АО «Ютекс» бойынша есеп беру
Жоспар
Кіріспе
АО «Ютекс» мекемесінің тарихы және оның шаруашылық қызметімен танысу
Жалпы бөлім
Қаржылық есеп жайлы мәлімет
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі және аудиті
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебінің аудиті
2.3. Тауарлық.материалдық қорлар есебін және аудитін жүргізу
2.4. Ақша қаражаттарының есебі мен аудитын ұйымдастыру
2.5. Дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебі және аудиті
2.6. Міндеттемелераудиті мен есебі
2.7. Еңбекақы бойынша есебі мен аудитін жүргізу
3. Қаржылық есеп беру: құрастыру әдісі мен тәсілі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
АО «Ютекс» мекемесінің тарихы және оның шаруашылық қызметімен танысу
Жалпы бөлім
Қаржылық есеп жайлы мәлімет
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі және аудиті
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебінің аудиті
2.3. Тауарлық.материалдық қорлар есебін және аудитін жүргізу
2.4. Ақша қаражаттарының есебі мен аудитын ұйымдастыру
2.5. Дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебі және аудиті
2.6. Міндеттемелераудиті мен есебі
2.7. Еңбекақы бойынша есебі мен аудитін жүргізу
3. Қаржылық есеп беру: құрастыру әдісі мен тәсілі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мен өндірістік іс-тәжірибесін АО «Ютекс» болдым. Мен ол жерде бағдарламада көрсетілгендедің барлығымен танысып шықтым. АО «Ютекс» кәсіпорнының ең алдымен тарихыме, сосын қандай қызмет атқаратынымен таныстым және сол мекемеде өндірістік іс-тәжірибесін өттім.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен субъектілердің қаржы -шаруашылық қызметі шоттары Бас жоспарының 2005 жылдың қолданысқа енгізіліуі және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарт талаптарына сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдістемесін жасауды қажет етеді .
Есеп тіркемелеріне шаруашылық операцияларын жазып көрсетудің дәстүрлі бухгалтерлік кызметі, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ тілектеріне толығынан жауап бере алтындығын тэжірибе көрсетті. Іскерлік шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі түрде өзгертілуі және өңделуі қажет.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
АО «Ютекс» мекемесі шаруашылық қызметімен танысу
АО «Ютекс» мекемесі ол БЕС көрсетілген барлық Заңдар мен ережелермен қызмет етеді.Және Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына өтуіне байланысты АО «Ютекс» өзінің есеп беруін осыған сәйкес етіп тапсырады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорының есептік саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын қз балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметіне болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек).
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп Стандартарының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
Мен өндірістік іс-тәжірибесін АО «Ютекс» болдым. Мен ол жерде бағдарламада көрсетілгендедің барлығымен танысып шықтым. АО «Ютекс» кәсіпорнының ең алдымен тарихыме, сосын қандай қызмет атқаратынымен таныстым және сол мекемеде өндірістік іс-тәжірибесін өттім.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен субъектілердің қаржы -шаруашылық қызметі шоттары Бас жоспарының 2005 жылдың қолданысқа енгізіліуі және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарт талаптарына сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдістемесін жасауды қажет етеді .
Есеп тіркемелеріне шаруашылық операцияларын жазып көрсетудің дәстүрлі бухгалтерлік кызметі, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ тілектеріне толығынан жауап бере алтындығын тэжірибе көрсетті. Іскерлік шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі түрде өзгертілуі және өңделуі қажет.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
АО «Ютекс» мекемесі шаруашылық қызметімен танысу
АО «Ютекс» мекемесі ол БЕС көрсетілген барлық Заңдар мен ережелермен қызмет етеді.Және Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына өтуіне байланысты АО «Ютекс» өзінің есеп беруін осыған сәйкес етіп тапсырады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорының есептік саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын қз балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметіне болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек).
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп Стандартарының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республика Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар Жарлығы.
2. Қазақстан Республика Президентінің «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы» 1998 жылғы 20 қарашадағы №20 заң күші бар Жырлығы (2001 жылғы 15 қарашадағы өзгертулер және толықтылармен).
3. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2001 жылғы 12 маусымдағы №209 – 11 Қазақстан Республикасының салық кодексі.
4. Қазақстан Республика Президентінің «Акционерлік қоғам туралы» 1998 жылғы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар Жырлығы.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999.
6. Инструкция по бухгалтерскому учету бюджетных учреждений.
7. Андросов А. М. Бухгалтерский учет. – М.: Финансы и статистика, 1996.
1. Қазақстан Республика Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар Жарлығы.
2. Қазақстан Республика Президентінің «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы» 1998 жылғы 20 қарашадағы №20 заң күші бар Жырлығы (2001 жылғы 15 қарашадағы өзгертулер және толықтылармен).
3. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2001 жылғы 12 маусымдағы №209 – 11 Қазақстан Республикасының салық кодексі.
4. Қазақстан Республика Президентінің «Акционерлік қоғам туралы» 1998 жылғы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар Жырлығы.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999.
6. Инструкция по бухгалтерскому учету бюджетных учреждений.
7. Андросов А. М. Бухгалтерский учет. – М.: Финансы и статистика, 1996.
АО Ютекс бойынша есеп беру
Жоспар
Кіріспе
АО Ютекс мекемесінің тарихы және оның шаруашылық қызметімен танысу
Жалпы бөлім
Қаржылық есеп жайлы мәлімет
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі және аудиті
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебінің аудиті
2.3. Тауарлық-материалдық қорлар есебін және аудитін жүргізу
2.4. Ақша қаражаттарының есебі мен аудитын ұйымдастыру
2.5. Дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебі және аудиті
2.6. Міндеттемелераудиті мен есебі
2.7. Еңбекақы бойынша есебі мен аудитін жүргізу
3. Қаржылық есеп беру: құрастыру әдісі мен тәсілі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мен өндірістік іс-тәжірибесін АО Ютекс болдым. Мен ол жерде
бағдарламада көрсетілгендедің барлығымен танысып шықтым. АО Ютекс
кәсіпорнының ең алдымен тарихыме, сосын қандай қызмет атқаратынымен
таныстым және сол мекемеде өндірістік іс-тәжірибесін өттім.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен субъектілердің қаржы -шаруашылық
қызметі шоттары Бас жоспарының 2005 жылдың қолданысқа енгізіліуі және
қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарт талаптарына
сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа
әдістемесін жасауды қажет етеді .
Есеп тіркемелеріне шаруашылық операцияларын жазып көрсетудің
дәстүрлі бухгалтерлік кызметі, көптеген қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың сұрақ тілектеріне толығынан жауап бере алтындығын
тэжірибе көрсетті. Іскерлік шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі
түрде өзгертілуі және өңделуі қажет.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық
стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны
басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
АО Ютекс мекемесі шаруашылық қызметімен танысу
АО Ютекс мекемесі ол БЕС көрсетілген барлық Заңдар мен
ережелермен қызмет етеді.Және Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына өтуіне байланысты АО Ютекс өзінің есеп беруін осыған
сәйкес етіп тапсырады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,
ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың
техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне,
басқарушы қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорының есептік
саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын қз
балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал
қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда
есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да
бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметіне болашақ кезеңде
тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа
алынуы керек).
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме
мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен
кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан,
олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
Стандартарының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері
көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен
заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын
дербес әзірлей алады.
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі және аудиті
Әдетте белгілі бір мемлекетте қызмет көрсетіп жатқан немесе тауар
өндірумен айналысып жатқан кәсіпорын сол мемлекеттің заң аясында өзінің
жұмыс қызметін атқарады.
Сол сияқты АО Ютекс мекемесі үкіметі бекіткен заңдар мен
нормативтік актілерде бекітілген соманы қалыптастырады.Оның меншікті
капиталы 2003 жылдың 1 қаңтарындағы меншікті капиталы 205266 мың.тенге.
Субъекті мүліктерінің (капиталының) құралу көздері.
Субъектінің мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы
қаржыларының құнынан құралады. Шаруашылық субъектісі меншікті
капиталының көздері болып мыналар саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген пайда.
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқадай түрлерімен
айналысатын шаруашылық субъектілері қайсылардың болса да шаруашылық
қызметпен айналысуы үшін белгілі бір мөлшерде материалдық
құндылықтарды, ақшалай қаражаттары, қаржылық саламдары, мен алдағы
уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсаған шығындары және алашақтары
болуы қажет. Осы жоғарыда аталғандардың ақшалай жиынтығы капитал
болып саналады. Шаруашылық субъектісі алғашқы құрылған кезде оның
капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем
болмауы тиіс және де ол сол субъекті құрылтайшыларының,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан
үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің
қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа да
көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп
отырады.
Жалпы шаруашылық субъектінің есебін жүргізу барысында жұмыс
істеп тұрған, қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның
құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол
капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Ал айналымдағы активтер шаруашылық субъектінің атқаратын
қызметінен пайда табу үшін пайдаланылады. Олардың қатарына ақшалай
қаржылар, қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлы-материалдық
қорлар, дебиторлық борыштар және басқадай активтер жатады.
Шаруашылық субъектілері өздерінің меншікті қаржыларынан басқа
қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа мерзімді
несиелер, қарыздар, аванстар және кредиторлық борыштар жатқызылады.
Жарғылық қор меншік иесі субъектінің (кәсіпорынның) жарғысында
қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялаған қаржыларының
сомасы болып саналады.
Меншіктік ұйымдық – құқығының нысанына және меншік иесінің
тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай жарғылық қор мынадай
түрлерде болуы мүмкін:
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың
аталуы (номиналдық) құнынан артық құнмен сатқаннан пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – негізгі құралдар мен
инвестицияларды қайта бағалағанда олардың құнының өскен сомасынан
және тағы басқалардан туындайды.
Бөлінбеген пайда – шаруашылық субъектінің жалпы табысының барлық
шығындарын өтегеннен, бюджетке төленген салық сомаоарынан және
табыстан басқадай бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.
Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебіне берілетін проводкалар
1) Құрылтайшы Иванов кәсіпорынға өзінің машинасын үлес ретінде қосты
Дт 2414 Кт 5010
2)Бөлінбеген табыс кейінгі жылдарға қалдырылды
Дт 5410 Кт 5430
3)Ақша құны қайта бағалау кезінде жоғарылады.
Дт 5010 Кт 6160
4) Мемлекет шығынын жабу үшін облигация сатылды
Дт 2020 Кт 1040
Меншікті капиталдың ұйымдастырушылық аудиті.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі
қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды
белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық
жүргізуші субъектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру-
құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарасытрады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті
талаптарына сай болуын;
ә) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдылығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың
дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төмендегідей өткізбелерге ерекше
көңіл бөлінеді:
- Д-т 5020 Төленбеген капитал шотына және К-т 5010 салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына; - жарғы капиталы
мөлшері ұлғайғанда К-т 5010 Салымдар мен пайлар шотына, 2410
Негізгі құралдар, 1310 Материалдар, 1330 Тауарлар,1010 Банктердегі
аккредетивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шоттардағы
ақша, 1010 Кассадағы қолда бар ақшалар бөлімшелердің шоттарына
жазу түседі. Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит
процедураларыны кіреді
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі және аудиті
Нарықтық қатынастар жағдайында әдетте негізгі құралдар бұл кез-келген
кәсіпорынның маңызды өзі бейімделген салаларында жұмыс атқаруға барынша өз
үлесін қосады.Кез келген өндіріс қызметіне негізгі құрал-жабдықтарын
тартса ғана оның өндірістік іс-әректеті алға жүреді, ал ол еңбек
заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар) және
еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл арада тоқталып
өтетін жайт АО Ютекс-ның 2003 ж 1-қаңтардағы бухгалтерлік балансы бойынша
олар 513148 мың.тенгені құрады. Еңбек құралдарының құрамы сыртқы
белгісімен емес, олардың өндіріс процесінде атқаратын роліне қарап
анықталады. Мысалға, заводта дайындалған бу қазаны сол зауыт үшін
дайын өнім болып саналады; ал орнату үшін сатып алған субъект үшін
осы қазан еңбек құралы болып табылады. Осы қазанды келешекте қайта
сатуға алса, онда ол тауар болып табылады.
Осы негізгі құралдарға: жер; үйлер; ғимараттар; көп жылдық екпе
ағаштары; машиналар және жабдықтар; өлшеу мен реттеу аспаптары және
қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа
машиналар мен құрал-жабдықтар; көлік құралдары; құрал-сайман; өндірістік
мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін
мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан
күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар жатады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі № 6 БЕС және ХҚЕС бойынша
№16 стандартқа сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі
құралдардың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын,
шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Ал ХҚЕС сәйкес негізгі құралдардың есебі 2400-шы шотта
жүргізіледі.Яғни ол №16 стандартқа негізделген. Жалпы бұл стандартта
негізгі құралдарды бағалау,олардың тозуын есептеу және топтастыруды кең
ауқымда қарастырады.
