Корпорацияның негізгі капиталы

Кіріспе

Негізгі капитал корпорациялардың барлық айналымынан тыс активтеріне инвестицияланған капитал бөлігін сипаттайды. Корпарацияның айналымынан тыс активтері ережеге сәйкес ұзақ мерзімді активтер болып табылады.
Ұзақ мерзімді активтер - өзі қолма - қол ақшаға айналдыру, сату және бір жыл немесе бір оперативтік цикл бойында пайдалану көзделмейтін активтер.
Ұзақ мерзімді активтердің құрамына келесілер жатады:
- материалдық емес активтер;
- негізгі құралдар;
- аяқталмаған құрылыс;
- ұзақ мерзімді қаржы салымдары.
Материалдық емес активтер – бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану үшін немесе тауларларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуға, әкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні) жоқ ақшалай емес активтер.
Материалдық емес активтерге: лицензиялық келісімдер, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар, таура бегілері, қызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі – конструкторлық жұмыстар және т.б.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Корпорацияның негізгі капиталы

Жоспра:
1. Корпорацияның негізгі капиталы туралы ұғым және оның құрамы мен
құрылымы
2. Амортизация және негізгі қапиталды жаңарту жолдары
3. Негізгі капитал қозғалысы және оны пайдалану көрсеткіштері
4. Негізгі құралдың ұдайы өндірісі және оны жетілдіру нысандары

1. Корпорацияның негізгі капиталы туралы ұғым және оның құрамы мен құрылымы

Негізгі капитал корпорациялардың барлық айналымынан тыс активтеріне
инвестицияланған капитал бөлігін сипаттайды. Корпарацияның айналымынан тыс
активтері ережеге сәйкес ұзақ мерзімді активтер болып табылады.
Ұзақ мерзімді активтер - өзі қолма - қол ақшаға айналдыру, сату және
бір жыл немесе бір оперативтік цикл бойында пайдалану көзделмейтін
активтер.
Ұзақ мерзімді активтердің құрамына келесілер жатады:

- материалдық емес активтер;
- негізгі құралдар;
- аяқталмаған құрылыс;
- ұзақ мерзімді қаржы салымдары.
Материалдық емес активтер – бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану
үшін немесе тауларларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуға, әкімшілік
мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні)
жоқ ақшалай емес активтер.
Материалдық емес активтерге: лицензиялық келісімдер, компьютерлік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар, таура
бегілері, қызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі – конструкторлық
жұмыстар және т.б.
Материалық емес активтер шартты түрде 4 топқа бөлінеді:

1) Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа Ноу-
хау, ЭЕМ мен мәліметтер базасын бағдармалық жабдықтау,
ингегралды микросхемалар технологиясы,

ұйымдастыру шығындары,
белгілі бір формуланы пайдалану технологиясы, немесе өнімінің
сыртқы бейнесі, өнеркәсіптік үлгілер, сервитуттары және тағы
басқалары жатады.
2) Коммерциялық қызметке байланысты материалдық емес активтер – бұл
топқа тауар таңбалары, тауардың шыққан жері және т.б. жатады.
3) Қолдану құқықтарымен байланысты материалдық емес активтер – бұл
топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары,
(көшіру құқығы) лицензиялар және т.б. жатады.
4) Материалдық емес активтердің басқа да түрлері. Материалдық емес
активтердің бұл тобына Фирма бағасы (Гудвилл), интеллектуалық
меншік және т.б. кіреді.
Негізгі құралдар – бұл материалдық өндіріс саласында, сондай – ақ
өндірістік емес салада да ұзақ мерзім бойы (бір жылдан жоғары) пайдаланатын
активтер. Осы негізгі құралдарға: жер, үйлер, ғимараттар, машиналар және
құрал – жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен
лабораториялық жабдықтар, есептеу техникасы, басқа да негізгі құралдар
жатады.
Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу
болып табылады.
1. Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес деп екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына - өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал – жабдық, құрал – саймандар т.б.) әсер етуі
жүзеге асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын
жасайды (ғимараттар, құрал – жабдықтар, өткізгіш қондырғылар).
Өндірістік емес негізгі құрал – жабдықтар – тұтынуға арналған құрал –
жабдықтар. Олар ұжымның мәдени тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын – үй
коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін ұзақ
мерзім бойы өтеуге арналған.

2. Иелігіне қарай негізгі құралдар – меншікті және жалға алған болып
бөлінеді.
Меншікті – корпорацияға тиесілі және оның балансында көрініс табатын
негізгі құралдар.
Жалға алынған құралдар – белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа
корпорациядан алынған негізгі құралдар.
3. Пайдалану сипатына қарай – негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған және
қор ретінде тоқтатылып қойылған негізгі құралдар.
Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрған
болып саналады.
Жұмыс істемей тұрғандар – бұл жұмысы тоқталған немесе басқа жағдайларға
байланысты уақытша пайдаланылатын негізгі құрал – жабдықтар.
4. Заттың құрамына қарай негізгі құралдар – мүліктік және мүліктік
емес, болып бөлінеді.
Мүліктік (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге болатындар
(үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады.
Мүліктік еместерге – пайдаланылатын жер, орман, су ресурстары, яғни
заттық нысаны жоқ шығындар жатады.

