Мемлекеттік кредит пен мемлекеттік борыш туралы

КІРІСПЕ

1 МЕМЛЕКЕТТІК КРИДИТ ПЕН МЕМЛЕКЕТТІК БОРЫШ
1.1 Мемлекеттік кридит пен борыштың мәні
1.2 Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері
1.3 Халықаралық мемлекеттік кредит

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БОРЫШ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАСҚАРУЫН ТАЛДАУ
2.1 Мемлекеттік борыш және оны басқару
2.2 Мемлекеттік борышты басқарудың заңнамалық нысандары
2.3 2004.2006 жылдардағы Мемлекеттік кредитті талдау

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БОРЫШТЫ БАСҚАРУЫНДА КЕЗДЕСЕТІН МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Мемлекеттік борышты басқаруда кездесетін мәселелер
3.2 Мемлекеттік борышты басқаруындағы кездесетін мәселелерді шешу жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Мемлекеттік борыш - белгілі бір күнге үкіметтік борыштың, Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкі мен жергілікті атқарушы органдар борышының сомасы.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің борышы - Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі алған және өтемеген мемлекеттік заемдардың, сондай-ақ заң актілерімен белгілі бір күнге Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің борышына жатқызылған борыштық міндеттемелердің сомасы.
Мемлекеттік борыштың пайда болуы мен өсуінің себебі мемлекеттік бюджеттің тұрақты тапшылығы болып табылады. Экономкалық жағынан дамыған елдердің едәуір мемлекеттік ішкі борышы болады. Алайда борыштың бұл түрінің түзілу себептеріндегі, әдістеріндегі және жұмыс істеу ерекшеліктерідеп айырмашылық елеулі болады. Дамыған елдерде мемлекеттік борыш және оны тудырған бюджет тапшылықтары экономикалық циклге экономиканы тұрақтандыру мен оны дамытудың біріктірілген факторлары болыптабылады. Халықтан, корпорациялардан, банктерден, басқа қаржы және кредит мекемелермен қарызға алынған ақша қаражаттары өнімді пайдаланылады және аталған қарызгерлердің активтері ретінде қаралады. Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың (жергілікті атқарушы органдардың) қарамағына елдің заңи және жеке түлғаларының бос ақша қаражаттары да, сонымен бірге, басқа елдердің (үкіметтердің, қаржы кредит мекемелерінің) және халықаралық қаржы-кредит институттарының ресурстары да несие капиталы ретінде уақытша пайдалануға жұмылдыру үшін және бюджет тапшылығы проблемаларын шешу үшін тартылуы мүмкін. Оларды алудың басты әдісі мемлекеттік кредит болып табылады.

1. “ҚР Мемлекеттік және мемлекеттік кепілдік берген қарыз алу мен борыш туралы” Заңы 1999жж. Және де өзгертулер. Алматы – Юрист.
2. С.С. Сартаев, С.М. Найманбаев «Бюджеттік құқық», оқулық. Алматы, Жеті Жарғы 2006 жж, 180 – б.
3. Ильясов К.К., Саткалиева В.А. және басқалар «Қаржы», оқулық. Алматы, РИК, 2004 жж – 369 б.
4. Рудый К.В. Финансово – кредитные системы зарубежных стран, оқулық – Москва, Новое знание, 2003 жж – 301 – б.
5. Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер, Оқулық – Алматы, Экономика, 2005 жж, 416 – б.
6. Иванова Г.Г., Маковник Т.Д. Казначейская система исполнения бюджетов – СПб., Питер, 2001жж, - 208б.
7. Өтебаев Б.С., Жунусова Р.М. Бюджетное устройство и бюджетная система. Учебное пособие – Ақмола: 2000 – 103 – б.
8. Ильясов К.К., Исахова П.Б. Расходы Госбюджета – Алматы Экономика – 2003жж.
9. Журавлева В.В., Савруков Н.Т. Государственный бюджет – С.П. –Полтехника – 2000.
10. Жуйриков К.К. Бюджет: составление, утверждение, исполнение, Алматы – 2003
11. Фадейкина Н.В., Апсалямов Н.А., Азылканова С.А. Современная бюджетная политика Казахстана – Новосибирск – 2004жж
12. Кулекеев Ж.А., Султангазин А.Ж. және т.б. Проблемы эффективности испльзования средств государственного бюджета Республики Казахстан в условиях рыночных отношений // Под общей ред. д.э.н. Серикбаева А.С. – Астана: Академия государственной службы при Президенте Республики Казахстан, 2003 – 194 – б.
13. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы //Алматы: Қаржы – қаражат, 2001.- 311 б.
14. Дербисов Е. Диалоги о бюджете переходного периода // Алматы Қаржы – Қаражат, 2001 жж 8 – б.
15. Статистикалық бюллетень №12 (72) желтоқсан 2004 жж
16. Статистикалық бллетень №12 (84) желтоқсан 2005 жж
17. Статисткалық бюллетень №12 (96) желтоқсан 2006 жж
18. Статистический ежегодник 2004
19. Статистический ежегодник 2005
20. Статистический ежегодник 2006
21. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использование // Алматы: Қаржы – Қаражат, 2001 жж – 124 б.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Мемлекеттік борыш - белгілі бір күнге үкіметтік борыштың, Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкі мен жергілікті атқарушы органдар борышының
сомасы.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің борышы - Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі алған және өтемеген мемлекеттік заемдардың,
сондай-ақ заң актілерімен белгілі бір күнге Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің борышына жатқызылған борыштық міндеттемелердің сомасы.
Мемлекеттік борыштың пайда болуы мен өсуінің себебі мемлекеттік
бюджеттің тұрақты тапшылығы болып табылады. Экономкалық жағынан дамыған
елдердің едәуір мемлекеттік ішкі борышы болады. Алайда борыштың бұл түрінің
түзілу себептеріндегі, әдістеріндегі және жұмыс істеу ерекшеліктерідеп
айырмашылық елеулі болады. Дамыған елдерде мемлекеттік борыш және оны
тудырған бюджет тапшылықтары экономикалық циклге экономиканы тұрақтандыру
мен оны дамытудың біріктірілген факторлары болыптабылады. Халықтан,
корпорациялардан, банктерден, басқа қаржы және кредит мекемелермен қарызға
алынған ақша қаражаттары өнімді пайдаланылады және аталған қарызгерлердің
активтері ретінде қаралады. Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың
(жергілікті атқарушы органдардың) қарамағына елдің заңи және жеке
түлғаларының бос ақша қаражаттары да, сонымен бірге, басқа елдердің
(үкіметтердің, қаржы кредит мекемелерінің) және халықаралық қаржы-кредит
институттарының ресурстары да несие капиталы ретінде уақытша пайдалануға
жұмылдыру үшін және бюджет тапшылығы проблемаларын шешу үшін тартылуы
мүмкін. Оларды алудың басты әдісі мемлекеттік кредит болып табылады.
Курсытық жұмыстың мақсаты, талқылауға алынғанн тақырыпты жан жақты
саралау болып табылдады. Осы мақсаттарға сүйене отырып келесідей
міндеттерді орындайды:
- Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістерін қарастыру
- Халықаралық мемлекеттік кредит тәжірибесі
- Мемлекеттік борыш және оны басқару аспектілері
- Мемлекеттік борышты басқарудың заңнамалық нысандары мен
нормативтік актілері
- 2004-2006 жж. Мемлекеттік кредитті талдау
- Мемлекеттік борышты басқаруындағы кездесетін мәселелер мен олрады
шешу жолдарын талқылау.
Осы міндеттердің мәні мен мазмұның аша отырып, оған байланысты
жазылып жүрген мәселелер мен мәліметтерді пайдаланып, өзімнің жұмысыма
пайдалануға кірісемін.

МЕМЛЕКЕТТІК КРИДИТ ПЕН МЕМЛЕКЕТТІК БОРЫШ

1.1 Мемлекеттік кридит пен борыштың мәні

Мемлекеттік кредит қызметінің нәтижесінде мемлекеттік борыш түзіледі.
Мемлекеттік борыш - бұл алынған және белгілі бір күнге өтелмеген
мемлекеттік қарыздардың сомасы (олар боиынша есептелген пайыздарды қоса).
Мемлекеттік борыш үлғаималы үдайы өндірісті және қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру үшін ақша ресурстарын тарту нысандарының бірі ретіңде
мемлекеттік қарыздарды пайдаланудан туады. Мемлекеттік борышты мемлекет
мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен өтейді. Орналастыру рыногына,
қарыз валютасына және басқа сипаттамаларына қарай мемлекеттік борыш
мемлекеттік ішкі және сыртқы борыш болып бөлінеді. Сондай-ақ күрделі және
ағымдағы мемлекеттік борыш болып бөлінеді. Күрделі мемлекеттік борыш деп
мемлекеттің шығарьшған және өтелмеген борышқорлық міндеттемелерінің бүкіл
сомасын (бұл міндеттемелер бойынша есептелген пайыздарды қоса) айтады.
Борыш бұл мемлекеттің барлық борышқорлық міндеттемелері боиынша
несиегерлерге табыс төлеу және мерзімі келген міндеттемелерді өтеу
жөніндегі шығыстар.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік борыш өз кезегінде тікелей
Үкіметтің, Ұлттық банктің және Үкіметтің кеплді үәдесін алған
кәсіпорындардың борышы болып бөлінеді егер, борышты несиегерлердің түрлері
(типтері) бойынша өзара бөлке салсақ көбінесе дүниежүзілік банкке,
Халықаралық валюта қорына және Қазақстандық экспортты қаржыландыратын
үиымдарға қарыз алудың едәуір көлемі жеке несиелерге де тиеді. Бұлар
көбінесе Қазақстанның бағалы қағаздарын - қазынашылық міндеттемелерді,
Ұлттық банктің шоттары мен еурооблигацияларын сатып алатын шетелдік жеке
және заңи ұиымдар. Орналастырған еурооблигацияларды өтеу мемлекеттік
борышқа қызмет көрсетуге жұмсалатын шығыстардың негізгі баптарының бірі
болып отыр. Мемлекеттік кредит — жалпы мемлекеттік қаржының басты
буындарының бірі және кредит қатынастарының жиынтығы, бұл қатынастарда
мемлекет несиегердің де, қарыз алушының да, гаранттың да (қарыз алушы үшін
мемлекеттің кепілгерлігін білдіреді) рөлінде көрінуі мүмкін[3, 369б.].

