Құқықтық мемлекет құруға бағытталған қадам
Мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлу – бұл Қазақстан Республикасының құқықтық мемлекет ретінде қызметінің ең басты принципі. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясына былай анықталған: Республика мемлекеттік билік біртұтас, Конститутция мен заңдар негізінде заң шығарушы, анықтаушы және сот тармақтарына бөліну принципіне сәйкес жүзеге асырылады. Билікті тармақтарға бөлу мынаған енгізілген: мемлекетте заңдарды қабылдауға (барлығына міндетті мінез-құлық ережесін бекіту), оларды орындауға және төрелігін жүргізуге (адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау, осы ережені бұзғандарға жазаны қолдану, заңдарды қолдануға байланысты іркілісті, қақтығысуды және басқа өзекті мәселелерді шешу).
Қазақстан Республикасының азаматтардың құқықтары мен бостандықтары қорғауға арналған сот билігі мен құқық қорғау органдары мемлекеттің негізі тармағы болғандықтан оның айрықша орын алады.
Сот билігі тек сотта, мысалы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, жергілікті сот атқарады. Қазақстан Республикасындағы сот билігі мемлекеттік биліктердің дербес тармағы болып табылады. Сот билігі азаматтардың, қоғамдық бірлестіктерді, мемлекеттік органдардың, ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін және Конситуциясын, заңдардың, өзге де нормативтік-құқықтық актілердің, халықаралық шарттардың органдарын қамтамасыз ету үшін құрылды.
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары мемлекеттік органдар жүйесінде заңдылықты қадағалау, азаматтардың құқықтары мүдделері мен бостандықтары қорғау мақсатында құрылды.
Демократияны сақтап қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қызметінің үш бағытын әр түрлі үш мемлекеттік органдардың арасына бірдей бөліп, билікті бір адамның қолында шоғырландырмайтындай етіп ұстап тұратындай ету. Өйткені, билік жүргізуші субъекті оны өз пайдасына теріс қолдану мүмкін, оның өз озбырлыққа, адам тағдырын аяққа басып менмендікке салынуына
Қазақстан Республикасының азаматтардың құқықтары мен бостандықтары қорғауға арналған сот билігі мен құқық қорғау органдары мемлекеттің негізі тармағы болғандықтан оның айрықша орын алады.
Сот билігі тек сотта, мысалы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, жергілікті сот атқарады. Қазақстан Республикасындағы сот билігі мемлекеттік биліктердің дербес тармағы болып табылады. Сот билігі азаматтардың, қоғамдық бірлестіктерді, мемлекеттік органдардың, ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін және Конситуциясын, заңдардың, өзге де нормативтік-құқықтық актілердің, халықаралық шарттардың органдарын қамтамасыз ету үшін құрылды.
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары мемлекеттік органдар жүйесінде заңдылықты қадағалау, азаматтардың құқықтары мүдделері мен бостандықтары қорғау мақсатында құрылды.
Демократияны сақтап қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қызметінің үш бағытын әр түрлі үш мемлекеттік органдардың арасына бірдей бөліп, билікті бір адамның қолында шоғырландырмайтындай етіп ұстап тұратындай ету. Өйткені, билік жүргізуші субъекті оны өз пайдасына теріс қолдану мүмкін, оның өз озбырлыққа, адам тағдырын аяққа басып менмендікке салынуына
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж 30 тамыз
«Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсылтан Назарбаевтың Қазастан халқына жолдауы» Астана 2007ж 28 ақпан
2. «Қазастан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» 2000ж 25 желтоқсан
3. Заңгер 2006ж №1
4. Заң 2005ж № 4
5. Жақсылық М. Қазақстан Республикасы соттарының басқа да билік және басқару органдарымен қарым-қатынасы. // «Заң және заман», 2006ж., №10
6. Заңгер 2007 №1
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж 30 тамыз
«Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсылтан Назарбаевтың Қазастан халқына жолдауы» Астана 2007ж 28 ақпан
2. «Қазастан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» 2000ж 25 желтоқсан
3. Заңгер 2006ж №1
4. Заң 2005ж № 4
5. Жақсылық М. Қазақстан Республикасы соттарының басқа да билік және басқару органдарымен қарым-қатынасы. // «Заң және заман», 2006ж., №10
6. Заңгер 2007 №1
Құқықтық мемлекет құруға бағытталған қадам.
Мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлу –
бұл Қазақстан Республикасының құқықтық мемлекет ретінде қызметінің ең басты
принципі. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясына былай анықталған:
Республика мемлекеттік билік біртұтас, Конститутция мен заңдар негізінде
заң шығарушы, анықтаушы және сот тармақтарына бөліну принципіне сәйкес
жүзеге асырылады. Билікті тармақтарға бөлу мынаған енгізілген: мемлекетте
заңдарды қабылдауға (барлығына міндетті мінез-құлық ережесін бекіту),
оларды орындауға және төрелігін жүргізуге (адамның құқықтары мен
бостандықтарын қорғау, осы ережені бұзғандарға жазаны қолдану, заңдарды
қолдануға байланысты іркілісті, қақтығысуды және басқа өзекті мәселелерді
шешу).
Қазақстан Республикасының азаматтардың құқықтары мен бостандықтары
қорғауға арналған сот билігі мен құқық қорғау органдары мемлекеттің негізі
тармағы болғандықтан оның айрықша орын алады.
Сот билігі тек сотта, мысалы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты,
жергілікті сот атқарады. Қазақстан Республикасындағы сот билігі мемлекеттік
биліктердің дербес тармағы болып табылады. Сот билігі азаматтардың,
қоғамдық бірлестіктерді, мемлекеттік органдардың, ұйымдардың құқықтарын,
бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін және Конситуциясын, заңдардың,
өзге де нормативтік-құқықтық актілердің, халықаралық шарттардың органдарын
қамтамасыз ету үшін құрылды.
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары мемлекеттік органдар
жүйесінде заңдылықты қадағалау, азаматтардың құқықтары мүдделері мен
бостандықтары қорғау мақсатында құрылды.
Демократияны сақтап қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қызметінің үш
бағытын әр түрлі үш мемлекеттік органдардың арасына бірдей бөліп, билікті
бір адамның қолында шоғырландырмайтындай етіп ұстап тұратындай ету.
Өйткені, билік жүргізуші субъекті оны өз пайдасына теріс қолдану мүмкін,
оның өз озбырлыққа, адам тағдырын аяққа басып менмендікке салынуына
апаратын сөзсіз. Ең бастысы – бір-біріне тәуелді емес үш тармақтар билігі
өздерін-өздері бақылап тұруы, бір орнның заңды бұзғаннына орасан зор көңіл
бөлулері қажет. Осы биліктің үш тармаққа бөлінуінің өзі бірін-бірі ұстап
тұруға жәрдемдесетін сөзсіз. (Қазастан Республикасының сот жүйесі мен
судьялардың мәртебесі туралы 2000ж 25 желтоқсан) [2, ...]]
Демек, билікті бөлу принципін шынайы іс жүзіне асырған кезде ғана
биліктің әр түрлі үш тармағына қатысты мемлекеттік органдардың өз өкілдігі
шеңберінде еркін қызмет істеп, ұдай өзара байланыста болуы тежемелік әрі
тепе-тендік әдістері көп пайдасын тигізетіндігіне кәміл сенеміз.
Алқабилер институтын енгізу мүмкіндігі Қазақстан Республикасы
Конституциясының 75 бабының 2 бөлігінде: Заңда көрсетілген жағдайларда
қылмыстық сот ісін жүргізу алқа заседательдерінің қатысуымен жүзеге асады
- деп айқын көрсетілді. Елбасы 2005жылғы Қазақстан халқына арналған
жолдауына елімізде сот билігін алқабилердің қатысуымен жүзеге асыру
керектігін міндеттеп атап өткен болатын.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының төрағасы Қ.
Мәми еліміздегі демократиялық құқықтық реформаларды жетілдіру үшін сот ісін
алқабилердің қатысуымен жүргізудің мәні ерекше екендігін баса айтқан
болатын.][Нұргүл Сәулен Алқабилер институтын құрудың құқықтық және
әлеуметтік мәселелер. Заңгер 2006 №1]] Сондай-ақ болашақта жалпы, әлемлде
сот ісін жүгізудің бірнеше үлгілері бар екендігін бізге мәлім. Олардың
қатарына: классикалық немесе англоамерикандық, франкогермандық немесе
құрлықтық үлгілерді жатқызуға болады.
Бүгінгі күнде өзін демократиялық қоғам ретінде таныған әрбір ел өз
ішіндегі мемлекеттік құлылымдардың демократиялық талаптарға негізделіп
жүмыс істеуін қалайды. Ал, бұл мәселеде ұтымды және тиімді механизмдерге
негізделген сот ісін жүргізу маңызды және негізгі рөл атқарады. Сондықтан
алқабилер институтының сот құрылымдарына ену біріншіден, құқықтық
мемлекеттің демократиялық қадамдарына зор кепілдік беретін айқын. Ал, өз
кезенінде алқабилер сот ісіне араласып, әр қылмыстық істердегі айғақтарды
екшелеп, қылмыстық жауапкершілікке тартылғандардың қаншалықты кінәлі
екендігін немесе кінәсіз екендігін анықтап, істің әділ шешілуіне ықпал
ететін институт болуы тиіс. Екіншіден, сот реформадағы бұл қадам сот
құрылымдардың тәуелсіздігін одан әрі нығайта түседі.
Алайда, алқабилер институтын енгізу Конституцияға, қылмыстық кодекс пен
Қылмыстық істер жүргізу кодексіне, сондай-ақ Алқабилер туралы арнай Заң
қабылдауымен шешіле салмайды. Ең алдымен бұл мәселені құқықтық тұрғыда шешу
қажет, сонымен бірге оны әлеуметтік-экономикалық мазмұнын зерделеп, оның
жұмыс істеуінің Қазақстанға барынша сәйкес келетін жолдарын анықтау ләзім.
Мұның өзі өз кезінде қазіргі қол жеткізуге құқықтық реформаның
жетістіктеріне нұқсан келтіру тиіс.
Бұл сұрақтарды шешу Қазақстан Республикасындағы алқабилердің қылмысық
сот өндірісіне қатысу тұжырымдамасында бекітілгендей мынадай қағидаларды
сақтаулы негізінде жүзеге асуы қажет:
➢ Заңдылық, қылмыспен жазаланатын іс-әрекет тек қылмыстық заңмен
анықталуы керек;
➢ Әділділік қағидасы, алқабилер қатысуындағы сот қылмыстық
қоғамдық қауіптілігін оның сипаты мен дәрежесін, кінәлінің жеке
тұлғасын, жазаны ауырлататын және жеңілдететін мән жайларды
ескере отырып әділ шешім шығарған жөн;
➢ Барлық адамның шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық, мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына және басқа да жағдайларына
қарамай заң мен сот алдындағы тендігі қағидасы;
➢ Кінәлінің жауаптық қағидасы, тұлға өзінің кінәлі анықталған
және қоғамға қауіпті әрекеті мен оны туындаған салдар үшін ғана
жауап береді;
➢ Іс тараптардың тендігі негізінде жүргізу қағидасы, айыптау
функциясы қорғау мен істі шешу функциясынан бөлек болуы;
➢ Кінәсіздік функциясы;
➢ Қылмыстық қудалауды үнемдеу қағидасы, жаза қылмыс жасаған
адамды тек қана оны қылмыстық жауаптылықпен не жазадан босатуға
ешқандай негіз болмағанда тағайындалу қажет. Ал, жасалған қылмыс
үшін қарастырылған барынша қатал жаза, одан жеңіл жаза, жазаны
мақсатына қол жеткезуге мүмкін болмайды дегенде ғана
тағайындалғаны дұрыс;
Міне осы аталған қағидалар сақталған жағдайда алқабилер институтын
тиімділігін көруге болады.
Алқабилер институтының енгізілуін мемлекеттік айыптаушы – прокурорға
да, айыпты қолдау барысында біліктілік көрсетумен қатар, алдын-ала тергеу
мен сот тергеу барысындағы жинақталған дәләлдемелерді алқаби мүшелеріне
дәйекті түрде жеткізіп, сотталуының қылмысқа қатыстылығына көз жеткізуге
керек болады. Ол прокурор тарапынан зор кәсіби дайындық пен шешендік өнері
қажет етеді.
Осы мақсатта жас прокурорды тәрбиелеу бағытында Кентау базалық
прокуратурасында біршама іс-шаралар жоспарларын, іске асырып келеді.
Алқабилер соты және Мемлекеттік айыптаушы
28 сәуірде Өскеменде Шығыс Қазақстан облытсық прокуратурасы мен
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы заңдылық, құқық
тәртібі проблемаларын зерттеу және прокуратура органдары кадрларының
біліктілігін арттыру институтының ұйымдастырумен Алқабилердің қатысумен
сот төрелігін жүзеге асыруда мемлекеттік айыптаушының рөлі атты
халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция болып өтті. Оның жұмысына Ресей
Федерациясы мен Тәжікстан Республикасы прокуратура органдардың, Қазақстан
Республикасының Бас прокуратурасының, Алматы, Астана қалалары, Алматы,
Қарағанды, Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Повладар облыстары
прокуратураның өкілдері, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары, ғылымдар
мен болашақ заңгерлер қатысты. Конференция жұмысына қатысушылар облыс
әкімінің орынбасары Алмат Мурзин құтықттап, қаралап отырған мәселенің
маңыздылығына тоқталды.
Алқабилер туралы заңға сәйкес, Қазақстан 2007 жылдың 1-қаңтарынан
бастап алқабилер соты жұыс істей бастды. Бізде алқабилердің континенталдық
үлгісі таңдап алған. Бұл үлгі бойынша тоғыз алқаби мен екі кәсіби судья аса
ауыр қылмыстық істерді қарап, үкім шығарады. Бұл тұста алқабилер сотындағы
мемлекеттік айыптаушы – прокурордың рөлі де зор, жауапкершілігіде жетерлік.
Сондықтан да алқабилер сотындағы мемлекеттік айыптаушы қолдау дағдысының
мәселелерін жан-жақты талқылығын халықаралық конференцияның маңызы зор
болады. Ал, бұл құрылтайдың Шығыс Қазақстан облыстық прокуротурасының
базасында өткізілуі тегін емес. Биылғы сәуірдің басында ШҚО прокуроры Хакім
Көшқалиев бастаған қазақстандық прокурорлар Ресей Федерациясының Алтай
өлкесінде алқабилер сотында мемлекеттік айыптаушылардың жұмысына байланысты
сондағы әріптестерімен тәжірибе алмасып, болашақ жұмыстарының бағыт-
бағдарын анықтап алған-ды.
Коференцияда ҚР Бас прокуратурасы жағындарыф заңдылық, құқық тәртібі
проблемаларын зерттеу және прокуратура органдары кадрлырының билігінің
арттыру институтының директоры Ғарифолла Өтебаев алқабилер сотын енгізудің
бірқатар аспектірлері, РФ Алтай өлкесіпрокурорының орынбасары Галина
Гнетова алқабилер сотында мемлекеттік айыптаудың тактикалық және
психологиялық ерекшеліктері, адам құқы жөніндегі ұлттық орталықтың
жетекшісі Вячеслав Калюжный алқабилер соты институтының құқық қорғау
аспектірлері, Тәдікстан Республикасы Бас прокурорының көмекшісі Абдурахмон
Хаттанбеков алқабилер сотының ақтау дағдысы, Шығыс Қазақстан облысының
прокуроры Хакім Көшқалиев алқабилердің қатысумен сот төрелерін жүзеге асыру
кезіндегі мемлекеттік айыптаушының рөлі, Алматы адвокаттар коллегиясының
өкілі Сәлімжан Мусин алқабилер сотындағы адвокаттар тәжірибесі, РФ Алтай
Республикасының прокуроры Андрей Волков алқабилер сотын заңнамалық реттеу
проблемалары, ШҚ облытық сотының судьясы Дания Кисикова тараптардың тең
құқықғын қамтамасыз ету жайында мазмұнды да мәнді баяндамалар жасап, ашық
пікір алмасылды.
- Алқабилер сотының континенталдық үлгісі сот төрелігінің
демократиялығын қамтамасыз етеді, - деді институт директоры Ғ. Өтебаев. -
Тек алқабилерді іріктеуге ерекше маңыз берген жөн. Еңді алдын ала
тергеу сапасын арттыру мәселесі туындайды. Тергеуші мен прокурорға
қылмыстық іс қозғалғаннан бастап алқабилер сотына жіберілгенге дейін
айрықша талапқойылады. Сондықтан да бұл институтының енгізілуіне байланысты
прокуратур органдарына алдын ала тергеудің сапасын қадағалаудың тиімділігін
арттыру міндеті жүктеледі. Сот поцесіндегі прокурордың сөзі алқабилерді
иландыратындай нанымды, дәлелді шығуы керек. Бас прокуратура аппаратында
мемлекеттік айыптаушылар бөлімін, облвстық прокуратураларда осы іспен
шұғылданатын прокурор тобын құру артық болмайды.
- Алтай өлкесінде алқабилер соты он екі жылдан бері жұмысістейді, -
деді ресейлік прокурор Г. Гнетова. – Осы жылдар ішінде олар 192 іс қарап,
303 адам сотталып, 23 адам ақталды. Соңғы кезде алқабилер сотына қылмыстық
ісін қаратушылар санының азайғаны байқалады. Мәселен, былтыр екі-ақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлу –
бұл Қазақстан Республикасының құқықтық мемлекет ретінде қызметінің ең басты
принципі. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясына былай анықталған:
Республика мемлекеттік билік біртұтас, Конститутция мен заңдар негізінде
заң шығарушы, анықтаушы және сот тармақтарына бөліну принципіне сәйкес
жүзеге асырылады. Билікті тармақтарға бөлу мынаған енгізілген: мемлекетте
заңдарды қабылдауға (барлығына міндетті мінез-құлық ережесін бекіту),
оларды орындауға және төрелігін жүргізуге (адамның құқықтары мен
бостандықтарын қорғау, осы ережені бұзғандарға жазаны қолдану, заңдарды
қолдануға байланысты іркілісті, қақтығысуды және басқа өзекті мәселелерді
шешу).
Қазақстан Республикасының азаматтардың құқықтары мен бостандықтары
қорғауға арналған сот билігі мен құқық қорғау органдары мемлекеттің негізі
тармағы болғандықтан оның айрықша орын алады.
Сот билігі тек сотта, мысалы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты,
жергілікті сот атқарады. Қазақстан Республикасындағы сот билігі мемлекеттік
биліктердің дербес тармағы болып табылады. Сот билігі азаматтардың,
қоғамдық бірлестіктерді, мемлекеттік органдардың, ұйымдардың құқықтарын,
бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін және Конситуциясын, заңдардың,
өзге де нормативтік-құқықтық актілердің, халықаралық шарттардың органдарын
қамтамасыз ету үшін құрылды.
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары мемлекеттік органдар
жүйесінде заңдылықты қадағалау, азаматтардың құқықтары мүдделері мен
бостандықтары қорғау мақсатында құрылды.
Демократияны сақтап қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қызметінің үш
бағытын әр түрлі үш мемлекеттік органдардың арасына бірдей бөліп, билікті
бір адамның қолында шоғырландырмайтындай етіп ұстап тұратындай ету.
Өйткені, билік жүргізуші субъекті оны өз пайдасына теріс қолдану мүмкін,
оның өз озбырлыққа, адам тағдырын аяққа басып менмендікке салынуына
апаратын сөзсіз. Ең бастысы – бір-біріне тәуелді емес үш тармақтар билігі
өздерін-өздері бақылап тұруы, бір орнның заңды бұзғаннына орасан зор көңіл
бөлулері қажет. Осы биліктің үш тармаққа бөлінуінің өзі бірін-бірі ұстап
тұруға жәрдемдесетін сөзсіз. (Қазастан Республикасының сот жүйесі мен
судьялардың мәртебесі туралы 2000ж 25 желтоқсан) [2, ...]]
Демек, билікті бөлу принципін шынайы іс жүзіне асырған кезде ғана
биліктің әр түрлі үш тармағына қатысты мемлекеттік органдардың өз өкілдігі
шеңберінде еркін қызмет істеп, ұдай өзара байланыста болуы тежемелік әрі
тепе-тендік әдістері көп пайдасын тигізетіндігіне кәміл сенеміз.
Алқабилер институтын енгізу мүмкіндігі Қазақстан Республикасы
Конституциясының 75 бабының 2 бөлігінде: Заңда көрсетілген жағдайларда
қылмыстық сот ісін жүргізу алқа заседательдерінің қатысуымен жүзеге асады
- деп айқын көрсетілді. Елбасы 2005жылғы Қазақстан халқына арналған
жолдауына елімізде сот билігін алқабилердің қатысуымен жүзеге асыру
керектігін міндеттеп атап өткен болатын.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының төрағасы Қ.
Мәми еліміздегі демократиялық құқықтық реформаларды жетілдіру үшін сот ісін
алқабилердің қатысуымен жүргізудің мәні ерекше екендігін баса айтқан
болатын.][Нұргүл Сәулен Алқабилер институтын құрудың құқықтық және
әлеуметтік мәселелер. Заңгер 2006 №1]] Сондай-ақ болашақта жалпы, әлемлде
сот ісін жүгізудің бірнеше үлгілері бар екендігін бізге мәлім. Олардың
қатарына: классикалық немесе англоамерикандық, франкогермандық немесе
құрлықтық үлгілерді жатқызуға болады.
Бүгінгі күнде өзін демократиялық қоғам ретінде таныған әрбір ел өз
ішіндегі мемлекеттік құлылымдардың демократиялық талаптарға негізделіп
жүмыс істеуін қалайды. Ал, бұл мәселеде ұтымды және тиімді механизмдерге
негізделген сот ісін жүргізу маңызды және негізгі рөл атқарады. Сондықтан
алқабилер институтының сот құрылымдарына ену біріншіден, құқықтық
мемлекеттің демократиялық қадамдарына зор кепілдік беретін айқын. Ал, өз
кезенінде алқабилер сот ісіне араласып, әр қылмыстық істердегі айғақтарды
екшелеп, қылмыстық жауапкершілікке тартылғандардың қаншалықты кінәлі
екендігін немесе кінәсіз екендігін анықтап, істің әділ шешілуіне ықпал
ететін институт болуы тиіс. Екіншіден, сот реформадағы бұл қадам сот
құрылымдардың тәуелсіздігін одан әрі нығайта түседі.
Алайда, алқабилер институтын енгізу Конституцияға, қылмыстық кодекс пен
Қылмыстық істер жүргізу кодексіне, сондай-ақ Алқабилер туралы арнай Заң
қабылдауымен шешіле салмайды. Ең алдымен бұл мәселені құқықтық тұрғыда шешу
қажет, сонымен бірге оны әлеуметтік-экономикалық мазмұнын зерделеп, оның
жұмыс істеуінің Қазақстанға барынша сәйкес келетін жолдарын анықтау ләзім.
Мұның өзі өз кезінде қазіргі қол жеткізуге құқықтық реформаның
жетістіктеріне нұқсан келтіру тиіс.
Бұл сұрақтарды шешу Қазақстан Республикасындағы алқабилердің қылмысық
сот өндірісіне қатысу тұжырымдамасында бекітілгендей мынадай қағидаларды
сақтаулы негізінде жүзеге асуы қажет:
➢ Заңдылық, қылмыспен жазаланатын іс-әрекет тек қылмыстық заңмен
анықталуы керек;
➢ Әділділік қағидасы, алқабилер қатысуындағы сот қылмыстық
қоғамдық қауіптілігін оның сипаты мен дәрежесін, кінәлінің жеке
тұлғасын, жазаны ауырлататын және жеңілдететін мән жайларды
ескере отырып әділ шешім шығарған жөн;
➢ Барлық адамның шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық, мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына және басқа да жағдайларына
қарамай заң мен сот алдындағы тендігі қағидасы;
➢ Кінәлінің жауаптық қағидасы, тұлға өзінің кінәлі анықталған
және қоғамға қауіпті әрекеті мен оны туындаған салдар үшін ғана
жауап береді;
➢ Іс тараптардың тендігі негізінде жүргізу қағидасы, айыптау
функциясы қорғау мен істі шешу функциясынан бөлек болуы;
➢ Кінәсіздік функциясы;
➢ Қылмыстық қудалауды үнемдеу қағидасы, жаза қылмыс жасаған
адамды тек қана оны қылмыстық жауаптылықпен не жазадан босатуға
ешқандай негіз болмағанда тағайындалу қажет. Ал, жасалған қылмыс
үшін қарастырылған барынша қатал жаза, одан жеңіл жаза, жазаны
мақсатына қол жеткезуге мүмкін болмайды дегенде ғана
тағайындалғаны дұрыс;
Міне осы аталған қағидалар сақталған жағдайда алқабилер институтын
тиімділігін көруге болады.
Алқабилер институтының енгізілуін мемлекеттік айыптаушы – прокурорға
да, айыпты қолдау барысында біліктілік көрсетумен қатар, алдын-ала тергеу
мен сот тергеу барысындағы жинақталған дәләлдемелерді алқаби мүшелеріне
дәйекті түрде жеткізіп, сотталуының қылмысқа қатыстылығына көз жеткізуге
керек болады. Ол прокурор тарапынан зор кәсіби дайындық пен шешендік өнері
қажет етеді.
Осы мақсатта жас прокурорды тәрбиелеу бағытында Кентау базалық
прокуратурасында біршама іс-шаралар жоспарларын, іске асырып келеді.
Алқабилер соты және Мемлекеттік айыптаушы
28 сәуірде Өскеменде Шығыс Қазақстан облытсық прокуратурасы мен
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы заңдылық, құқық
тәртібі проблемаларын зерттеу және прокуратура органдары кадрларының
біліктілігін арттыру институтының ұйымдастырумен Алқабилердің қатысумен
сот төрелігін жүзеге асыруда мемлекеттік айыптаушының рөлі атты
халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция болып өтті. Оның жұмысына Ресей
Федерациясы мен Тәжікстан Республикасы прокуратура органдардың, Қазақстан
Республикасының Бас прокуратурасының, Алматы, Астана қалалары, Алматы,
Қарағанды, Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Повладар облыстары
прокуратураның өкілдері, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары, ғылымдар
мен болашақ заңгерлер қатысты. Конференция жұмысына қатысушылар облыс
әкімінің орынбасары Алмат Мурзин құтықттап, қаралап отырған мәселенің
маңыздылығына тоқталды.
Алқабилер туралы заңға сәйкес, Қазақстан 2007 жылдың 1-қаңтарынан
бастап алқабилер соты жұыс істей бастды. Бізде алқабилердің континенталдық
үлгісі таңдап алған. Бұл үлгі бойынша тоғыз алқаби мен екі кәсіби судья аса
ауыр қылмыстық істерді қарап, үкім шығарады. Бұл тұста алқабилер сотындағы
мемлекеттік айыптаушы – прокурордың рөлі де зор, жауапкершілігіде жетерлік.
Сондықтан да алқабилер сотындағы мемлекеттік айыптаушы қолдау дағдысының
мәселелерін жан-жақты талқылығын халықаралық конференцияның маңызы зор
болады. Ал, бұл құрылтайдың Шығыс Қазақстан облыстық прокуротурасының
базасында өткізілуі тегін емес. Биылғы сәуірдің басында ШҚО прокуроры Хакім
Көшқалиев бастаған қазақстандық прокурорлар Ресей Федерациясының Алтай
өлкесінде алқабилер сотында мемлекеттік айыптаушылардың жұмысына байланысты
сондағы әріптестерімен тәжірибе алмасып, болашақ жұмыстарының бағыт-
бағдарын анықтап алған-ды.
Коференцияда ҚР Бас прокуратурасы жағындарыф заңдылық, құқық тәртібі
проблемаларын зерттеу және прокуратура органдары кадрлырының билігінің
арттыру институтының директоры Ғарифолла Өтебаев алқабилер сотын енгізудің
бірқатар аспектірлері, РФ Алтай өлкесіпрокурорының орынбасары Галина
Гнетова алқабилер сотында мемлекеттік айыптаудың тактикалық және
психологиялық ерекшеліктері, адам құқы жөніндегі ұлттық орталықтың
жетекшісі Вячеслав Калюжный алқабилер соты институтының құқық қорғау
аспектірлері, Тәдікстан Республикасы Бас прокурорының көмекшісі Абдурахмон
Хаттанбеков алқабилер сотының ақтау дағдысы, Шығыс Қазақстан облысының
прокуроры Хакім Көшқалиев алқабилердің қатысумен сот төрелерін жүзеге асыру
кезіндегі мемлекеттік айыптаушының рөлі, Алматы адвокаттар коллегиясының
өкілі Сәлімжан Мусин алқабилер сотындағы адвокаттар тәжірибесі, РФ Алтай
Республикасының прокуроры Андрей Волков алқабилер сотын заңнамалық реттеу
проблемалары, ШҚ облытық сотының судьясы Дания Кисикова тараптардың тең
құқықғын қамтамасыз ету жайында мазмұнды да мәнді баяндамалар жасап, ашық
пікір алмасылды.
- Алқабилер сотының континенталдық үлгісі сот төрелігінің
демократиялығын қамтамасыз етеді, - деді институт директоры Ғ. Өтебаев. -
Тек алқабилерді іріктеуге ерекше маңыз берген жөн. Еңді алдын ала
тергеу сапасын арттыру мәселесі туындайды. Тергеуші мен прокурорға
қылмыстық іс қозғалғаннан бастап алқабилер сотына жіберілгенге дейін
айрықша талапқойылады. Сондықтан да бұл институтының енгізілуіне байланысты
прокуратур органдарына алдын ала тергеудің сапасын қадағалаудың тиімділігін
арттыру міндеті жүктеледі. Сот поцесіндегі прокурордың сөзі алқабилерді
иландыратындай нанымды, дәлелді шығуы керек. Бас прокуратура аппаратында
мемлекеттік айыптаушылар бөлімін, облвстық прокуратураларда осы іспен
шұғылданатын прокурор тобын құру артық болмайды.
- Алтай өлкесінде алқабилер соты он екі жылдан бері жұмысістейді, -
деді ресейлік прокурор Г. Гнетова. – Осы жылдар ішінде олар 192 іс қарап,
303 адам сотталып, 23 адам ақталды. Соңғы кезде алқабилер сотына қылмыстық
ісін қаратушылар санының азайғаны байқалады. Мәселен, былтыр екі-ақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz