Іс қағаздары компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы тіл туралы баптар
2. Басқару құжаттары
3. Тілдің стильдік тармақтары
4. Іс қағаздары және компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
5. Құжаттардың реквизиттері
6. Мінездеме, қаулы, ереже
7. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2. Басқару құжаттары
3. Тілдің стильдік тармақтары
4. Іс қағаздары және компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
5. Құжаттардың реквизиттері
6. Мінездеме, қаулы, ереже
7. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Бұйрық кәсіпорынның басқару құжаттарының ішіндегі ең маңызды әрі көп тараған түрі болып табылады. Сондықтан басқару құжаттарын үлгі негізінде жасаймыз. Бұйрық – қандай да бір міндетті (өндірістік немесе кәсіпорын қызметкерлеріне байланысты) шешу үшін кәсіпорын директоры шығаратын нормативтік құжат.
Бұйрық мекеменің немесе оның құрылымдық бөлімшелерінің құрылу, таратылу, қайта ұйымдастырылу; оларға өзгеріс енгізу мақсатында ережелерді, нұсқауларды, қағидаларды бекіту; кәсіпорынның жұмысын ұйымдастыру, қаржыландыру, жоспарлау, есеп беру, жабдықтау, өнімдерді сату және басқа да өндірістік мәселелер, сондай-ақ кадр мәселелері бойынша жұмысқа қабылдау, ауыстыру, босату және т.б. мәселелер бойынша шығарылады. Бұйрық шығару арқылы басшы қызметкерлердің алдына негізгі міндеттерді қояды, түбегейлі мәселелерді шешу жолдарын көрсетеді. Бұйрық осы кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін міндетті. Жекелеген жағдайларда бағыныштылығына байланыссыз ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың үлкен тобына қатысты болуы мүмкін.
Бұйрықты дайындаудың мынадай кезеңдері болады:
- мәселенің мәнін зерделеу;
- қажетті мәліметтерді жинау;
- бұйрықтың жобасын дайындау;
- жобаны келісу;
- басшының қол қоюы.
Бұйрық мекеменің немесе оның құрылымдық бөлімшелерінің құрылу, таратылу, қайта ұйымдастырылу; оларға өзгеріс енгізу мақсатында ережелерді, нұсқауларды, қағидаларды бекіту; кәсіпорынның жұмысын ұйымдастыру, қаржыландыру, жоспарлау, есеп беру, жабдықтау, өнімдерді сату және басқа да өндірістік мәселелер, сондай-ақ кадр мәселелері бойынша жұмысқа қабылдау, ауыстыру, босату және т.б. мәселелер бойынша шығарылады. Бұйрық шығару арқылы басшы қызметкерлердің алдына негізгі міндеттерді қояды, түбегейлі мәселелерді шешу жолдарын көрсетеді. Бұйрық осы кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін міндетті. Жекелеген жағдайларда бағыныштылығына байланыссыз ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың үлкен тобына қатысты болуы мүмкін.
Бұйрықты дайындаудың мынадай кезеңдері болады:
- мәселенің мәнін зерделеу;
- қажетті мәліметтерді жинау;
- бұйрықтың жобасын дайындау;
- жобаны келісу;
- басшының қол қоюы.
1. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу (мемлекеттік және ресми тілдерде іс қағаздарын жүргізу үлгілері), 4-ші басылым /Құрастырушылар: В.И.Скала, Б.В.Скала, Н.В.Скала/ -Алматы, 2006
2. Алдашева А., Ахметжанова З., Қадашева Қ., Сүлейменова Э. Ресми іс қағаздары. -Алматы, 2000
3. Екі тілде іс жүргізу анықтамалық-сөздігі. –Алматы, 1998
4. Мақұл У. Мемлекеттік тілде іс жүргізу. –Павлодар, 2004
5. Алдашева А., Ахметжанова З., Қадашева Қ., Сүлейменова Э. Іскери қазақ тілі., -Алматы, 2002
2. Алдашева А., Ахметжанова З., Қадашева Қ., Сүлейменова Э. Ресми іс қағаздары. -Алматы, 2000
3. Екі тілде іс жүргізу анықтамалық-сөздігі. –Алматы, 1998
4. Мақұл У. Мемлекеттік тілде іс жүргізу. –Павлодар, 2004
5. Алдашева А., Ахметжанова З., Қадашева Қ., Сүлейменова Э. Іскери қазақ тілі., -Алматы, 2002
Іс қағаздары компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
(каз.яз)
ІІІ нұсқа
1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы тіл туралы баптар
2. Басқару құжаттары
3. Тілдің стильдік тармақтары
4. Іс қағаздары және компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
5. Құжаттардың реквизиттері
6. Мінездеме, қаулы, ереже
7. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы тіл туралы баптар
7-бап
1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі.
2. Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында
орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін
жағдай туғызуға қамқорлық жасайды.
19-бап
2. Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас,
тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар.
93-бап
Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті
өкілді және атқарушы органдар арнаулы заңға сәйкес Қазақстан
Республикасының барлық азаматтары мемлекеттік тілді еркін әрі тегін
меңгеруі үшін қажетті ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық
жағдайдың бәрін жасауға міндетті.
2. Басқару құжаттары
Басқару құжаттарына бұйрық, өкім, нұсқау, қаулы, шешім жатады.
Бұйрық
Бұйрық кәсіпорынның басқару құжаттарының ішіндегі ең маңызды әрі көп
тараған түрі болып табылады. Сондықтан басқару құжаттарын үлгі негізінде
жасаймыз. Бұйрық – қандай да бір міндетті (өндірістік немесе кәсіпорын
қызметкерлеріне байланысты) шешу үшін кәсіпорын директоры шығаратын
нормативтік құжат.
Бұйрық мекеменің немесе оның құрылымдық бөлімшелерінің құрылу,
таратылу, қайта ұйымдастырылу; оларға өзгеріс енгізу мақсатында ережелерді,
нұсқауларды, қағидаларды бекіту; кәсіпорынның жұмысын ұйымдастыру,
қаржыландыру, жоспарлау, есеп беру, жабдықтау, өнімдерді сату және басқа да
өндірістік мәселелер, сондай-ақ кадр мәселелері бойынша жұмысқа қабылдау,
ауыстыру, босату және т.б. мәселелер бойынша шығарылады. Бұйрық шығару
арқылы басшы қызметкерлердің алдына негізгі міндеттерді қояды, түбегейлі
мәселелерді шешу жолдарын көрсетеді. Бұйрық осы кәсіпорынның барлық
қызметкерлері үшін міндетті. Жекелеген жағдайларда бағыныштылығына
байланыссыз ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың үлкен тобына қатысты болуы
мүмкін.
Бұйрықты дайындаудың мынадай кезеңдері болады:
- мәселенің мәнін зерделеу;
- қажетті мәліметтерді жинау;
- бұйрықтың жобасын дайындау;
- жобаны келісу;
- басшының қол қоюы.
Бұйрықты дайындаудың заңдық негіздемесі өкімет және басқару
органдарының құжт шығаруы, жоғары тұрған органның нақты тапсырмасы,
кәсіпорынға жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін орындау және басқару
қызметін жүзеге асырудың қажеттілігі бола алады. Кәсіпорын немесе
құрылымдық бөлімше қандай да бір мәселе бойынша бұйрықты әзірлеуге бастама
көтеруі мүмкін.
Бұйрықтың жобасын дайындаудың бірінші кезеңі көрінетін мәселелер
тобымен айқындалады. Содан кейін қаралатын мәселелер бойынша материалдар
зерделенеді, ең алдымен, заң актілері және үкіметтің шешімдері,
ведомстволық нормативтік актілер, осы және ұқсас мәселелер бойынша осының
алдындағы басқару құжаттары зерттеледі. Бұл құжаттың құқықтық негізін
қамтамасыз етеді және қайталау мен қайшылықтардың болмауына мүмкіндік
береді.
Екінші кезеңде қойылған мәселенің мәні бойынша қажетті мәліметтер
жинау жүзеге асырылады. Ол үшін әр түрлі ақпараттық-анықтамалық құжаттар,
есептер, анықтамалар, баяндау хаттар және түсіндірме жазбалар, актілер,
қызметтік хат алмасулар пайдаланылады.
Қажетті мәліметтерді жинау және зерделеу негізінде бұйрықтың жобасын
басшының тапсырмасы бойынша кәсіпорынның маманы дайындайды. Бұйрықтың
жобасын дайындаумен айналысатын мамандардың жеткілікті құзыреті оның
сапасының басты шарты болып табылады.
Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар кәсіпорынның ішкі құжаттарына
арналған бланкілерде дайындалады.
Бұйрықта құжат түрінің атауы, күні, нөмірі болуға тиіс. Бұйрықтың күні
– ол басшының қол қойған күні болып есептеледі. Бұйрықтардың нөмірі бір
жылдың шегінде қаңтардан бастап желтоқсан аралығын қамтиды (№ 1, №2 және
т.б.). Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар нөмірленеді және жеке құрам бойынша
бұйрықтардан бөлек жүргізіледі.
Үшінші кезең – мәтінді дайындау.
Бұйрықтың міндетті түрде "не туралы?" деген сұраққа жауап беретін
тақырыбы болады. Мысалы, "кәсіпорынды тарату туралы", "Бас бухгалтердің
лауазымдық нұсқаулығына өзгерістер енгізу турал", "Басқа жұмысқа ауысу
туралы" және т.б. "Кәсіпорын бойынша бұйрық" немесе "Бас директордың
бұйрығы" деген сияқты тақырыптарды пайдалануға болмайды.
Бұйрықтың мәтіні өзара байланысты екі бөлімнен тұрады. Бұйрықты
шығарудың негізін көрсететін, бейнелейтін бірінші бөлікте:
- мемлекеттік органдардың (үкіметтің, салық инспекциясының және тағы
басқалардың) нормативтік құжаттары;
- Директорлар кеңесінің, акционерлердің жалпы жиналысының шешімі;
- өндірістік қажеттілік (нақты) көрсетіледі.
Белгілейтін бөлікте орындалу үшін бұйрық шығарылатын жоғары тұрған
органның актісі айтылады. Сонымен бірге актінің түріне, оның авторына толық
атына (тақырыбына), нөмірі мен күніне, яғни барлық деректерге сілтеме
жасалады. Егер бұйрықтың себебі түсінікті анық және оған түсіндірме қажет
болмаған жағдайда белгілейтін бөлік болмайды.