Мемлекеттік кредиттің көмегімен жүмылдырылған қаражаттар көбінесе
экономиканы қаржыландыруға бағытталатындықтан оның өндірістік сипаты болуы
тиіс. Мемлекеттік кредит жөніндегі Қатынастар мына негіздерде қаржы
қатынастарына кіреді:
1) мемлекеттік кредит жолымен жұмылдырылатын қаражаттар әр түрлі
қажеттіліктерді — өндірістік, өндірістік емес, сол сияқты
стратегиялық, оперативтік қажеттіліктерді қаржыландыруға
бағытталатын мемлекеттің қаржы ресурстары ретінде қаралады;
2) алынған және берілген кредиттер үшін есеп айырысулар, олар үшін
пайыздар төлеу бюджеттердің — үкіметтің қарыз алулары кезінде орталық
(республикалық) немесе биліктің жергілікті органдарының қарыз алулары
кезінде жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен жүргізіледі. Бюджет
кірістерінің негізгі және тұрақты бөлігін салықтық түсімдер құрайтындықтан
қарыздар арқылы жүмылдырылатын қаражаттар "антиципацияландырылған
салықтар", яғни мерзімінен бүрын өндіріп алынған салықтар деп саналады.
Мемлекеттік кредит ақша қаражаттарын (оларды кейін қайтару шартында)
қайта бөлу функциясын орындайды. Бұл халықтың, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландырумен байланысты.
Бұл функцияда мемлекеттік кредит жинақ ақшаны ұйымдастыру нысандарының бірі
болып табылады. Кредиттің көмегімен біршама азғантай, орташа жинақ ақша
мемлекетте шоғырландырылады және оның қажеттіліктерін қаржыландыруға
бағытталады. Бұған халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында
орналастырылатын мемлекеттік қарыздардың облигацияларын шығару, мемлеқеттің
бағалы қағаздарының басқа түрлерін (қазынашылық міндеттемелерді,
қазынашылық бондарды, сертификаттарды) шығару арқылы қол жетеді. Бұл
функция іс-әрекетінің объективті нәтижелері ұлғаймалы үдайы өндірістің
ауқымын арттыру және оның қарқынын тездету болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің ерекшелігі қарызға берілген қаражаттардың
қайтарымдылығында, мерзімділігінде және ақылығында. Алайда, бұл қатынстарды
банк несиесімен шатастыруға болмайды.

Сурет – 1.Мемлекеттің кредиттің жекеше кредиттен айырмашылығы

Жекеше кредит Мемлекеттік кредит
өндірістік мұқтаждар үшін өндірістік және өндірістік емес
жүмыл-дырылады; мүқтаждар үшін жүмылдырылады;
несие капиталы жүмылдырылады; төлем және сатып алу қаражаттары
өтеу қосымша онім немесе ондіріс жүмылдырылады;
процесінде пайда болатын қүннан өтеу бюджет кірістірінен (негізінен
жүргізіледі; салықтық түсімдердің есебінен)
капиталдын, қолдану сферасын жүргізіледі;
(өндірістік сфераны) кеңейтеді. капиталды қолдану сферасын
тарылтады.

Ағымдағы кезеңде пайдаланылатын қаражаттар несиегерге ондаған
жылдардан кейін, яғни келешектегі ұрпақтардан өндіріп алынатын салықтар
есебінен қайтарылуы мүмкін болғанда мемлекеттік кредиттің қайта бөлгіштік
функциясы сондай-ақ оның мерзімінен бүрын төдену қасиетінде көрінеді.
Сөйтіп, келешектегі ұрпақтардың қаражаттарын бүгінгілердіің пайдасына қайта
бөлуге қол жетеді ("уақытқа қарай қайта бөлу").
Мемлекеттік кредиттің екінші функциясы — реттеуші функциясы. Бірінші
кезекте мемлекет несиелік пайыздың мөлшеріне ықпал жасай отырып, ақша
ағындарын реттейді: несие капиталының рыногында қаржыгер бола отырып, ол
бұл капиталға деген сұранымды арттырады, мұның нәтижесінде несие
капиталының нормасы артады. Сөйтіп, мемлекет бұл рыноктағы бәсекеге
араласады, одан жеке инвесторларды ығыстырады ("ығыстыру әсері"). Бұл
олардың бизнестің белгілі бір түрлерін инвестициялауын шектеуді тудырады.
Бір мезгілде мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу кезінде айналыстағы
ақшаның (қолма-қол ақшаның және қолма-қолсыз ақшаның) қысқаруына жеткізеді,
мұның өзі ақша эмиссиясының зардаптарын жою үшін тиімді болуы мүмкін[3,
371б.].
Мемлекеттік кредит рөлі халықтың, көсіпорындардың, ұйымдардың уақытша
бос қаражаттарын жүмылдырудағы мүмкіндіктеріне және олардың мемлекеттің
кезек күттірмейтін мүқтаждарын қаржыландыруға бағыттауға саяды.
Мемлекеттік кредит түрлері бойынша ішкі, сыртқы, шартты болып
ажыратылады (Қосымша А).
Ішкі кредитте мемлекеттік кредит қатынастары жан-жақты түрғыда:
қарызгер кезеңде де, несиегер ретінде де үкіметтің, биліктің жергілікті
органдарының, кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың арасында пайда
болады.
Халықаралық кредитте қатынастарға бір жағынан, үімет, биліктің
жергілікті органдарды, екінші жағынан басқа мемлекеттердің үкіметтері,
банктері, компаниялары, сондай-ақ халықаралық қаржыбанк ұйымдары араласады.
Кредит беруші тарап мемлекет донор немесе ұйым-донор, ал кредит алушы ел
рецидент-ел деп аталады.
Шартты мемлекеттік кредит отандық қарызгерлер: кәсіпорындар, ұйымдар,
фирмалар, жергілікті билік органдары алған қарыздарына басқа елдердің
несигерлеріне берілген кепілдіктер бойынша үкіметтің міндеттемелері ретівде
болады. Қарыз шарттары орындалмаған жағдайда үкімет отандық қарызгердің
уақыты келген міндеттемелері бойынша қарызгердің мүлкінен немесе басқа
активтерінен бюджет қаражаттары есебінен қарыздың сомасын телейді.
Мемлекет қарыз алушы ретінде ғана емес, сонымен бірге несиегер
ретінде де бола алады.
Мемлекеттік несиелендірудің негізгі сферасы - күрделі жұмсалымдар:
басым өндірістерді қаржыландыру; тұрғын-үй құрлысын қаржыландыру;
экономикалық және әлеуметтік инфрақүрылым салаларын қаржыландыру.
Несие капиталдары рыногында мемлекет гарант ретінде бола алады.
Төлемдердің кідірісі бойыншатәуекелдіктер; банкроттық; саяси және басқадай
себептер жағдайында бұл мемлекеттік несиелендірудің ерекше нысаны. Мемлекет
кредит ресурстарын:
1) бюджет тапшьшығын қаржыландыру;
2) ұлттандырылған және аралас кәсіпорындарға жұмсалатын күрделі
жүмсалымдарды қаржыландыру;
3) биліктің жергілікті органдарының шаруашылық органдарын
қаржыландыру;
4) елдің ақша айналысын реттеу үшін пайдаланады.
Мемлекеттік кредиттің көздері — кәсіпорындарда, банктерде, зейнетақы
қорларында, сақтық қорларында, халықта пайда болатын уақытша бос
қаражаттар[3, 391б.].

1.2 Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері

Мемлекеттік кредиттің негізгі нысаны кредит қатынастары болып
көрінетін мемлекеттік қарыздар болып табылады, бұл қатынастарда мемлекет
негізінен қарызгер ретінде болады. Ішкі мемлекеттік кредиттің нысандары:
мемлекеттік қарыздар шығару; коммерциялық банктердегі халықтың салымдарының
бір бөлігін мемлекеттік қарыздарға айналдыру; қазынашылық несиелер.
Мемлекеттік қарыздар — нәтижесінде мемлекет белгілі бір мерзімге және
белгілі бір ақыға ақша қаражаттарының белгілі бір сомаларын алатын мемлекет
пен заңи және жеке түлғалар арасындағы қарыз қатынастары.

Сурет – 2.Қарыздардың салықтардан айырмашылығы

Қарыздар Салықтар
ерікті сипаты; мәжбүрлеме сипаты;
мәжбүрлеудің бүркемелі нысаны мажбүрлеудің анық нысаны

Қарыздар өтеу мезгілі, орны, орналастыру әдістері, қарыз валютасы,
эмитенттер, табыстылық түрлері бойынша ажыратылады. Өтеу мезгілі бойынша:
қысқа мерзімді (бір жылға дейін), орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін),
ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары) болып ажыратылады. Орналастыру орны бойынша
қарыздар ішкі және сыртқы қарыздар болып бөлінеді. Ішкі қарыздардың
облигацияларын шетел азаматтары мен қоғамдар сатып ала алады. Орналастыру
әдістері бойынша: еркін айналатын, жазылу бойынша орналастырылатын және
мәжбүрлеме қарыздар болып ажыратылады. Мемлекеттік қарыздар, әдеттегідей
ақша нысанында шығарылады, бірақ қажет болғанда заттай нысаны да болады.
Эмитентке қарай қарыздар үкіметтің қарыздарына және биліктің
жергілікті органдарының қарыздарына (муниципалдық қарыздарға) ажыратылады.
Табыстылық түрлері бойынша қарыздар пайыздық (қарыз иелері жыл сайын
тең үлеспен бекітілген мөлшерлеме бойынша тұрлаулы табыс алады); утыс
немесе лотереялық (табыс облигациялардың өтеу тиражы немесе ұтыс тиражы
шыққаңда төленеді) қарыздар болуы мүмкін.
Дербестікке ие болғаннан кейін Қазақстан Республикасында меншікті
ішкі қарыздарды қолдану басталды. 1992 жылы республика үкіметі Мемлекеттік
ішкі қарыз шығарды, ол кәсіпорындар мен ұйымдар арасында таратылды. Сол
жылы айналысқа 20 жылға есептелінген Қазақстан Республикасының мемлекеттік
ішкі ұтыс қарызының бондары шығарылды. Қарыздар бойынша ұтыстар жыл сайын
25, 50, 500 мың теңге көлемінде 4 рет ойналады[4, 301б.].
1996 жылы Қазақстан Республикасында резидент және бейрезидент заңи
және жеке түлғалар арасында номиналы 1000 теңгеге, айналым мерзімі 364
күнге тең мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылатын Мемлекеттік ішкі
қарызының Ұлттық жинақ облигациялары таратылды. Ұлттық жинақ
облигацияларына жүзбелі табыстық пайыздары есептеліп, олар тоқсан сайын
төленіп түрады.
"Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу және борыш
туралы" Қазақстан Республикасының заңына, Бюджет кодексіне сөйкес қарыз
алудың мынандай түрлерін атауға болады: мемлекеттік қарыз алу және мемлекет
кепілдік берген қарыз алу.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қарыз алуды Қазақстан
Республикасының Үкіметі, Ұлттық банкі және жергілікті атқарушы органдары
жүзеге асырады.
Үкіметтің қарыз алуы республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландыру
мақсатында, Ұлттық банктің қарыз алуы төлем балансын қолдау және Ұлттық
банктің алтын – валюта активтерін толықтыру мақсатында, сондай-ақ елдегі
жүргізіліп отырған ақша-кредит саясатымен айқындалатын басқа да
мақсаттарыңда жүзеге асырылады. Жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік
қарыз алуы аймақтық инвестициялық бағдарламаларды қарыжландыруға байланысты
жергілікті бюджеттің тапшылығын жабу мақсатында жүзеге асырылады.
Мемлекеттік қарыздардың мынадай түрлері мен нысандары болады:
1. Қарызгерге қатысы бойынша:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарыздары;
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қарыздары;
Жергілікті атқарушы органдарының қарыздары болып белінеді.
2. Несие капиталының рыноктары бойынша: сыртқы мемлекеттік қарыздар;
ішкі мемлекеттік қарыздар.
3. Қарыз алу нысаны бойынша: мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар
шығару; қарыз шарттарын (келісімдерін) жасасу болып болінеді.
4. Крлданылу мерзімі бойынша мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар:
айналыс мерзімі 1 жылға дейін, қысқа мерзімді; айналыс мерзімі 1 жылдан 5
жылға дейін, орта мерзімді; айналыс мерзімі 5 жылдан астам, ұзақ мерзімді
болып болінеді.
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттық және құжатсыз нысанда
(оны үстаушылар үшін тек қана қүжаттық нысанда), номиналды және
дисконтталған құны бойынша, сыйақының бекітілген және бекітілмеген
мөлшерлемесімен шығарылуы мүмкін.
Қарыз туралы келіссөздер жүргізу, шарттарға қол қою тәртібін, оның
атынан эмиссияланатын мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару,
орналастыру, айналысқа түсіру, өтеу және оларға қызмет көрсету тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландыру үшін халықтың банктердегі
салымдары бойынша қалдықтарының бір бөлігін мемлекеттік қарыздарға
айналдыру әдетте жинақ банкілері арқылы жүргізіледі және егер, олардың
капиталы мемлекетке жататын болса, онда депозиттерді пайдалану
тәуекелдіктері бойынша мемлекет жауап береді; жинақ банкінің (акционердің)
капиталына мемлекет қатынсқан жағдайда банк мекемелерінің (акционерлердің)
пікірлеріне сәйкес тартылған қаражаттарды тиімді пайдалану нұсқаларының
проблемалары пайда болады.
Қазынашылық несиелер шаруашылық жүргізуші субъектілерге немесе бюджет
қаражаттары есебінен мемлекеттік билік пен басқару органдарының халыққа
қаржылық комек көрсету женіндегі ақша қатынастарын білдіреді.
Мемлекеттік кредиттің оістері әр түрлі және баяндалған нысандарға сай
келеді. Мемлекеттік қарыздарда - бұл қаражаттарды тартудың және оларды
кейін қайтарудың амалдары, тәсілдері: олар қарыздарды шығарудың шарттарымен
анықталады: табыстылықты анықтаудың және табыс алудың әдістері, іс-қимылдың
мерзімі, орналастыру амалдары (облигацияларды, бондарды еркін сатып алу
және сату, жазылу, мәжбүрлеме орналастыру), өтеу амалы (облигациялар
бойынша ұтыстар, қордаланған пайыздық кірісі бар облигацияларды төлеп
(сатып) алу, мерзімсіз қарыздарда — пайыздық кірісті дүркіндік төлеу).
Қарыздардағы өдістерге сондай-ақ мемлекеттің борышын басқару әдістері
де жатады (ары қарай қараңыз: жаңғырту, мерзімді ұзарту, сәйкестендіру,
қайта қаржылаңдыру).
Мемлекеттік қазынашылық міндеттемелерде (МҚМ-да) мыналар әдістер
болып табылады: дисконттың мөлшері, кесіп тастау бағасы, көрсетулі құны
бойынша МҚМ-ды өтеу, өтеу мерзімі, аукциондарды өткізудіің тәртібі (реті).
Мемлекеттік кредиттің нысандары кезінде — мемлекеттік банктердің
депозит ресурстарының қалдықтарын пайдалану кезінде мұндай қолданудың
шарттары әдістер болып табылады: мемлекеттің қаржы ресурстары ретінде
тартылатын ресурстардың үлесі, қайтару мерзімі, табыстылық нормасы. Елдің
орталық эмиссиялық банкісінің қаражаттарын тарту шарттары — әдістері үқсас
болады, бұл әдістер мұндай қарыз алудың инфляциялық ықпалын азайтуы тиіс.
Мемлекеттік кредиттер нысанындағы әдістер кәдімгі банк кредитінің
әдістеріне үқсас болып келеді[6, 208б.].

3. Халықаралық мемлекеттік кредит

Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік кредиттерді де тартады.
Сыртқы экономикалық байланыстардың қарқындап өсуі халықаралық мемлекеттік
кредиттің тез дамуына жеткізіп, соның негізінде сыртқы берешектердің шапшаң
өсуіне себепкер болып отыр. Мемлекеттер өзіне қажет қаржы ресурстарын
жұмылдыру үшін Ұлттық шекарадан тысқары жерлердегі бос ақша көздерін барған
сайын белсенді пайдалануда. Компаниялар, банктер, сондай-ақ, әр түрлі
елдердің мемлекеттік оргаңдары кредит мәмілелерінің қатысушылары болып
отыр.
Халықаралық мемлекеттік кредит — халықаралық экономикалық қатынастар
сферасында елдердің материалдық ресурстарының қозгалысы, мемлекет
дүниежүзілік қаржы рыногында борышкер немесе несиегер ретінде болатын
қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастар мемлекеттік сырт-қы қарыздар нысанын
қабылдайды және ішкі қарыздар секілді олар да қайтарымдылық, мерзімділік
және ақылық жағдайында беріледі. Алынған сыртқы қарыздардың сомасы
есептелген пайыздармен бірге елдің мемлекеттік борышына қосылады.
Мемлекеттік сыртқы қарыздар ақша және тауар нысанында беріледі. Несие
субъектісі мемлекеттік уәкілетті органдар арқылы елдер болып саналады.
Халықаралық кредит — бірқатар елдер мемлекеттерінің, банктерінің,
соңдай-ақ басқа заңи және жеке түлғаларының басқа елдердің мемлекеттеріне,
банктеріне және өзге де заңи және жеке түлғаларына берілетін қарыздары.
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына байланысты халықаралық кредит
сферасында мына валюта-кредит ұйымдары барған сайын маңызды орын алып отыр:
Халықаралық Валюта Қоры, Халықаралық Қайта Қүру және Даму "Банкі және оның
ұйымдары — Дамудың Халықаралық Ассо-циациясы, Инвестициялар Кепілдігінің
Копжақты Агенттігі, Халықаралық Қаржы Корпорациясы, Европа Қайта Қүру және
Даму Банкі, Азия Даму Банкі, Ислам Даму Банкі және басқалары. Халықаралық
Валюта Қоры валюта бағамдарын реттеу нормаларын белгілеу және оларды
сақтауға бақылау жасау, қатысушыелдер арасында валюталық шектеулерді жою,
оларға төлем баланыстарын реттеу үшін қаражаттар беру арқылы халықаралық
сауда мен валюталық ынтымақтастыққа жәрдемдеседі [7, 103б.].
Дүниежүзілік банк пен оның ұйымдары елдердің экономикалық дамуын
оларға техникалық комек көрсету мен елдердің экономикалық әлуетін іске
асыруға қабілетті жобаларды қаржыландыру арқылы қолдап отырады.
Өзінің мәні жағынан халықаралық мемлекеттік кредит үлғаймалы үдайы
ендірісті қамтамасыз ету қүралдарының бірі болып табылады, бірқатар
жағдайда дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің қүралы болып
саналады.
Халықаралық кредиттің қажеттігі экономикалық зандардың бүкіл
жиынтығымен айқындалады.
Халықаралық кредиттің дамуы мына факторларға байланысты болады:
1) еңбектің халықаралық белінісі мен экономикалық бірігу;
2) ендірістің мамандандырылуы, қауымдасуы;
3) елдердің табиғи ресурстарымен және жүмыс күшімен әр түрлі
қамтамасыз етілуі;
4) жеке елдердің экономикалық дамуының біркелкі еместігін жеңіп
шығудың қажеттігі;
5) дамушы елдерге экономикалық комек көрсетудің қажеттігі;
6) дамушы елдердің дамыған елдермен сауда-экономикалық
ынтымақтастығы.
Халықаралық кредитке берілетін мемлекеттің кредит ресурстары:
1) қорланым қорларына жататын мемлекеттік бюджеттердің
қаражаттарынан;
2) үжымдық несие қорларынан (Ұлттық және халықаралық банктердің
меншікті және тартылынды (тартылған) қаражатта-ры);
3) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражаттарынан түрады.
Ақша нысанындағы халықаралық кредит Ұлттық валюталарда және еркін
айырбасталымды валюталарда беріледі.
Халықаралық кредиттің функциясы мемлекеттердің сыртқы экономикалық
қызметі процесінде тауар және ақша ресурстарын қайта бөлу болып табылады.
Халықаралық кредитті пайдалану экономиканың дамуын тездетуге,
экономикалық дамудың деңгейлерін теңестіруге, сыртқы сауданың өсуіне,
экономикалық бірігуді тездетуге жәрдемдеседі.
Халықаралық кредиттің негізгі нысаны сыртқы қарыздар болып табылады.
Қарыз қаражаттары сыртқы сауда мөмілелерін жүзеге асыру немесе экспорт пен
импортқа жәрдемдесу — сыртқы сауданы несиелендіру үшін пайдаланылады.
Сыртқы сауда-ны несиелендіру кезінде кредиттерді беру, пайдалану және өтеу
елдердің тиісті бағдарламалары мен бюджеттерінде қарастыры-лады, мұның өзі
оларға өздерінің міндеттемелерін толық әрі бөгетсіз орындауына мүмкіндік
береді.
Халықаралық кредит нысандарында экономикалық дамуды қолдау мақсатымен
шетел мемлекеттері мен көпжақты ұйымдар беретін дамуға ресми көмек
ерекшеленеді. Көмек беру мақсаттарының коммерциялық емес сипаты болады,
яғни көпжақты валюта-кредит ұйымдары өздерінің пайдасын барынша көбейтуге
үмтылмайды, керісінше қүрылымдық жаңғыртуды және экономикалық өсуді
қамтамасыз ететін сфераларды қаржыландырады. Мысалы, Халықаралық валюта
қорының кредиттері Қазақстанға макроэкономикалық тұрақтандырудың және
құрылымдық реформалардың бағдарламаларына, теңгенің бағамын қолдауға
беріледі, мұның өзі басқа халықаралық ұйымдар қарыздарының елге түсу
шарттарының бірі болып табылады.
Халықаралық экономикалық қатынастар практикасында сондай-ақ,
экспорттық немесе "байланыстырылган кредиттер " нысаны қолданылады. Мұндай
кредиттерді беру қарызгерлелрге нақтылы тауарларды сатып алуға берілетін
кредит олардың жеткізілімімен "байланыстырылады". Әдетте байланыстырылған
кредиттер жеңілдік жағдайда беріледі, мұның өзі өз еліндегі жеткіліксіз
сүранымды тауарларды басқа еддерДІҢ рыноктарында қорғаудың қажеттілігінен
туады[8, 370б.].
Экспорттық кредиттерді пайдаланудың еддің сауда балансына ықпал
жасайтын зардабы болады. Қосымша қаржыландырудың есебінен импорт өседі, ал
бұл сауда балансының тапшылығын тудырады немесе көбейтуі мүмкін. Бұдан
басқа, экспорттық кредиттер реципиентелдегі экономикалық өсуге ықпал
жасайды, өйткені, біріншіден, тиісті қаражаттарды өндірістік сфераға салуға
мүмкін болар еді және болашақта ағымдағы қажеттіліктерді мезеттік
қанағаттандырудың орнына табыс әкелер еді, екіншіден, импортталатын
тауарлар неғұрлым сапалы жөгіе арзан тауарлар ретінде отандық тауарларды
ығыстырады немесе оларды ондіруді жаншиды.
Қазіргі жағдайда жабдықты, материалдарды азық-түлікті сатып алу
кезінде дамыған еддерде сыртқы сауда ұйымдары мен сыртқы экономикалық банк
контракттар мен келісімдер, соның ішінде өтемдік келісімдер негізінде бұл
елдердің банктері мен фирмаларынан алатын банк және коммерциялық
кредиттерді пайдаланады. Өтемдік келісімдер — бұл сыртқы сауда
келісімдерінің түрі, бұл келісімдер кезінде тауарды сатып алу оның құнын
басқа тауарлар жеткізілімімен төлейді. Өтемдік келісімдер, әдеттегідей,
шетел банктерінен ұзақ мерзімді қредиттер алуды қарастырады, бұл
кредиттердің есебінен шетелдік фирмаларға белгілі бір объектіні салу үшін
олардан сатып алынатын тауарлар төленеді. Жеткізілімнің құны салынған
объектілер өнімінің экспорты есебінен өтеледі.
Кредитті өтеу қабілетін бағалау үшін рейтинг агенттіктері елдің несие
рейтингін әзірлейді, бұл орайда мына аспектілерге назар аударылады:
1. Демократиялық саяси жүйені жасаудағы прогресс; мұны демократиялық
саяси институттардың тиімділігі, шешімдер қабылдау процесінің ашықтығы,
экономикалық реформаларды жүргізуге саяси жолды ұстаушылық және оларды
практикалық жүзеге асыруға қабілеттілік деп түсінеді.
2. Қаржылық тұрақтылыққа және экономикалық өсуге жетудегі
жетістіктер. Олар өзіне мыналарды кіріктіреді: фискалдық және монетарлық
саясаттың тиімділігі, Ұлттық валютаның түрақтылығы мен айырбасталымдығы
кезінде инфляцияның төменгі деңгейін ұстап тұру.
3. Сауда ағыңдарын қайта бағдарлау. Экспорт пен импорттың өсу
серпіні мен қүрылымы, халықаралық экономикалық сауда ұйымдарына қатысу,
қаржыландырудың көзі ретіндеп шетелдік тура инвестициялардың рөлі,
менеджменттің деңгейі, технологияларды беру арқылы бағаланады[9, 129б.].

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БОРЫШ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАСҚАРУЫН
ТАЛДАУ

2.1 Мемлекеттік борыш және оны басқару

Мемлекетік борыш "ұлттың өзіне өзінің қарызы" ретіңде қаралады және
ұлттың жиынтық байлығының жалпы мөлшеріне әсер етпейді. Ішкі борышты
басқару жөніндегі пайызарды төлеу қажетті түрден оның белгілі бір теріс
зардаптары инвестицияларға немесе елдің экономикасын дамытуға қосымша қаржы
ресурстарын жұмылдырудан болатын ыңғайлы нәтижелермен жабылады. Ішкі
борыштың өсуі кезінде ұлттық табыс пен байлық кемімейді, мұның өзі әрине,
табыстардың қайта бөлінісімен байланысты болатын бірқатар келеңсіз
салдарларды жоққа шығармайды, олар мынаған:
1 Берешекті етеу мен пайыздарды төлеу бюджет қаражаттарының есебінен,
яғни салық төлеушілердің есебінен жүргізіледі, сөйтіп, табыстар мемлекеттік
бағалы қағаздар иелеріне, әдеттегідей, қоғамның дәулетті жіктеріне ағылады.
2. Салықтарды көбейту жолымен мемлекеттік борышты азайту жөніндегі
мемлекеттің іс-қимьшы кезінде макроэкономикалық тәуекелдіктер қосьшады;
жиынтық сұранымның қысқаруы тепе-теңді таза Ұлттық өнімнің азаюына
үрындырады, кәсіпкерлер тарапынан қаражаттардың жүмсалымына деген
ынталандырмалары төмендейді, экономикаға қаражаттарды инвестициялау
қысқарады.
3. Жеке меншік кәсіпкерлердің "инвестицияларын ығыстыру" нәтижесі іс-
әрекет етеді. Бұл қүбылыс мынадан туып отыр. Мемлекет бюджет тапшылығын
немесе борышты жабу мақсатымен несие рыногына шыға отырып, ақша рыногында
бәсекені күшейтеді, мұның нәтижесінде ақша капиталының пайыздық
мөлшерлемелері артады. Бұл жеке меншік секторды инвестициялардың бір
бөлігінен айырады, ал инвестициялық шығыстардың төмендеуі тепе-тенді таза
Ұлттық өнімді азайтады.
Егер мемлекет ақша рыногының оқшауландырылған қаражаттарын түтыну
мақсаттарына емес инвестициялық тауарларға бағыттаса, егер экономика
жүмыспен толық емес қамтылған жағдайда жүмыс істесе мұндай іс-әрекеттің
келеңсіз нөтижесі шектелуі мүмкін.
Жергілікті атқарушы органньщ борыш лимиті - тиісті жыша арналған
жергілікті бюджетте жоспарланған жергілікті атқарушы органның алған және
өтелмеген заемдарының тіркелген сомасы, белгілі бір уақыттағы (қаржы
жылының аяғындағы) жергілікті атқарушы органның нақты борышы одан аспауға
тиіс.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сыртқы борыш лимиті Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкі алған және өтелмеген сыртқы заемдарының жоспарлы
тіркелген сомасы, белгілі бір уақытта (қаржы жылының аясында) Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің нақты сыртқы борышы одан аспауға тиіс.
Үкіметтік борыш лимиті - тиісті жылға арналған республикалық бюджетте
жоспарланып отырған, үкіметтік заемдардың алынған және өтелмеген тіркелген
сомасы, белгілі бір уақытта (қаржы жылының аяғында) Қазақстан Республикасы
Үкіметінің нақты борышы одан аспауға тиіс. Борышқа қызмет көрсету - белгілі
уақыт кезеңінде қарыз алу шарттарынан
туындайтын сыйақы мүдде, комиссиялық, айыппұл және басқа да төлемдерді
жинақтап төлеу. Борышты өтеу - заем алушының алынған заемдар сомасьш кредит
берушілермен (заем берушілермен) шарттарда (келісімдерде) белгіленген
тәртіппен қайтаруы (амортизациясы), борышты қүрайтын басқа да
міндеттемелерді белгіленген тәртіппен орындау[1, 3б.].
Негізгі борыш сомасы - алынған заемның өтелуге тиісті және кредит
берушіге қайтарылмаған, ол бойынша есептелетін сыйақы (мүдде), комиссиялық
төлемдер мен айыппүлдар сомасы есепке алынбаған сома.

2.2 Мемлекеттік борышты басқарудың заңнамалық нысандары

Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борыш туралы
Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларынан,
осы Заң мен өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен
борыш туралы заңдарында көзделгеннен өзгеше ережелер белгіленсе, онда
халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Жергілікті атқарушы органдардың қарыз алуы тек қана Қазақстан
Республикасының заңдарымен реттеледі.
Мемлекеттік емес қарыз алу осы Заңмен, Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілерімен және Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Қазақстан
Республикасы ¥лттық Банкінің нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі.
Мемлекеттік органдардың қарыз алу мен борышты басқару саласындаы өкілеттігі
Қазақстан Республикасының Парламенті өзіне Қазақстан Республикасының
Конституциясы және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілері жүктеген
республикалық бюджетті бекіту және мемлекеттік заемдардың мәселелері
бойынша халықаралық шарттарды бекіту жөніндегі өкілеттікті жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) Қазақстан Республикасы Үкіметінің заемдарды тарту, Қазақстан
Республикасы резиденттерінің мемлекеттік емес заемдары бойынша мемлекеттік
кепілдіктер беру қажеттігі туралы шешімдер қабылдайды;
2) орталық және жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік және мемлекет
кепілдік берген қарыз алу мен мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген
борышты басқару саласындағы құзыретін белгілейді;
3) Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдарының
заем туралы шарттарды (келісімдерді) жасасу, олардың мемлекеттік эмиссиялық
бағалы қағаздардың әрбір түрі бойынша жеке мемлекеттік эмиссиялық бағалы
қағаздар шыпару, орналастыру, оларға қызмет көрсету және өтеу, мемлекеттік
кепілдіктер беру үшін
инвестициялық жобаларды іріктеу, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
мемлекеттік емес заемдар бойынша мемлекеттік кепілдіктер беру тәртібін,
мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген заемдарды алу, пайдалану, өтеу
және оларға қызмет көрсету, оларды тіркеу және есепке алу тәртібін,
мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борыштың мониторингі мен басқару
тәртібін белгілейді;
4) Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдарының
қарыз алуы, мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борышты басқару
жөніндегі Қазақстан Республикасының заң және өзге де нормативтік қүқықтық
актілерінің жобаларын әзірлейді және Қазақстан Республикасының Парламенті
мен Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізеді[11, 258б.].
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мемлекеттік заемдарды, оның
ішінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімімен сыртқы заемдарды тарту
қажеттігі туралы шешімдер қабылдайды; осындай заемдарды тартудың қаржыльщ
шарттарын белгілейді; осындай заемдар бойынша шарттар (келісімдер)
жасасады;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мемлекеттік эмиссиялық бағалы
қағаздарын шығарады;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің заемдарын алады, пайдаланады, өтейді
және оларға қызмет көрсетеді, ұйымдастырылған бағалы қағаздар рыногында
олар эмиссиялаған мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздарды сатып алу мен
сатуды, Қазақстан Республикасы ¥лттық Банкі борышының мониторингін және оны
басқаруды жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының барлық резиденттері үшін міндетті мемлекеттік
кепілдіктері жоқ, мемлекеттік емес сыртқы заемдар туралы шарттарды тіркеуді
және олардың әрі қарай мониторингін жүзеге асырады, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының жалпы сыртқы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.