Антик философия. Софистер

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Антик философиясы тарихындағы ерекше орынды софистер алады. Әдетте, оларды теориялық тұрғыда тұрлаусыз, ақиқатқа жету жолындағы шынайылықтың орнына жеке мүддені ойлаушылар деп және тағы да басқа күналармен айыптайды. Шындығында софистика б. з. д. V ғасырдың екінші жартысындағы Грекия өміріне обьективті әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамудың алғы шарттары мен келген феномен болып табылады. Софистер өз заманының талабын дұрыс ұғып, оған форма мен дауыс береді. Олар аға ұрпақтың дәстүрлі құныдылықтарымен қанағаттанбаған жастардың арасында үлкен табыс пен қолдауға ие болды. Оларды Сократпен қоса «грек ағартушылары» деп те атайды. Софистер дәстүрдің орнына рух еркіндігін жариялап, бұрынғы әлеуметтік кестені бұзып, оның орнына тәрбие мәселесін алдыңғы орынға қойды. Бұл мәдениетті бұрынғыдай тек таңдаулылардың арасында ғана емес, қоғамның барлық кітабына кеңінен енгізуге жағдай жасады. Полюстің тар шеңберін кеңейтіп, панэлленистік бастаудың негізін қалады. «Адам бар нәрсенің өлшемі» деген Протогор аксиомасындағы релятивизм мен прагматизм Горгия нигилизміне ұласқанымен қатар, сөз өзінің шынайылығынан гөрі нандыру мен сендірудің құралы дегенге саятын теориялық жаңалыққа әкелді. Сондықтан б. з. д. V ғасырдаҒЫ Грекияда риторика немесе сендіру өнері «мемлекет қайраткерінің қолындағы нағыз штурвалға» (В. Иегер) айналды.

Софистер философиялық рефлексияны физис және космос мәселелерінен адам тақырыбына, оынң қоғам мүшесі ретіндегі өміріне бұрғаны дүниетанымдағы төңкеріс болып табылады. Софистиканың қарасытыратын басым тақырыптары этика, саясат, риторика, өнер, тіл, дін, тәрбие немесе басқаша айтқанда барлық мәдениетке қатысты мәселелер болды. Сондықтан да софистер антик философиясындағы гуманистік кезеңнің негізін қалаушылар болып саналады.

Алайда софистер адамның бұзылған дәстүрлі өмір сүру тәртібінің орнына тартымды жаңашылдық ұсына алмады. Мұны іске асырған Сократ болды., сондықтан оны антик философиясы тарихының «кіндігі», «философияның бел отасы» деп те атайды. Сократ та софистер секілді өзінің басты назарын адам табиғатына аударғанымен қоймай, адамның мәні - ақыл-ойға негізделген белсенділік және адамгершілік бағдар ұстанған әрекет ретіндегі оның жаны деген түйінге тоқталады. Белгілі бір мағынада Сократ құныдылықтарды дәстүрлі жүйесінді төңкеріс жасалды. Байлық, даңқ, билік, денсаулық, сұлулық өз табиғаттарында ешқандай игілікке жатпайды, бірақ олар тек ғылыммен, таныммен және дұрыс пайымдаумен басқарылғанда ғана нағыз игілікке айналады. Сократ бойынша таным игілікті істің, қайырымды қылықтың қажетті алғы шарты ( « Ізгілік - бұл білім» ) . Сократ сондай-ақ бақыттың жаңа ұғымын қалыптастырды: адам өз бақытының да, бақытсыздығын да ұстасы. Сократтың өзі күш көрсету төңкерісін теориялық тұрғыда өмір сыйлады. Жанды адамның мәнділігі ретінде белгілеу, танымды нағыз ізгілік ретінде, өзін-өзі билей алуды ішкі еркінділік ретінде бағалауы - оның этикасының осы тұжырымдары индивит автономиясын жария етті.

Сократ философиясына бастау ала отырып, екі түрлі бағытты ұстануға болатын еді: бір жағынан білместік принципі ( «мен ештеңе білмейтінімді ғана білемін») ғылымды теріске шығаруға әкелгендей, екінші жағынан нағыз жоғары білімге жол сілтейді: оның Афиналықтарға бағыштаған арнауы (Платонның «Сократ апологиясы») бір жағынан қарапайым моральдық уағыз ретінде түсыіндірілсе екінші жағынан Платондық метофизикаға кіріспе ретінде бағаланады: оның диалектикасы бір жағынан софистика эристиканы еске түсірсе, екінші жағынан ғылым ретінде логиканың негізі болып табылады: оның ілімі бір жағынан афиналық поляс қамалымен шектелсе, екінші жағынан тұтас әлемнің космополиттік кеңістігі ашылады. Платон мен сократшылар деп аталатындар осындай әртүрлы жолдармен жүреді. Б. з. б. IV ғасыр Грекия үшін «жоғары классика» дәуірі болып табылады. Бұл дәірде антиктік философиялық ойдың айшықты көрінісін беретін екі философиялық жүйе - Платон және Аристотельдің философиялық жүйелері қалыптасты. Сократтың ең ғұлама шәкірті және академияның негізін қалаушы Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен еркшеленеді. Оның шығармашылығындағы философиялық мифке қайта оралды. Онда миф логосқа бағынбағанымен, оның қанат жаюына серпін береді. Әртүрлі кезеңдерде оның философиялық метофизика мен гносиологияға діни програматика мен мистицизмге зор көңіл бөлінсе қазіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде оның ауызша диалектикасына этикалық-саяси проблематикасына баса назар аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзқарастардың барлығын жинақтағанда ғана көрінеді.

Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың ашылуымен байланысты, яғни физис философиясында бұрын-соңды сөз қозғалмаған сезімнен тыс, физикалық тыс кеңістіктің ашылуымен тығыз байланысты болды. Платонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды кезең болып саналды және батыстық даналықтың дамуындағы материалдық және материалдық емес, сезімге тән және сезімнен тыс деген айырмашылықтардың негізін қалады. Осы категориялар тұрғысында табиғат пен ғарыш өз алдына заттар түрінде емес, тек олардың құбылысы түрінде ғана көрінеді. Нағыз және нақты болмысқа заттардың мәнін, олардың парадигмасын білдіретін идеялар ғана ие болады. Платонның идеялар әлемі - бұл сатылы түрде ұйымдастырылған жүйе. Оның ең жоғарғы шыңында Игілікьің абсолюттік идеясы орналасқан. Физикалық әлем немесе сезіммен қабылданатын ғарыш әлемі мынадай кесте негізінде пайда болады: үлгі (идеалды әлем), көшірме (физикалық әлем) және Жаратушы (демиург) - үлгіге сәйкес көшірменің авторы.

Платон таным мәселесін жанда әуел бастан нақтылық түрінде ұшырасатын ақиқатты ажыратып алу ретінде қарастырады. Бұл ажыратудың тәсілі сократтық майевтика болып табылса, ал «диалектика» термині онда жаңа мағынаға ие болады. Платон өнерді өмірден ауытқу, риториканы ақиқатты мистификациялау ретінде қарастырса, ал эротика - абсолбтке жетудің логикалық емес жолы. Платонның адам концепциясы дуалистік болғандықтан (жан мен тән), таным тазару ретінде, ал диалектика бетбұрыс ретінде қарастырылады. Жанның мәңгілік Платон үшін ең маңызды мәселе болғандықтан метемпсихоз ұғымы әр түрлі мифтер түрінде сипатталады.

Платондық дүниетанымның інжу-маржаны оның бүкіл ой-толғамдарын қорытындылайтын «Мемлекет» диалогы болып табылады. Платонның түйіндеуінше, егер саясаткер философқа айналса (және керісінше), онда Ақиқат пен Игіліктің жоғары құндылықтарына негізделген шынай мемлекет қалыптастуға болады. Ал Әділеттілік бүкіл басқа нәрселер соның төңірегінде айналатын негізгі өзек блып табылады. Идеалды мемлекетті практикалық тұрғыда қалыптастырудың бірнеше мүмкіндігі сәтсіз аяқталған соң Платон өзінің «Саясат» және «Заңдарында» барлық нәрсенің өлшемі - Құдай» деп санайтын адамдардан құралған нақты мемлекеттің формасын табуға ұмтылады.

Платондық Академияның ең қабілетті шәкірті Аристотельдің рухани дүниесін платонизм мен метафизикадан бас тартып, натурализм мен эмпиризмге бет бұру деп түсінуге болады. Яғни ол ұстазының жолын қайталамай, оның ілімін алға жылжыта отырып, оның теориялық шеңберініен шыға білген. Аристотельдің таланты мен ғылыми рухы оны тәсілдер дифференциясына, органикалық синтез бен жүйелеуге алып келді. Ол философиялық білімдердің - метофизиканың, физиканың, психологияның, этиканың, саясаттың, эстетиканың, логиканың даму жолдарының негізін қалады.

Ғылмдарды классификациялауда Аристотель ең алдымен теориялық ғылымдарға басымдылық береді, оның ішінде барлық ғылымдардың шыңы ретінде ең маңызды орын метафизикаға немесе «бастапқы философияға» беріледі. Бұл жалғандыққа жол бермейтін білімге деген таза құмарлық, ақиқатқа деген құштарлық. Оның мақсаты болмыстың төрт себебін зерттеу болып табылады, оның ішіндегі ең маңыздылары - барлық заттарды құрайтын форма (мәнділік, бастапқы субстанция) және материя. Және метафизиканы тәмамдайтын сезімнен тыс субстанция - бұл мәңгі және қозғалмайтын Бастапқы қозғаушы. Аристотель өзінің физикасында сезіммен қабылданатын субстанцияларды зерттей отырып, оның ішкі сипаттамасы ретінде қозғалысты қарастырады. Оның психологиясы бірнеше трактаттарда мазмұндалған, оның ішіндегі терең және даралығымен еркшеленетіні « Жан туралы» деп аталады. Стагирит жанды үш құрамда қарастырады: вагетативті, сезімдік және рационалдық бірақ оның алғашқы екі құрамы барлық жанды заттарға тиесілі болса, адамға бірдей ие.

Аристотель практикалық ғылымдар қатарына этика мен саясатты жатқызады, ал олардың мақсаты бақытқа жету болап табылады. Этикалық қадір-қасиеттер «дұрыс ұстаным» немесе шет « аралықтардың ортасы» ретінде қарастырылады.

Біздің дәуірімізге дейінгі V ғасырда Ежелгі грецияда құл иеленушілік, демократия, логика, түр, риторика, философияның жедел қарқынмен дамуына жол ашты. Соттарда, халық жиналыстарында әдемі сөйлеп, халықты мүмкін болса өз қарсыластарын айтқанына сендіріп, өз жағына тарта білу өнері алдыңғы қатарға шығады. Осы, ған байланысты риторика (әдемі сөйлеу өнері) өнеріне ақы алып үйрететін ұстаздар пайда болды. Оларды софистер деп атады. Олардың басты қағидасы әркімнің өз ақиқаты бар. Жақсылық пен жамандықтың обьективті мөлшері жоқ. Кімге не пайда болса - сол жақсылық, игілік. Софизмнің қалыптасуына ерекше Протагор (шамамен б. д. д. V Ғасырдың 80 жылдары) ат салысты. Негізгі еңбектері: «Ғылымдар туралы», «Мемлекет туралы», «Құдайлар туралы» т. б.

Протагор білімнің салыстырмалы екендігінгі туралы ілімнің материяның абсолюбтті өзгермелі және қасиеттеріне сүйеніп, дәлелдемек болады. Егер табиғаттың өзі абсолютті өзгерісте болатын болса, онда оны танып - білуге бағытталған. Субьектінің білімі де өзгермелі, тұрақсыз олай болса өзгермелі өзінің қарама-қарсы күйіне айналып жатқан заттар туралы бір-біріне екі қарама-қарсы пікірлер айтуға болады. Және сол пікірлердің екеуі де дұрыс болуы ғажап емес. Мұндай жағдайда адам әбден шатысуы мүмкін, сондықтан ол осы екі қарама-қарсы пікірдің біреуін қабылдап, екіншісін теріс пікір ретінде жоққа шығаруы керек. Осыдан келіп, Протагор «адам - барлық заттардың мөлшері» деген қағиданы ең негізгі қағида ретінде қабылдайды. Бұл қағидада бойынша маған заттар қалай блып көрінсе, мен үшін олар солай болып, ал саған қалай болып көрінсе, сен үшін солай болып қалады. Білімнің салыстырмалы екенідігін Протагор өздігінен ештеңе өмір сүрмейді және пайда болмайды, олар басқаларға қатынасы арқылы айқындалатын деген пікір төңірегінде дәлелдемек болды, сондықтан «жел салқын ба?» немесе «жел дегенің өзі бар ма?» деген сұрақтардың өзі дұрыс емес. Себебі, біреулер үшін жел болуы, ал басқа біреулер үшін болмауы мүмкін, біреулерді ол теңселтіп құлатса, ал енді береулер оны елемеуі мүмкін. Олай болса, түйсіну субьективті құбылыс бұдан шығатын қорытынды - әркімнің өз түйсігіне байланысты айтқан пікірлер - өздерінше ақиқат, тек соны дәлелдей білсе керек. Демек, ешкімде де теріс пікір жоқ, бірақ сол көп пікірлердің ішінде біреуі ақиқат болуы немесе дұрысырақ болуы ғажап емес. Данышпандардың пікірлері басқа адамдардікінен дұрысырақ келетініне талас жоқ. Пікір таңдауда адамдар пайдалылық мөлшеріне сүйену керек. Ол жақсылықтың салыстырмалы болатынын, ал обьективті нақтылықта олардың жоқ екендігін көрсетеді. Олай болса, ненің жаман, ненің жақсы екенін өз пайдаңа байланысты шешуің керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.