Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы унитарлық (біртұтас) мемлекет

Кіріспе

Басқару нысаны мынадай мәселелерді түсінуге мүмкіндік береді:
• Мемлекеттің жоғарғы органы қалай құрылады және олардың құрылымы қандай;
• Жоғары және басқа мемлекеттік органдардың арасындағы қарым-қатынастардың негізінде қандай принциптер жатыр;
• Жоғарғы мемлекеттік билік пен тұрғындардың арасындағы қарым-қатынас қалай құрылған;
• Жоғарғы мемлекеттік органдардың ұйымдастыру қызметі азаматтардың құқығы мен бостандығын қамтамасыз етуге қандай деңгейде мүмкіндік береді.
Жоғарыдағы белгілерге байланысты 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған Қазақстан республикасы Конституциясының 2-бабына байланысты «Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет».
Президенттік басқару нысандары әр елде әр түрлі болады:
1.Президентті парламентсіз сайлау және үкіметті құру тәсілі;
2. Үкіметтің парламенттің алдында емес, президенттің алдындағы жауаптылығы;

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

1.Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы унитарлық
(біртұтас) мемлекет

Басқару нысаны мынадай мәселелерді түсінуге мүмкіндік береді:
• Мемлекеттің жоғарғы органы қалай құрылады және олардың құрылымы
қандай;
• Жоғары және басқа мемлекеттік органдардың арасындағы қарым-
қатынастардың негізінде қандай принциптер жатыр;
• Жоғарғы мемлекеттік билік пен тұрғындардың арасындағы қарым-
қатынас қалай құрылған;
• Жоғарғы мемлекеттік органдардың ұйымдастыру қызметі азаматтардың
құқығы мен бостандығын қамтамасыз етуге қандай деңгейде мүмкіндік
береді.
Жоғарыдағы белгілерге байланысты 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған
Қазақстан республикасы Конституциясының 2-бабына байланысты Қазақстан
Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет.
Президенттік басқару нысандары әр елде әр түрлі болады:
1.Президентті парламентсіз сайлау және үкіметті құру тәсілі;
2. Үкіметтің парламенттің алдында емес, президенттің алдындағы
жауаптылығы;
3. Парламенттік Республикаға қарағанда, мемлекет басшысының
өкілеттілігінің көбірек кеңдігі.
Президенттік Республика қазіргі кездегі мемлекеттік басқарудың бір
нысаны ретінде Қазақстан Республикасында парламентаризммен қатар,
президенттің қолына мемлекет басының және үкімет басшысының өкілеттігін
жинап береді.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 40-бабы бойынша:
1. Қазақстан Республикасы Президенті – мемлекеттің басшысы ,
мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын
айқындайтын , ел ішінде және халықаралық қатынастарды
Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғарғы лауазымды тұлға.
2. Республиканың Президенті – мемлекеттік билік бірлігінің
Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының нысаны әрі кепілі.
3. Республика Президенті – мемлекеттік биліктің барлық
тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының
халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
1998 жылғы 7-қазанда Қазақстан Республикасының Конституциясына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының заңы
қабылданды.
Осы заң негізінде , мемлекеттік билік жүйесін демократияландыру,
Қазақстанда адал және әділ сайлау жүйесін құру, сайлау процесіне саяси
партиялардың қатынасуына мүмкіндік жасау , парламентті биліктің тармағы
ретінде, өкілеттігін кеңейтіп, еліміздің саяси өміріндегі атқаратын рөлін
көтеру бекітілді. Үкіметтің және оның мүшелерінің Парламент алдындағы
жауапершілігін арттырып, Парламент депутаттарының мәртебесін көтеру, сотты
құқықтық жүйені, мемлекеттік қызметті одан әрі реформалау көзделді. 1995
жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясына 19 түзетулер енгізілді. 33-
баптың 4-тармағындағы мемлекеттік қызметтегі адамдардың жасына шек қою
алынып тасталды. Ендігі жерде, өмірлік тәжірибесі бар, білімді адамдар
мемлекеттік қызметте жасына байланысты шектелмей пайдаланылады
49-баптың 2-тармағына өзгертулер енгіліп, Парламенттің сайлану мерзімі
4 жыл болып белгіленді. 50-бапқа 5-тармақ қосылып, Сенат депутаттарының
өкілеттік мерзімі – 6 жыл, Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімі – 5
жыл болып белгіленді. 50-баптың 3-тармағы өзгертіліп, мәжіліс депуттарының
саны 77-ге дейін көтерілді. 10 депутат партиялық тізімдерге байланысты
сайланады.
Мемлекет басшысының кезектен тыс сайлауын өткізуге заңды түрде
мүмкіндік көзделді. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың 50 пайызынан
астамының даусына ие болған кандидат, сайланғандардың есебіне кіретін
болды. Сонымен, сайлаушылардың жартысынан көбі қатысса ғана , сайлау өтті
деп есептелген кедергі жойылды. Соған сәйкес аралас сайлау жүйесі
енгізіліп Мәжіліс депутаттарының көбі мажоритарлық жүйе негізінде , ал
басқа бөліктері – пропорционалды жүйе бойынша, партиялық тізімдер арқылы
сайланатын болды. Конституцияның 53-бабының 3-тармағындағы депутаттың
мерзімі аяқталғанда, оның бұрынғы істеген қызметін беруге не сондай
қызметтің берілмейтіндігі туралы норма алынып тасталды. Себебі, ондай
норма парламент депутатының мәртебесін төмендетіп, әлеуметтік қорғалуын
күшейтуге кедергі болатын. Заңда Президент сайлауының рәсімдері, еліміздің
қазіргі дамуына сай демократияландырылып, сайлаушылардың 50-пайызынан
астамы дауыс беруге қатынасса ғана, сайлаудың өткізілгені деп белгіленген
41-юаптың 5-тармағындағы кедергілер алынып тасталды. Себебі, дауыс беру,
не бермеу жеке адамның еркі субьективті құқығы болып табылады, яғни мұнда
сайлауға келгендерлдің пайызы емес, сайланатын адамға деген сенімдеріне
шек қойылмай дауыс берілуі.
Конституцияның 41-бабындағы Президент өкілеттілігінің 5 жыл мерзімі 7
жылға ауыстырылды. Презденттіккке кандидаттар үшін жас мөлшерін белгілеу
нормасы да алынып тасталды.
Заңда Қазақстандағы сот жүйесіне арналған нормаларға да өзгерістер,
толықтырулар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы мынадай Конституциялық
заңдармен белгіленді:
1. Қазақстан Республикасы Президенті туралы
2. Қазақстан Республикасы Парламенті және оның депутаттары
мәртебесі туралы
3. Қазақстан Республикасының үкіметі туралы
4. Республикалық референдум туралы
5. Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы.

2.Мемлекет нысандары
Мемлекет нысандары – саяси өкіметті ұйымдастыру жолдары, басқару
нысанын, мемлекеттік ұйымдастыру нысанын және саяси режимді қосып алады.
Егер Мемлекеттің негізі санатымемлекеттегі басты, заңдылық неге
байланысты екенін белгілесе, мемлекет нысаны санаты – қоғамда кім және
қалай басқарады, қалай ұйымдасқан және ондағы мемлекеттік билік құрылымы
қалай қызмет істейд, ол аумақтың тұрғындары қалай бірріккен, әр түрлі
аумақтық және саяси құрылымдар мемлекетпен қалай қатынаста, қандай
әдістердің және жолдардың көмегімен саяси билік жүргізілетіндігін
көрсетеді.
Мемлекет нысанынан көп жағдайда , қоғамдағы саяси өмірдің өзі,
мемлекеттік институттардың беріктігі тәуелді.
Құық нысанына – оның құрылымы, әлеуметтік-экономикалық факторлар,
сонымен бірге табиғи, климат жағдайы, ұлттық-тарихи және діни
ерекшеліктер, қоғамның мәдени деңгейінің дамуы әсер етеді.
Мемлекет нысандарының құрамдары (бөліктері):
- Басқару нысаны – жоғарғы мемлекеттік органдардың құрылуы мен
ұйымдасуының тәртібі. Олардың бір-бірімен және тұрғындармен
қарым-қатынастары сипатталады.Сонымен бірге, мемлекет нысанының
ерекшелігіне байланысты монархиялық және республикалық болып
бөлінеді;
- Мемлекеттік құрылым нысаны – мемлекеттің аумақтық құрылысын,
мемлекет пен оның аумақтық бөліктерінің арасындағы қарым-
қатынастары көрсетіледі. Мемлекеттік құрылым нысанының түрлеріне
унитарлық, федеративтік және конфедеративтік мемлекеттер жатады;
- Саяси режим – мемлекеттік билікті іске асырудың жолдары мен
әдістерінің жүйесін көрсетеді. Осы ерекшеліктеріне байланысты
демократиялық, антидемократиялық және саяси режимдерге бөлінеді;

3.Мемлекеттік басқару нысандары
Мемлекеттік басқару нысандары – мемлекет нысанының құрамы, ол жоғарғы
мемлекеттік өкіметтің ұйымдасуының, оның органдарының құрылуындағы
тәртіпті және олардың тұрғындармен қарым-қатынасын сипаттайды.
Жоғарғы мемлекеттік билікке мемлекет басшысы жатады.
Мемлекет басшысының жағдайына байланысты монархияға және республикаға
бөлінеді.
Монархия – басқару нысаны, өкімет түгелімен не жартылай жалғыз
билеушінің қолына шоғырланады – монархтың, патшаның, шахтың, императордың,
т.б.
Монархияның белгілеріне:
- жоғарғы өкімет билігі мұра ретінде беріледі;
- басқару уақыты шексіз болады;
- сайлаушылардың еркінен тәуелсіз болады;
Монархияның шектелусіз түрі болады, ондайда халықтың өкілеттік
мекемелері болмайды және мемлекеттің егемендігін алып жүруші жалғыз монарх
болады. Мысалы, қазіргі кездегі феодализмнің абсолюттік монархиясы – Сауд
Аравиясы мен Брунейде сақталған және шектелген монархия, яғни монархтан
басқа қосымша мемлекеттің егемендігін алып жүруші басқа мемлекеттік
органдар бар, олар өз жағынан монарх билігіне шектеу жүргізу үшін
құрылған.(Англия,Япония,Испания,т.б .)
Монархия бірнеше жүз жылдарға созылған уақытта, дүние жүзіндегі
үстемдік құрған басқару нысаны болды. Арнайы нысанда, ол бүгінде сақталып,
дүние жүзіндегі елдердің үшінші болігіне тараған.
Республика – басқару нысаны, мемлекет басшысы сайланады және
ауыстырылады, ал оның билігі саййлаушылардың еркінен, не олардың өкілеттік
органдарымен белгіленеді.
Республиканың белгілеріне:
- өкіметтің сайлануы;
- белгілі уақытқа ғана сайлау;
- сайлаушылардың еркіне тәуелділік;
Кім үкіметті құрады, ол кімнің бақылауында және кімге есеп береді,
осыған байланысты республикалар президенттік, парламенттік және аралас
болып бөлінеді.
Президенттік республикаларда (АҚШ, Боливия, Бразилия,Сирия,т.б.) ол
рольді президенттің өзі ғана орындайды, парламенттік респуюликаларда
(Германия, Италия,т.б.) – парламент, аралас – президент пен парламент бірге
жүргізеді.
Президенттік республикада президент парламенттен тәуелсіз сайланады не
сайлаушылар коллегиясымен, не халықпен тікелей және бір мезгілде
мемлекеттің және үкіметтің басшысы. Ол өзі үкіметті тағайындайды және оның
жұмысын өзі басқарады. Бұл мемлекетте парламент үкіметке сенімсіздік
вотумын жариялай алмайды, ал президент – парламентті таратпайды. Дегенмен
парламент қабылданатын заңдардың көмегімен президент пен үкіметтің
жұмыстарын шектеуге мүмкіншілігі бар және бюджетті құрғанда, т.б.
жағдайларда президетті жұмыстан аластатуы мүмкін. Президнттің өх жағынан
заң шығарушы органның шешіміне тоқтату ветосын қолдануға құқығы бар.
Парламеттік республикада үкімет заң шығарушы органмен құрыладыжәне ол
соның алдында жауапты. Парламент дауыс беру арқылы сенімділік не
сенімсіздік вотумды тұтасымен үкіметтің қызметіне, үкіметтің басшысына,
нақты министрдің өзіне жариялауға құқығы бар. Арнайы түрде мемлекеттің
басшысы – Президент не парламентпен, не сайлаушылар коллегиясымен, не
халықтың тікелей дауыс беруі арқылы сайланады. Дегенмен мемлекеттік өкімет
органдарының жүйесінде ол өте қарапайым орында: оның міндеттілігі әдетте
өкілетті органдар қызметімен тежеледі. Яғни коннституциялық монархиядағы
мемлекет басшысының қызметінен айырмашылығы өте аз. Шын мәніндегі мемлекет
басшысы болып үкімет басшысы есептеледі.
Аралас (жарты президенттік, жарты парламенттік ) республиканың сипатына
үкіметтің екіжақты жауапкершілігі жатады – президенттің және парламенттің
алдында. Мұндай республикада президент және парламент тікелей халықпен
сайланады. Мемлекеттің басшысы президент болып есептеледі. Ол үкіметтің
басшысын және министрлерді саяси күштердің парламенттегі бөлінуінен
байланысты тағайындайды. Мемлекет басшысы, әдетте министрлер кабинетінің
отырысында төрелік етіп, оның шешімін бекітеді.
Парламент үкіметті жылдағы бюджетті бекіту жолымен тексеруге мүмкіндігі
бар, оған қоса үкіметке сенімсіздік вотумын жариялауға да болады.

4. Мемлекет нысаны мен кейпінің арақатынастары
Мемлекет кейпі – біртұтас қоғамдық-экономикалық формацияның
мемлекеттеріне тән маңызды белгілердің жиынтығы.
Бір жағынан, әр түрлі кейіптегі мемлекеттер көптеген нысандармен
қоршалады, қалыптағы тарихи бір кейіпте, әр түрлі нысандағы мемлекеттер
кездеседі. Құл иелену монархиямен сипатталса, республика кейпіне –
республикалар сәйкес келеді. Феодалдық кейіпке – монархиялар, буржуазиялық
кейіпке – демократиялық республикалар және конституциялық монархиялар,
социалистік кейіпке – Париж коммунасы, Кеңес республикасы және халықтық
демократия республикалары.
Екінші жағынан, белгілі тарихи кейіптегі мемлекеттердің кейбір
нысандары тек солардың өзіне тән болады. Мысалы, сословиелік - өкілетті
монархия, тек феодалдық мемлекеттің белгілі даму кезеңіне жатады, ал
парламенттік монархия және демократиялық республика тек буржуазиялық
кейіптегі мемлекеттерге тән.
Сонымен, көрсетілген кейіптегі мемлекеттер кез-келген нысандарға ауыса
алмайды, себебі, олардың мазмұнына ашық қайшы келеді және экономикалық
негізіне сай емес. Мысалы, құл иеленуші мемлекетті шектелген монархия
нысанында, не демократиялық республиканы жалпы ұлттық өкілеттілігі бар
мекемелермен бірдей ойлауға болмайды.
Нақты мемлекеттің нысаны оның тараихи кейпімен алдын ала белгіленеді.
Бірақ ол басқа да факторларға: қоғамның экономикалық дамуының деңгейіне,
халықаралық жағдайларға байланысты.
Сондықтан мазмұны мен нысан ретіндегі ара қатынасында белгілеуші
рольді, тек мазмұны көрсетеді.

5. Мемлекеттік құрылым нысандары
Мемлекеттік құрылым нысандары – мемлекет нысанының құрамы, мемлекеттің
ішкі құрылысын сипаттайды, саяси және аумақтық бөлудің жолы. Мемлекттің
барлық органдарының белгілі қарым-қатынастарын, оны құрайтын органдардың
бөліктерімен келісімділігін қамтамасыз етеді.
Осы түсінігімізге байланысты оорталық өкіметтің жергілікті жердегі
билікпен арақатынасы анықталады.
Мемлекеттік құрылым нысандары.
1) Унитарлық – қарапайым біртұтас мемлекет, әкімшілік-аумақтық
бөліктерінің мемлекеттік тәуелсіздік белгілері жоқ, олардың
біртұтас жоғарғы органдары және біртұтас заңдар жүйесі бар.
Орталықтанған унитарлық мемлекеттерге Швецияны, Данияны, ал
орталықтанбаған унитарлық мемлекеттерге Испания, Франция жатады,
ондағы өте үлкен аумақтар кеңейтілген автономиямен пайдаланады,
орталықтың рұқсат берген құқықтары негізінде өз мәселелерін еш
қандай тәуелсіз шеше алады.
2) Федеративтік – күрделі одақтық мемлекет, бөліктері мемлекеттік
тәуелсіздікті, басқа да мемлекеттік белгілерді иемденген. Онда
жоғарғы федералдық органдармен қатар федералды заңдардың
негізінде субектілердің де жоғарғы мемлекеттік органдары бар.
Мысалы Германияда, Индияда, Канадада аумақтық принциппен
құрылатын мүмкіндігі бар. Федерациялар орталықпен субъектілердің
функциялардың бөлу принцпінің негізінде құрылады,
конституциядағы көрсетілгендей және федерация субъектілерінің
келісімінсіз өзгертілмейді. Сонымен қатар, субъектілердің кейбір
құзіреті тек кейбір органдарының құзіретіне, басқасы – федерация
субьектілеріне, үшінші – одақ пен оның мүшелерінің біріккен
құзіретіне жатады.
3) Конфедерация – саяси, экономикалық және әскери мақсаттарға жету
мақсатында құрылған мемлекеттердің уақытша одағы.
Конфедерацияның одақтық органдары құрылуы мүмкін, бірақ олар не
үшін біріккендері туралы мәселелерді реттеумен шұғылданады.
Қазіргі кезде қауымдастырылған мемлекеттік бірігудің жаңа нысаны пайда
болды, оларды тәуелсіз мемлекеттер достастығы деп атайды. Мысалы, қазіргі
әрекеттегі ТМД мемлекеттерін айтуға болады. Ол құрылымның конфедерацияға
қарағанда түсініксіз жағдайлары көптеу.
Сонымен бірге, жоғарыда айтылған мемлекеттер нысандары сияқты тарихта
басқа да арнайыланған мемлекеттер нысандары болған – империялар,
протектораттар және т.б.
Мысалы империя дегеніміздің түсінігіне мемлекеттік құрылымдар жатады,
олардың негізгі айырмашылығына – аумағы жағынан кеңдігі, бір орталықтағы
мықты өкімет билігі, орталықтың шет аумақтары мен қарым-қатынасы,
тұрғындарының әр түрлі этникалық және мәдени құрамы. Мысалы, империялар
(Рим, Британия, Ресей) әр түрлі тарихи кезеңдерде пайда болды.
Протекторат – мықты мемлекеттің халі нашарлау мемлекетке көрсеткен
формальды көмегі, әдеттегідей, ондай мемлекеттер тәуелсіздігін жоғалтады
және жерлері жауланып алынуы мүмкін.

Саяси режим : түсінігі және белгілері
Саяси режим – саси өкіметті іске асыруға арналған құралдардың,
жолдардың және әдістердің жиынтығы. Берілген кейіптегі мемлекеттің
негізіндегі болатын әр түрлі өзгерістер, ең алдымен оның режимінде көрініп,
мемлекеттік құрылым нысанына және мемлекеттік басқару пысанына тікелей
ықпал жасайды.
Саяси режим - саяси режимнің (қимылдағы), функционалдық сипаты. Саяси
режим және Саяси жүйе бір-бірімен тығыз байланыстағы категориялар. Егер
біріншісі қоғамның саяси өміріндегі қатынасатын комплекстегі институттарды
көрсетсе, екіншісі сол билік қалай іске асырылатынын, олар қалай әрекет
жасайтынын көрсетеді.
Саяси режимнің түсінігі ең маңызды, себебі негізгі билік жүйесінің
құрылымын алдын-ала ойға елестетуге негіз болды. Осыған байланысты,
қоғамның саяси ұйымын құру туралы шын мәніндегі принциптер талқыланады.
Саяси режим - әр елдегі белгілі тарихи кезеңде өмір сүрген саяси райды
сипаттайды.
Саяси режимнің белгілері:
- саяси үкіметті ұйымдастыру тетігіндегі халықтың қатынасу деңгкйі және
сондай ұйымдасудың жолдары;
- мемлекеттің құқығы мен адам бостандығының және азаматтық құқықтарының
ара қатынасы;
- жеке адамның бостандығының кепілдігі;
- қоғамдағы билікті іске асыру тетігінің шын сипаты;
- халық пен саяси билікті тікелей іске асыру деңгейі;
- ақпарат құралдарының жағдайы, қоғамдағы ашықтықт деңгейі және
мемлекеттік аппараттың ашықтығы;
- мемлекеттік емес құрылымдардың қоғамның саяси жүйесіндегі орны және
ролі;
- заң шығару мен атқару биліктерінің ара қатынастары;
Авторитарлық режим – қоғамның мемлекеттік саяси құрылымы, онда саяси
билік халықтың өз қатынасуымен жүргізіледі. Бұл режимнің ең басты сипатыне
авторитаризм жатады, яғни билік пен басқару әдісі қоғамдық қатынастың бір
түрі ретінде көрінеді (Испания, Франция,Чили).
Авторитарлық саяси режимнің белгілері:
1. орталықта және жергілікті жерлерде билік біреудің не бірнеше тығыз
байланысты органдардың қолына жиналады, бір мезгілде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.