2. Амортизация және негізгі қапиталды жаңарту жолдары

Амортизациялық мөлшерлер амортизация көлеміне қарай ерекшеленуі мүмкін:
ол уақыт бірлігіне (бір жылға) - негізгі қор құнының пайыздық бөлігі (%);
шығарылатын өнім бірлігіне - теңге; жұмыс бірлігіне (тонна - км жүріс жолы,
ұшу. сағатына) сәйкес белгіленеді. Өнеркәсіпте амортизациял мөлшерлерді
белгілеудің алдыңғы екі әдісі қолданылады.

Амортизация жүйесіндегі маңызды экономикалык элемент - оны есептеу
әдістері болып табылады. Амортизацияны есептеу әдісі амортизациялық қордың
көлеміне, негізгі қорлардың қызмет етуінің әр түрлі кезеңіндегі қаржы
ресурстарын шоғырландыру қарқындылығына, төлемдер мөлшеріне (өнімнің құны
косылған) тікелей әсер етеді.
Амортизацияны есептеу әдісі деп, әдетте, негізгі қорлар құнының орнын
толтыру тәсілі түсініледі. Бірақ оған өнеркәсіптің әр түрлі саласында
амортизациялык аударымдарды жүргізу тәсілі немесе тәсілдер кешені ғана
емес, сонымен бірге бүкіл кызмет мерзімі ішіндегі негізгі қорлар кұнынын
орнын толтыру тәртібі де кіреді. Амортизациялық мөлшерлерді анықтау кезінде
негізгі кор кұнының орнын толтыру кағидасы мен мөлшерлердің қолданылу
уақытын да ескеру қажет.
Амортизациялық мөлшерлерді белгілеу сипатына карамастан әр түрлі құрылуы
мүмкін: егер негізгі қорлар кұны олардың қызмет ету мерзімі ішінде тең
бөліктермен өтеліп отыратын болса - біркелкі мөлшермен (бір калыпты әдіс).
үдемелі түрде - өспелі жэне кемімелі мөлшер (жеделдетілген әдіс) арқылы
құрылуы мүмкін.
Амортизациялық аударым істен шыққан негізгі құрал-жабдықты қайта
жаңартуға (қалпына келтіруге) жұмсалады. Сондықтан жұмыс істеген бүкіл
кезеңдегі амортизациялық аударымның жалпы мөлшері оларды таратудан (тарату
құны) түсетін таза пайданы қоспағанда олардың бастапқы (калпына келтіру
құны) құнына тең болуға тиіс. Амортизациялык аударымы амортизация нормасы
бойынша жүргізіледі.
Амортизация нормасы - амортизациялық аударымның жылдық сомасының
негізгі құрал-жабдықтың пайызда көрсетілген орташа жылдык кұнына қатынасын
білдіреді. Норма негізгі құрал-жабдық кұны өтелетін нормативтік немесе
пайдалы мерзімді көрсететін еңбек кұралының экономикалық жағынан орынды
қызмет ету мерзіміне орай белгіленеді. Оның деңгейі еңбек құралының
техникалық-конструкциялық және материалдық-мүліктік ерекшеліктеріне;
негізгі кордың, әсіресе пайдаланыстағы машина мен жабдықтың нақты жасына,
қолданыстағы еңбек құралының сапасының тозуы сияқты негізгі қордың
төзімділігі мен табиғи тозуына байланысты. Норма ұзақ кезең бойы
колданылады. Амортизация нормасының деңгейі күрделі салым мен жаңа
техниканың жаңа нұсқасын таңдауда өте маңызды рөл атқарады. Амортизация
келесі негізгі құрал-жабдыққа, яғни өнімді
Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе облыс әкімінің шешімі
бойынша консервацияға (уақытша тоқтатып қойылған) негізгі құрал- жабдық
бойынша есептепмейді. Субъекті негізгі кұрал-жабдықтың жай-күйі мен
мерзімін жақсартатын, сонымен бірге осы мерзімді қысқартатын технологиялық
өзгерістерді ескере отырып, кейінгі өндірістік шығын ескерілген некұрал-
жабдық объектісінің пайдалы қызмет мерзімін қарастыруы мүмкін.
Есептелген амортизация сомасы шығарылатын өнімнің орындалған
жұмыстың немесе көрсетілген қызметтің өзіндік құнына ай сайын жатқызылады
(егер есептік саясатта өзгедей көзделмесе, мысалы, өндірістік әдіс);
науканды өндірісте амортизациялық есептен жылдық сомасы жыл ішіндегі
корпорацияның жұмыс кезеңіндегі өндіріс шығынына енгізіледі.
Амортизацияны есептеуде келесі әдістер қолданылуы мүмкін:
а) кұнды бір қалыпты (түзу сызыкты) есептеп шығару әдісі;
ә) кұнды орындалған жүміыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең
мөлшерде есептеп шығару әдісі (өндірістік әдіс);
б) жылдамдатып есептеп шығару әдістері: қалдық құнынынң кему (қалдыкты
азайту) әдісі; сандардың жиынтығы бойынша кұнын есептеп шығару әдісі
(кумулятивтік әдіс).
Әр түрлі негізгі капиталға түрлі әдіс колдануға болады. Субъектінің
таңдап алған амортизациялык, аударымын анықтау әдісі есептік саясатқа
сәйкес және бір есептік кезеңнен екіншісіне өтерде бірізділігін сақтауы
тиіс.
Бюджеттік мекемелер бойынша негізгі капиталдың тозуын есептеу әдісін
тандау құқығы өкілетгі органдарға, яғни мекемелерге қатысты мемлекеттік
меншік кұкығының субъектісі қызметін жүзеге асырушы мемлекеттік органдарға
беріледі.
Амортизациялық мөлшерін есептеуге келесі факторлар, яғни негізгі
құралдардың құндары ықпал етеді.
Бастапқы (тарихи) құны – негізгі құралды сатып алуға немесе салуға
кеткен нақты өндіріс шығындарынанан, соған қоса өтелмеген салық пен
алымдарын, сондай – ақ орнату, жеткізіп беру, монтаждау, пайдалануға қосу
шығындары, несие үшін пайыздар, және т.б. шығындарынан тұрады.
Ағымды құн – бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарқтық
бағасы бойынша бағаланған құны.
Баланыстық құн – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде
көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы негізгі құралдардың
бастапқы немесе ағымдық құны.
Сату (өткізу) құны – бірін – бірі жақсы білетін және мәлімеге келуге
дайын тәуелсіз жақтардың (тараптардың) негізгі құралдарды өзара айырбасуына
мүмкіндік беретін құн.
Жою құны – тиімді қызмет ету мерзімі байланысты негізгі құралдарды жою
кезінде пайдалану мүмкіншілігі бар бағасы бойынша бағаланған бөлшектердің
металл сынықтарының және басқа да материалдық құндылықтардың құны.
Амортизацияланған құн – негізгі құралдардың бастапқы және болжанған жою
құндарының арасындағы айырмашығы, ал ол жүйелі түрде амортизациялық жолмен
нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңіне субъектінің шығысы
ретінде таратылады.
Негізгі кұрал-жабдықтың әр түрлі түріне амортизация есептеудің бір ғана
әдісін ғана қолдануға болады. Мұның өзінде негізгі құрал-жабдықтың бір
түріне амортизация есептеудің бір ғана әдісін қолдануға болады.
Амортизация есептеудің таңдалған әдісі корпорацияның есептік саясатына
енгізілуі және бір есепті кезеңнен екіншіге жүйелі түрде қолданылуы тиіс.
Амортизация есептеу әдісі өзгерген жағдайда жылдык есепке түсіндірме
жазбада осы өзгерісті туындатқан себептер айтылуы тиіс.
Біркелкі (тура) есептен шығару әдісі
Осы әдіс қолданылғанда объектінің тозу кұны объект қызмет ететін бүкіл
мерзім ішінде өндіріс немесе айналыс шығынына біркелкі есептен шығарылады
(бөлінеді). Аталмыш әдіс тозу объектінің қызмет ету мерзімінің ұзақтығына
байланысты деген ұйғарымға негізделеді.
Біркелкі (тура) есептен шығару әдісінің сипаттамасы:

1) объектінің амортизацияланатын құны объект қызмет ететін бүкіл мерзім
бойы біркелкі есептен шығарылады (бөлінеді);
2) амортизация нормасы қызмет ету мерзімінің ұзақтығына және тарату
құнына байланысты;
2) амортизация нормасы тұрақты болып табылады.

Жоғарыда көрсетілгендей, біркелкі әдістен басқа бухгалтерлік есеп
стандартында амортизацияны есептеудің басқа да әдістері қарастырылады.
Амортизацияны есептеудіц өндірістік әдісі (орындалған жұмыстардың
мөлшеріне үйлесімді) амортизация объектіні пайдалану нәтижесі болып
табылады және уақыт аралығы оны есептеу процесінде ешқандай рөл
атқармайтынына негізделген. Корпорацияда шығарылатын өнімнің, жұмыстың,
қызметтің әрбір бірлігінің құнына осы өнімді, жұмысты, қызметті шығаруға
көмектескен негізгі құрал-жабдық объектісі кұнының тең саны енгізілген
(сіңірілген). Сөйтіп, ай немесе жыл ішіндегі амортизация сомасы объектінің
бастапкы құнын оның қатысуымен орындалатын бұйымның (жұмыстың, қызметтің)
санына бөлгенде анықталады.
Амортизация есептеу әдісінің сипаттамасы орындалған жұмыстың
(өндірістік) мөлшеріне үйлеседі:

1) амортизация (тозу) пайдалану нәтижесі болып табылады және уақыт
аралықтары оны есептеу процесінде ешқандай рөл атқармайды;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.