Ұзақ мерзімді активтер
2411- Жер
2412- Ғимараттар
2413-Машиналар мен жабдықтар
2414-Көлік құралдары
2415-Компьютерлер,перифериялық қондырғылар және деректерді өңдеу
жөніндегі жабдық
2416-Кеңсе жиһазы
2417-Өндірістік құрал-саймандар,мен керек жарақтар
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын
жасайды (ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар). Негізгі
өндірістік құралдардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық
көрсеткіші – қор қайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір
өлшеміне шаққандағы өндірілетін заттай немесе ақшалай түріндегі
өнімді көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар – тұтынуға арналған
құрал-жабдықтар. Олар ұжымның мәдени-тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін
ұзақ мерзім бойы өтеуге арналған.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп
тұрған, істемей тұрған, істемей тұрған (тоқталып қойған) және қор
ретінде тұрған болып бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған
негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар болып саналады. Жұмыс істемей
тұрғандар – бұл жұмысы тоқтатылған немесе басқа жағдайларға
байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал-жабдықтар. Қорда
тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтарды жоспарлы түрде
олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер
есептеледі.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік
емес болып бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға
және өлшеуге болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар)
жатады. Мүліктік еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су
ресурстары жатады.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және
атқаратын қызметтеріне қарай мынандай түрлерге (топтарға) бөлінеді:
жер; үйлер; ғимараттар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал-
жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар және құрал-жабдық); күш
беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар;
есептеу техникасы; басқа машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары,
құрал-сайман; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі;
жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді
жақсартуға (ғимраттарсыз) шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі
құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
Жер – субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құны.
Жерге меншік құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы
керек. Ондай актісі берілген болса, онда ондай жер учаскілері
мүліктік объекті болып саналады;
Үйлер – халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға
арналған әлеуметтік-құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік
объект болып табылады.;
Ғимараттар – еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметтерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік-құрылыс ббъектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет,
көпір, автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимрат
мүліктік объект болып табылады;
Өткізгіш тетіктер (қондырғылар) – электр, жылу немесе механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар,
құбырлар). Электр желілері бойынша, мысалы, электр станциясы бөлу
қондырғыларының желісі немесе генератор клеммаларынан бөлу
қондырғыларына дейін, қабылдау подстанциялардан трансформатор жайына
дейін мүліктік объекті бола алады;
Машиналар мен жабдықтар – күш беретін машиналар және
жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу
аспаптары және қондырғылар мен лабороториялық жабдықтар; әрбір
машина, егер ол басқа мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған
кіретін бейімделген құралдары, соған тиісті заттарды, аспаптарды,
қоршауды, фундаментті қоса алғанда, мүліктік объекті болып саналады.
Негізгі құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады;
Күш беретін машиналар және жабдықтар – жылу және электр
энергиясын өндіретін генератор-машиналары; түрлі энергияны механикалық
энергияға айналдыратын двигатель-машиналары (тракторлар мен өздігінен
жүретін шассилер, бу двигательдері, турбиналар, іштей жану
двигательдері, электр двигательдер).
Жұмысшы машиналары мен жабдықтар – еңбек өнімдерін жасау
процесінде еңбек затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге
арналған машиналар, аппараттар және құрал-жабдық (токарьлық бұранда
кесетін станоктар, ағаш кесетін аралар);
Өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық
жабдықтар - Өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар
мен қондырғылар, сондай-ақ лабораторияларда пайдаланылатын прибор-
лар мен аппаратуралар (дозаторлар, амперметрлер, микроскоптар);
Есептеу техникасы – процестерді жылдамдату және автоматтандыруға
арналған машиналар, қондырғалар, асапатар (компьютерлер, басқарушы және
басқа есетеу машиналары);
Басқадай машиналар және жабдықтар – машиналар, аппараттар және
басқа да құрал-жабдық (телефон станциялары, радио тораптарының
жабдығы, өрт сөндіргіш машиналар);
Көлік құралдары – адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған
қозғалыс құралдары (автомобиль, темір жол және су көлігінің
қозғалмалы құрамы, жегін көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті барлық
бейімдегіш құралдары мен заттарын қоса алғанда мүліктік объект
болып табылады;
Құрастыруды және орналастыруды қажет ететін немесе қажет
етпейтін сатып алынған машиналар мен құрал-жабдықтар бойынша – сатып
алу құны, тасымалдау, соның ішінде тасымалдау кезінде құрастыру,
машиналар мен құрал-жабдықтардың пайдалануға жарамдылығын, т.б. тексеру
мақсатымен өткізілетін сынақтарға жұмсалатын шығындар. Машиналар мен
құрал-жабдықтарды есептегендегі жөндеу құны. Егер негізгі құралдар
несие арқылы сатып алынған болса, онда төленген проценттер ағымдағы
шығыстар болып табылады да объектінің бастапқы құнына қосылады;
Негізгі құралдар бойынша берілетін проводкалар
1. Негізгі құралдар жабдықтаушылардан келіп түсті
Дт 2410-2417 Кт 3310
2. Негізгі құралдардың амортизациясы есептелді
Дт 2421-2416 Кт 2410-2417
3.Материалдық емес активтер есепке алынды
Дт 1040 Кт 2750-2757
4.Негізгі құралдар сатып алынды
Дт 2410-2417 Кт 1010
5. Жабдықтаушылардың алдыңдағы қарыз өтелді
Дт 3310 Кт 1050, 1040
6. Жеткізіп берумен байланысты шығындар
Дт 2413 Кт3310
Негізгі құралдардың аудиті
Түгендеу – бухгалтерлік есептің мәліметтерін мүліктің және
міндеттемелердің нақты барымен сәйкестігін салыстыру.
Есеп беру кезеңінде жүргілетін түгендудің саны, оларды жүргізу
мерзімі, олардың әр қайсысында тексерілетін мүліктің саны шаруашылықпен
орнатылады, бірақ келесі жағдайларда ол міндетті түрде жүзеге асырылуы
керек:
- жылдық бухгалтерлік есепті дайындаудың алдында, бірақ есеп беру
кезеңінің 1 қарашасынан ерте емес;
- мүлікті жалға тапсыруда, сатуда, сатып алуда, сондай-ақ
шаруашылық объектіні қайта құру кезінде;
- материалды-жауапты тұлғаларды ауыстыру кезінде (істі қабылдау
күні);
- ұрлану және зиян келтірудің, сондай-ақ құндылықтардың бұзылу
фактісін орнату кезінде;
- осындай фактілері орнатудан кейін дер кезінде;
- экстремалды жағдайлармен өрттен және апаттық зілдардан кейін
лезде;
- субъектіні жою (өткізу) кезінде жою (тарату) балансын жасаудың
алдында;
- субъектінің есептік саясатымен және ҚР-ның заңдылығымен
қарастырылған басқа да жағдайларда анықталған мерзімдерде
негізгі құралдарды қайта бағалау кезінде.
Материалдық емес активтер есебі және аудиті
Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде
Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс
жолында.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға
жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен
қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес
активтер болып табылады.
Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа
материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету
мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісіл
-ген ереже;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру
керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда
оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін
жоғарылатуы мүмкін. Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім
бойына пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға,
әкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи
нысаны (мәні) жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады:
егер де оларды жалға берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын
экономиқалық олжаға олардың тікелей қатысы болса. Материалдық емес
активтерді субъект бақылай алатын болса, онда оның экономикалық олжа табу
мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса:
-болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің ролі
анықталса;
-субъектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса;
-бүгінгі күнге пара-пар каржылық, техникалық және басқа да ресурстар
бар болып, субъектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы
жағдай туғызса.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютерлік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар
белгілері, кызмет ету белгілері,фирма атаулары,тәжірибелі-конструкторлық
жұмыстар және т.б.
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен жабдықтау;
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру шығындары;
105-шот - Гудвилл;
106-шот - Басқадай материалдық емес активтер - деп аталады.
Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерінен алынған) -қандай да
бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы мемлекеттік органдардың берген
рұқсаты.
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық
комитеттерінің көптеген сұрауларын қарап, сондай-ақ лицензиясыз кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысты алып қою жөнінде "Лицензиялау туралы" 1995 жылғы
17 сәуірдегі ҚР Заңының нормаларын қолдануға қатысты қалыптасқан сот
практикасын ескере отырып, сіздерге мынаны хабарлаймын:
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен
алынған табысты алып қою міндеті жүктелген. Сонымен бірге Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің 137-бабына сәйкес
26.01.2001 ж. бастап тиісті лицензиясыз қызметпен айналысқаны үшін
азаматтардың да, заңды тұлғалардың да әкімшілік жауапкершілігі көзделген.
Шаруашылық субъектісін "Бағдарламамен қамтамасыз ету" - деп
субъектінің алдағы уақыттарда атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс
әкелетін ақпараттар мен мәліметтерді айтады. "Бағдарламалық қамтамасыз
етуді кедендік рәсімдеу туралы" ҚР Кедендік бақылау агенттігінің 1.02.2003
ж. № 3-1-9886 хатына сәйкес тұрақты пайдалануға арналған бағдарламалық
өнім "Тауарларды еркін айналымға шығару" кеден режимінде кедендік
ресімделуге тиіс.
Патенттер. Патент оны ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, процесін
немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруы-
на тиым салатын, бақылайтын, сататын,өндіретін және пайдаланатын құқық бо-
лып табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана жүреді.
Патенттің кызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді. Сонымен
қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен шұғылдана-
тын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілгенде патенттік алым
(пошлина) ұсталынады. Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі
болып келеді.Себебі,патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды
өндіріске енгізуге де қаржысы болуы керек.
"Ұйымдастыру шығындарына" - шаруашылық субъектісін жаңадан ашу,
құру кезінде жұмсалған шығындар, яғни субъектіні тіркеуден өткізуге жане
оны тіркеуден өткізу үшін заң орындарына төленген төлемдер,банктерден есеп
айырысу немесе валюталық,басқадай шоттар ашу үшін жұмсалған шығындар,
жарнамалар үшін төленген төлемдер және басқа да жұмсалған шығындар жата
-ды.
"Гудвилл” немесе "Фирма бағасы" материалдық емес активтер шотында
есептелініп және сонымен қатар ол бір шаруашылық субъектісі екінші бір
шаруашылық субъектісін толығымен, түгелдей сатып алған кезде ғана пайда
болады. Егер де сатылып алынған шаруашылық субъектісінің барлық
активтерінің сатылып алынған кұны олардың баланстық құнынан артық болса,
онда кұндар арасындағы айырмашылық "жағымды гудвилл", ал кем болған
жағдайда "жағымсыз гудвилл" деп аталады.
МЕА бағалау бух есеп теориясына күрделі жағдайларды туғызады.Бұны
мынамен түсіндіруге болады,яғни сол объектілердің құнының анықталмауы және
тәжірибеде есеп айырысу әдісінің болмауымен, және ол ешқашан бағаланбаған
және сату сатып алу объектісі болмаған , нақты бағалау тікелей инфляциялық
процеспен байланысты ,яғни объектінің қаржы-экономикалық шартында
функцияланады.
Қазақстанның БЕС сай 28 МЕА есебі жүргізіледі және оларды бағалаудың
келесі түрлері бар: бастапқы, баланстық, есептен шығару құны, сатылу құны
.Әрбір бұл әдіс экономикалық мәнге ие және соған сәйкес шаруашылық қызметті
атқарады.
Бастапқы құнды толық анықтау қаржының есебіндей керек.Бастапқы құн
бойынша амортизациялық аударымдар есептелінеді,рентабельділігі және басқа-
да көрсеткіштер жатады.Бірақ бұл бағалау динамиканы үйренуге қажет емес,
сол баяғы объектілер болғандықтан, әр түрлі уақытта иеленген, әр түрлі
құнды игеруі мүмкін.
Қазіргі уақытта МЕА бастапқы құнын анықтау проблемасы тұр-гудвиллде осы
көрсеткіш нақты әдісті талап етеді.Гудвиллді бағалаудың бірнеше әдісі бар.
Батыстық аналитикалық есептік тәжірибеде оның бастапқы құнын анықтау үшін
біраз тәжірибе батыстық мамандармен ( Б.Нидлз, Х.Андерсон, Д.Колдуэлл)
жинақтаған.
Материалдық емес активтердің аудит.
Материалдық емес активтердің аудиті ретінде қалыптасуды, іс-
жүзіндегі нақты қолда бар, құжаттарда көрсетілудің анық
сенімділігін, пайдалы қызмет ету құны мен мерзімін бағалаудың
шынайлылығын, амортизациялық есептеуді, істен (есептен) шығарудың
негізділігін, есепті ұйымдастыруды, оларды кәсіпорында қолданудың
тиімділігін ішкі бақылауды тексеру түсіндіріледі.
Аудитор бұл объектілерді тексергенде 38 ҚЕХС (Қаржылық есеп
берудің халықаралық стандарттары), 28 БЕС (Бухгалтерлік есеп
стнадарттары), ҚР-ның Меншік туралы, Тауарлық белгілер туралы,
Авторлық құқық туралы және басқа құқықтық-нормативтік актілерді
басшылыққа алады .
Ең алдымен, аудит бағдарламасына сай Бас кітаптың
мәліметтеріне баланс көрсеткіштерінің сәйкестігі зияткерлік меншік
объектілерінің бар екендігі және оның жағдайы, алу фактісін
растайтын материалдық емес активтердің қабылдау-тапсыру актілері, бұл
объектілер сипатталған немесе кесімді белгіленген жердегі ақпарат
көздері мен өзге құжаттар тексеріледі .
Объектілерді кәсіпорынның пайдалануына жарамды жағдайға
келтіруге қажетті шығындар көлемін айқындаудың анықтығы мен
материалдық емес активтердің алғашқы бағалаудың әртүрлі тәсілдермен
анықталатындығын есергені жөн:
а) жарғы капиталына санаткерлік (интелектуалдық) меншік салынған
жағдайда тараптардың (құрылтайшы) келісімдері бойынша;
ә) бұл объектілерді иелікке алу мен дайын жағдайға келтіру
бойынша нақты шығындарға негізделе отырып;
б) басқа кәсіпорындардан және тұлғалардан өтеусіз алу күйінде
сарптама жолымен.
2.3. Тауарлық-материалдық қорлар есебі және аудиті
Өндіріс процесінде еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы қорлар,
еңбек заттары ретінде қатысады. АО Ютекс-нің тауарлық-материалдық қорлары
баланс бойынша соңғы қалдығы 745141 мың.теңгені құрады. Еңбек құралдарынан
айырмашылығы, енбек заттары өндіріс процесіне бір-ақ рет қатысады және
олардың құны өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрай отырып, оның
өзіндік құнына кіреді.
Тауарлы-материалдық босалқылар келесі активтер түрінде болады:
өндірісте пайдаланылуға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар (детальдар), отың, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы
бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі
барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Материалды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен, босатылған материалдарды уақытында
есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық
жолмен анықталған нормасын және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бағалау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың
жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып пайдаланылған
материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
АО Ютекс мекемесінің тарихы және оның шаруашылық қызметімен танысу
Жалпы бөлім
Қаржылық есеп жайлы мәлімет
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі және аудиті
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебінің аудиті
2.3. Тауарлық-материалдық қорлар есебін және аудитін жүргізу
2.4. Ақша қаражаттарының есебі мен аудитын ұйымдастыру
2.5. Дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебі және аудиті
2.6. Міндеттемелераудиті мен есебі
2.7. Еңбекақы бойынша есебі мен аудитін жүргізу
3. Қаржылық есеп беру: құрастыру әдісі мен тәсілі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мен өндірістік іс-тәжірибесін АО Ютекс болдым. Мен ол жерде
бағдарламада көрсетілгендедің барлығымен танысып шықтым. АО Ютекс
кәсіпорнының ең алдымен тарихыме, сосын қандай қызмет атқаратынымен
таныстым және сол мекемеде өндірістік іс-тәжірибесін өттім.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен субъектілердің қаржы -шаруашылық
қызметі шоттары Бас жоспарының 2005 жылдың қолданысқа енгізіліуі және
қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарт талаптарына
сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа
әдістемесін жасауды қажет етеді .
Есеп тіркемелеріне шаруашылық операцияларын жазып көрсетудің
дәстүрлі бухгалтерлік кызметі, көптеген қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың сұрақ тілектеріне толығынан жауап бере алтындығын
тэжірибе көрсетті. Іскерлік шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі
түрде өзгертілуі және өңделуі қажет.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық
стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны
басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
АО Ютекс мекемесі шаруашылық қызметімен танысу
АО Ютекс мекемесі ол БЕС көрсетілген барлық Заңдар мен
ережелермен қызмет етеді.Және Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына өтуіне байланысты АО Ютекс өзінің есеп беруін осыған
сәйкес етіп тапсырады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,
ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың
техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне,
басқарушы қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорының есептік
саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын қз
балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал
қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда
есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да
бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметіне болашақ кезеңде
тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа
алынуы керек).
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме
мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен
кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан,
олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
Стандартарының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері
көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен
заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын
дербес әзірлей алады.
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі және аудиті
Әдетте белгілі бір мемлекетте қызмет көрсетіп жатқан немесе тауар
өндірумен айналысып жатқан кәсіпорын сол мемлекеттің заң аясында өзінің
жұмыс қызметін атқарады.
Сол сияқты АО Ютекс мекемесі үкіметі бекіткен заңдар мен
нормативтік актілерде бекітілген соманы қалыптастырады.Оның меншікті
капиталы 2003 жылдың 1 қаңтарындағы меншікті капиталы 205266 мың.тенге.
Субъекті мүліктерінің (капиталының) құралу көздері.
Субъектінің мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы
қаржыларының құнынан құралады. Шаруашылық субъектісі меншікті
капиталының көздері болып мыналар саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген пайда.
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқадай түрлерімен
айналысатын шаруашылық субъектілері қайсылардың болса да шаруашылық
қызметпен айналысуы үшін белгілі бір мөлшерде материалдық
құндылықтарды, ақшалай қаражаттары, қаржылық саламдары, мен алдағы
уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсаған шығындары және алашақтары
болуы қажет. Осы жоғарыда аталғандардың ақшалай жиынтығы капитал
болып саналады. Шаруашылық субъектісі алғашқы құрылған кезде оның
капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем
болмауы тиіс және де ол сол субъекті құрылтайшыларының,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан
үлестерінен құралады. Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің
қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа да
көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп
отырады.
Жалпы шаруашылық субъектінің есебін жүргізу барысында жұмыс
істеп тұрған, қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның
құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол
капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Ал айналымдағы активтер шаруашылық субъектінің атқаратын
қызметінен пайда табу үшін пайдаланылады. Олардың қатарына ақшалай
қаржылар, қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлы-материалдық
қорлар, дебиторлық борыштар және басқадай активтер жатады.
Шаруашылық субъектілері өздерінің меншікті қаржыларынан басқа
қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа мерзімді
несиелер, қарыздар, аванстар және кредиторлық борыштар жатқызылады.
Жарғылық қор меншік иесі субъектінің (кәсіпорынның) жарғысында
қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялаған қаржыларының
сомасы болып саналады.
Меншіктік ұйымдық – құқығының нысанына және меншік иесінің
тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай жарғылық қор мынадай
түрлерде болуы мүмкін:
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың
аталуы (номиналдық) құнынан артық құнмен сатқаннан пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – негізгі құралдар мен
инвестицияларды қайта бағалағанда олардың құнының өскен сомасынан
және тағы басқалардан туындайды.
Бөлінбеген пайда – шаруашылық субъектінің жалпы табысының барлық
шығындарын өтегеннен, бюджетке төленген салық сомаоарынан және
табыстан басқадай бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.
Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебіне берілетін проводкалар
1) Құрылтайшы Иванов кәсіпорынға өзінің машинасын үлес ретінде қосты
Дт 2414 Кт 5010
2)Бөлінбеген табыс кейінгі жылдарға қалдырылды
Дт 5410 Кт 5430
3)Ақша құны қайта бағалау кезінде жоғарылады.
Дт 5010 Кт 6160
4) Мемлекет шығынын жабу үшін облигация сатылды
Дт 2020 Кт 1040
Меншікті капиталдың ұйымдастырушылық аудиті.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі
қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды
белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық
жүргізуші субъектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру-
құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарасытрады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті
талаптарына сай болуын;
ә) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдылығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың
дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төмендегідей өткізбелерге ерекше
көңіл бөлінеді:
- Д-т 5020 Төленбеген капитал шотына және К-т 5010 салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына; - жарғы капиталы
мөлшері ұлғайғанда К-т 5010 Салымдар мен пайлар шотына, 2410
Негізгі құралдар, 1310 Материалдар, 1330 Тауарлар,1010 Банктердегі
аккредетивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шоттардағы
ақша, 1010 Кассадағы қолда бар ақшалар бөлімшелердің шоттарына
жазу түседі. Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит
процедураларыны кіреді
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі және аудиті
Нарықтық қатынастар жағдайында әдетте негізгі құралдар бұл кез-келген
кәсіпорынның маңызды өзі бейімделген салаларында жұмыс атқаруға барынша өз
үлесін қосады.Кез келген өндіріс қызметіне негізгі құрал-жабдықтарын
тартса ғана оның өндірістік іс-әректеті алға жүреді, ал ол еңбек
заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар) және
еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл арада тоқталып
өтетін жайт АО Ютекс-ның 2003 ж 1-қаңтардағы бухгалтерлік балансы бойынша
олар 513148 мың.тенгені құрады. Еңбек құралдарының құрамы сыртқы
белгісімен емес, олардың өндіріс процесінде атқаратын роліне қарап
анықталады. Мысалға, заводта дайындалған бу қазаны сол зауыт үшін
дайын өнім болып саналады; ал орнату үшін сатып алған субъект үшін
осы қазан еңбек құралы болып табылады. Осы қазанды келешекте қайта
сатуға алса, онда ол тауар болып табылады.
Осы негізгі құралдарға: жер; үйлер; ғимараттар; көп жылдық екпе
ағаштары; машиналар және жабдықтар; өлшеу мен реттеу аспаптары және
қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа
машиналар мен құрал-жабдықтар; көлік құралдары; құрал-сайман; өндірістік
мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін
мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимараттарсыз) шыққан
күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар жатады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі № 6 БЕС және ХҚЕС бойынша
№16 стандартқа сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі
құралдардың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын,
шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Ал ХҚЕС сәйкес негізгі құралдардың есебі 2400-шы шотта
жүргізіледі.Яғни ол №16 стандартқа негізделген. Жалпы бұл стандартта
негізгі құралдарды бағалау,олардың тозуын есептеу және топтастыруды кең
ауқымда қарастырады.
Ұзақ мерзімді активтер
2411- Жер
2412- Ғимараттар
2413-Машиналар мен жабдықтар
2414-Көлік құралдары
2415-Компьютерлер,перифериялық қондырғылар және деректерді өңдеу
жөніндегі жабдық
2416-Кеңсе жиһазы
2417-Өндірістік құрал-саймандар,мен керек жарақтар
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын
жасайды (ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар). Негізгі
өндірістік құралдардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық
көрсеткіші – қор қайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір
өлшеміне шаққандағы өндірілетін заттай немесе ақшалай түріндегі
өнімді көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар – тұтынуға арналған
құрал-жабдықтар. Олар ұжымның мәдени-тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін
ұзақ мерзім бойы өтеуге арналған.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп
тұрған, істемей тұрған, істемей тұрған (тоқталып қойған) және қор
ретінде тұрған болып бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған
негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар болып саналады. Жұмыс істемей
тұрғандар – бұл жұмысы тоқтатылған немесе басқа жағдайларға
байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал-жабдықтар. Қорда
тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтарды жоспарлы түрде
олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер
есептеледі.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік
емес болып бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға
және өлшеуге болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар)
жатады. Мүліктік еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су
ресурстары жатады.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және
атқаратын қызметтеріне қарай мынандай түрлерге (топтарға) бөлінеді:
жер; үйлер; ғимараттар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал-
жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар және құрал-жабдық); күш
беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар;
есептеу техникасы; басқа машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары,
құрал-сайман; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі;
жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді
жақсартуға (ғимраттарсыз) шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі
құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
Жер – субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құны.
Жерге меншік құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы
керек. Ондай актісі берілген болса, онда ондай жер учаскілері
мүліктік объекті болып саналады;
Үйлер – халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға
арналған әлеуметтік-құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік
объект болып табылады.;
Ғимараттар – еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметтерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік-құрылыс ббъектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет,
көпір, автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимрат
мүліктік объект болып табылады;
Өткізгіш тетіктер (қондырғылар) – электр, жылу немесе механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар,
құбырлар). Электр желілері бойынша, мысалы, электр станциясы бөлу
қондырғыларының желісі немесе генератор клеммаларынан бөлу
қондырғыларына дейін, қабылдау подстанциялардан трансформатор жайына
дейін мүліктік объекті бола алады;
Машиналар мен жабдықтар – күш беретін машиналар және
жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу
аспаптары және қондырғылар мен лабороториялық жабдықтар; әрбір
машина, егер ол басқа мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған
кіретін бейімделген құралдары, соған тиісті заттарды, аспаптарды,
қоршауды, фундаментті қоса алғанда, мүліктік объекті болып саналады.
Негізгі құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады;
Күш беретін машиналар және жабдықтар – жылу және электр
энергиясын өндіретін генератор-машиналары; түрлі энергияны механикалық
энергияға айналдыратын двигатель-машиналары (тракторлар мен өздігінен
жүретін шассилер, бу двигательдері, турбиналар, іштей жану
двигательдері, электр двигательдер).
Жұмысшы машиналары мен жабдықтар – еңбек өнімдерін жасау
процесінде еңбек затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге
арналған машиналар, аппараттар және құрал-жабдық (токарьлық бұранда
кесетін станоктар, ағаш кесетін аралар);
Өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық
жабдықтар - Өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар
мен қондырғылар, сондай-ақ лабораторияларда пайдаланылатын прибор-
лар мен аппаратуралар (дозаторлар, амперметрлер, микроскоптар);
Есептеу техникасы – процестерді жылдамдату және автоматтандыруға
арналған машиналар, қондырғалар, асапатар (компьютерлер, басқарушы және
басқа есетеу машиналары);
Басқадай машиналар және жабдықтар – машиналар, аппараттар және
басқа да құрал-жабдық (телефон станциялары, радио тораптарының
жабдығы, өрт сөндіргіш машиналар);
Көлік құралдары – адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған
қозғалыс құралдары (автомобиль, темір жол және су көлігінің
қозғалмалы құрамы, жегін көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті барлық
бейімдегіш құралдары мен заттарын қоса алғанда мүліктік объект
болып табылады;
Құрастыруды және орналастыруды қажет ететін немесе қажет
етпейтін сатып алынған машиналар мен құрал-жабдықтар бойынша – сатып
алу құны, тасымалдау, соның ішінде тасымалдау кезінде құрастыру,
машиналар мен құрал-жабдықтардың пайдалануға жарамдылығын, т.б. тексеру
мақсатымен өткізілетін сынақтарға жұмсалатын шығындар. Машиналар мен
құрал-жабдықтарды есептегендегі жөндеу құны. Егер негізгі құралдар
несие арқылы сатып алынған болса, онда төленген проценттер ағымдағы
шығыстар болып табылады да объектінің бастапқы құнына қосылады;
Негізгі құралдар бойынша берілетін проводкалар
1. Негізгі құралдар жабдықтаушылардан келіп түсті
Дт 2410-2417 Кт 3310
2. Негізгі құралдардың амортизациясы есептелді
Дт 2421-2416 Кт 2410-2417
3.Материалдық емес активтер есепке алынды
Дт 1040 Кт 2750-2757
4.Негізгі құралдар сатып алынды
Дт 2410-2417 Кт 1010
5. Жабдықтаушылардың алдыңдағы қарыз өтелді
Дт 3310 Кт 1050, 1040
6. Жеткізіп берумен байланысты шығындар
Дт 2413 Кт3310
Негізгі құралдардың аудиті
Түгендеу – бухгалтерлік есептің мәліметтерін мүліктің және
міндеттемелердің нақты барымен сәйкестігін салыстыру.
Есеп беру кезеңінде жүргілетін түгендудің саны, оларды жүргізу
мерзімі, олардың әр қайсысында тексерілетін мүліктің саны шаруашылықпен
орнатылады, бірақ келесі жағдайларда ол міндетті түрде жүзеге асырылуы
керек:
- жылдық бухгалтерлік есепті дайындаудың алдында, бірақ есеп беру
кезеңінің 1 қарашасынан ерте емес;
- мүлікті жалға тапсыруда, сатуда, сатып алуда, сондай-ақ
шаруашылық объектіні қайта құру кезінде;
- материалды-жауапты тұлғаларды ауыстыру кезінде (істі қабылдау
күні);
- ұрлану және зиян келтірудің, сондай-ақ құндылықтардың бұзылу
фактісін орнату кезінде;
- осындай фактілері орнатудан кейін дер кезінде;
- экстремалды жағдайлармен өрттен және апаттық зілдардан кейін
лезде;
- субъектіні жою (өткізу) кезінде жою (тарату) балансын жасаудың
алдында;
- субъектінің есептік саясатымен және ҚР-ның заңдылығымен
қарастырылған басқа да жағдайларда анықталған мерзімдерде
негізгі құралдарды қайта бағалау кезінде.
Материалдық емес активтер есебі және аудиті
Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде
Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс
жолында.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға
жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен
қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес
активтер болып табылады.
Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа
материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету
мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісіл
-ген ереже;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру
керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда
оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін
жоғарылатуы мүмкін. Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім
бойына пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға,
әкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи
нысаны (мәні) жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады:
егер де оларды жалға берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын
экономиқалық олжаға олардың тікелей қатысы болса. Материалдық емес
активтерді субъект бақылай алатын болса, онда оның экономикалық олжа табу
мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса:
-болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің ролі
анықталса;
-субъектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса;
-бүгінгі күнге пара-пар каржылық, техникалық және басқа да ресурстар
бар болып, субъектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы
жағдай туғызса.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютерлік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар
белгілері, кызмет ету белгілері,фирма атаулары,тәжірибелі-конструкторлық
жұмыстар және т.б.
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен жабдықтау;
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру шығындары;
105-шот - Гудвилл;
106-шот - Басқадай материалдық емес активтер - деп аталады.
Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерінен алынған) -қандай да
бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы мемлекеттік органдардың берген
рұқсаты.
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық
комитеттерінің көптеген сұрауларын қарап, сондай-ақ лицензиясыз кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысты алып қою жөнінде "Лицензиялау туралы" 1995 жылғы
17 сәуірдегі ҚР Заңының нормаларын қолдануға қатысты қалыптасқан сот
практикасын ескере отырып, сіздерге мынаны хабарлаймын:
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен
алынған табысты алып қою міндеті жүктелген. Сонымен бірге Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің 137-бабына сәйкес
26.01.2001 ж. бастап тиісті лицензиясыз қызметпен айналысқаны үшін
азаматтардың да, заңды тұлғалардың да әкімшілік жауапкершілігі көзделген.
Шаруашылық субъектісін "Бағдарламамен қамтамасыз ету" - деп
субъектінің алдағы уақыттарда атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс
әкелетін ақпараттар мен мәліметтерді айтады. "Бағдарламалық қамтамасыз
етуді кедендік рәсімдеу туралы" ҚР Кедендік бақылау агенттігінің 1.02.2003
ж. № 3-1-9886 хатына сәйкес тұрақты пайдалануға арналған бағдарламалық
өнім "Тауарларды еркін айналымға шығару" кеден режимінде кедендік
ресімделуге тиіс.
Патенттер. Патент оны ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, процесін
немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруы-
на тиым салатын, бақылайтын, сататын,өндіретін және пайдаланатын құқық бо-
лып табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана жүреді.
Патенттің кызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді. Сонымен
қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен шұғылдана-
тын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілгенде патенттік алым
(пошлина) ұсталынады. Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі
болып келеді.Себебі,патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды
өндіріске енгізуге де қаржысы болуы керек.
"Ұйымдастыру шығындарына" - шаруашылық субъектісін жаңадан ашу,
құру кезінде жұмсалған шығындар, яғни субъектіні тіркеуден өткізуге жане
оны тіркеуден өткізу үшін заң орындарына төленген төлемдер,банктерден есеп
айырысу немесе валюталық,басқадай шоттар ашу үшін жұмсалған шығындар,
жарнамалар үшін төленген төлемдер және басқа да жұмсалған шығындар жата
-ды.
"Гудвилл” немесе "Фирма бағасы" материалдық емес активтер шотында
есептелініп және сонымен қатар ол бір шаруашылық субъектісі екінші бір
шаруашылық субъектісін толығымен, түгелдей сатып алған кезде ғана пайда
болады. Егер де сатылып алынған шаруашылық субъектісінің барлық
активтерінің сатылып алынған кұны олардың баланстық құнынан артық болса,
онда кұндар арасындағы айырмашылық "жағымды гудвилл", ал кем болған
жағдайда "жағымсыз гудвилл" деп аталады.
МЕА бағалау бух есеп теориясына күрделі жағдайларды туғызады.Бұны
мынамен түсіндіруге болады,яғни сол объектілердің құнының анықталмауы және
тәжірибеде есеп айырысу әдісінің болмауымен, және ол ешқашан бағаланбаған
және сату сатып алу объектісі болмаған , нақты бағалау тікелей инфляциялық
процеспен байланысты ,яғни объектінің қаржы-экономикалық шартында
функцияланады.
Қазақстанның БЕС сай 28 МЕА есебі жүргізіледі және оларды бағалаудың
келесі түрлері бар: бастапқы, баланстық, есептен шығару құны, сатылу құны
.Әрбір бұл әдіс экономикалық мәнге ие және соған сәйкес шаруашылық қызметті
атқарады.
Бастапқы құнды толық анықтау қаржының есебіндей керек.Бастапқы құн
бойынша амортизациялық аударымдар есептелінеді,рентабельділігі және басқа-
да көрсеткіштер жатады.Бірақ бұл бағалау динамиканы үйренуге қажет емес,
сол баяғы объектілер болғандықтан, әр түрлі уақытта иеленген, әр түрлі
құнды игеруі мүмкін.
Қазіргі уақытта МЕА бастапқы құнын анықтау проблемасы тұр-гудвиллде осы
көрсеткіш нақты әдісті талап етеді.Гудвиллді бағалаудың бірнеше әдісі бар.
Батыстық аналитикалық есептік тәжірибеде оның бастапқы құнын анықтау үшін
біраз тәжірибе батыстық мамандармен ( Б.Нидлз, Х.Андерсон, Д.Колдуэлл)
жинақтаған.
Материалдық емес активтердің аудит.
Материалдық емес активтердің аудиті ретінде қалыптасуды, іс-
жүзіндегі нақты қолда бар, құжаттарда көрсетілудің анық
сенімділігін, пайдалы қызмет ету құны мен мерзімін бағалаудың
шынайлылығын, амортизациялық есептеуді, істен (есептен) шығарудың
негізділігін, есепті ұйымдастыруды, оларды кәсіпорында қолданудың
тиімділігін ішкі бақылауды тексеру түсіндіріледі.
Аудитор бұл объектілерді тексергенде 38 ҚЕХС (Қаржылық есеп
берудің халықаралық стандарттары), 28 БЕС (Бухгалтерлік есеп
стнадарттары), ҚР-ның Меншік туралы, Тауарлық белгілер туралы,
Авторлық құқық туралы және басқа құқықтық-нормативтік актілерді
басшылыққа алады .
Ең алдымен, аудит бағдарламасына сай Бас кітаптың
мәліметтеріне баланс көрсеткіштерінің сәйкестігі зияткерлік меншік
объектілерінің бар екендігі және оның жағдайы, алу фактісін
растайтын материалдық емес активтердің қабылдау-тапсыру актілері, бұл
объектілер сипатталған немесе кесімді белгіленген жердегі ақпарат
көздері мен өзге құжаттар тексеріледі .
Объектілерді кәсіпорынның пайдалануына жарамды жағдайға
келтіруге қажетті шығындар көлемін айқындаудың анықтығы мен
материалдық емес активтердің алғашқы бағалаудың әртүрлі тәсілдермен
анықталатындығын есергені жөн:
а) жарғы капиталына санаткерлік (интелектуалдық) меншік салынған
жағдайда тараптардың (құрылтайшы) келісімдері бойынша;
ә) бұл объектілерді иелікке алу мен дайын жағдайға келтіру
бойынша нақты шығындарға негізделе отырып;
б) басқа кәсіпорындардан және тұлғалардан өтеусіз алу күйінде
сарптама жолымен.
2.3. Тауарлық-материалдық қорлар есебі және аудиті
Өндіріс процесінде еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы қорлар,
еңбек заттары ретінде қатысады. АО Ютекс-нің тауарлық-материалдық қорлары
баланс бойынша соңғы қалдығы 745141 мың.теңгені құрады. Еңбек құралдарынан
айырмашылығы, енбек заттары өндіріс процесіне бір-ақ рет қатысады және
олардың құны өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрай отырып, оның
өзіндік құнына кіреді.
Тауарлы-материалдық босалқылар келесі активтер түрінде болады:
өндірісте пайдаланылуға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар (детальдар), отың, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы
бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі
барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Материалды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен, босатылған материалдарды уақытында
есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық
жолмен анықталған нормасын және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бағалау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың
жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып пайдаланылған
материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz