Салық жүйесінің қалыптасуының теориялық аспектілері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Салықтардың және салық жүйесінің экономикалық мәні ... 4
1.2 Салық салу принциптері және функциялары ... ... ... ... ... ...17
1.3 Салық жүйесінің шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ: ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... 44
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.2 Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы салықтардың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
2.3 Атырау облысы бойынша салық түсімдерінің жағдайына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ...71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .91
1. САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Салықтардың және салық жүйесінің экономикалық мәні ... 4
1.2 Салық салу принциптері және функциялары ... ... ... ... ... ...17
1.3 Салық жүйесінің шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ: ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... 44
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.2 Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы салықтардың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
2.3 Атырау облысы бойынша салық түсімдерінің жағдайына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ...71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .91
Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнаманы білдіреді. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне қол жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді арқауы болды. Біздің салық жүйемізді халықаралық стандарқа жақындататын шаралар – салық жүйесін төмендету және салық түрлерін қысқарту болып табылады.
Жалпы бұл диплом жұмысының мақсаты – салық жүйесінің теориялық аспектілері мен салық жүйесінің жағдайына талдау негізінде салық жүйесіндегі проблемаларды анықтау және оларды шешуге бағыттылған оңтайлы шараларды ұсыну.
Жалпы бұл диплом жұмысының мақсаты – салық жүйесінің теориялық аспектілері мен салық жүйесінің жағдайына талдау негізінде салық жүйесіндегі проблемаларды анықтау және оларды шешуге бағыттылған оңтайлы шараларды ұсыну.
1. Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Салық және салық салу: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 8 б.;
2. Ермекбаева.Б.Ж., Салықтар және салық салу: Оқулық. – Алматы: «Қазақ университеті», 2003. – 5 б,;
3. Алиева.Б.Х., Налоги и налогооблажение: Оқулық. – Москва: «Финансы и статистика», 2006. – 115 б,;
4. Сейдахметова.Ф.С. Налоги в Казахстане. – Алматы 2002. – 4 б,;
5. Юткина.Т.Ф. Налоги и налогооблажение: Оқулық. – Москва: инфра – м , 1999. – 41 б,;
6. Нурумов.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: Учебное пособие. – Алматы: Сөздік – словарь, 2005. – 5 стр,;
7. Найманбаев.С.М. Салықтық құқық: Оқулық. - Алматы: Жеті жарғы, 2006. – 10 б,;
8. Ермекбаева.Б.Ж. Жалпы мемлекеттік салықтар: Оқулық. – Алматы «Экономика», 2000. – 15 б,;
9. Аронов.А.В. Налоговая политика и налоговое администрирование: Учебник. – Москва, 2005. – 33 б,;
10. Скворцов.О.В. Налоги и налогооблажение: Учебник. – Москва, 2006. – 12б,;
11. Вестник Налоговой службы Республики Казахстан: Журнал. - № 6, 2006.06. – 18 стр,;
12. Вестник Налоговой службы Республики Казахстан: Журнал. - № 7, 2007.07. – 9 стр,;
13. Ілиясов.Қ.Қ., Құлпыбаев.С. Қаржы: Оқулық. – Алматы, 2005. – 208 б,;
14. Сағындықов.Е.Н., Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ү.С., Комяши.Б.И.,Жалпы экономикалық теория: Оқулық. – Актөбе, «А - Полиграфия», 2004. – 384 б,;
15. Бюллетень Бухгалтерия: Журнал. - № 51, 2007.12. – 12 стр,;
16. Хайруллин.М. «Салықтан жалтарудың зияны көп » Заң газеті: Газет - № 58 2008ж. 18 сәуір - 2 б;
17. Аманұлы.Қ. «Салық – мемлекеттің басты қазынасы » Қазақ стан – ZAMAN: Газет - № 24, 2006. 9 мамыр - 4 б,;
18. Әбілов.Б. «Салық жинауды жақсартамыз, кәсіпкерлікті дамытамыз десек ...»Жас Алаш: Газет - № 28, 2008. 8 сәуір – 1б,;
19. Нурымов.А.А. «ҚР-ң салық жүйесінің жетілдіру негізгі сұрақтары» Қаржы менеджменті: Журнал - № 2, 2008. – 43б,;
20. Теңізбаев.Т.Т. Мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет: Журнал - №2, 2007. – 57 б,;
21. Тулебаев.Ж.Б. ҚазҰУ хабаршысы: Журнал – Халықаралық қатынастар және
Халықаралық құқық сериясы, № 1 (21), 2006. – 114 б,;
22. Бекбауов.Б.Т. ҚазЭУ хабаршысы: Журнал - №3, 2004. – 206 б,;
23. Илясов.К.К., Зейнигабидин.А.Б., Ермекбаева.Б.Ж. Налоги и налогообложение: Оқулық – Алматы, 1995 – 8 б,;
24. Вестник Налоговой службы Республики Казахстан: Журнал. - № 2, 2008. – 11б,;
25. Нәдіров.М.Н., Қалыбекова.Д.Б. Шет мемлекеттер қаржылары: Оқу құрал – Алматы.: Экономика, 2006. – 131 б,;
26. http/ www.Google.kz.
27. http/ www.salyk.kz.
2. Ермекбаева.Б.Ж., Салықтар және салық салу: Оқулық. – Алматы: «Қазақ университеті», 2003. – 5 б,;
3. Алиева.Б.Х., Налоги и налогооблажение: Оқулық. – Москва: «Финансы и статистика», 2006. – 115 б,;
4. Сейдахметова.Ф.С. Налоги в Казахстане. – Алматы 2002. – 4 б,;
5. Юткина.Т.Ф. Налоги и налогооблажение: Оқулық. – Москва: инфра – м , 1999. – 41 б,;
6. Нурумов.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: Учебное пособие. – Алматы: Сөздік – словарь, 2005. – 5 стр,;
7. Найманбаев.С.М. Салықтық құқық: Оқулық. - Алматы: Жеті жарғы, 2006. – 10 б,;
8. Ермекбаева.Б.Ж. Жалпы мемлекеттік салықтар: Оқулық. – Алматы «Экономика», 2000. – 15 б,;
9. Аронов.А.В. Налоговая политика и налоговое администрирование: Учебник. – Москва, 2005. – 33 б,;
10. Скворцов.О.В. Налоги и налогооблажение: Учебник. – Москва, 2006. – 12б,;
11. Вестник Налоговой службы Республики Казахстан: Журнал. - № 6, 2006.06. – 18 стр,;
12. Вестник Налоговой службы Республики Казахстан: Журнал. - № 7, 2007.07. – 9 стр,;
13. Ілиясов.Қ.Қ., Құлпыбаев.С. Қаржы: Оқулық. – Алматы, 2005. – 208 б,;
14. Сағындықов.Е.Н., Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ү.С., Комяши.Б.И.,Жалпы экономикалық теория: Оқулық. – Актөбе, «А - Полиграфия», 2004. – 384 б,;
15. Бюллетень Бухгалтерия: Журнал. - № 51, 2007.12. – 12 стр,;
16. Хайруллин.М. «Салықтан жалтарудың зияны көп » Заң газеті: Газет - № 58 2008ж. 18 сәуір - 2 б;
17. Аманұлы.Қ. «Салық – мемлекеттің басты қазынасы » Қазақ стан – ZAMAN: Газет - № 24, 2006. 9 мамыр - 4 б,;
18. Әбілов.Б. «Салық жинауды жақсартамыз, кәсіпкерлікті дамытамыз десек ...»Жас Алаш: Газет - № 28, 2008. 8 сәуір – 1б,;
19. Нурымов.А.А. «ҚР-ң салық жүйесінің жетілдіру негізгі сұрақтары» Қаржы менеджменті: Журнал - № 2, 2008. – 43б,;
20. Теңізбаев.Т.Т. Мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет: Журнал - №2, 2007. – 57 б,;
21. Тулебаев.Ж.Б. ҚазҰУ хабаршысы: Журнал – Халықаралық қатынастар және
Халықаралық құқық сериясы, № 1 (21), 2006. – 114 б,;
22. Бекбауов.Б.Т. ҚазЭУ хабаршысы: Журнал - №3, 2004. – 206 б,;
23. Илясов.К.К., Зейнигабидин.А.Б., Ермекбаева.Б.Ж. Налоги и налогообложение: Оқулық – Алматы, 1995 – 8 б,;
24. Вестник Налоговой службы Республики Казахстан: Журнал. - № 2, 2008. – 11б,;
25. Нәдіров.М.Н., Қалыбекова.Д.Б. Шет мемлекеттер қаржылары: Оқу құрал – Алматы.: Экономика, 2006. – 131 б,;
26. http/ www.Google.kz.
27. http/ www.salyk.kz.
НННННННННННН
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..4
1.1 Салықтардың және салық жүйесінің экономикалық мәні ... 4
1.2 Салық салу принциптері және функциялары ... ... ... ... ... ...1 7
1.3 Салық жүйесінің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... .25
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ: ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ЖАҒДАЙЫНА
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... 4 4
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға
салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .44
2.2 Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы салықтардың
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..59
2.3 Атырау облысы бойынша салық түсімдерінің жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...65
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ...71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...91
Кіріспе
Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың
жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнаманы
білдіреді. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне қол
жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді арқауы
болды. Біздің салық жүйемізді халықаралық стандарқа жақындататын шаралар –
салық жүйесін төмендету және салық түрлерін қысқарту болып табылады.
Жалпы бұл диплом жұмысының мақсаты – салық жүйесінің теориялық
аспектілері мен салық жүйесінің жағдайына талдау негізінде салық
жүйесіндегі проблемаларды анықтау және оларды шешуге бағыттылған оңтайлы
шараларды ұсыну.
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер шешімін табуы тиіс:
- Салық және салық жүйесінің түсінігі мен оның экономикалық мәнін
қарастыру;
- салық жүйесінің принциптеріне сипаттама беру;
- салық салу функцияларын ашып көрсету;
- салық жүйесінің шетелдік тәжірибесі;
- салық жүйесінің реформаларына талдау жасау;
- Атырау облысы бойынша салық түсіміне талдау жасау;
- мемлекеттік бюждетті қалыптастырудағы салықтардың рөлін анықтау;
- салық жүйесінің өзекті проблемаларын қарастыру.
Берілген диплом жұмысын жазудағы мақсат – салық жүйесінің жағдайын
талдау мен салық жүйесін проблемалары және оны шешу жолдары танып білу,
олардың нарықтық экономикада алатын орнын анықтау болып табылады.
Бүгінгі нарықтық заманда ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады,
олай дейтін себебіміз дамыған экономикада салық жүйесін және олардың
мемлекеттік бюджет кірістерінде алатын орнын маңызы болып табылады.
Тақырып өзектілігі – бүгінгі күні салық жүйесінің төңірігінде елеулі
проблемалар туып отыр. Ол негізінен салық түсіндерінің жеткіліксіз
деңгеймен сипатталу қажеттілігін диплом жұмысының тақырыбын таңдауға ең
негізгі себеп болып табылады.
Берілген жұмыстың методологиялық негізі Салық және бюждетке төленетін
міндетті төлемдер туралы Салық Кодексі, Салық және салық салу
Б.Ж.Ермекбаева, Салық және салық салу Т.Ф.Юткина, Б.Х.Алиева, Салықтық
құқық С.М.Найманбаев сияқты және басқа да отандық және ресей авторлардың
еңбектері, сондай-ақ, бұқаралық ақпарат құралдарынан алынған сараптамалық
мәліметтер болып табылады. Практикалық негіз ретінде Атырау облысы
бойынша Салық Комитеті қызметінен мәліметтер алынды.
1.Салық жүйесінің қалыптасуының теориялық аспектілері
1.1 Салықтардың және салық жүйесінің экономикалық мәні
Салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып
табылады.
Салықтар — шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруына байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын
экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер
мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір
бөлігін көрсетеді;
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен біріге пайда болады және
мемлекеттің өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің
қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің
ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері
қажет.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде мемлекет қайраткерлері,
экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер жазған.
Салық салу элементтеріне келетін болсақ олар мыналар болып табылады:
Кесте – 1 Салық элементтері
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды. Салық жүйесі - (гректің systema – барлық бөлімнен құралған,
қосылулар ) яғни, бұл салық төлеушілермен мемлекеттің қызығушылықтарын
қамтамасыз етуге арналған, салық жиынтығынан құралған және олардың
бөліктерінен тұратын бір тұтастық немесе кешен.
Бұл жүйе құрамына мыналар кіреді.
- салық қатынастарын реттеуші ( ҚР Салық және бюджетке
төленетін міндетті төлемдер туралы заң, Салық кодексі, нұсқаулар, қаулы,
хат, салықтық төлем туралы нұсқаулық ) заң шығарушылық және нормативтік
база;
- салықты және міндетті төлемдерді,олардың алуан түрлілігін,
салық салу принциптерін, салықтық элементтерін өндіріп алу және тұрғызу
әдісі;
- салық бақылауын жүргізу формасы мен түрлері (камералдық
бақылау, салық есептілігі, салық төлеушінің монитарингі, құжаттық және
рейдтік салықтықұ тексерулер және т.б.)
- салықты және басқа да міндетті төлемдерді ҚР мемлекеттік
табыс министерствасы, салық органы, қаржы полициясы бөлімдері арқылы
өндіріп алу функциясына кіретін ұйым. Салық жүйесін жетілдіру жұмысы 1992
жылдан бері жүргізіліп келе жатыр. Біздің салық жүйемізді халаықаралық
стандарттарға жақындататын шаралар – салық жүйесін төмендету және салық
түрлерін қысқарту. Осының барлығы Қазақстан Республикасының Президентінің
1995 жылғы 24 суірдегі заң күші бар Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Жарлығында қаланған болатын. Өткен он жылдың
ішінде ел экономикасында көп нәрсе өзгерді.Онымен бірге салық заңнамасы
өзгерді.
Салық жүйесінің экономикалық мәніне келетін болсақ, ол салықтардың
жіктелуінен көрінеді. Кесте – 2 Салықтардың жіктелуі
Тікелей және жанама салықтардың бірнеше ерекшеліктері бар:
• біріншіден, тікелей салық телеушілер сияқты, жанама салықтарда
занды тұлғалар салық субъектісі ретінде салық төлеуші болып
табылады.Бірақ, бұл жерде салық төлеуші болып тауарды (жұмыс, қызмет)
сатушылар саналады. Тауарды тұгынушы мемлекетпен салықтық қарым-
қатынаста және салық төлеуші ретінде ешқандай келісімге келмейді.
Тауарды тұтынушы тауарды сатушымен келісімге келеді, бірақ бұл
салықтық қатынастар болмаса да, тауар-ақша қатынастары болып саналады;
• екіншіден, жанама салықтарда төлем көзі ретінде - сатушының
жалпы табысы, яғни өнімді өткізуден түскен түсім қарастырылады. Салық
төлеушілер салықты өзінің меншікті қаражаттарынан
(салық төлеушілердің меншігі ақша қаражаттарынан) төлейді.
Тікелей және жанама салықтардыңсалық салу объектілеріне және басқа да
белгілеріне байланысты бірнеше айырмашылықтары бар. Атап айтқанда:
• бірінші, салық объектісі мен салық бұйымына байланысты.
Жанама салықтар кезінде тауарды өткізумен байланысты болады.
Мәселен, қосылған құн салығында салық объектісі ретінде нақты
өткізілген тауарлар, ал салық бұйымы - өткізуден түскен түсім, немесе
баламалы қосылған құн. Ал, акциз салығында салық обьектісі
ретінде — нақты өткізілген акцизделетін тауарлар, ал салық бұйымы
— өткізілген акцизделетін тауарлардың құны немесе саны.
Ал, тікелей салықтар кезінде салық объектісі ретінде - меншік
құқықтары (шаруашылық иеліктері, ал, салық бұйымы — ақша түріндегі мүліктер
(жеке табыс салығы, әлеуметтік салық), болмаса заттар (жер учаскесі,
мүліктер, көлік құралдары);
• екінші, салықты төлеу кездерінің қалыптасуына орай.Жанама
салықтар кезінде төлем көзін мемлекет тауар бағаларына
үстеме ретінде бекітеді. Сондықтан салық төлеушілер тауар
өткізгені жөнінде төлемді алған кезде, сонымен қатар түсімнің
құрамында төленуге тиіс салық сомасын да алады.
Ал, тікелей салықтарда салықтың төлем көзі салық төлеушінің қатысуымен
жасалады.
Нақты салықтар деп (ағылшын сөзі, геаl - мүлік) - мүлікке салынатын
салықты атаймыз.
Нақты салықтарда мүмкіндіктер сыртқы белгшеріне қарап алынады, яғни
салық салуда салық объектісі назарға алынады.
Нақты салықтарға қатыстылар:
1. мүлік салығы;
2. көлік құралдары салығы;
3. жер салығы.
Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп — салық төлеушілердің
табыстарына салынатын салықтарды атауға болады.
Дербес салықтарда тек табысы ғана емес, сонымен қатар салық төлеушінің
қаржылық жағдайы да ескеріледі.
Қазақстан Республикасында дербес салықтарға жататындар:
4. корпорациялык табыс салығы;
5. жеке табыс салығы;
6. жер қойнауын пайдаланушылардагы үстеме пайда салығы;
7. әлеуметтік салық.
Дербес салықтардың нақты салықтардан айырмашылығы салық төлеушілердің
нақты төлем қабілеттігін көрсетеді, яғни салықты төлеудің көзі болып
олардың алған ақша қаражаттары саналады.
Сонымен қатар дербес салықтар салық төлеушілердің табыстылығын
есептеуге де көмектеседі. Бірақ, мұнда салық төлеушілердің салық салынатын
обьектілерінен (жер учаскесі, құрылыс, көлік құралдары) алынатын
табыстарының орта есебі есепке алынады.
Нақты салықтар мемлекет үшін тиімді болып саналады, яғни жеке
салықтарға қарағанда төлемді өндіріп алу және бақылау оңайға соғады.
Мәселен, тапқан табыстарды әр түрлі бухгалтерлік жымқырулар арқылы, немесе
қолма-қол ақша қаражаттарымен жасалған операцияларды есепке алмау жолымен
(черная нала) жасыруға болады. Ал, енді салық салынатын тұрғын үйді еш
жерге жасыра да, тығып қоя да алмайсың.
Сонымен бірге салықтарды обьектінің экономикалық белгілері бойынша
былайша бөлуге болады:
8. тұтынуға салынатын салықтар;
9. табысқа салынатын салықтар.
Тұтынуға салынатын салық - мұнда белгілі бір тауарларға (қызмет
көрсету) салық салынады. Көптеген мемлекеттерде тұтыну салығы деп аталады.
Табысқа салынатын салық — салық төлеушілердің әр түрлі табыстарынан
түскен ақша қаражаттарына салық салынады.
Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты
алатын және оған билік жасайтын органға қарай:
1. жалпы мемлекеттік немесе республикалық салықтар;
2. жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Салықтарды аймақтық деңгейіне қарай және Қазақстан Республикасының
бюджет жүйесіне орай республикалық және жергілікті деп бөлеміз.
Бұл негізінен төрт фактор арқылы анықталады:
3. салықты кім бекітеді (орталық және жергілікті орган);
4. аталған салықтар қай органға жатқызылады және салық
салудың шарттарын кім анықтайды;
5. салықтар бюджеттің қай түріне бекітілген (республикалық
және жергілікті), яғни мемлекеттік салықтар республикалық
бюджетке, жергілікті салықтар жергілікті бюджетке түседі;
6. қай бюджеттің табысы болып саналады.
Қазақстан Ресдубликасында салыктардың жалпы салығы мемлекетгік және
жергілікті болып бөлінуі 1995 жылы 24 сәуірде Қазақстан Республикасы
Президентінің "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" Жарлығына сәйкес жүзеге асырылды. Сол кезде 5 мемлекеттік жэне 6
жергілікті салықтар болды.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1.Занды және жеке тұлғалардан алынатын табыс;
2.Қосылған құн салығы;
3.Акциздер;
4.Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын
салық;
5.Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен
төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1.Жер салығы.
2.Занды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3.Көлік құралдарына салынатын салық.
4.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
5.Жекелеген кызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
6.Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес бюджетке түсетін
салықтар, салықтық емес түсімдер және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің түрлеріне тоқталайық.
Республикалық бюджетке түсетін салықтар, салықтық емес түсімдер және
басқа да міндетті төлемдердің түрлері.
Республикалық бюджетке түсетін салықтық түсімдер:
1. Корпорациялық табыс салығы;
2. Қосылған құн салығы, соның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында
өндірілген тауарларға, орындалған
жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге және Қазақстан
Республикасынық аумағына импортталатын тауарларға
қосылған құн салығы;
3. Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес Қазақстан
Республикасының аумағына импортталатын тауарларға акциздер;
4. Газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнайға акциздер;
5. Үстеме пайдаға салынатын салық;
6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға рента салығы;
7. Бонустар;
8. Роялти;
9. Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттар бойынша өнімді бөлу
жөніндегі үлесі;
10. Жергілікті маңызы бар мемлекеттік ақылы автомобиль жолдары арқылы
автокөлік кұралдарының жүріп өткені үшін алымнан басқа, Қазақстан
Республикасьшың аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп өткені
үшін алым;
11. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алынатын алым;
12. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алынатын алым;
1З.Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
14.Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
15.Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
16.Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін
төленетін төлем;
17.Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
18.Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
19.Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
20.Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төленетін
төлем;
21.Республикалық маңызы бар жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының
бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін
төленетін төлем;
22.Әкелінетін және әкетілетін тауарларға кеден баждары;
23.Кеден бақылауын және кеден рәсімдерін жүзеге асырудан түсетін
түсім;
24.Отандық тауар өндірушілерді қорғау шаралары ретінде алынатын
баждар;
25.Консулдық алым;
26.Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартқа сәйкес,
Қазақстан Республикасында жасалған ресми құжаттарға мемлекеттік
органдардың апостил қойғаны үшін мемлекеттік баж;
27.Қазақстан Республикасы азаматтарының паспорттары мен жеке
куәліктерін бергені үшін мемлекеттік баж;
28.Жүргізуші куәліктерін бергені үшін мемлекеттік баж;
29.Көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу туралы куәліктерін бергені үшін
алынатын мемлекеттік баж;
З0.Мемлекеттік тіркеу нөмірінің белгілерін куәліктерін бергені үшін
мемлекеттік баж;
31.Мемлекеттік нотариат кеңселері нотариустарының нотариаттық іс-
әрекет жасағаны үшін алынатын мемлекеттік баж.
Республикалық бюджетке түсетін салықтық емес түсімдер:
1) республикалық меншіктен алынатын кірістер:
7. республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың таза табысы
бөлігінің түсімдері;
8. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің таза табысы
бөлігінің түсімдері;
9. республикалық меншіктегі мемлекеттік акциялар пакеттері-
не дивидендтер;
10. республикалық меншіктегі заңды тұлғаларға қатысу үлестеріне кірістер;
11. республикалық меншіктегі мүлікті жалға беруден алынатын
кірістер;
12. екінші деңгейдегі банктердің шоттарында мемлекеттік сыртқы қарыздардың
қаражатын орналастырғаны үшін және Қазақстан Республикасының Ұлттық
банкіндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің депозиттері бойынша
сыйақылар;
13. республикалық бюджеттен берілген несиелер бойынша
сыйақылар;
14. қару-жарақ пен әскери техниканы сатудан түсетін кірістер;
15. республикалық меншіктен түсетін басқа да кірістер;
2) республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің
тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін
түсімдері;
3) республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелер ұйымдастыратын мемлекеттік сатып алуларды
өткізуден түсетін ақша түсімдері;
4) республикалық бюджеттен қаржыландырылатын, сондай-ақ
Қазақстан Респубпикасы Ұлттық банкінің бюджетінен қамтылатын
және қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын
айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар.
Жалпы жергілікті салықтарға:
1) жеке табыс салығы;
2) әлеуметтік салық;
3) жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың мүлкіне
салынатын салық;
4) жер салығы;
5) бірыңғай жер салығы;
6) жеке және заңды тұлғалардың көлік құралдарына салынатын салық;
7) акциз салығы;
8) жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін
төлем;
9) орманды пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
10) қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлем;
11) жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
12) жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
13) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
14) қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым;
15) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
16) аукциондардан алынатын алым;
17) республикалық маңызы бар қаланың, астананың ақылы мемлекеттік
автомобиль жолдары арқылы жүріп өткені үшін алынатын алым;
18) консулдық алымнан және рпеспубликалық бюджеттің есебіне алынатын
мемлекеттік баждардан басмқа, мемлекеттік баж;
19) жылжымайтын мүлікке және олармен жасалған мәмілелерге құқықтарды
мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
20) механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алынатын алым;
Жанама салықтар:
• Әмбебап жанама салықтар
• Жеке жанама салықтар
• Қазыналық монополиялық салықтар
• Кедендік баж
Әмбебап жанама салықтар - бұл берілген жеңілдіктерді қоспағанда,
барлық тауарлардан (жұмыс, қызмет) алынады. Мәселен, айналым салығы, сатып
алуға салынатын салық, сатуға салынатын салық және қосылған құнға салынатын
салық.
Айналым салығы (әмбебап акциз деп аталады) тауарларды өткізуді жүзеге
асыратын ұйымдардан, жеке кәсіпкерлерден жалпы айналым құнынан пайыз
түрінде алынады. Бұл бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия және
Франция мемлекеттерінде пайда болды, кейінірек әлемнің көптеген
мемлекеттерінде, соның ішінде КСРО-да қолданылды.
Сатып алуға салынатын салық айналымға салынатын салықтың түрлері болып
табылады. Көтерме сауда орындарына түрін Ресей, АҚШ-тың көптеген штаттары,
Канада провинцияларының көпшілігі, Жапония елдерінде қолданып келеді. Салық
салу объектісі - тауарды соңғы тұтынушыға өткізу бойынша айналым болып
саналады.
Сатуға салынатын салық тауар бағасынан белгілі бір пайыз түрінде
ставка бойынша жүзеге асады.
Қазіргі кезде кең көлемде әлемнің көптеген мемлекеттерінде, оның
ішінде Еуропалық экономикалық одақтың барлық елдерінде және Тәуелсіз
мемлекеттер достастығы республикаларында қосылған құнға салынатын салық
қолданылады.
Жеке жанама салықтар тауардың белгілі бір түрінен алынады.Бұл
салық акциз деп аталады. XX ғасырға дейін күнделікті сұраныс тауарларына
акциз салынып келді.
Қазыналық монополиялық салықтар.
Мұнда тауарлардың басым бөлігін мемлекет өндіреді. Әрине, бұл тауарлардың
бағасын да мемлекет бекітеді. Егер мемлекеттің өзі тауарды өндірсе және
өткізсе, онда тауарды өткізуден түскен барлық түсімнен сауда шығындары
шегерілген сомаға салық салынады.
Кедендік баж - мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы
мемлекеттік шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден және құнды
заттардан алынатын ақшалай төлемдері.
Салық субъектілеріне қарай немесе салықты төлеушіге байланысты былайша
топтауға болады:
16. занды тұлғалардың салықтары;
17. жеке тұлғалардың салықтары.
Қазақстан Республикасында заңды тұлғалардың (салықтарына жататындар:
1. корпорациялық табыс салығы;
2. заңды тұлғалардың мүлік салығы.
Ал, жеке тұлгалардың салықтарына мына салық түрлерін жатқызуға болады:
3. жеке табыс салығы;
4. жеке түлғалардың мүлік салығы.
Аралас салықтар деген де болады, яғни салықты әрі заңды тұлға, әрі
жеке тұлға ретінде төлейді.
Қазақстан Республикасында аралас салықтарға:
5. қосылған құн салығы;
6. акциз салығы;
7. жер салығы;
8. әлеуметтік салық жатады.
Айта кету керек, Қазақстан Республикасында салықтардың басым бөлігін
аралас салықтар санаттарына жатқызуға болады.
1.2 Салық салу принциптері және функциялары
Салық және салық салу ұғымдарын ажырата білген жөн:
Бірінші жағдайда – бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде
– экономикалық – құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін
өндіріп алу ( есептеу және алу ) процесі.
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал салық
салу салықтық түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу
тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдыльқ принципі — бұл принциптің мәні мынада, яғни,
мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын көтере
немесе төмендете алады.
Салық салудың салық кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі,
яғни салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық кодексімен
қарастырылған жағдайда ғана пайда болады.
Салық салудың шындық принципі болып салық салудың экономикалық принципі
табылады.
Салық салудың шындық принципіне сәйкес, әрбір адам өз табысына сай
мемлекетті қолдауға қатысуы қажет.
Салық салудың үнемділік принципіне сәйкес, салық жинау ең төменгі
шығындарда жүргізілуі қажет.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық кодексінде
белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуі тиіс.
Қазақстан Республикасының салық зандары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
• бірінші, салық және бюджетке теленетін басқа да міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі;
• екінші, салық салудың айқындығы;
1. үшінші, салық салудың әділдігі;
2. төртінші, салық жүйесінің бірітұтастығы;
3. бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері.
Ал, енді осы принциптерге жеке-жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтың негізгі борышы, парызы болып саналады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі салық
заңдарында белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады.
Кез келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде шешілуі
қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін экономист Адам
Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
• салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуы тиіс;
4. салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала, әрі
нақты белгіленуі тиіс;
5. әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
тиімді әдіспен салынуға тиіс;
6. өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз
болуға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ: әділеттілік, анықтылық, қолайлылық, жалпылық.
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
7. жеткілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды мемлекеттің
обьектілік қажетіне және мүмкіндігіне
қарай ұлғайтуға болса, азайтуға да болады);
1. керекті көзін және салық салудың объектілерін талдау;
2. салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сорақылықтарды жойып, салық
салу жүйесін ретке келтірді.
Сондықтан Адам Смит: Салық төлеушілер үшін құлдықтың емес, бостандықтың
белгісі — деп жазған болатын..
Философ Ф.Аквинский философиялық тұрғыдан Ерік берілген тонау формасы
ретінде анықтады.
АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы авторларының бірі Франклин: Өмірде
салық пен өлімнен қашып құтыла алмайсың — деп атап көрсетті.
АҚШ-та екі мейрам бар:
- туылған күні;
- салықты төлеген күні.
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі бір дәстүр
ретінде қалыптасқан.
Салықты уақтысында төлеу міндет болып саналады.Себебі, уақтысында
төленбеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады.Осы дәстүр
біздің еліміздің азаматтарында қалыптасса, өз ісімізді бір қадам алға
жылжытар едік.
Салықтардың мынадай негізгі кызметтері (функциялары) бар:
1. фискалдық;
2. реттеушілік;
3. қайта бөлу.
Салықтардың бірінші қызметі - фискалдық. немесе бюджеттік қызмет. Бұл
қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылымы салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, корғаныс, тағы басқа да шаралардың
іске асуын қамтамасыз етеді.
Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Салық
салудың әдістері мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары, салық
салуды ұйымдастыру салық механизміне жатады. Салық механизмінде өзара
байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.
Кесте – 3 Салық механизмінің элементтері
Оның ішіндегі негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері.
Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай,
сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру,
шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыру қажет. Әрине
салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да
экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне деген ынтасын
жоғалтуына әкеліп согатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде тұжырымдалып,
дәлелденген. Мысалы, табыс салығын салғанда, салык ставкасының деңгейі 35-
40 пайыздан аспауы қажет.
Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген
ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейді:
- егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50% - нан асып
кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;
- егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50%-ы аралығында болса,
онда жай ұдайы өңдіріске әкеледі.
- егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-
40%-ы мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы
өндіріеке әкеледі.
Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының қазіргі
кездегі ставкасы 30%, ал ауылшаруашылығындағы өндіріс орындары үшін
10%.
Шаруашылық субъектілер мен халықтар табысының бір бөлігін
мемлекеттің орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың
ұдайы өндірістегі қызметін көрсетеді.
Салықтардың келесі негізгі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни салықтық
бақылау.
Салықтардың қайта бөлу қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі
жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары
қарастырылады. Салықтық қайта бөлуді тиімді жүргізу арқылы салықтық
тәртіпті қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары
мен алымдарын толық, және уақтылы, бюджетке төлеп отыруы қамтамасыз
етіледі.
Жалпы мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:
3. мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;
8. салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін
анықтау;
4. арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;
салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды
жүзеге асыру;
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық
және әлеуметтік процестерге әсер ету құралы ретінде қолдануға мүмкіндік
береді.
Салықтардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетте ақша қаражаттары
жиналады, осыдан кейін жалпы мемлекеттік мәселелерді шешуге бағытталады,
әлеуметтік топтардың табыстары арасындағы қатынастарды өзгерту жолымен
әлеуметтік тепе-тендікті ұстап тұрады.
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінін, орындалуына
жауап беретін бірден бір мемлекеттік орган.
Салық - бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
мемлекеттік бюджетті толықтыруды көздейді. Осы бюджетке түскен салық
түсімдеріне қайдан келеді және қайда кетеді жөнінде бақылау жасайды. Ал
енді осы қызметтердің қорытындысы ретінде бюджетке түскен салық және
салықтық емес түсімдерге қайта бөлу жасалады.
Мұның мақсаты - мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да жаба отырып,
елдің әлеуметтік топтарына да қолдау көрсетіп, басқа да шығыстарды жаба
білу.
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап
көрсетілген. Мәселен, ынталандырушы. Салықтардың ынталандырушы қызметінің
көмегімен мемлекет өндірістің және басқа да шаруашылық субъектілерінің
дамуын ынталандырады. Сонымен қатар салық жеңілдіктерін, төмен пайызды
салық ставкаларын енгізеді.
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің
қандай да бір түріне арнайы салықты енгізу жолымен жүзеге асырылады.
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық
жаңару, халық санының өсуі үшін әр түрлі шаралар жасайды.
Салықтардың шектеу қызметі. Мемлекетке кейде бірсыпыра өндіріс
түрлерін дамыту тиімсіз болады. Салық саясаты арқылы мемлекет өндіріс
түрлерінің дамуын шектейді немесе тоқтатады, Қазақстан Республикасында бұл
қызмет 10-20-30 пайыздық салық ставкаларымен қатар және нөл пайыздық салық
ставкалары арқылы жүзеге асуда.
Бюджетті толықтырушы негізгі жүйеде салық түсімдерімен қатар салықтық
емес түсімдерді де атап өтуге болады.
Салықтық емес түсімдер — Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
белгіленген, негізгі капиталды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге
жатпайтындардан басқа, Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық
актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті, қайтарылмайтын
төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде
берілетін ақшалар.
Салық теориясы - салық маңызы мен қызметі туралы ғылыми білім және
ұғымдардың жүйесі, мемлекеттік қаржы қызметіндегі олардың рөлі.
Салық песиесі- салықты төлеу мерзімінің өзгеруін өрнектейтін жеңілдік.
Салық режимі - салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салық міндеттемелерін есептеу кезінде
салық төлеуші қолданатын салық зандары нормаларының жиынтығы.
Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен, кейде
оларға салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші
ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген занды және жеке тұлғалар
танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезеңде
алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік құралдары, пайдасы және тағы
да басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, теңдік
және тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясатының
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
Сонымен қатар салық алудың мынадай негізгі тәсілдері бар:
18. төлем көзінен, яғни салық табыс алынған кезде ұсталып
қалады;
19. декларация негізінде, яғни салық салық төлеушінің декларацияда
көрсеткен табыстары, шегерімдері мен жеңілдіктерін
ескере отырып, анықталады;
• кадастр бойынша (салық салу объектілерін тіркеу арқылы,
одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне байланыссыз алынады).
Ал енді көптеген елдерде қолданылатын салықтарға жататындарды атап
өтетін болсақ:
9. жеке тұлғалардың табысына салынатын салық, кейбір мемлекеттерде
азаматтардың табыстарына салынатын салық деп
аталады;
10. заңды тұлғалардың табысына (пайдасына) салынатын салық
(корпорациялық салық деп те аталады);
11. мұра мен сыйға салынатын салық;
12. қосылған құнга салынатын салық;
13. тұтыну салығы;
14. әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын жарналар;
15. айналымға салынатын салық;
16. мүліксалығы;
17. жер салығы;
• көлік салығы және басқа да.
1.3Салық жүйесінің шетелдік тәжірибесі.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғалы бері 12 жыл ішінде көптеген
елдермен тығыз қарым – қатынас жасап, ел экономикасын дамыту үшін
инвестиция тарту барысында үлкен жетістіктерге жеткені айқын. Эконоиканы
реформалаудағы маңызды саланың бірі – салық жүйесін реформалау, еліміздің
салық жүйесін халықаралық деңгейге көтеру.Осы орйда салық жүйесін көп
жылдардан бері дамытып, біздің елімізбен тығыз сауда және экономикалық
байланыс жасап келе жатқан Ресей, Беларуссия, Украина елдерінің салық
жүйесіне тоқталып өтелік.
Қазіргі кездегі Ресейдің салық жүйесінің қалыптасу кезеңі 1991 жылдың
желтоқсанында қабылданған Заңнан бастау алады.
Ресей Федерациясының салық жүйесі мемлекеттің Конституциясымен
қадағаланады.Барлық салықтар мен алымдарды Ресей Федерациясы Салықтар мен
алымдар жөніндегі министрлік қадағалайды;
Ресей Федерациясы Салық Кодексінде қалыптасқан салық жүйесінің
негізгі қағидалары:
Салық төлеуші болып табылатын әрбір тұлға салық
заңнамасымен бекітілген салықтарды төлеуге міндетті.
Салықтар саяси, идеологиялық, этникалық, конфессионалдық және т.б. осындай
критерийлер негізінде колданыла алмайды.
Ресей Федерациясы салық жұйесін бұзатын салықтарды
енгізуге болмайды.
Салық мөлшерлемелерін, яғни дифференциалданған мөлшерлемслерді көтеруге,
немесе салықтар енгізуге рұқсат
етілмейді.
Ресей Федерациясы субъектілерінің салықтары мен алымдары:
• жергілікті салықтар мен алымдар.
Федералдық салықтар Салық Кодексімен бекітіліп, елдің барлық
аумағында төленеді. Оған мынадай салықтар жатады:
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
кеден баждары;
ұйымдардың пайдасына салынатын салық;
мұра мен сый ретінде келген мүліктерге салынатын салық;
• ойын бизнесіне салынатын салық;
• пайдалы қазбаларды өндіргені үшін салынатын салық;
жер қойнауын пайдаланғаны үшін төлем;
мемлекеттік баж;
су объектілерін пайдаланғаны үшін салынатын салық;
спиртті алькогольді өнімдерді, этил спиртін өндіру және
айналым құқығы мен лицензия беру үшін алынатын
алым.
Қосылған құнға салынатын салық Ресейдің қазіргі салық жүйесіндегі
салықтардың бірі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салықты мынадай
заңды және жеке тұлғалар төлейді:
ұйымдар;
жеке кәсіпкерлер;
Рссейдің Кеден Кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар
өткізетін түлғалар.
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және де салық
салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде
салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнінде онық төлеушісі болып соңғы
тұтынушы, яғни тауарды сатып алу барысындағы құнында төленеді.
Салық салу объектісі болып мыналар танылады:
• Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру;
• Жеке тұтынуы үшін құрылыс-монтаж жұмыстарын жасау;
• Импорт операциялары.
Негізінен, қосылған құнға салынатын салық үш түрлі
мөлшерлемемен: 0%, 10% және 20% мөлшерлемемен алынады. Нольдік мөлшерлеме:
а) мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларына;
ә) ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар;
б)бағалы металдардың мемлекеттік қорына, Орталық банк
пен екінші деңгейдегі банктерге бағалы материалдар
өндіретін салық төлеушілер;
в)дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға
теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының
жеке және ресми пайдалануына әкелген тауарларына
қолданылады.
10% мөлшерлемемен салық салынады:
• тірі салмақтағы мал, құс;
• деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және
ет өнімдері;
• жеміс-жидек ңегізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт
өнімдері;
• жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері;
• өсімдік майы, маргарин және азық-түлік өнімдері;
балалар тауарлары;
мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне;
• отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық;
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық мөлшерлемемен
қосылған құнға салынатын салық.
Егер салық төлеушінің бір тосқауылды тауар өткізуден түсірген табысы
1 млн рублден кем болса, онда салық әрбір есепті тоқсаннан кейінгі
тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін, одан басқа жағдайлардың барлығында ай
сайын есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін теленуі керек.
Қосылған құнға салынатын салықты төлеуден мыналар бостылады:
• тізімін Ресей Үкіметі бекіткен медициналық қызметке
аса қажет болып табылатын отандық және шетелдік дәрі-
дәрмектер, құрал-жабдықтар.
• косметологиялық және мемлекеттік ветеринарлық, санитарлық-
эпидемиологиялық қызметтен басқа медициналық қызмет көрсетулер;
• халықты әлеуметтік қорғаудын мемлекеттік және жергілікті
органдарының науқастарды, мүгедектерді, қарттарды күтіп бағумен байланысты
қызметтері;
• мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, секциялары,
студиялары;
такси және маршрутты такси мен жолаушы тасымалы;
тізімін Ресей Үкіметі бекіткен жерлеу, әдет-ғұрып қызметтері.
әскери қызметкерлерге тұрғын үй құрылысының мақсатты әлеуметтік-
экономикалық бағдарламалары аясында жүргізілген жұмыстар;
бажсыз сауда дүкеніне кеден режимі негізінде қойылған
тауарлар;
Ресейдің әуе жайлары мен әуе кеңістігінде, әуе кемелерінде көрсетілетін
қызметтер;
• дәріхана ұйымдарының дәрі-дәрмек жасау, оптикалық
көзілдіріктерді жасау және жөндеу, есту және қозғалу аппараттарын жөндеу
жұмыстары;
• инкассациядан басқа банктік операциялар;
сақтандыру, қайта сақтандыру және өзара сақтандыру
операциялары;
орман өрттерін сөндіру жұмыстары және т.б.
Ресей салық заңнамасына сәйкес акциздерді мынадай заңды және жеке
тұлғалар төлейді.
ұйымдар;
жеке кәсіпкерлер;
Ресейдің Кеден Кодексіне сәйкес, кеден шекарасынан тауарлар өткізетін
тұлғалар.
Акцизделген минералды шикізатқа табиғи газ жатады.Дербес салық
төлеуші болып табылмайтын кұрылымдық бөлімшелердің акцизделетін тауарларды
өзара берілуі, салық төлеушілердің мұнай өнімдерін өткізуі, табиғи газды
өзінің технологиялық мақсаттары үшін пайдалануы және тағы басқа акциз
салығын төлеуден босатылады. Акциз салығының тұрақты, немесе адвалорлық
мөлшерлемелері әрбір акцизделетін тауар түрлері бойынша дербес
тағайындалады. Акцизделетін тауарлар мен акцизделетін минералды шикіттарға
қолданылатын салық мөлшерлемелері.
Кесте – 4 Ресейдегі акцизделетін тауарлар тізбесі.
Акцизделетін тауар түрлері Салық мөлшерлемесі (өлшем бірлігі %-бен
немесе рубль және копейкамен)
Барлық шикізат түрінен этилді 1л сусыз этилді спирт үшін 16 рубль 20
спирт коп
.
Құрамында 25 % астамы этилді Акцизделетін тауарлар құрамындағы 1л
спирттен тұратын алькогольді сусыз этилді спирт үшін 114
өнімдер және спиртті өнімдер руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы
құрамындағы этилді спирт 9-25% 1л сусыз этилді спирт үшін 84
құрайтын алькоголді руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы1л
өнімдер(шараптан басқа) құрамындасусыз этилді спирт үшін 58
9 % этилді спирті бар алькоголді руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы1л
өнімдер күшейтілген шарап. сусыз этилді спирт үшін 75
руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы
Шарап (шампан, табиғи) Акцизделетін тауарлар құрамындағы
1л сусыз
Этилді спирт үшін 47 руб.50 коп. 1л үшін 4 руб..
Табиғи күшейтілген шарап
Шампан 1л үшін 10 руб. 50 коп.
Табиғи шарап 1л үшін 2 руб.
Құрамындағы этилді спирті 1л үшін 1 руб.40 коп.
0,5-8,6%болатын сыра (0,5 % дейін1л үшін 4 руб.60 коп.
салынбайды) құрамындағы этилді
спирті 8,6% көп болатын сыра
Темекі өнімдерінің түрлеріне 1 кг үшін 214-522 руб.аралығында.
байланысты
Фильтрлі сигаретке 1000 данасына 50 руб.+ 5%
Фильтрсіз сигаретке 1000 данасына 19 руб.+5%
Двигатель қуаты 67,5-112,5кВт Әрбір 0,75 кВт үшін 13 руб.
болтын жеңіл автокөліктер
Двигатель қуаты 112,5 кВт жоғары Әрбір 0,75 кВт үшін 129 руб.
автокөліктер мен двигатель қуаты
112,5 кВт болатын мотоцикл
1 тоннаға 890 руб.
Дизельді отыны
Дизельді және карбюраторлық 1 тоннаға 2440 руб.
двигатель майы
Ресей аумағындағы табиғи газ 15 %
ТМД елдеріне өткізілетін табиғи 15 %
газ
ТМД елдеріне басқа шетелдерге 30 %
табиғи газ
Автокөлік бензині 1 кг үшін 2190-3000 руб.аралығында.
Ескерту – Шетел мемлекеттер қаржылары оқу құралының авторларымен
құрастырылған
Салық кезеңі күнтізбелік ай болып саналады. Атап айтқанда, акцизделетін
минералды шикізат, мұнай өнімдері бойынша акциз салығы есептен кейінгі
айдың 25-не дейін төленуі керек. Көтерме сауда жасау куәлігі бар салық
төлеушілер акциз салығын есепті айдан кейінгі екінші айдың 25-не дейін, ал
бөлшек сауда жасау куәлігі бар салық төлеушілер есепті айдан кейінгі айдың
10-на дейін салық төлеуі керек.
Жеке тұлғалардың табысына салынатын салықты Ресейдің резидент немесе
бейрезидент - жеке тұлғалары төлейді.
Салық салу объектісі болып резидент - жеке тұлғалардың Ресейдегі және
Ресейден тыс жердегі көздерден алған табыстары, сондай-ақ бейрезидент -
жеке тұлғалардың Ресейдегі көздерден алған табыстары танылады.
Салық төлеушінің Ресейдегі көздерден алған табыстарына мынандай
табыстарды жатқызады:
дивиденттер мен пайыздар;
сақтандьіру төлемдері;
• өткізуден түскен табыс (мүлікті, жарғылық капиталға
қатынасу үлесін, т.б.);
мүлікті жалға беруден және өткізуден түскен табыс;
зейнетақы, жәрдемақы, шәкіртақы;
авторлық және басқа да құқықтарды пайдаланудан түскен
табыс;
атқарылған жұмыс үшін марапат;
• кез-келген көлік құралдарын пайдаланудан түскен табыс т.б.
Ресейден тыс көздерден алған табыстарына мынадай табыстары жатады:
шетел ұ.йымдарынан алған сақтандыру төлемдері;
шетел ұйымдарынан алган талап қүқықтары;
• шетел ұйымдарынан алған зейнетақы, жәрдемақы, шәкіртақы;
• шетел ұйымдарынан алған дивиденттер мен пайыздар;
шетел ұйымдарынан алған авторлық және басқа да
құқықтардан пайдаланудан түскен табыс;
шетелдегі өткізудегі түскен табыс (мүлікті, жарғылық
капиталға қатынасу үлесін, т.6.);
шетелде атқарылған жұмыс (қызмет) үшін марапат;
шетелдегі мүлікті жалға беруден және өткізуден түскен табыс;
шетелдегі кез-келген көлік құралдарын пайдаланудан
түскен табыс; т.б.
Жеке тұлғаның мынадай табыстарына салық салынбайды:
мемлекеттік бюджеттен алған зейнетақы, жәрдемақы,
шәкіртақы;
24 жасқа дейінгі жетім балалардың білім алынуына
төленетін сомалар;
мемлекеттік меншікке қазына өткізгені үшін берілетін марапат;
банктегі салымдар бойынша пайыздар;
мерзімді әскери қызметтегі тұлғалардың табыстары;
кәсіпорындык комитеттерінің төлемдері;
мемлекеттік займ облигациялары бойынша ұтыстар;
біржолғы материалдық көмек сомалары;
донорларға төленген марапат;
салық төлеушінің емдік шөптерді, жабайы өсімдіктерді
жинаудан тапқан табыстары;
шаруа қожалыгының құрылғанынаы бастап 5 жыл мерзімге дейін оның мүшелерінің
тапқан табыстары;
жеке тұлғаның мұра немесе сый ретінде заттай және
ақшалай нысанада алган табыстары;
спортшылардың ақшалай және заттай нысандағы жүлделері;
табылған байлықты мемлекет меншігіне өткізуден алынған табыс;
сайлау қоры есебінен жеке тұлғаларға төленген сомалар
және т.б.
Атап айтқанда мынадай стандартты салық шегерімдері жасалды:
• ай сайын 3000 руб. мөлшерінде мына жеке түлғаларға:
а) Чернобыль апатында зардап шеккендер және оны жою бойынша жұмыс
жасаған жеке тұлғалар;
ә) Отан соғысының мүгедектері;
б) 1, 2, 3 топтағы мүгедектер және бала кезінен мүгедектер;
в) Ауғаныстанда интернационалдық борышын өтеген түлғалар және т.б.
• ай сайын 300 руб. мөлшерінде мына жеке тұлғаларға:
а) салық төлеуші ата-ананың (асыраушының) стандартты шегерім мөлшері
20000 руб-ден асқанға дейінгі асырауындағы әрбір балаға; 18 жасқа дейінгі
балаларға, 24 жасқа дейінгі күндізгі оқу бөлімінде дәріс алушыларға,
аспиранттарға, ординаторларға, курсанттарға асырауындағы бала ретінде 300
руб. мөлшерінде стандартты шегерім қарастырылған. Жалғыз басты ата-анаға,
асыраушыға бұл шегерім екі еселенген мөлшерде беріледі.
Салық салу барысында, сондай-ақ әлеуметтік салық шегерімдері де
қолданылады. Атап айтқанда ғылым, білім, мәдениет, денсаулық сақтау
мекемелеріне қайырымдылық көмек түрінде берген қаражаттары бойынша салық
кезеңінде алған табысынан 25 пайыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..4
1.1 Салықтардың және салық жүйесінің экономикалық мәні ... 4
1.2 Салық салу принциптері және функциялары ... ... ... ... ... ...1 7
1.3 Салық жүйесінің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... .25
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ: ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ЖАҒДАЙЫНА
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... 4 4
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға
салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .44
2.2 Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы салықтардың
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..59
2.3 Атырау облысы бойынша салық түсімдерінің жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...65
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ...71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...91
Кіріспе
Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың
жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнаманы
білдіреді. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне қол
жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді арқауы
болды. Біздің салық жүйемізді халықаралық стандарқа жақындататын шаралар –
салық жүйесін төмендету және салық түрлерін қысқарту болып табылады.
Жалпы бұл диплом жұмысының мақсаты – салық жүйесінің теориялық
аспектілері мен салық жүйесінің жағдайына талдау негізінде салық
жүйесіндегі проблемаларды анықтау және оларды шешуге бағыттылған оңтайлы
шараларды ұсыну.
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер шешімін табуы тиіс:
- Салық және салық жүйесінің түсінігі мен оның экономикалық мәнін
қарастыру;
- салық жүйесінің принциптеріне сипаттама беру;
- салық салу функцияларын ашып көрсету;
- салық жүйесінің шетелдік тәжірибесі;
- салық жүйесінің реформаларына талдау жасау;
- Атырау облысы бойынша салық түсіміне талдау жасау;
- мемлекеттік бюждетті қалыптастырудағы салықтардың рөлін анықтау;
- салық жүйесінің өзекті проблемаларын қарастыру.
Берілген диплом жұмысын жазудағы мақсат – салық жүйесінің жағдайын
талдау мен салық жүйесін проблемалары және оны шешу жолдары танып білу,
олардың нарықтық экономикада алатын орнын анықтау болып табылады.
Бүгінгі нарықтық заманда ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады,
олай дейтін себебіміз дамыған экономикада салық жүйесін және олардың
мемлекеттік бюджет кірістерінде алатын орнын маңызы болып табылады.
Тақырып өзектілігі – бүгінгі күні салық жүйесінің төңірігінде елеулі
проблемалар туып отыр. Ол негізінен салық түсіндерінің жеткіліксіз
деңгеймен сипатталу қажеттілігін диплом жұмысының тақырыбын таңдауға ең
негізгі себеп болып табылады.
Берілген жұмыстың методологиялық негізі Салық және бюждетке төленетін
міндетті төлемдер туралы Салық Кодексі, Салық және салық салу
Б.Ж.Ермекбаева, Салық және салық салу Т.Ф.Юткина, Б.Х.Алиева, Салықтық
құқық С.М.Найманбаев сияқты және басқа да отандық және ресей авторлардың
еңбектері, сондай-ақ, бұқаралық ақпарат құралдарынан алынған сараптамалық
мәліметтер болып табылады. Практикалық негіз ретінде Атырау облысы
бойынша Салық Комитеті қызметінен мәліметтер алынды.
1.Салық жүйесінің қалыптасуының теориялық аспектілері
1.1 Салықтардың және салық жүйесінің экономикалық мәні
Салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып
табылады.
Салықтар — шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруына байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын
экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер
мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір
бөлігін көрсетеді;
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне
жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен біріге пайда болады және
мемлекеттің өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің
қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің
ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері
қажет.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде мемлекет қайраткерлері,
экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер жазған.
Салық салу элементтеріне келетін болсақ олар мыналар болып табылады:
Кесте – 1 Салық элементтері
"Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды. Салық жүйесі - (гректің systema – барлық бөлімнен құралған,
қосылулар ) яғни, бұл салық төлеушілермен мемлекеттің қызығушылықтарын
қамтамасыз етуге арналған, салық жиынтығынан құралған және олардың
бөліктерінен тұратын бір тұтастық немесе кешен.
Бұл жүйе құрамына мыналар кіреді.
- салық қатынастарын реттеуші ( ҚР Салық және бюджетке
төленетін міндетті төлемдер туралы заң, Салық кодексі, нұсқаулар, қаулы,
хат, салықтық төлем туралы нұсқаулық ) заң шығарушылық және нормативтік
база;
- салықты және міндетті төлемдерді,олардың алуан түрлілігін,
салық салу принциптерін, салықтық элементтерін өндіріп алу және тұрғызу
әдісі;
- салық бақылауын жүргізу формасы мен түрлері (камералдық
бақылау, салық есептілігі, салық төлеушінің монитарингі, құжаттық және
рейдтік салықтықұ тексерулер және т.б.)
- салықты және басқа да міндетті төлемдерді ҚР мемлекеттік
табыс министерствасы, салық органы, қаржы полициясы бөлімдері арқылы
өндіріп алу функциясына кіретін ұйым. Салық жүйесін жетілдіру жұмысы 1992
жылдан бері жүргізіліп келе жатыр. Біздің салық жүйемізді халаықаралық
стандарттарға жақындататын шаралар – салық жүйесін төмендету және салық
түрлерін қысқарту. Осының барлығы Қазақстан Республикасының Президентінің
1995 жылғы 24 суірдегі заң күші бар Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Жарлығында қаланған болатын. Өткен он жылдың
ішінде ел экономикасында көп нәрсе өзгерді.Онымен бірге салық заңнамасы
өзгерді.
Салық жүйесінің экономикалық мәніне келетін болсақ, ол салықтардың
жіктелуінен көрінеді. Кесте – 2 Салықтардың жіктелуі
Тікелей және жанама салықтардың бірнеше ерекшеліктері бар:
• біріншіден, тікелей салық телеушілер сияқты, жанама салықтарда
занды тұлғалар салық субъектісі ретінде салық төлеуші болып
табылады.Бірақ, бұл жерде салық төлеуші болып тауарды (жұмыс, қызмет)
сатушылар саналады. Тауарды тұгынушы мемлекетпен салықтық қарым-
қатынаста және салық төлеуші ретінде ешқандай келісімге келмейді.
Тауарды тұтынушы тауарды сатушымен келісімге келеді, бірақ бұл
салықтық қатынастар болмаса да, тауар-ақша қатынастары болып саналады;
• екіншіден, жанама салықтарда төлем көзі ретінде - сатушының
жалпы табысы, яғни өнімді өткізуден түскен түсім қарастырылады. Салық
төлеушілер салықты өзінің меншікті қаражаттарынан
(салық төлеушілердің меншігі ақша қаражаттарынан) төлейді.
Тікелей және жанама салықтардыңсалық салу объектілеріне және басқа да
белгілеріне байланысты бірнеше айырмашылықтары бар. Атап айтқанда:
• бірінші, салық объектісі мен салық бұйымына байланысты.
Жанама салықтар кезінде тауарды өткізумен байланысты болады.
Мәселен, қосылған құн салығында салық объектісі ретінде нақты
өткізілген тауарлар, ал салық бұйымы - өткізуден түскен түсім, немесе
баламалы қосылған құн. Ал, акциз салығында салық обьектісі
ретінде — нақты өткізілген акцизделетін тауарлар, ал салық бұйымы
— өткізілген акцизделетін тауарлардың құны немесе саны.
Ал, тікелей салықтар кезінде салық объектісі ретінде - меншік
құқықтары (шаруашылық иеліктері, ал, салық бұйымы — ақша түріндегі мүліктер
(жеке табыс салығы, әлеуметтік салық), болмаса заттар (жер учаскесі,
мүліктер, көлік құралдары);
• екінші, салықты төлеу кездерінің қалыптасуына орай.Жанама
салықтар кезінде төлем көзін мемлекет тауар бағаларына
үстеме ретінде бекітеді. Сондықтан салық төлеушілер тауар
өткізгені жөнінде төлемді алған кезде, сонымен қатар түсімнің
құрамында төленуге тиіс салық сомасын да алады.
Ал, тікелей салықтарда салықтың төлем көзі салық төлеушінің қатысуымен
жасалады.
Нақты салықтар деп (ағылшын сөзі, геаl - мүлік) - мүлікке салынатын
салықты атаймыз.
Нақты салықтарда мүмкіндіктер сыртқы белгшеріне қарап алынады, яғни
салық салуда салық объектісі назарға алынады.
Нақты салықтарға қатыстылар:
1. мүлік салығы;
2. көлік құралдары салығы;
3. жер салығы.
Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп — салық төлеушілердің
табыстарына салынатын салықтарды атауға болады.
Дербес салықтарда тек табысы ғана емес, сонымен қатар салық төлеушінің
қаржылық жағдайы да ескеріледі.
Қазақстан Республикасында дербес салықтарға жататындар:
4. корпорациялык табыс салығы;
5. жеке табыс салығы;
6. жер қойнауын пайдаланушылардагы үстеме пайда салығы;
7. әлеуметтік салық.
Дербес салықтардың нақты салықтардан айырмашылығы салық төлеушілердің
нақты төлем қабілеттігін көрсетеді, яғни салықты төлеудің көзі болып
олардың алған ақша қаражаттары саналады.
Сонымен қатар дербес салықтар салық төлеушілердің табыстылығын
есептеуге де көмектеседі. Бірақ, мұнда салық төлеушілердің салық салынатын
обьектілерінен (жер учаскесі, құрылыс, көлік құралдары) алынатын
табыстарының орта есебі есепке алынады.
Нақты салықтар мемлекет үшін тиімді болып саналады, яғни жеке
салықтарға қарағанда төлемді өндіріп алу және бақылау оңайға соғады.
Мәселен, тапқан табыстарды әр түрлі бухгалтерлік жымқырулар арқылы, немесе
қолма-қол ақша қаражаттарымен жасалған операцияларды есепке алмау жолымен
(черная нала) жасыруға болады. Ал, енді салық салынатын тұрғын үйді еш
жерге жасыра да, тығып қоя да алмайсың.
Сонымен бірге салықтарды обьектінің экономикалық белгілері бойынша
былайша бөлуге болады:
8. тұтынуға салынатын салықтар;
9. табысқа салынатын салықтар.
Тұтынуға салынатын салық - мұнда белгілі бір тауарларға (қызмет
көрсету) салық салынады. Көптеген мемлекеттерде тұтыну салығы деп аталады.
Табысқа салынатын салық — салық төлеушілердің әр түрлі табыстарынан
түскен ақша қаражаттарына салық салынады.
Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты
алатын және оған билік жасайтын органға қарай:
1. жалпы мемлекеттік немесе республикалық салықтар;
2. жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Салықтарды аймақтық деңгейіне қарай және Қазақстан Республикасының
бюджет жүйесіне орай республикалық және жергілікті деп бөлеміз.
Бұл негізінен төрт фактор арқылы анықталады:
3. салықты кім бекітеді (орталық және жергілікті орган);
4. аталған салықтар қай органға жатқызылады және салық
салудың шарттарын кім анықтайды;
5. салықтар бюджеттің қай түріне бекітілген (республикалық
және жергілікті), яғни мемлекеттік салықтар республикалық
бюджетке, жергілікті салықтар жергілікті бюджетке түседі;
6. қай бюджеттің табысы болып саналады.
Қазақстан Ресдубликасында салыктардың жалпы салығы мемлекетгік және
жергілікті болып бөлінуі 1995 жылы 24 сәуірде Қазақстан Республикасы
Президентінің "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" Жарлығына сәйкес жүзеге асырылды. Сол кезде 5 мемлекеттік жэне 6
жергілікті салықтар болды.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1.Занды және жеке тұлғалардан алынатын табыс;
2.Қосылған құн салығы;
3.Акциздер;
4.Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын
салық;
5.Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен
төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1.Жер салығы.
2.Занды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3.Көлік құралдарына салынатын салық.
4.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және
заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.
5.Жекелеген кызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
6.Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес бюджетке түсетін
салықтар, салықтық емес түсімдер және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің түрлеріне тоқталайық.
Республикалық бюджетке түсетін салықтар, салықтық емес түсімдер және
басқа да міндетті төлемдердің түрлері.
Республикалық бюджетке түсетін салықтық түсімдер:
1. Корпорациялық табыс салығы;
2. Қосылған құн салығы, соның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында
өндірілген тауарларға, орындалған
жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге және Қазақстан
Республикасынық аумағына импортталатын тауарларға
қосылған құн салығы;
3. Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес Қазақстан
Республикасының аумағына импортталатын тауарларға акциздер;
4. Газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнайға акциздер;
5. Үстеме пайдаға салынатын салық;
6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға рента салығы;
7. Бонустар;
8. Роялти;
9. Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттар бойынша өнімді бөлу
жөніндегі үлесі;
10. Жергілікті маңызы бар мемлекеттік ақылы автомобиль жолдары арқылы
автокөлік кұралдарының жүріп өткені үшін алымнан басқа, Қазақстан
Республикасьшың аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп өткені
үшін алым;
11. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алынатын алым;
12. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алынатын алым;
1З.Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
14.Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
15.Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
16.Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін
төленетін төлем;
17.Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
18.Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
19.Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
20.Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төленетін
төлем;
21.Республикалық маңызы бар жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының
бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін
төленетін төлем;
22.Әкелінетін және әкетілетін тауарларға кеден баждары;
23.Кеден бақылауын және кеден рәсімдерін жүзеге асырудан түсетін
түсім;
24.Отандық тауар өндірушілерді қорғау шаралары ретінде алынатын
баждар;
25.Консулдық алым;
26.Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартқа сәйкес,
Қазақстан Республикасында жасалған ресми құжаттарға мемлекеттік
органдардың апостил қойғаны үшін мемлекеттік баж;
27.Қазақстан Республикасы азаматтарының паспорттары мен жеке
куәліктерін бергені үшін мемлекеттік баж;
28.Жүргізуші куәліктерін бергені үшін мемлекеттік баж;
29.Көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу туралы куәліктерін бергені үшін
алынатын мемлекеттік баж;
З0.Мемлекеттік тіркеу нөмірінің белгілерін куәліктерін бергені үшін
мемлекеттік баж;
31.Мемлекеттік нотариат кеңселері нотариустарының нотариаттық іс-
әрекет жасағаны үшін алынатын мемлекеттік баж.
Республикалық бюджетке түсетін салықтық емес түсімдер:
1) республикалық меншіктен алынатын кірістер:
7. республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың таза табысы
бөлігінің түсімдері;
8. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің таза табысы
бөлігінің түсімдері;
9. республикалық меншіктегі мемлекеттік акциялар пакеттері-
не дивидендтер;
10. республикалық меншіктегі заңды тұлғаларға қатысу үлестеріне кірістер;
11. республикалық меншіктегі мүлікті жалға беруден алынатын
кірістер;
12. екінші деңгейдегі банктердің шоттарында мемлекеттік сыртқы қарыздардың
қаражатын орналастырғаны үшін және Қазақстан Республикасының Ұлттық
банкіндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің депозиттері бойынша
сыйақылар;
13. республикалық бюджеттен берілген несиелер бойынша
сыйақылар;
14. қару-жарақ пен әскери техниканы сатудан түсетін кірістер;
15. республикалық меншіктен түсетін басқа да кірістер;
2) республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің
тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін
түсімдері;
3) республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелер ұйымдастыратын мемлекеттік сатып алуларды
өткізуден түсетін ақша түсімдері;
4) республикалық бюджеттен қаржыландырылатын, сондай-ақ
Қазақстан Респубпикасы Ұлттық банкінің бюджетінен қамтылатын
және қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын
айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар.
Жалпы жергілікті салықтарға:
1) жеке табыс салығы;
2) әлеуметтік салық;
3) жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың мүлкіне
салынатын салық;
4) жер салығы;
5) бірыңғай жер салығы;
6) жеке және заңды тұлғалардың көлік құралдарына салынатын салық;
7) акциз салығы;
8) жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін
төлем;
9) орманды пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
10) қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлем;
11) жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
12) жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
13) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
14) қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым;
15) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
16) аукциондардан алынатын алым;
17) республикалық маңызы бар қаланың, астананың ақылы мемлекеттік
автомобиль жолдары арқылы жүріп өткені үшін алынатын алым;
18) консулдық алымнан және рпеспубликалық бюджеттің есебіне алынатын
мемлекеттік баждардан басмқа, мемлекеттік баж;
19) жылжымайтын мүлікке және олармен жасалған мәмілелерге құқықтарды
мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
20) механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алынатын алым;
Жанама салықтар:
• Әмбебап жанама салықтар
• Жеке жанама салықтар
• Қазыналық монополиялық салықтар
• Кедендік баж
Әмбебап жанама салықтар - бұл берілген жеңілдіктерді қоспағанда,
барлық тауарлардан (жұмыс, қызмет) алынады. Мәселен, айналым салығы, сатып
алуға салынатын салық, сатуға салынатын салық және қосылған құнға салынатын
салық.
Айналым салығы (әмбебап акциз деп аталады) тауарларды өткізуді жүзеге
асыратын ұйымдардан, жеке кәсіпкерлерден жалпы айналым құнынан пайыз
түрінде алынады. Бұл бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия және
Франция мемлекеттерінде пайда болды, кейінірек әлемнің көптеген
мемлекеттерінде, соның ішінде КСРО-да қолданылды.
Сатып алуға салынатын салық айналымға салынатын салықтың түрлері болып
табылады. Көтерме сауда орындарына түрін Ресей, АҚШ-тың көптеген штаттары,
Канада провинцияларының көпшілігі, Жапония елдерінде қолданып келеді. Салық
салу объектісі - тауарды соңғы тұтынушыға өткізу бойынша айналым болып
саналады.
Сатуға салынатын салық тауар бағасынан белгілі бір пайыз түрінде
ставка бойынша жүзеге асады.
Қазіргі кезде кең көлемде әлемнің көптеген мемлекеттерінде, оның
ішінде Еуропалық экономикалық одақтың барлық елдерінде және Тәуелсіз
мемлекеттер достастығы республикаларында қосылған құнға салынатын салық
қолданылады.
Жеке жанама салықтар тауардың белгілі бір түрінен алынады.Бұл
салық акциз деп аталады. XX ғасырға дейін күнделікті сұраныс тауарларына
акциз салынып келді.
Қазыналық монополиялық салықтар.
Мұнда тауарлардың басым бөлігін мемлекет өндіреді. Әрине, бұл тауарлардың
бағасын да мемлекет бекітеді. Егер мемлекеттің өзі тауарды өндірсе және
өткізсе, онда тауарды өткізуден түскен барлық түсімнен сауда шығындары
шегерілген сомаға салық салынады.
Кедендік баж - мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы
мемлекеттік шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден және құнды
заттардан алынатын ақшалай төлемдері.
Салық субъектілеріне қарай немесе салықты төлеушіге байланысты былайша
топтауға болады:
16. занды тұлғалардың салықтары;
17. жеке тұлғалардың салықтары.
Қазақстан Республикасында заңды тұлғалардың (салықтарына жататындар:
1. корпорациялық табыс салығы;
2. заңды тұлғалардың мүлік салығы.
Ал, жеке тұлгалардың салықтарына мына салық түрлерін жатқызуға болады:
3. жеке табыс салығы;
4. жеке түлғалардың мүлік салығы.
Аралас салықтар деген де болады, яғни салықты әрі заңды тұлға, әрі
жеке тұлға ретінде төлейді.
Қазақстан Республикасында аралас салықтарға:
5. қосылған құн салығы;
6. акциз салығы;
7. жер салығы;
8. әлеуметтік салық жатады.
Айта кету керек, Қазақстан Республикасында салықтардың басым бөлігін
аралас салықтар санаттарына жатқызуға болады.
1.2 Салық салу принциптері және функциялары
Салық және салық салу ұғымдарын ажырата білген жөн:
Бірінші жағдайда – бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде
– экономикалық – құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін
өндіріп алу ( есептеу және алу ) процесі.
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал салық
салу салықтық түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу
тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдыльқ принципі — бұл принциптің мәні мынада, яғни,
мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын көтере
немесе төмендете алады.
Салық салудың салық кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі,
яғни салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық кодексімен
қарастырылған жағдайда ғана пайда болады.
Салық салудың шындық принципі болып салық салудың экономикалық принципі
табылады.
Салық салудың шындық принципіне сәйкес, әрбір адам өз табысына сай
мемлекетті қолдауға қатысуы қажет.
Салық салудың үнемділік принципіне сәйкес, салық жинау ең төменгі
шығындарда жүргізілуі қажет.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық кодексінде
белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуі тиіс.
Қазақстан Республикасының салық зандары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
• бірінші, салық және бюджетке теленетін басқа да міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі;
• екінші, салық салудың айқындығы;
1. үшінші, салық салудың әділдігі;
2. төртінші, салық жүйесінің бірітұтастығы;
3. бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері.
Ал, енді осы принциптерге жеке-жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтың негізгі борышы, парызы болып саналады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі салық
заңдарында белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады.
Кез келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде шешілуі
қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін экономист Адам
Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
• салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуы тиіс;
4. салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала, әрі
нақты белгіленуі тиіс;
5. әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
тиімді әдіспен салынуға тиіс;
6. өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз
болуға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ: әділеттілік, анықтылық, қолайлылық, жалпылық.
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
7. жеткілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды мемлекеттің
обьектілік қажетіне және мүмкіндігіне
қарай ұлғайтуға болса, азайтуға да болады);
1. керекті көзін және салық салудың объектілерін талдау;
2. салық салудың бір дүркінділігі.
Бұл принциптердің қолданылуы салық салудағы сорақылықтарды жойып, салық
салу жүйесін ретке келтірді.
Сондықтан Адам Смит: Салық төлеушілер үшін құлдықтың емес, бостандықтың
белгісі — деп жазған болатын..
Философ Ф.Аквинский философиялық тұрғыдан Ерік берілген тонау формасы
ретінде анықтады.
АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы авторларының бірі Франклин: Өмірде
салық пен өлімнен қашып құтыла алмайсың — деп атап көрсетті.
АҚШ-та екі мейрам бар:
- туылған күні;
- салықты төлеген күні.
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі бір дәстүр
ретінде қалыптасқан.
Салықты уақтысында төлеу міндет болып саналады.Себебі, уақтысында
төленбеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады.Осы дәстүр
біздің еліміздің азаматтарында қалыптасса, өз ісімізді бір қадам алға
жылжытар едік.
Салықтардың мынадай негізгі кызметтері (функциялары) бар:
1. фискалдық;
2. реттеушілік;
3. қайта бөлу.
Салықтардың бірінші қызметі - фискалдық. немесе бюджеттік қызмет. Бұл
қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылымы салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, корғаныс, тағы басқа да шаралардың
іске асуын қамтамасыз етеді.
Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Салық
салудың әдістері мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары, салық
салуды ұйымдастыру салық механизміне жатады. Салық механизмінде өзара
байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.
Кесте – 3 Салық механизмінің элементтері
Оның ішіндегі негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері.
Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай,
сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру,
шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыру қажет. Әрине
салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да
экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне деген ынтасын
жоғалтуына әкеліп согатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде тұжырымдалып,
дәлелденген. Мысалы, табыс салығын салғанда, салык ставкасының деңгейі 35-
40 пайыздан аспауы қажет.
Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген
ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейді:
- егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50% - нан асып
кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;
- егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50%-ы аралығында болса,
онда жай ұдайы өңдіріске әкеледі.
- егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-
40%-ы мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы
өндіріеке әкеледі.
Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының қазіргі
кездегі ставкасы 30%, ал ауылшаруашылығындағы өндіріс орындары үшін
10%.
Шаруашылық субъектілер мен халықтар табысының бір бөлігін
мемлекеттің орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың
ұдайы өндірістегі қызметін көрсетеді.
Салықтардың келесі негізгі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни салықтық
бақылау.
Салықтардың қайта бөлу қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі
жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары
қарастырылады. Салықтық қайта бөлуді тиімді жүргізу арқылы салықтық
тәртіпті қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары
мен алымдарын толық, және уақтылы, бюджетке төлеп отыруы қамтамасыз
етіледі.
Жалпы мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:
3. мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;
8. салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін
анықтау;
4. арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;
салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды
жүзеге асыру;
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық
және әлеуметтік процестерге әсер ету құралы ретінде қолдануға мүмкіндік
береді.
Салықтардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетте ақша қаражаттары
жиналады, осыдан кейін жалпы мемлекеттік мәселелерді шешуге бағытталады,
әлеуметтік топтардың табыстары арасындағы қатынастарды өзгерту жолымен
әлеуметтік тепе-тендікті ұстап тұрады.
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінін, орындалуына
жауап беретін бірден бір мемлекеттік орган.
Салық - бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
мемлекеттік бюджетті толықтыруды көздейді. Осы бюджетке түскен салық
түсімдеріне қайдан келеді және қайда кетеді жөнінде бақылау жасайды. Ал
енді осы қызметтердің қорытындысы ретінде бюджетке түскен салық және
салықтық емес түсімдерге қайта бөлу жасалады.
Мұның мақсаты - мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да жаба отырып,
елдің әлеуметтік топтарына да қолдау көрсетіп, басқа да шығыстарды жаба
білу.
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап
көрсетілген. Мәселен, ынталандырушы. Салықтардың ынталандырушы қызметінің
көмегімен мемлекет өндірістің және басқа да шаруашылық субъектілерінің
дамуын ынталандырады. Сонымен қатар салық жеңілдіктерін, төмен пайызды
салық ставкаларын енгізеді.
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің
қандай да бір түріне арнайы салықты енгізу жолымен жүзеге асырылады.
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық
жаңару, халық санының өсуі үшін әр түрлі шаралар жасайды.
Салықтардың шектеу қызметі. Мемлекетке кейде бірсыпыра өндіріс
түрлерін дамыту тиімсіз болады. Салық саясаты арқылы мемлекет өндіріс
түрлерінің дамуын шектейді немесе тоқтатады, Қазақстан Республикасында бұл
қызмет 10-20-30 пайыздық салық ставкаларымен қатар және нөл пайыздық салық
ставкалары арқылы жүзеге асуда.
Бюджетті толықтырушы негізгі жүйеде салық түсімдерімен қатар салықтық
емес түсімдерді де атап өтуге болады.
Салықтық емес түсімдер — Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
белгіленген, негізгі капиталды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге
жатпайтындардан басқа, Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық
актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті, қайтарылмайтын
төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде
берілетін ақшалар.
Салық теориясы - салық маңызы мен қызметі туралы ғылыми білім және
ұғымдардың жүйесі, мемлекеттік қаржы қызметіндегі олардың рөлі.
Салық песиесі- салықты төлеу мерзімінің өзгеруін өрнектейтін жеңілдік.
Салық режимі - салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салық міндеттемелерін есептеу кезінде
салық төлеуші қолданатын салық зандары нормаларының жиынтығы.
Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен, кейде
оларға салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші
ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген занды және жеке тұлғалар
танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезеңде
алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік құралдары, пайдасы және тағы
да басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, теңдік
және тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясатының
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
Сонымен қатар салық алудың мынадай негізгі тәсілдері бар:
18. төлем көзінен, яғни салық табыс алынған кезде ұсталып
қалады;
19. декларация негізінде, яғни салық салық төлеушінің декларацияда
көрсеткен табыстары, шегерімдері мен жеңілдіктерін
ескере отырып, анықталады;
• кадастр бойынша (салық салу объектілерін тіркеу арқылы,
одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне байланыссыз алынады).
Ал енді көптеген елдерде қолданылатын салықтарға жататындарды атап
өтетін болсақ:
9. жеке тұлғалардың табысына салынатын салық, кейбір мемлекеттерде
азаматтардың табыстарына салынатын салық деп
аталады;
10. заңды тұлғалардың табысына (пайдасына) салынатын салық
(корпорациялық салық деп те аталады);
11. мұра мен сыйға салынатын салық;
12. қосылған құнга салынатын салық;
13. тұтыну салығы;
14. әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын жарналар;
15. айналымға салынатын салық;
16. мүліксалығы;
17. жер салығы;
• көлік салығы және басқа да.
1.3Салық жүйесінің шетелдік тәжірибесі.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғалы бері 12 жыл ішінде көптеген
елдермен тығыз қарым – қатынас жасап, ел экономикасын дамыту үшін
инвестиция тарту барысында үлкен жетістіктерге жеткені айқын. Эконоиканы
реформалаудағы маңызды саланың бірі – салық жүйесін реформалау, еліміздің
салық жүйесін халықаралық деңгейге көтеру.Осы орйда салық жүйесін көп
жылдардан бері дамытып, біздің елімізбен тығыз сауда және экономикалық
байланыс жасап келе жатқан Ресей, Беларуссия, Украина елдерінің салық
жүйесіне тоқталып өтелік.
Қазіргі кездегі Ресейдің салық жүйесінің қалыптасу кезеңі 1991 жылдың
желтоқсанында қабылданған Заңнан бастау алады.
Ресей Федерациясының салық жүйесі мемлекеттің Конституциясымен
қадағаланады.Барлық салықтар мен алымдарды Ресей Федерациясы Салықтар мен
алымдар жөніндегі министрлік қадағалайды;
Ресей Федерациясы Салық Кодексінде қалыптасқан салық жүйесінің
негізгі қағидалары:
Салық төлеуші болып табылатын әрбір тұлға салық
заңнамасымен бекітілген салықтарды төлеуге міндетті.
Салықтар саяси, идеологиялық, этникалық, конфессионалдық және т.б. осындай
критерийлер негізінде колданыла алмайды.
Ресей Федерациясы салық жұйесін бұзатын салықтарды
енгізуге болмайды.
Салық мөлшерлемелерін, яғни дифференциалданған мөлшерлемслерді көтеруге,
немесе салықтар енгізуге рұқсат
етілмейді.
Ресей Федерациясы субъектілерінің салықтары мен алымдары:
• жергілікті салықтар мен алымдар.
Федералдық салықтар Салық Кодексімен бекітіліп, елдің барлық
аумағында төленеді. Оған мынадай салықтар жатады:
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық;
кеден баждары;
ұйымдардың пайдасына салынатын салық;
мұра мен сый ретінде келген мүліктерге салынатын салық;
• ойын бизнесіне салынатын салық;
• пайдалы қазбаларды өндіргені үшін салынатын салық;
жер қойнауын пайдаланғаны үшін төлем;
мемлекеттік баж;
су объектілерін пайдаланғаны үшін салынатын салық;
спиртті алькогольді өнімдерді, этил спиртін өндіру және
айналым құқығы мен лицензия беру үшін алынатын
алым.
Қосылған құнға салынатын салық Ресейдің қазіргі салық жүйесіндегі
салықтардың бірі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салықты мынадай
заңды және жеке тұлғалар төлейді:
ұйымдар;
жеке кәсіпкерлер;
Рссейдің Кеден Кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар
өткізетін түлғалар.
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және де салық
салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде
салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнінде онық төлеушісі болып соңғы
тұтынушы, яғни тауарды сатып алу барысындағы құнында төленеді.
Салық салу объектісі болып мыналар танылады:
• Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру;
• Жеке тұтынуы үшін құрылыс-монтаж жұмыстарын жасау;
• Импорт операциялары.
Негізінен, қосылған құнға салынатын салық үш түрлі
мөлшерлемемен: 0%, 10% және 20% мөлшерлемемен алынады. Нольдік мөлшерлеме:
а) мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларына;
ә) ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар;
б)бағалы металдардың мемлекеттік қорына, Орталық банк
пен екінші деңгейдегі банктерге бағалы материалдар
өндіретін салық төлеушілер;
в)дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға
теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының
жеке және ресми пайдалануына әкелген тауарларына
қолданылады.
10% мөлшерлемемен салық салынады:
• тірі салмақтағы мал, құс;
• деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және
ет өнімдері;
• жеміс-жидек ңегізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт
өнімдері;
• жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері;
• өсімдік майы, маргарин және азық-түлік өнімдері;
балалар тауарлары;
мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне;
• отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық;
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық мөлшерлемемен
қосылған құнға салынатын салық.
Егер салық төлеушінің бір тосқауылды тауар өткізуден түсірген табысы
1 млн рублден кем болса, онда салық әрбір есепті тоқсаннан кейінгі
тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін, одан басқа жағдайлардың барлығында ай
сайын есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін теленуі керек.
Қосылған құнға салынатын салықты төлеуден мыналар бостылады:
• тізімін Ресей Үкіметі бекіткен медициналық қызметке
аса қажет болып табылатын отандық және шетелдік дәрі-
дәрмектер, құрал-жабдықтар.
• косметологиялық және мемлекеттік ветеринарлық, санитарлық-
эпидемиологиялық қызметтен басқа медициналық қызмет көрсетулер;
• халықты әлеуметтік қорғаудын мемлекеттік және жергілікті
органдарының науқастарды, мүгедектерді, қарттарды күтіп бағумен байланысты
қызметтері;
• мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, секциялары,
студиялары;
такси және маршрутты такси мен жолаушы тасымалы;
тізімін Ресей Үкіметі бекіткен жерлеу, әдет-ғұрып қызметтері.
әскери қызметкерлерге тұрғын үй құрылысының мақсатты әлеуметтік-
экономикалық бағдарламалары аясында жүргізілген жұмыстар;
бажсыз сауда дүкеніне кеден режимі негізінде қойылған
тауарлар;
Ресейдің әуе жайлары мен әуе кеңістігінде, әуе кемелерінде көрсетілетін
қызметтер;
• дәріхана ұйымдарының дәрі-дәрмек жасау, оптикалық
көзілдіріктерді жасау және жөндеу, есту және қозғалу аппараттарын жөндеу
жұмыстары;
• инкассациядан басқа банктік операциялар;
сақтандыру, қайта сақтандыру және өзара сақтандыру
операциялары;
орман өрттерін сөндіру жұмыстары және т.б.
Ресей салық заңнамасына сәйкес акциздерді мынадай заңды және жеке
тұлғалар төлейді.
ұйымдар;
жеке кәсіпкерлер;
Ресейдің Кеден Кодексіне сәйкес, кеден шекарасынан тауарлар өткізетін
тұлғалар.
Акцизделген минералды шикізатқа табиғи газ жатады.Дербес салық
төлеуші болып табылмайтын кұрылымдық бөлімшелердің акцизделетін тауарларды
өзара берілуі, салық төлеушілердің мұнай өнімдерін өткізуі, табиғи газды
өзінің технологиялық мақсаттары үшін пайдалануы және тағы басқа акциз
салығын төлеуден босатылады. Акциз салығының тұрақты, немесе адвалорлық
мөлшерлемелері әрбір акцизделетін тауар түрлері бойынша дербес
тағайындалады. Акцизделетін тауарлар мен акцизделетін минералды шикіттарға
қолданылатын салық мөлшерлемелері.
Кесте – 4 Ресейдегі акцизделетін тауарлар тізбесі.
Акцизделетін тауар түрлері Салық мөлшерлемесі (өлшем бірлігі %-бен
немесе рубль және копейкамен)
Барлық шикізат түрінен этилді 1л сусыз этилді спирт үшін 16 рубль 20
спирт коп
.
Құрамында 25 % астамы этилді Акцизделетін тауарлар құрамындағы 1л
спирттен тұратын алькогольді сусыз этилді спирт үшін 114
өнімдер және спиртті өнімдер руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы
құрамындағы этилді спирт 9-25% 1л сусыз этилді спирт үшін 84
құрайтын алькоголді руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы1л
өнімдер(шараптан басқа) құрамындасусыз этилді спирт үшін 58
9 % этилді спирті бар алькоголді руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы1л
өнімдер күшейтілген шарап. сусыз этилді спирт үшін 75
руб.акцизделетін тауарлар құрамындағы
Шарап (шампан, табиғи) Акцизделетін тауарлар құрамындағы
1л сусыз
Этилді спирт үшін 47 руб.50 коп. 1л үшін 4 руб..
Табиғи күшейтілген шарап
Шампан 1л үшін 10 руб. 50 коп.
Табиғи шарап 1л үшін 2 руб.
Құрамындағы этилді спирті 1л үшін 1 руб.40 коп.
0,5-8,6%болатын сыра (0,5 % дейін1л үшін 4 руб.60 коп.
салынбайды) құрамындағы этилді
спирті 8,6% көп болатын сыра
Темекі өнімдерінің түрлеріне 1 кг үшін 214-522 руб.аралығында.
байланысты
Фильтрлі сигаретке 1000 данасына 50 руб.+ 5%
Фильтрсіз сигаретке 1000 данасына 19 руб.+5%
Двигатель қуаты 67,5-112,5кВт Әрбір 0,75 кВт үшін 13 руб.
болтын жеңіл автокөліктер
Двигатель қуаты 112,5 кВт жоғары Әрбір 0,75 кВт үшін 129 руб.
автокөліктер мен двигатель қуаты
112,5 кВт болатын мотоцикл
1 тоннаға 890 руб.
Дизельді отыны
Дизельді және карбюраторлық 1 тоннаға 2440 руб.
двигатель майы
Ресей аумағындағы табиғи газ 15 %
ТМД елдеріне өткізілетін табиғи 15 %
газ
ТМД елдеріне басқа шетелдерге 30 %
табиғи газ
Автокөлік бензині 1 кг үшін 2190-3000 руб.аралығында.
Ескерту – Шетел мемлекеттер қаржылары оқу құралының авторларымен
құрастырылған
Салық кезеңі күнтізбелік ай болып саналады. Атап айтқанда, акцизделетін
минералды шикізат, мұнай өнімдері бойынша акциз салығы есептен кейінгі
айдың 25-не дейін төленуі керек. Көтерме сауда жасау куәлігі бар салық
төлеушілер акциз салығын есепті айдан кейінгі екінші айдың 25-не дейін, ал
бөлшек сауда жасау куәлігі бар салық төлеушілер есепті айдан кейінгі айдың
10-на дейін салық төлеуі керек.
Жеке тұлғалардың табысына салынатын салықты Ресейдің резидент немесе
бейрезидент - жеке тұлғалары төлейді.
Салық салу объектісі болып резидент - жеке тұлғалардың Ресейдегі және
Ресейден тыс жердегі көздерден алған табыстары, сондай-ақ бейрезидент -
жеке тұлғалардың Ресейдегі көздерден алған табыстары танылады.
Салық төлеушінің Ресейдегі көздерден алған табыстарына мынандай
табыстарды жатқызады:
дивиденттер мен пайыздар;
сақтандьіру төлемдері;
• өткізуден түскен табыс (мүлікті, жарғылық капиталға
қатынасу үлесін, т.б.);
мүлікті жалға беруден және өткізуден түскен табыс;
зейнетақы, жәрдемақы, шәкіртақы;
авторлық және басқа да құқықтарды пайдаланудан түскен
табыс;
атқарылған жұмыс үшін марапат;
• кез-келген көлік құралдарын пайдаланудан түскен табыс т.б.
Ресейден тыс көздерден алған табыстарына мынадай табыстары жатады:
шетел ұ.йымдарынан алған сақтандыру төлемдері;
шетел ұйымдарынан алган талап қүқықтары;
• шетел ұйымдарынан алған зейнетақы, жәрдемақы, шәкіртақы;
• шетел ұйымдарынан алған дивиденттер мен пайыздар;
шетел ұйымдарынан алған авторлық және басқа да
құқықтардан пайдаланудан түскен табыс;
шетелдегі өткізудегі түскен табыс (мүлікті, жарғылық
капиталға қатынасу үлесін, т.6.);
шетелде атқарылған жұмыс (қызмет) үшін марапат;
шетелдегі мүлікті жалға беруден және өткізуден түскен табыс;
шетелдегі кез-келген көлік құралдарын пайдаланудан
түскен табыс; т.б.
Жеке тұлғаның мынадай табыстарына салық салынбайды:
мемлекеттік бюджеттен алған зейнетақы, жәрдемақы,
шәкіртақы;
24 жасқа дейінгі жетім балалардың білім алынуына
төленетін сомалар;
мемлекеттік меншікке қазына өткізгені үшін берілетін марапат;
банктегі салымдар бойынша пайыздар;
мерзімді әскери қызметтегі тұлғалардың табыстары;
кәсіпорындык комитеттерінің төлемдері;
мемлекеттік займ облигациялары бойынша ұтыстар;
біржолғы материалдық көмек сомалары;
донорларға төленген марапат;
салық төлеушінің емдік шөптерді, жабайы өсімдіктерді
жинаудан тапқан табыстары;
шаруа қожалыгының құрылғанынаы бастап 5 жыл мерзімге дейін оның мүшелерінің
тапқан табыстары;
жеке тұлғаның мұра немесе сый ретінде заттай және
ақшалай нысанада алган табыстары;
спортшылардың ақшалай және заттай нысандағы жүлделері;
табылған байлықты мемлекет меншігіне өткізуден алынған табыс;
сайлау қоры есебінен жеке тұлғаларға төленген сомалар
және т.б.
Атап айтқанда мынадай стандартты салық шегерімдері жасалды:
• ай сайын 3000 руб. мөлшерінде мына жеке түлғаларға:
а) Чернобыль апатында зардап шеккендер және оны жою бойынша жұмыс
жасаған жеке тұлғалар;
ә) Отан соғысының мүгедектері;
б) 1, 2, 3 топтағы мүгедектер және бала кезінен мүгедектер;
в) Ауғаныстанда интернационалдық борышын өтеген түлғалар және т.б.
• ай сайын 300 руб. мөлшерінде мына жеке тұлғаларға:
а) салық төлеуші ата-ананың (асыраушының) стандартты шегерім мөлшері
20000 руб-ден асқанға дейінгі асырауындағы әрбір балаға; 18 жасқа дейінгі
балаларға, 24 жасқа дейінгі күндізгі оқу бөлімінде дәріс алушыларға,
аспиранттарға, ординаторларға, курсанттарға асырауындағы бала ретінде 300
руб. мөлшерінде стандартты шегерім қарастырылған. Жалғыз басты ата-анаға,
асыраушыға бұл шегерім екі еселенген мөлшерде беріледі.
Салық салу барысында, сондай-ақ әлеуметтік салық шегерімдері де
қолданылады. Атап айтқанда ғылым, білім, мәдениет, денсаулық сақтау
мекемелеріне қайырымдылық көмек түрінде берген қаражаттары бойынша салық
кезеңінде алған табысынан 25 пайыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz