасыз айналысы банктік шоттарда
ақша құралдарының өзгеруін түсіндіреді. Ал қорытындысында банктің
орындалуымен шот иесі чек түрінде , пластикалық карточка , төлем
тапсырмасы, электронды құрал төлемі және басқа есептеу қағаздар бойынша
жүргізіледі.
Қолма – қол ақшасыз дегеніміз – бұл ақша құралдардың негізгі
массасы. Осыған кәсіпорынның және ұйымдардың ақша қаражаттары кіреді. Қолма
– қол ақшасыз айналымы банктермен өзара есеп айырысу және банк шотында
жатқан азаматтардың жеке ақша қаражатын қолданады.
Көп мемлекеттерде ақша айналысының прогресі қолма – қол ақшамен
қолма – қол ақшасыз айналымының арасында өзгерілуі көрсетілсе , оның
соңғысы пайдалы. Осыған қолайлы қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз
айналымы тенденциялық қосылу тәсіліне әкеледі. Қолма – қол ақша және қолма
– қол ақшасызға өту үшін банктік депозиттер орналыстырылады , немесе
керісінше. Қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз айналымының
арақатынасы мемлекеттің төлеу даму деңгейінің , есеп айыру жүйесімен
анықталады. Көптеген дамыған мемлекеттерде қолма – қол ақша айналым сферасы
10 – нан 25 % - ке дейін құрайды. Бұл арақатынаста банк жүйесі дамиды ,
көптеген төлем жылдамдығын анықтайтын басқа факторларға әсер етеді. Ол
нормативті – құқықты жүйе , мемлекеттің ақша айналымын реттейді ,
кәсіпорынның еркін ақша құрамын банктік дипозит түрінде орналыстырылады.
Осы арқылы мемлекет орталық банк саясаты бойынша ақша – несие жүйесін ықпал
етеді.
Қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз айналымы бір – бірімен
тығыз байланысына қарамастан , соңғысы көптеген ерекше принциптерімен және
заңдылықтарды мінездейді , бірақ ақша сферасында орны жоқ. Бұл ерекшеліктер
несие ақшаның спецификациялық ерекшеліктернен ( немесе несие құралы ) ақша
депозитімен байланысты. Қолма – қол ақшасыз айналым операцияларын банк
мультипликаттар принцип қозғалысы жүргізеді. Қолма – қол ақшасыз есеп
айырымында несиелік ақша , ақша депозиты , чектер , вексельдер тағы да
басқа құнды қағаздар болады.
Осы көзқарастың негізгісі ақша депозиті болғандықтан , банк
шоттарында қолма – қол ақша құралдарының қалдығы көрсетеді. Депозит ақша
эмиссиясы кез – келген банк арқылы жүзеге асырылады. Мысалы , Орталық банк
депозитті құрып , коммерциялық банкті кореспондеттік есеп айырысу жолдарын
ашу арқылы несиелендіреді. Депозит ақшасының негізгі элементтері
коммерциялық банк болып табылады. Қазіргі уақытта ақша депозиты негізгі
ақша массасының құралдарын құрайды. Банк депозиттерін құру үшін , банктағы
қолма – қол ақша тапсырыскерлердің орналастыру жолдарымен құрылады. Осы
жағдайда банкнот депозитке ауысады – банктің ұзақ міндеттері. Бұл жағдайда
салым мен талап ету түрленеді. Өйткені тапсырыскер өз ақша құралын еркін
қолдануға мүмкіндік береді. Мұндай депозиттерге кәсіпорынның және ұйымның
есеп айырысы , тапсырыскерлерге және контрогенттерге ашылатын қолма – қол
ақша айырылымы , бюджеттік және бюджеттік емес шоттар , ағымды шоттар
жатады. Депозиттер банк үшін ең талапты , бірақ уақыт бойынша ақша
құрамының анықталмағаны үлкен пайдалы активтерді алмастыруға болмайды.
Ақша эмиссиясының пайдалылығы мерзімді салым ақшасы ( ұзақ мерзімді
1 жылдан көп ) және қорлану жинақтау салымы болып тамақтау салымы болып
табылады. Салым пайызы салым мерзімімен оның көлемімен анықталады. Ең
қызықтысы депозиттік сертификаттар болып табылады. Банк тапсырыскерге
анықталған пайызы бойынша сатып алады. Коммерциялық банктердің пассив
операцияларында жалпы ақша массасы азаяды да , қолма – қол ақша қолма – қол
ақшасызға ауыстырылады.
Осы уақытта КБ – ң пассив операцияларының қорытындысында ақша
депозитінің эмиссиясы жаңа депозиттік ақша массасының көбеюіне алғы шарттар
құрайды. КБ – ң актив операцияларының қорытындысында банк депозиттері
орналасады. Банк депозитті тапсырыскерге несие беру жолымен құрайды да ,
оның шотына қарызгер деп жазады. Банктің актив операцияларында банктің
тиімді мультипликаторлары анықталады , көптүрлі ұлғайту және банк
операцияларын қорытындысында депозиттер қысқарады. Бұл тиімділік
коммерциялық банктің ақша депозитінің эмиссиясының негізде жатыр. Банк
мультипликаторларының тиімділігі банк несиелік операциясының банк
депозитімен банк резервтерінің көлеміне байланысты. Банк операцияларының
арақатынасындакелесімге сәйкес бір – бірімен ақша құралдарын депозит
түрінде түрінде алады және әртүрлі операциялар жасайды. Несие ресурстарының
жетімдіздігі болса , банктер Орталық банктен несие алу мүмкін. Жалпы
коммерциялық банктер несие береді және басқа активті операцияларды ақша
сомасына жүзеге асырады да , өз ресурстарынан шектен шығады.
Мемлекет ОБ арқылы банк депозитінің көлемі , қолма – қол ақшасыз
айналымдағы несие ақшаның массасын міндетті түрде резервте сақтау
нормаларды реттеу саясаты бойынша басқарылады. Жақсы жағдайда , ОБ – ң
коршаттағы нақты резервтің соммасы міндетті резервтермен барлық еркін ақша
құралдарына тең. Міндетті резервтен басқа депозиттерді орналастыруға
қолданылады. Қажетті жағдайда мемолекеттен ОБ елінде несиелік процессті
тоқтатады , міндетті резервтер нормаларын көбейтеді. Бұл қолма – қол
ақшасыз айналымында депозит көлемі қысқарады. Қорытындысында , несие өте
қымбат болады және оның мүмкіндігі азаяды ( несие пайызының ставкасы өседі
).
Экономикалық өсім жағдайда өсім жағдайда ОБ несие бойынша есеп
мөлшермесін азайтады және банк үшін міндетті резервті нормалар. Бұл ақша
депозитінің , өндірістегі инвестиция , әлеуметтік және тұтыну сферасының
өсуіне әкеледі. Бұл уақытта экономиканың тым қызып кетуі ақша массасының
артылуы , инфляция және бағаның өсіп кетуіне байланысты.
Қазіргі уақытта ақша есебі қолма – қол ақша және қолма – қол
ақшасыз болады. Ақша есебінің ұжымы қолма – қол ақшасыз қолдану әлде қайда
қолма – қол ақша төлемдерінің артықшылығы болады. Бірінші жағдайда
айналымдағы шығынға экономия өседі. Қолма – қол ақшасыз есептерді іске
асыру банкте көп түрлі сеть қолданылады. Оның дамуына баста келтірілген
себептер макроэкономикалық прцестерді үйрену және реттеу мақсатында
жеткізуші мен сатып алушы арсында нақты ұйымдастырылған есеп болса , онда
тікелей айналымдағы айналым құралына және ақша құралының нақты уақытта
түсуіне әсер етеді.
Өндірістегі тапсырмаларды орындау үшін кәсіпорын қызметкерлердің
қарым – қатынас жасайды. Осыдан кәсіпорын қызметкерлердің есеп айыру
әлеуметтік органдармен , басқа ұйымдармен , адамдармен қамтамасыз етіледі.
Барлық есеп айырылымы ақша формасында көрсетіледі. Кәсіпорын , мекемелер
және ұйымдар арасында қолма – қол ақшасыз айырылымы жүргізіледі. Қолма –
қол ақшасыз есеп айырылымы төлеуші шотынан алушы шотына ақша құралы әртүрлі
банк операцияларының көмегімен аударылады және айналымдағы қолма – қол
ақшаның орнына қолданылады. Кәсіпорын мен ұйымдар арасындағы есеп айыру
делдалы банк мекемелеріболады ( коммерциялық және мемлекеттік ).
Тапсырыскер мен банк арасында шарты мінездеме болады. Тапсырыскер несиелік
– есеп айыруына қызмет көрсету үшін банкті таңдап алады және барлық банк
операцияларын бір ( есеп айыру операциясы ) немесе бірнеше банктерде (
несиелі операция ) жүргізіледі. Кәсіпорын мен банк арасындағы несиелік
қатынастарды несиелік шарттар арқылы рәсімделеді. Есеп айыру шоттарынан
басқа , банктерде ағымды және арнаулы шоттар арнаулы мақсатта қатал
сақталынады ( жекелендіру қоры , чек кітапшасы , аккредитивтер ) есеп
айырысу шоты кәсіпорындағы құқықтық тұлғалардың еркін балансы арқылы
ашылады. Есеп айырысу шотында еркін ақша құралдары өнім өткізілуінен түседі
, істелген жұмыс және қызмет көрсету , қысқа және ұзақ мерзімді кепілдер
банктан алынады. Есеп айыру шотынан кәсіпорынның барлық төлемдері жасалады.
Жеткізушіге материалдар үшін төлеу , бюджет қарыздарын өтеу , әлеуметтік
страховка , кассаға түскен ақшаны еңбек ақыны төлеу үшін алу , материалдық
көмек және тағы басқа. Ақша беру және қолма – қол ақшасыз шоттан аудару
банк арқылы жүзеге асырылады. Ереже бойынша негізінде кәсіпорынның
бұйрығымен иеленушінің есеп айыру шоты немесе оның келісім ( акцепт ) болу
керек.
Тауар және қызметтер үшін қолма – қол ақшасыз есеп айырымы қаржылық
мүмкіндіктер арқылы әртүрлі формада жүзеге асырылады. Осының әртүрлі
мінезінде спецификалық ерекшеліктермен құжаттардың есеп қозғалысы
байқалады.
Кәсіпорын кассасында қолма – қол ақша банктің белгілеуімен
кәсіпорын жетекшісінің келісуі бойынша шекті болады. Қажетті жағдайда касса
қалдықтарының шектелуі қаралады. Кәсіпорындар банкке барлық қолда бар
ақшаларды тәртіп және уақыт бойынша қызмет көрсету банктің келісімімен
өткізіледі. Қолма – қол ақша күндізгі немесе кешкі кассаларға банк
инкассаторларына және біріккен кассаларға кәсіпорынның соңғы өткізулерін
банке өткізіледі.
Кәсіпорынның банк шотынан аудару келісім – шорт жасайды. Кәсіпорын
кассасында шектеулі қолма – қол ақшалар сақталынады. Банк мекемелерінің
қызмет көрсетуі . Осы кәсіпорын жетекшілерінің келісімімен белгілінеді.
Кассадағы қолма – қол ақша қалдықтарының шектелуі жыл сайын барлық
кәсіпорынға банк мекемелеррі белгілейді. Ұйымдық – құқық нысаны және қызмет
саласынан тыс , кассасы бар қолма – қол ақша есебіне жүзеге асырылады.
Касса қалдықтарының шектелуі кәсіпорынның қолма – қол ақша айналымының
көлемінің азаюы , оның қызмет мерзімінің ерекшелігі , қолма – қол ақша
құралдарын тәртіпті және уақыт бойынша банк мекемелеріне тапсыру ,
кездейсоқ құндылықтарды тасымалдауын сақтау және қысқаруын қамтамассыз ету
арқылы анықталады. Кәсіпорын өз кассаларында қолма – қол ақшалар үстінен
белгіленген шектеулерді сақтау , тек қана жалақы беру , әлеуметтік төлемдер
және стипендия 3 күннен көп емес , банк мекемелерінде ақша алу күні іске
асырылады. Қолма – қол ақшаның осы мерзімнің өтеуі белгіленуі бойынша
қолданбаса банк мекемесіне тапсырылады. Көрсетілген құралдар кезек бойына
және федералдық заңмен белгілеуі арқылы береді.
Қорыта келгенде , қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз
айналымында өзара байланыс және өзара тәуелділік болады. Ақша әрқашанда бір
айналым сферасынан екіншіге ауысады. Қолма – қол ақша формасы несие
мекемелерінің шотына ауысады және керісінше қолма – қол ақшасыз айналымы
қолма – қол ақшаны несие мекеменің шотына салғанда пайда болады. Ал қолма –
қол ақшасыз айналымы қолма – қол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.