Қазақстандағы тас дәуірі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік

Медицина Университеті

Студенттің өзіндік

жұмысы

Мамандығы:

Дисциплина :

Кафедра:

Курс:

Тақырыбы:

Орындаған:

Тексерген:

Тобы:

Бағасы :

Оқытушының қолы:

Күні:

Ақтөбе 2015ж

Жоспар:

Кіріспе
Негізгі бөлім

1) Қазақстандағы тас дәуірі

2) Тас ғасыры ескерткіштердің жаңа ашылымы

Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Тарих (араб сөзі-«зерттеу, оқиғалар жөнінде әңгіме») адамзаттың басынан өткен заманалар туралы шежіре шертеді. Тарихты білу алдымен өскен өлкенді, еліңді оқып - уйренуден басталады. Қазақстан тарихы дүниежүзілік тарихтың құрамдас бөлімі болып саналатындықтан, еліміздің өткенін білуді жалпы азаматтық даму тұрғысынан қарастырамыз. Адамзат тарихы бірнеше қоғамдық құрылыс сатысынан өткен: Алғашқы қауымдық құрылыс, Құл иеленушілік құрылыс, Феодалдық құрылыс, Капиталистік құрылыс, Социалистік құрылыс. Бүгінгі қазақ халқы өзінің өсіп - өнуін алғашқы қауымдық құрылыстағы ру - тайпалардан бостандығын ешбір жоққа шығаруға болмайды. Археологиялық деректер негізгінде дәуірлерді сипаттайтын мәдениеттер арқылы өзіндік мерзімдер жасалған. Осы мерзімдеу бойынша адамзат тарихы тас, қола, темір және орта ғасыр дәуірлеріне бөлінеді. Ол еңбек құралдарының мен оны жасаудың дамуымен дәйектеледі.

Халқымыздың тарихи кезеңдерін, оның көне және орта ғасырлардағы тарихын білу үшін көп жағдайда археологиялық зерттеулер қажет. Археологиялық зерттеулер дегеніміз не? Ол қандай ғылым? Археология гректің екі сөзінен құралған, archailos-ескі, logos-ғылым, яғни көне ғылым. Археология- тарих ғылымының көне дәуірлерін, оның ескерткіштерін зерттейтін басты бір саласы. Ол қандай ескерткіштер: алғашқы адамдардың тастан құрал-сайман жасайтын жерлері немесе олар тұрған үңгірлер, қоныстар, зираттар, орта ғасыр дәуіріндегі қыстақ-кенттер, қалалар, қорғандар, қыстаулар, т. б. Адамдардың тіршілік әрекетінен қалған қалдықтарды археологиялық ескерткіштер деп атайды. Оларды зерттейтін ғалымдарды археологтар, қазақша айтсақ, көне дәуірдің мамандары дейді. Тарихшылар сол археологиялық деректерді пайдаланып, жерімізде өмір сүрген алғашқы қауымның өмір тіршілігінің тарихын жазады. Адамзаттың даму эволюциясын зерттейтін ғылым- антропология деп аталады.

.

Қазақстан тас ғасыры дәуірінде

Қазіргі заманның артта қалған халықтары дейтін жұрттар өмірінен алынған этнографиялық мәліметтердің де маңызы аз емес. Мұндай мәліметтер ежелгі адамзаттың материалдық және рухани мәдениетінің біраз қырлары мен сырларын анығырақ түсіндіруге мүмкіндік жасайды. Алайда ең басты хабарды алғашқы қауымның бәрінен де көбірек кездесетін материалы-еңбектің тас құралдары береді.

Белгілі бір әлеуметтік-экономикалық фармацияның дамуына байланысты адамзат тарихы ұзақ-ұзақ кезеңдерге бөлінеді. Археологияда кезеңдендірудің өзіндік әдісі жасалған, оған сәйкес адамзат тарихы тас, қола мен темір жіне ортағасырлар дәуірлеріне бөлінеді. Ал өзінің рет-ретімен жоғарыда айтылған дәуірлер кезеңдер мен мәдениеттерге -палеолит, мезолит және неолит кезеңдеріне бөлінеді.

Көне тас ғасырының дәуірі-адамзат және шаруашылығының қалыптасу кезі-өндіргіш күштердің төмен деңгейінде болуымен сипатталады. Арнайы шаруашылық қам-харекеті табиғаттың дайын тұрған өнімдерін пайдаланумен ғана шектелген. Әуелгі адам жабайы өсетін дәндерді, жемістер мен жидектерді жинап, жануарды аулаған. Адамдардың өзара қарым-қатынасы, мүшелерінің экономикалық теңдестігіне, еңбек-бейнеті жынысы мен жасына қарай, табиғи түрде бөлісуге негізделеді және өзінің сипаты жағына ұжымдық қатынастар болады.

Адамдардың қоғамдық ұйымы палеолит дәуірінде дамудың күрделі де ұзақ жолынан өтеді. Оның бастапқы кезі алғашқы табын-тобыр-басқосып қорғану және бассалу үшін, аң аулау үшін бірлесу болады. Осынау рулық қатынасқа дейінгі әліуметтік құрылымның қоғамдық қарым-қатынасы, мүлде дамымаған, қауымдық-үйішілік шаруашылығы болмаған, дегенмен де оларда некелік байланыстардың біраз реттелгені байқалады.

Ежелгі палеолит

Ежелгі палеолит ірі-ірі үш кезеңге(мәдениетке) : олдувэй(бұдан бұрын 2, 6 млн жыл-700 мың жыл), ашель(бұдан бұрынғы 700 мың-150-120 мың жыл) және мустье(бұдан бұрынғы 150-120 мың-35-30 мың жыл) кезеңдеріне бөлінеді.

Ол кездің адамдары тастың қасиеттерін жақсы білген, өйткені оның оңай жарылатын шақпақ тасты бәрінен де көбірек қолданғаны, ал оған ұқса тас түрлерін кей жерлерде қолданбағаны тегін емес. Материал таңдау көбінесе құралдың қолданылатын мақсатына байланысты болды. Құралдың мынадай түрлері:шапқылар, қырғыштар, үшкір тастар, шай балғалар, піспектер, пышақтар, тескіштер және т. б. бөлініп шыққан.

Ауыр салмақты, тік бұрышты ұсақ шақпақ тастар ең ежелгі еңбек құралдарына жатқызылады, олар Кеңірдек елді мекені жанынан, Қаратау жотасының оңтүстік-батыс беткейіндегі Арыстанды өзенінің ең жоғары жайылмасынан, қатып қалған төменгі төрттік кезеңнің қалың конгломераты жайылмасы, табылған “Клектон тұрпаттас” деп а, италатын бұл ежелгі құралдардың одан анағұрлым кейінгілерден айырмасы-олардың соғатын қыры тым үлкен, ол тіпті көлемінің жартысынан көбірек.

Төменгі палеолит адам тасты сындыру үшін басқа тасты пайдаланып, біріне бірін ұрған. Мұндай техника “соққылау техникасы” немесе “малта тас мәдениеті” деп аталып кеткен, өйткені оған көпшілік жағдайда өзендерде кездесетін кәдімгі малта тастар шикізат болған.

Осы уақытқа қарай жинақталған материалдар қайтадан ой елегінен өткізілуде және Қазақстан сияқты қуаң аймақтағы палеолит ескерткіштерінің өзіндік ерекшеліктерін анықтау өте маңызды болып отыр. Бұл тұрғыдан алғанда алғашқы адамдардың “ашық үлгідегі” Семізбұғы, Бөріқазған, Шақпақата, Өнежек тұратары мен юасқалары зор үлес атқады.

Бүгінгі таңда Шығыс Қазақстан жеріндегі ежелгі ескерткіш Қозыбай тұрағы саналады. Бұл тұрақ Күршім ауданындағы Қараторғай ауылына жақын жерге, Қалғұтты өзенінің жағасына орналасқан.

Алғашқы адамдардың қолымен дайындалған тас бұйымдар, соның ішінде шапқа құрал, екі жағы өңделген құралдар мен қара түсті шақпақ тастар табылған.

Қазақстанның ежелгі тұрғындары эволюциялық даму жөнінен “Homo Sapiens” сатысына сәйкес келетін замандастар болған.

Мезолит

Қазақстан аумағында мезолит кезеңі осы кезге дейін аз зерттелген. Бұл уақыттың материалдық мәдениеті туралы алғашқы ақпарат 50-жылдарда ғана пайда болған. 70-80 жылдардағы В. Ф. Зайберттің Есіл өңірінде, В. Н. логвиннің Қостанай маңы мен Торғайда жүргізген далалық зерттеу жұмыстары ғана мезолит және оның далалық өңірдегі айрықша белгілері туралы жалпы алғашқы түсініктер алуға мүмкіндік береді.

80-аяғы мен 90-жылдың басында Батыс және Оңтүстік Қазақстанда археологиялық зерттеулер жандандырылып, бірнеше жаңа тұрақ ашылды. Палеолиттен мезолитке (грекше “мезос ”-орта деген сөзден шыққан) көшу климаттағы өзгерістермен ерекше болды. Бірінші кезекте бұл мұздықтардың еруімен байланысты. Бұл кезде қазіргісіне жақын гидрографиялық желі орнығып, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің қазіргісіне жақын құрамы қалыптасады.

Мезолит дәуірінің ең маңызды өнертабысы- садақ. Шынына келгенде адамға ол жоғарғы палеолитте мәлім болған, бірақ оның кең таралуы жеке аң аулауға көшуге байланысты ғана мелінше қажет болды.

Мезолитте еңбек құралдарын дайындау техникасында да одан әрі приципті өзгерістер болады: олардың мөлшері тастың мөлшеріне байланысты болған жоқ. Бұл қыстырма техникасының арқасында мүмкін болады. Оның мәні мынада еді:заттың негізі сүйектен немесе ағаштан жасалды.

Неолит

Неолит - жаңа тас дәуірі. Б. з. б. 7-мыңжылдықтың екінші жартысы мен 6-мыңжылдықтың басын қамтиды. Бұл тас өңдеу техникасының гүлденген кезі болды. Тас өңдеудің тегістеу, бұрғылау, кесу сияқты жаңа технологиялық әдістері шықты. Тас балталар, кетпендер, дән үккіштер, келілер, келсаптар жасала бастады. Әдемі тастардан әшекейлер - білезіктер, алқалар жасалды. Неолит дәуірінің маңызды белгісі табиғаттың дайын өнімдерін иемдену орнына - өндіруші шаруашылық туындауы. Яғни, терімшілік, аң аулау орнына егін және мал шаруашылығы келе бастады. Аралдың солтүстігінде, Қазақстанның батыс, орталық және шығыс аудандарында неолиттік тұрақтардан қолға үйретілген сиыр, қой, ешкі, жылқы сүйектері табылды. Неолит дәуірінде кен кәсібінің бастамалары шығып, қыш құмыра ісі, тоқымашылық дамыды. Неолит рулық қауым дәуірі болды. Онда ұжымдық еңбек пен өндіріс құрал- жабдықтарына ортақ меншік үстем болды. Сонымен қатар тайпалар мен тайпалық бірлестіктер құрылды. Неолиттік тұрақтар орналасу сипатына қарай бұлақтық, өзендік, көлдік, үңгірлік деп 4-ке бөлінеді. Неолиттік ескерткіштерден Есіл өңіріндегі - Атбасар мен Торғай үстіртіндегі Маханжар мәдениетін, Ақмола облысындағы - Атбасар мәдениетін, Төлес мәдениеттерін, Оңтүстік Қазақстандағы - Қараүңгір, Атырау облысындағы - Шатпакөл, Құлсары - 1-5, Шаңдыауыл, Қыземшек, Жыланқабақ, Қойқара, Сарықамыс, Шаянды тұрақтары, Маңғыстаудағы Шебір - 7, Сенек-1, -4, -5, -8, Үштаған-1, Семек-10, Ақтау қаласы маңындағы Қосқұдық-1, т. б. тұрақтарды айтуға болады.

Энеолит

Энеолит (лат. Aeneus - мыс және грекше lithos - тас) - тас және қола ғасырының аралығындағы археологиялық өтпелі кезең (б. з. б. 4-3 -мыңжылдық) тас - мыс кезеңі. Энеолит адамдар өміріне мыс құралдар енген дәуір. Осы кезеңде таспен қоса мыс құралдар да пайда бола бастайды. Бірақ мыстан жасалған құралдар тас құралдарды адам өмірінен біржолата ығыстырып шығара алмады. Себебі, мыс өте иілгіш, майысқыш болғандықтан мықты құралдар жасауға мүмкіндік болмады. Энеолитте тас индустриясы құлдырап, тас құралдар жиынтығының кемуіне әкеліп соқтырған. Бірақ Қазақстан даласында энеолит басқаша көрініс берді. Мұнда тастарды пайдалану кері кеткен жоқ, керісінше жоғары деңгейіне көтеріле түсті. Бұл кезеңде тастан жасалған еңбек құралдары басым болғанымен мыстан жасалынғандары да пайда бола бастады. Адамдардың басты кәсібі - егіншілік пен аңшылық, мал шаруашылығы болды. Энеолит дәуірінде ауа-райы ылғалды болып, ірі сүтқоректілер көбейгендіктен аңшылар көшіп жүретін аумақтарын қысқартып, кейде бір жерге ұзақ уақыт шоғырлана да бастайды. Қоғамдық қарым- қатынасы - рулық құрылыс. Қазақстан жерінен табылған энеолит ескерткіштері Иманбұрлық, Сексеуілді -1, -2 және Павлодарға жақын жерде, Ертіс өзенінің жағасына орналасқан Железинка поселкесінің маңынан табылған обаны жатқызуға болды.

Тас дәуірінің ескерткіштері

Жерімізде тас дәуірінің ескерткіштерінің арнайы зерттеле бастауы 1946-жылы Қазақ ССР Ғылым академиясы құрылып, оның жанында зор әсерін тигізген. Осы институттың ғылыми қызметкерлері Х. Алпысбаев 1959-1960 жылдар арасында, Қаратау археологиялық экспедициясының бөлімшесін басқарып, ежелгі адамдардың ескерткіштерін тауып, тарихи маңызды жаңалықтар ашқан. Ол өзінің атақты «Оңтүстік Қазақстанның ежелгі тас дәуірі 1979» атты ғылыми еңбегін жариялаған. Бұл еңбек бүкіл дүние жүзі тас дәуірінің мамандарына қазақ жеріндегі ежелгі адамдардың өмірі жайында үлкен пікір туғызған.

Ғалымның еңбегіне тас дәуірінің маманы, атақты академик А. П. Окладников өте жоғары баға берген ХХғ. 70-80 жылдарынан бастап жеріміздің түкпір-түкпірінде тас дәуірінің зерттелу мәселесі жаппай қолға алынған. Көрсетілген мерзім ішінде А. Г. Медоев, А. Артюхов, М. Н. Клапчук, В. С. Волошин, Б. Ж. Әубекеров, А. П. Деревянко т. б. археологтар жаңа ескеркіштер ашып, ежелгі тас дәуірінің зерттелуіне өз үлестерін қосты. Ал 80-жылдардан бастап бұл дәуірдің зерттелуіне үлкен үлес қосқан археолог тас дәуірінің маманы Ж. Қ. Таймағанбетов болды. Ғалым өзіне дейінгі зерттеушілердің ғылыми пікірлерін өзінің ашқан жаңа материялдарымен салыстыра отырып, жеріміздегі ежелгі адамдар өмірінің даму мерзімдерінің жаңа хронологиялық кезеңдерін жасады.

1998 жылы археологиялық жұмыстарда зерттеудің дәстүрлі және жаңа әдістері қолданылды. Оңтүстік Қазақстанның барлық аймағында кең көлемді және шағын зерттеулер жүргізілді. Ескерткіштер орналасқан археологиялық карта жасалынды, Сырдарияның сол жағалауындағы, Қаратаудың оңтүстік және солтүстік етегіндегі, Арыс бойындағы жаңа қалалардың тобы анықталды.

Бұл жұмыстардың нәтижесінде ерте тас дәуірінің, қола ғасырының, ортағасырлық қала мәдениетінің археологиялық жәдігерлері табылып, оның б. з. д. I ғасырдың соңы мен б. з. I ғасырының басында диханшылық-малшылық мәдениетімен байланысы зерттелді.

Ерте тас ғасырының ескерткіштерін зерттеудің маңызы сол, Орта Азия мен Қазақстанды қоныстану процесін аңғаруда, адамның, техниканың, экономиканың, қоғамдық қарым-қатынастың, мәдениеттің дамуына келесі келесі алғы шарттарының негізін айқындауда маңызды.

Қаратау бауырындағы(Бөріқазған, Тәңірқазған, Тоқалы және т. б) табылған жәдігерлердің осы аймақтағы ерте дәуірдегі адамдардың дамуын зеттеуде маңызы зор. Әсіресе, мустьен жоғарғы палеолит, неолит дәуірінің ескерткіштерін зерттеу үлкен қызығушылық туғызуда. Ең ерте кезеңге жататын құралдар Қызылқиындық қонысынан табылды. Ғалымдардың пікірінше, бұл Оңтүстік Қазақстандағы палеолит дәуірінің шелль-ашель кезеңіне жататын ең ерте ескерткіштерінің бірі. Мұнан соңғв кезеңнің қонысы Жаңатас, ашель-мустьер кезеңінің соңына жатқызылды. Палеолиттің соңғы кезеңінен неолитке өтетін өтпелі кезеңнің ескерткіштерін іздеуге ерекше көңіл бөлінді. Шаян өзенінің екінші террассасынан мезолиттің және неолиттің Жаңаішілік I-III қоныстары; Темір стансасы ауданынан Маятас мезолит қонысы табылды. Неолит және алдыңғы қола дәуіріне жататын Шілік қонысы, неолит дәуірінің Дәрмене I-IV қоныстары зерттелді.

Палеолит дәуірінің алғашқы ескерткіштері Батыс Қазақстан облысының аймағында 2001 жылы тарих және археология орталығымен (М. Н. Сдықов, А. А. Бисембаева) және Ә. Марғұлан атындағы археологиялық институтының тас дәуірі ескерткіштерін зерттеу бөлімімен бірлесе жүргізілген барлау жұмыстарының нәтижесінде анықталды. (О. А. Артюхова., Г. Т. Бексеитов)
Аса үлкен қызығушылық туғызған, Шалқар І мекенінен табылған 20 данадан тұраған топтама (коллекция) болды. Олардың арасында: жапырақ пішіндес найза ұшының дайындығы, әмбебап құрал (қырғыш, ұрғы), екінші беті бұдырлы, дөңес қырғыш, тісті құрал-сайман. Родники ауылы маңында кварцты құмдақтардың шығу көздерінде, жүйесіз орналасқан шеберхана-тұрақтар анықталды.
Артефакттар табиғи құмдақтар арасында сирек түрде шөккен, 1 бұйым шамамен 2-3 шаршы метр жерде көлбей орналасқан. Артефакттар арасында, өте көне бұйымдар айқындалады, олардың арасында нуклеус леваллуа дайындықтары және клектон нуклеустары кездеседі.
2002 жылы ғылымилығы жағынан құнды және тарихи тұрғыдан берері мол облысымыздағы палеолит кезеңінің ескерткіші- шеберхана-тұрақ Ешкітау табылды.
Ежелгі адамның өндіріс мәдениетінің іздері, ескерткіштің үстіңгі қабатында көмілген күйде шөгілген. Шеберхана-тұрақ Ешкітау тауының шығыс бет баурайында орналасқан. Бұл Батыс Қазақстан облысындағы теңіз деңгейінен 254 метр жерде орналасқан биіктігі жағынан екінші нүкте. Археологиялық зерттеулер бұл ескерткіште жыл сайын үздіксіз жүргізіледі. Осы жылдар ішінде 2 мыңнан астам артдеректер табылып, топтастырылды.
Табылған артефакттардің басым көпшілігі, нуклеус бейнесіндегі тас құралдар және өндіріс қалдықтары, сонымен қатар олардың арасында құрал-саймандар да бар (қисық жүзді дөңес қырғыш, дөңес қырғыш және бифас т. б )
Ешкітау шеберхана-тұрағының зерттелуі, Қазақстан жерінің және Еуразия континентінің өткен кезеңі туралы көптеген тың жаңалықтар әкелері сөзсіз.
Біздің континенттің аридтті аймағында полеолит кезеңінің жерлеу ескерткіштері сирек кездеседі, сондықтан да біздің арғы аталарымыздың палеоэкологиялық, палеоклиматтық жағдайында қалайша өмір сүргендері туралы толық мәліметтер қаншалықты мол болатындығын бағалау қиын.
Мезолит (ортатас ғасыр) тұрағы облыс аймағында құм төбелі тұрақ күйінде көрінген. 2003 жылы Жаңа Казанка І құм төбе тұрағында барлау жұмысы жүргізілді.
Құм төбелер Сор-Айдын көлінің батыс жағалауында орналасқан, жыл сайын төбе құмдары қозғалып, артефактті мәдени қабатты жалаңаштауда. Екі далалық маусым кезеңінде жиналған тас артефакттардің жалпы саны, 5 мың данадан асады. Олардың көпшілігінің жасы мезолит кезеңіне жатқызылады. Бұл жер Қазақстандағы бірден-бір ірі мезолит тұрағы.
2005 жылғы далалық маусымда, орталықтың ғылыми қызметкері Т. Т. Жүсіпқаливмезолитті Танас елді мекенін тауып, зерттеді. Тұрақ Танас өзенінің бастауында, құмдар жайылымында орналасқан.
Тұрақ материалы- көтергіш. 30 тас артефакттар табылды. Тасты шикізаттар Моос шкалсы бойынша халцедон тобы болып анықталды, оның ішінде: қарапайым халцедон-10 дана, сердолик-11 дана, шақпақ тас-1 дана, сардер-7 дана және лабрадор-1 дана.
Осылайша барлық артефакттардің жанар тау текті сирек кездесетін өңдеу шикізаттарынан жасалғандығын көруге болады.
Құрал-саймандарының орны сирек кездеседі, сол себепті Батыс Қазақстан аймағын-дағы мезолит кезеңін зерттеуге үлкен қызығушылық танытуда. Аталған ескерткіш қысқа мерзімді аңшылық тұрақ немесе маусымды тұрақ болуы мүмкін, бұлайша түсінік беруге, тұрақта табылған құрал-саймандардың аздығы және қарапайымдылығы дәлел болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.