Белгілейтін бөліктің мәтінінде әдетте, "Сәйкес, мақсатында, мақсаты
үшін, үшін" деген сөздер болады.
Бұйрықтарда негізгі жүкті басқару бөлігі атқараы, ол "Бұйырамын" деген
сөзден басталады. "БҰЙЫРАМЫН" деген сөз бас әріптермен жазылады. Бұл
белгілейтін бөлікті басқару тармағынан ажыратуға мүмкіндік береді. Осы
басқару бөлігінде кімге (орындаушыға немесе құрылымдық бөлімшеге) не
жүктеледі (нақты жұмыс көрсетіледі), күні (оның мерзімінің аяқталу күні)
сияқты мәселелер көрсетіледі.
Құжаттың осы тармағында ерекше анықтық, нақтылық сияқты қатаң талаптар
қойылады, әр түрлі түсініктерге жол берілмейді. Онда "көтеру керек",
"күшейту керек" сияқты жалпылама нақты емес сөздер қолданылмайды. Олардың
нәтижесін тексеру қиынға түседі.
Тапсырмалар бірнешеу болса, бұйрықтың мәтіні бірнеше тармақтарға
бөлінеді. Әрбір тармақ қызықл жолдан басталады. Тармақтар араб сандарымен
нөмірленеді. Соңғы тармақта бұйрықтың орындалуына бақылауды жүзеге асыратын
тұлға немесе құрылымдық бөлімше, ал әрбір тармақта орындаушы (құрылымдық
бөлімше, нақты лауазымдық тұлға) көрсетіледі. Орындаушы барыс септігінде
жазылады. Орындалатын әрекеттер етістіктің тұйық райы нысанында беріледі –
"дайындасын", "есептесін", "ұйымдастырсын" және т.б.
Нақты орындаушыларға дейін ақпараттың жету уақытын есепке алу керек.
Орныдау мерзімі болжанып отырған жұмыстардың көлеміне сай дұрыс есептелуі
тиіс. Әдетте бұйрықтың барлық тармақтары орындау мерзімі болады. Алайда,
көбіне әрбір тапсырма үшін жеке орындау мерзімі белгіленеді. Бұйрықтың
соңғы тармағында осы құжаттың орындалуын бақылау жүктелетін тұлға
көрсетіледі. Бұйрықтың қосымшалары болуы мүмкін, оларға нұсқау мәтіннің
тиісті тармақтарында беріледі. Егер бұйрық қандай да бір құжаттарды (қаулы,
ереже) күшіне енгізетін болса, онда олар бұйрыққа қосымша түрінде
ресімделеді. Мұндай құжаттардың оң жақ бұрышына "..." АҚ-ның 01.05.2005 ж.
№ 7 бұйрығына қосымша" деп жазылады.
Қажеттілігіне қарай осы бұйрықпен жойылатын, бұрын жарияланған
құжаттар (бұйрықтар, шешімдер) атап көрсетілуі мүмкін.
Төртінші кезеңде бұйрықтардың жобалары бас бухгалтермен, заң
кеңесшісімен және кәсіпорынның басқа да лауазымды тұлғаларымен келісіледі.
Келісу бұрыштама ретінде ресімделеді.
Бесінші кезеңде бұйрықтарға кәсіпорынның басшысы немесе осындай құқық
берілген орынбасардары қол қояды. Бұйрық, егер мәтінде басқа мерзім
көрсетілмесе, қол қойылған сәттен бастап күшіне енеді.
Бұйрық шыққаннан кейін хатшы-референт оның мазмұнын кәсіпорынның
қызметкерлеріне таныстыруды ұйымдастырады. Бұйрықтың орындалуына жауапты
қызметкерлерді бұйрықпен таныстырғаны туралы белгі қойылады. Қажеттігіне
қарай, қол қойылған бұйрықты хатшы көбейтеді және жұмыс жүргізу үшін
орындаушыларға таратып береді.
Өкім
Өкім – кәсіпорынның күнделікті өндірістік-шаруашылық және әкімшілік
қызметінің жедел мәселелері бойынша директор немесе оның орынбасары
шығаратын құжат.
Өкім кәсіпорынның ішкі құжаттарына арналған бланкілерде ресімделеді
және оған директор немесе оның орынбасарлары қол қояды.
Өкімнің мәтініне:
- нақты тапсырма (жұмыс);
- жауапты орындаушы;
- орындау мерзімі кіреді.
Басқару бөлігі, әдетте, қазақ тіліндегі мәтінде "Міндеттеймін",
"Белгілеймін" деген сөздермен аяқталады.
Нұсқау
Нұсқау – бұйрықтарды, нұсқаулықтарды, тапсырмаларды орындауды
ұйымдастыруға байланысты мәселелер бойынша басқару құжаты. Нұсқауға
кәсіпорынның директоры немесе құзыреті шегінде оның орынбасары қол қояды.
Нұсқаудың басқару бөлігі қазақ тіліндегі мәтінде "Ұсынамын",
"міндеттеймін" деген сөздермен аяқталады.
Нұсқауларға күнтізбелік жыл шегінде реттік сандар беріледі.
Шешім (қаулы)
Шешім немесе қаулы өндірістік мәселелер бойынша жасалған алқалық
органдардың (Директорлар кеңесі, акционерлердің жалпы жиналысы) құжаттарын
білдіреді. Олар "ШЕШТІ", "ШЕШІЛДІ", "ҚАУЛЫ ЕТЕДІ", "ҚАУЛЫ ҚАБЫЛДАДЫ" деген
сөздерді пайдалана отырып, басқа басқару құжаттары сияқты ресімделеді.
Шешімге (қаулыға) алқалық органның Төрағасы және оның мүшелері немесе
Төраға мен хатшы қол қояды.
3. Тілдің стильдік тармақтары
Кез келген ресми құжат қоғамдық және еңбек қарым-қатынастарын реттеп,
талдап отырады, демек, ресми тілде қолданылатын тілдік құралдарды, емле
ережелерін пайдалануға нақты талаптар қойылады.
Ресми құжат – тұтас құрылым, сондықтан онда:
• мазмұнның қысқа әрі тұжырымды түрде баяндалуы тиіс;
• тұжырымдардың дәл, нақты түрде болуы тиіс;
• сөздер мен терминдер нақты өз мағынасында пайдаланылуы тиіс;
• терминдер мен тұрақты ормадардың бірегейлігі сақталуы тиіс;
• бірнеше варианттағы терминдрдің мүмкіндігінше Мемлекеттік
терминология комиссиясы тарапынан бекітілген немесе ресми тілде
стандартталған, сондай-ақ жазба тілде қолданылу жиілігі жоғары
тұлғасы пайдаланылуы тиіс;
• қазіргі әдеби тілдің нормасында көнерген сөздер, сирек
қолданылатын сөздер, бір қолданыстағы сөздер болып саналатын
лексикалық элементтер, сондай-ақ бейнелі, образды
фразеологизмдер, қарапайым лексикаға тән тұлғалар қолданылмайды;
• талдаудың, шешімнің мазмұны екіұдайылық тудырмас үшін көсемсөз
стилін, ауызекі сөйлеу тілінің тілдік-стильдік элементтері
араластырылмауы қажет.
4. Іс қағаздары және компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
Ресми мәтіндердерді компьютерде басқанда ескерілетін емле ережелері
1. Ресми мәтіннің тақырыбын басу
Компьютерде мәтіннің тақырыбын басудың екі жолы бар:
- тақырыпты жолдың ортасынан басу;
- тақырыпты жолдың басынан басу;
Ғылыми мақалаларды, баяндамаларды, әдеби шығармаларды, ресми
мәтіндерді басқанда олардың тақырыбы жолдың ортасынан басылады.
Тақырыпты жолдың ортасынан басуда мынадай ережелер сақталуы тиіс:
- тақырып бас әріптермен басылады;
-тақырыпты басқанда тасымалға жол берілмейді;
-тақырыптың соңына леп белгісі мен сұрақ белгісінен басқа тыныс
белгілері қойылмайды;
-қысқа тақырыптар (15 белгіден аспаса) әр әріптен кейін ақтаңдақ салып
басылады;
-үлкен тақырыптар (50 белгіден асса) бірнеше жолға басылады, бірақ әр
жолдың мүмкіндігінше белгілі бір мағынасы болуы қажет;
- үлкен тақырыптарды бірнеше жолға басқанда жолдардың арасы бір
интервал болады;
Бірнеше тақырыптар мен тақырыпшалардан тұратын жұмыс материалдарының
тақырыптары жұмыс жолының басынан басылады. Бұл жағдайда да жоғарыдағы
тәртіптер сақталады.
2. Тақырыпшаны басу:
-тақырыпша кіші әріптермен басылады, көрнекілік үшін олар мәтіннен
қосымша интервал арқылы бөлінеді.
3. Беттерді нөмірлеу:
-бірнеше бетке басылатын мәтіннің титулдық бірінші беті ешқашан
нөмірленбейді, бірақ саналады.
- беттер араб цифрларымен нөмірленеді.
- беттің нөмірі оң жақ жоғары бұрышқа, жоғарыдан шамамен 10 мм
түсіріліп қойылады.
4. Азат жол
Кез-келген мәтін бірнеше сөйлемдерден тұрып бір ойды білдіретін
абзацтарға бөлінуі мүмкін. Мәтіндерді машинада басқанда әр абзац азат
жолдан бастап басылады. Азат жол сол жиектен бес ақтаңдақтан кейін, алтыншы
белгіден бастап басылады.
5. Рим цифрлары
Рим цифрларымен сьездердің, тоқсандардың, конференциялардың,
ғасырлардың, тараулардың, мерейтойлардың сандары белгіленеді.
Рим цифрлары ондық разрядты білдіретін төрт белгіден
(I-бір, X-он, C-жүз, M-мың) және олардың жартысын білдіретін үш белгіден (V-
бес, L-елу, D-бес жүз) тұрады.
6. Қысқарған сөздер
Қазақ тілінде қысқарған сөздер септеледі. Оларға қосымша жалғауда
орфоэпиялық норма басшылыққа алынады. Мысалы: КазМҰУ-да (Қазақ мемлекеттік
ұлттық университетінде), ЖШС-да (жауапкершілігі шектеулі серіктестікте).
Қысқарған сөздер тасымалданбайды.
Халықаралық стандарт сипатындағы аббревиатуралар қазақшаланбайды,
ЮНЕСКО, НАТО, ЮСАИД, оларға қосымша дыбысталуына сәйкес жалғанады: ЮНЕСКО-
ның.
7. Шартты қысқартулар
Мәтіндік құжаттарда қолданылатын шартты қысқартулардың емлесі бірдей,
біртектес, жалпыға белгілі болуы керек. Қабылданған шартты қысқартулардың
кейбіреулері мыналар:
қ. – қала ж. – жыл млн. –
миллион
обл. – облыс жж. – жылдар млрд. –
миллиард
ауд. – аудан акад. – академик тг. – теңге
көш. – көше доц. – доцент т.б. – тағы
басқа
с. – село проф. – профессор т.с.с. – тағы
сол сияқты
Тағы басқа және тағы сол сияқты ( т.б. және т.с.с.) сөз тіркестерін
қысқарған түрінде тек сөйлемнің соңында ғана қолдануға болады.
8. Ұлты қазақ азаматтардың аты-жөндерінің жазылуы
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 2 сәуірдегі Ұлты
қазақ азаматтардың тегі мен әкесінің атын жазуға байланысты мәселелерді
шешу тәртібі туралы Жарлығына сәйкес ұлты қазақ азаматтар өздерінің тегі
мен әкесінің атының жазылуын қазақ тіліне тән емес аффиксті алып тастай
отырып өзгертуге хақылы, алайда тегі мен әксінің атының түбірлік негізі
сақталуға тиіс. Бұл ретте әкесінің атын жазған кезде азаматтың жынысына
қарай ұлы немесе қызы сөздері қосылып бірге жазылады. Мысалы, Азамат
Ахметұлы, Әлия Нұрланқызы.
9. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару органдары,
министрліктер, ведомстволар, мекемелер мен ұйымдар, оқу орындары
атауларының алғашқы сөзі бас әріппен жазылады. Мысалы: Қазақстан
Республикасы Сыртқы істер министрлігі.
Мекемелер, ұйымдар, министрліктер мен ведомстволардың атаулары күрделі
тіркес құрамында жеке тұрғандағы емлесін сақтайды. Мысалы: Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік жөніндегі комитеті.
Мынадай атауларда барлық сөздер бас әріппен жазылады: Қазақстан
Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
(каз.яз)
ІІІ нұсқа
1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы тіл туралы баптар
2. Басқару құжаттары
3. Тілдің стильдік тармақтары
4. Іс қағаздары және компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
5. Құжаттардың реквизиттері
6. Мінездеме, қаулы, ереже
7. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы тіл туралы баптар
7-бап
1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі.
2. Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында
орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін
жағдай туғызуға қамқорлық жасайды.
19-бап
2. Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас,
тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар.
93-бап
Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті
өкілді және атқарушы органдар арнаулы заңға сәйкес Қазақстан
Республикасының барлық азаматтары мемлекеттік тілді еркін әрі тегін
меңгеруі үшін қажетті ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық
жағдайдың бәрін жасауға міндетті.
2. Басқару құжаттары
Басқару құжаттарына бұйрық, өкім, нұсқау, қаулы, шешім жатады.
Бұйрық
Бұйрық кәсіпорынның басқару құжаттарының ішіндегі ең маңызды әрі көп
тараған түрі болып табылады. Сондықтан басқару құжаттарын үлгі негізінде
жасаймыз. Бұйрық – қандай да бір міндетті (өндірістік немесе кәсіпорын
қызметкерлеріне байланысты) шешу үшін кәсіпорын директоры шығаратын
нормативтік құжат.
Бұйрық мекеменің немесе оның құрылымдық бөлімшелерінің құрылу,
таратылу, қайта ұйымдастырылу; оларға өзгеріс енгізу мақсатында ережелерді,
нұсқауларды, қағидаларды бекіту; кәсіпорынның жұмысын ұйымдастыру,
қаржыландыру, жоспарлау, есеп беру, жабдықтау, өнімдерді сату және басқа да
өндірістік мәселелер, сондай-ақ кадр мәселелері бойынша жұмысқа қабылдау,
ауыстыру, босату және т.б. мәселелер бойынша шығарылады. Бұйрық шығару
арқылы басшы қызметкерлердің алдына негізгі міндеттерді қояды, түбегейлі
мәселелерді шешу жолдарын көрсетеді. Бұйрық осы кәсіпорынның барлық
қызметкерлері үшін міндетті. Жекелеген жағдайларда бағыныштылығына
байланыссыз ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың үлкен тобына қатысты болуы
мүмкін.
Бұйрықты дайындаудың мынадай кезеңдері болады:
- мәселенің мәнін зерделеу;
- қажетті мәліметтерді жинау;
- бұйрықтың жобасын дайындау;
- жобаны келісу;
- басшының қол қоюы.
Бұйрықты дайындаудың заңдық негіздемесі өкімет және басқару
органдарының құжт шығаруы, жоғары тұрған органның нақты тапсырмасы,
кәсіпорынға жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін орындау және басқару
қызметін жүзеге асырудың қажеттілігі бола алады. Кәсіпорын немесе
құрылымдық бөлімше қандай да бір мәселе бойынша бұйрықты әзірлеуге бастама
көтеруі мүмкін.
Бұйрықтың жобасын дайындаудың бірінші кезеңі көрінетін мәселелер
тобымен айқындалады. Содан кейін қаралатын мәселелер бойынша материалдар
зерделенеді, ең алдымен, заң актілері және үкіметтің шешімдері,
ведомстволық нормативтік актілер, осы және ұқсас мәселелер бойынша осының
алдындағы басқару құжаттары зерттеледі. Бұл құжаттың құқықтық негізін
қамтамасыз етеді және қайталау мен қайшылықтардың болмауына мүмкіндік
береді.
Екінші кезеңде қойылған мәселенің мәні бойынша қажетті мәліметтер
жинау жүзеге асырылады. Ол үшін әр түрлі ақпараттық-анықтамалық құжаттар,
есептер, анықтамалар, баяндау хаттар және түсіндірме жазбалар, актілер,
қызметтік хат алмасулар пайдаланылады.
Қажетті мәліметтерді жинау және зерделеу негізінде бұйрықтың жобасын
басшының тапсырмасы бойынша кәсіпорынның маманы дайындайды. Бұйрықтың
жобасын дайындаумен айналысатын мамандардың жеткілікті құзыреті оның
сапасының басты шарты болып табылады.
Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар кәсіпорынның ішкі құжаттарына
арналған бланкілерде дайындалады.
Бұйрықта құжат түрінің атауы, күні, нөмірі болуға тиіс. Бұйрықтың күні
– ол басшының қол қойған күні болып есептеледі. Бұйрықтардың нөмірі бір
жылдың шегінде қаңтардан бастап желтоқсан аралығын қамтиды (№ 1, №2 және
т.б.). Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар нөмірленеді және жеке құрам бойынша
бұйрықтардан бөлек жүргізіледі.
Үшінші кезең – мәтінді дайындау.
Бұйрықтың міндетті түрде "не туралы?" деген сұраққа жауап беретін
тақырыбы болады. Мысалы, "кәсіпорынды тарату туралы", "Бас бухгалтердің
лауазымдық нұсқаулығына өзгерістер енгізу турал", "Басқа жұмысқа ауысу
туралы" және т.б. "Кәсіпорын бойынша бұйрық" немесе "Бас директордың
бұйрығы" деген сияқты тақырыптарды пайдалануға болмайды.
Бұйрықтың мәтіні өзара байланысты екі бөлімнен тұрады. Бұйрықты
шығарудың негізін көрсететін, бейнелейтін бірінші бөлікте:
- мемлекеттік органдардың (үкіметтің, салық инспекциясының және тағы
басқалардың) нормативтік құжаттары;
- Директорлар кеңесінің, акционерлердің жалпы жиналысының шешімі;
- өндірістік қажеттілік (нақты) көрсетіледі.
Белгілейтін бөлікте орындалу үшін бұйрық шығарылатын жоғары тұрған
органның актісі айтылады. Сонымен бірге актінің түріне, оның авторына толық
атына (тақырыбына), нөмірі мен күніне, яғни барлық деректерге сілтеме
жасалады. Егер бұйрықтың себебі түсінікті анық және оған түсіндірме қажет
болмаған жағдайда белгілейтін бөлік болмайды.
Белгілейтін бөліктің мәтінінде әдетте, "Сәйкес, мақсатында, мақсаты
үшін, үшін" деген сөздер болады.
Бұйрықтарда негізгі жүкті басқару бөлігі атқараы, ол "Бұйырамын" деген
сөзден басталады. "БҰЙЫРАМЫН" деген сөз бас әріптермен жазылады. Бұл
белгілейтін бөлікті басқару тармағынан ажыратуға мүмкіндік береді. Осы
басқару бөлігінде кімге (орындаушыға немесе құрылымдық бөлімшеге) не
жүктеледі (нақты жұмыс көрсетіледі), күні (оның мерзімінің аяқталу күні)
сияқты мәселелер көрсетіледі.
Құжаттың осы тармағында ерекше анықтық, нақтылық сияқты қатаң талаптар
қойылады, әр түрлі түсініктерге жол берілмейді. Онда "көтеру керек",
"күшейту керек" сияқты жалпылама нақты емес сөздер қолданылмайды. Олардың
нәтижесін тексеру қиынға түседі.
Тапсырмалар бірнешеу болса, бұйрықтың мәтіні бірнеше тармақтарға
бөлінеді. Әрбір тармақ қызықл жолдан басталады. Тармақтар араб сандарымен
нөмірленеді. Соңғы тармақта бұйрықтың орындалуына бақылауды жүзеге асыратын
тұлға немесе құрылымдық бөлімше, ал әрбір тармақта орындаушы (құрылымдық
бөлімше, нақты лауазымдық тұлға) көрсетіледі. Орындаушы барыс септігінде
жазылады. Орындалатын әрекеттер етістіктің тұйық райы нысанында беріледі –
"дайындасын", "есептесін", "ұйымдастырсын" және т.б.
Нақты орындаушыларға дейін ақпараттың жету уақытын есепке алу керек.
Орныдау мерзімі болжанып отырған жұмыстардың көлеміне сай дұрыс есептелуі
тиіс. Әдетте бұйрықтың барлық тармақтары орындау мерзімі болады. Алайда,
көбіне әрбір тапсырма үшін жеке орындау мерзімі белгіленеді. Бұйрықтың
соңғы тармағында осы құжаттың орындалуын бақылау жүктелетін тұлға
көрсетіледі. Бұйрықтың қосымшалары болуы мүмкін, оларға нұсқау мәтіннің
тиісті тармақтарында беріледі. Егер бұйрық қандай да бір құжаттарды (қаулы,
ереже) күшіне енгізетін болса, онда олар бұйрыққа қосымша түрінде
ресімделеді. Мұндай құжаттардың оң жақ бұрышына "..." АҚ-ның 01.05.2005 ж.
№ 7 бұйрығына қосымша" деп жазылады.
Қажеттілігіне қарай осы бұйрықпен жойылатын, бұрын жарияланған
құжаттар (бұйрықтар, шешімдер) атап көрсетілуі мүмкін.
Төртінші кезеңде бұйрықтардың жобалары бас бухгалтермен, заң
кеңесшісімен және кәсіпорынның басқа да лауазымды тұлғаларымен келісіледі.
Келісу бұрыштама ретінде ресімделеді.
Бесінші кезеңде бұйрықтарға кәсіпорынның басшысы немесе осындай құқық
берілген орынбасардары қол қояды. Бұйрық, егер мәтінде басқа мерзім
көрсетілмесе, қол қойылған сәттен бастап күшіне енеді.
Бұйрық шыққаннан кейін хатшы-референт оның мазмұнын кәсіпорынның
қызметкерлеріне таныстыруды ұйымдастырады. Бұйрықтың орындалуына жауапты
қызметкерлерді бұйрықпен таныстырғаны туралы белгі қойылады. Қажеттігіне
қарай, қол қойылған бұйрықты хатшы көбейтеді және жұмыс жүргізу үшін
орындаушыларға таратып береді.
Өкім
Өкім – кәсіпорынның күнделікті өндірістік-шаруашылық және әкімшілік
қызметінің жедел мәселелері бойынша директор немесе оның орынбасары
шығаратын құжат.
Өкім кәсіпорынның ішкі құжаттарына арналған бланкілерде ресімделеді
және оған директор немесе оның орынбасарлары қол қояды.
Өкімнің мәтініне:
- нақты тапсырма (жұмыс);
- жауапты орындаушы;
- орындау мерзімі кіреді.
Басқару бөлігі, әдетте, қазақ тіліндегі мәтінде "Міндеттеймін",
"Белгілеймін" деген сөздермен аяқталады.
Нұсқау
Нұсқау – бұйрықтарды, нұсқаулықтарды, тапсырмаларды орындауды
ұйымдастыруға байланысты мәселелер бойынша басқару құжаты. Нұсқауға
кәсіпорынның директоры немесе құзыреті шегінде оның орынбасары қол қояды.
Нұсқаудың басқару бөлігі қазақ тіліндегі мәтінде "Ұсынамын",
"міндеттеймін" деген сөздермен аяқталады.
Нұсқауларға күнтізбелік жыл шегінде реттік сандар беріледі.
Шешім (қаулы)
Шешім немесе қаулы өндірістік мәселелер бойынша жасалған алқалық
органдардың (Директорлар кеңесі, акционерлердің жалпы жиналысы) құжаттарын
білдіреді. Олар "ШЕШТІ", "ШЕШІЛДІ", "ҚАУЛЫ ЕТЕДІ", "ҚАУЛЫ ҚАБЫЛДАДЫ" деген
сөздерді пайдалана отырып, басқа басқару құжаттары сияқты ресімделеді.
Шешімге (қаулыға) алқалық органның Төрағасы және оның мүшелері немесе
Төраға мен хатшы қол қояды.
3. Тілдің стильдік тармақтары
Кез келген ресми құжат қоғамдық және еңбек қарым-қатынастарын реттеп,
талдап отырады, демек, ресми тілде қолданылатын тілдік құралдарды, емле
ережелерін пайдалануға нақты талаптар қойылады.
Ресми құжат – тұтас құрылым, сондықтан онда:
• мазмұнның қысқа әрі тұжырымды түрде баяндалуы тиіс;
• тұжырымдардың дәл, нақты түрде болуы тиіс;
• сөздер мен терминдер нақты өз мағынасында пайдаланылуы тиіс;
• терминдер мен тұрақты ормадардың бірегейлігі сақталуы тиіс;
• бірнеше варианттағы терминдрдің мүмкіндігінше Мемлекеттік
терминология комиссиясы тарапынан бекітілген немесе ресми тілде
стандартталған, сондай-ақ жазба тілде қолданылу жиілігі жоғары
тұлғасы пайдаланылуы тиіс;
• қазіргі әдеби тілдің нормасында көнерген сөздер, сирек
қолданылатын сөздер, бір қолданыстағы сөздер болып саналатын
лексикалық элементтер, сондай-ақ бейнелі, образды
фразеологизмдер, қарапайым лексикаға тән тұлғалар қолданылмайды;
• талдаудың, шешімнің мазмұны екіұдайылық тудырмас үшін көсемсөз
стилін, ауызекі сөйлеу тілінің тілдік-стильдік элементтері
араластырылмауы қажет.
4. Іс қағаздары және компьютерде басуда ескерілетін емле ережелері
Ресми мәтіндердерді компьютерде басқанда ескерілетін емле ережелері
1. Ресми мәтіннің тақырыбын басу
Компьютерде мәтіннің тақырыбын басудың екі жолы бар:
- тақырыпты жолдың ортасынан басу;
- тақырыпты жолдың басынан басу;
Ғылыми мақалаларды, баяндамаларды, әдеби шығармаларды, ресми
мәтіндерді басқанда олардың тақырыбы жолдың ортасынан басылады.
Тақырыпты жолдың ортасынан басуда мынадай ережелер сақталуы тиіс:
- тақырып бас әріптермен басылады;
-тақырыпты басқанда тасымалға жол берілмейді;
-тақырыптың соңына леп белгісі мен сұрақ белгісінен басқа тыныс
белгілері қойылмайды;
-қысқа тақырыптар (15 белгіден аспаса) әр әріптен кейін ақтаңдақ салып
басылады;
-үлкен тақырыптар (50 белгіден асса) бірнеше жолға басылады, бірақ әр
жолдың мүмкіндігінше белгілі бір мағынасы болуы қажет;
- үлкен тақырыптарды бірнеше жолға басқанда жолдардың арасы бір
интервал болады;
Бірнеше тақырыптар мен тақырыпшалардан тұратын жұмыс материалдарының
тақырыптары жұмыс жолының басынан басылады. Бұл жағдайда да жоғарыдағы
тәртіптер сақталады.
2. Тақырыпшаны басу:
-тақырыпша кіші әріптермен басылады, көрнекілік үшін олар мәтіннен
қосымша интервал арқылы бөлінеді.
3. Беттерді нөмірлеу:
-бірнеше бетке басылатын мәтіннің титулдық бірінші беті ешқашан
нөмірленбейді, бірақ саналады.
- беттер араб цифрларымен нөмірленеді.
- беттің нөмірі оң жақ жоғары бұрышқа, жоғарыдан шамамен 10 мм
түсіріліп қойылады.
4. Азат жол
Кез-келген мәтін бірнеше сөйлемдерден тұрып бір ойды білдіретін
абзацтарға бөлінуі мүмкін. Мәтіндерді машинада басқанда әр абзац азат
жолдан бастап басылады. Азат жол сол жиектен бес ақтаңдақтан кейін, алтыншы
белгіден бастап басылады.
5. Рим цифрлары
Рим цифрларымен сьездердің, тоқсандардың, конференциялардың,
ғасырлардың, тараулардың, мерейтойлардың сандары белгіленеді.
Рим цифрлары ондық разрядты білдіретін төрт белгіден
(I-бір, X-он, C-жүз, M-мың) және олардың жартысын білдіретін үш белгіден (V-
бес, L-елу, D-бес жүз) тұрады.
6. Қысқарған сөздер
Қазақ тілінде қысқарған сөздер септеледі. Оларға қосымша жалғауда
орфоэпиялық норма басшылыққа алынады. Мысалы: КазМҰУ-да (Қазақ мемлекеттік
ұлттық университетінде), ЖШС-да (жауапкершілігі шектеулі серіктестікте).
Қысқарған сөздер тасымалданбайды.
Халықаралық стандарт сипатындағы аббревиатуралар қазақшаланбайды,
ЮНЕСКО, НАТО, ЮСАИД, оларға қосымша дыбысталуына сәйкес жалғанады: ЮНЕСКО-
ның.
7. Шартты қысқартулар
Мәтіндік құжаттарда қолданылатын шартты қысқартулардың емлесі бірдей,
біртектес, жалпыға белгілі болуы керек. Қабылданған шартты қысқартулардың
кейбіреулері мыналар:
қ. – қала ж. – жыл млн. –
миллион
обл. – облыс жж. – жылдар млрд. –
миллиард
ауд. – аудан акад. – академик тг. – теңге
көш. – көше доц. – доцент т.б. – тағы
басқа
с. – село проф. – профессор т.с.с. – тағы
сол сияқты
Тағы басқа және тағы сол сияқты ( т.б. және т.с.с.) сөз тіркестерін
қысқарған түрінде тек сөйлемнің соңында ғана қолдануға болады.
8. Ұлты қазақ азаматтардың аты-жөндерінің жазылуы
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 2 сәуірдегі Ұлты
қазақ азаматтардың тегі мен әкесінің атын жазуға байланысты мәселелерді
шешу тәртібі туралы Жарлығына сәйкес ұлты қазақ азаматтар өздерінің тегі
мен әкесінің атының жазылуын қазақ тіліне тән емес аффиксті алып тастай
отырып өзгертуге хақылы, алайда тегі мен әксінің атының түбірлік негізі
сақталуға тиіс. Бұл ретте әкесінің атын жазған кезде азаматтың жынысына
қарай ұлы немесе қызы сөздері қосылып бірге жазылады. Мысалы, Азамат
Ахметұлы, Әлия Нұрланқызы.
9. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару органдары,
министрліктер, ведомстволар, мекемелер мен ұйымдар, оқу орындары
атауларының алғашқы сөзі бас әріппен жазылады. Мысалы: Қазақстан
Республикасы Сыртқы істер министрлігі.
Мекемелер, ұйымдар, министрліктер мен ведомстволардың атаулары күрделі
тіркес құрамында жеке тұрғандағы емлесін сақтайды. Мысалы: Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік жөніндегі комитеті.
Мынадай атауларда барлық сөздер бас әріппен жазылады: Қазақстан
Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz