Адамның шаруашылық әрекетінен табиғатта болған антропогендік өзгерістер

Кіріспе . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6

І.Атырау мұнайлы өңірдің
экологиялық жағдайы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7.8

1.1.Атмосферадағы ауаның ластануы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.11

1.2.Су ресурстарының жағдайы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.13

1.3.Топырақ және өсімдік экологиясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.4.Фотосурет галереясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.16

Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 17.18

Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Ата – бабаларымыз бала бойында сәбилік шақтан бастап қоршаған ортаға,табиғатқа деген дұрыс көзқарас,құрмет сезімін қалыптастырып отырған.Қоршаған тіршілік ортасын ата – бабаларымыз біздерге сан ғасырлар бойы бүлдірмей,ластамай,көркейтіп жеткізді.Ал біздер келешек ұрпаққа не қалдырамыз?!
Халқының көрнекті ағартушы Ш.Уалиханов өз еңбегінде былай деп жазған «Сұлулықты,көркемдікті түсіне білудің өзі үлкен эстетикалық тәрбие күші.Ұшқан құс,жүгірген аң,өзен – көл,тау – тас,өсімдіктер дүниесі – бәрі де адамға ләззат береді.Ес білгеннен бастап ата – анасының, үлкендердің өне бойы айтып отыратын өсиеттерімен тәрбиелеген ұрпақ өзі де табиғатқа нұқсан келтірмейді және өзгеге де жол бергізбейді» [1]
Ата – бабаларымыз табиғатқа жасалған қастандықты обал деп,ал оны аялап,баптауға арналған істі сауап деп түсіндірген.
Менің бұл жұмысымда,еліміздегі экологиялық апат зардаптарын дәлелдей отырып,табиғатты қорғамаса ертеңгі күні кеш қаламыз, - деген мақсат көзделеді.

1. «Атамекен» газеті 2005ж. №88 «Теңізге қауіп төніп тұр.»
2.Ш.Уалиханов.Таңдамалы шығармалары. Алматы. «Жазушы» 1985ж
4. «География және табиғат» журналы 2004ж. №3 38-бет.
5.Е.А.Мамбетқазиев. «Табиғатты қорғау» Алматы. «Қайнар» 1990ж.
6. «География және табиғат» журналы 2007ж. №6 25-бет
7. «Биология,химия,геграфия» журналы 2006ж. №3 18-19-бет.
8. «География, биология, экология орта мектепте» 2008ж. №1 3-5 бет
9. «Алтын орда» газеті 2007 ж 9 ақпан 4-бет
10. «Атамекен» газеті 1997 ж 4 бет

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

геогр
Адамның шаруашылық әрекетінен табиғатта болған антропогендік өзгерістер

Мазмұны:

Кіріспе . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 3-6

І.Атырау мұнайлы өңірдің
экологиялық жағдайы . . . . . . . . . . . .8Бсынып . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .7-8

1.1.Атмосферадағы ауаның ластануы . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 9-11

1.2.Су ресурстарының жағдайы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 12-13

1.3.Топырақ және өсімдік экологиясы . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 14

1.4.Фотосурет галереясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 15-16

Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . .. . . . . . . . . . 17-18

Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 19

Кіріспе

Табиғаттың тарылтпайық мөлдір кәусар
тынысын,
Пәк табиғат жүрегімнің тамылжыған жырысың.
Ей адам,қалай ғана қатыгездік жасайсын,
Ол анаң ғой,ал сен кенже ұлысың.

Мұқағали Мақатаев
Ата – бабаларымыз бала бойында сәбилік шақтан бастап қоршаған
ортаға,табиғатқа деген дұрыс көзқарас,құрмет сезімін қалыптастырып
отырған.Қоршаған тіршілік ортасын ата – бабаларымыз біздерге сан ғасырлар
бойы бүлдірмей,ластамай,көркейтіп жеткізді.Ал біздер келешек ұрпаққа не
қалдырамыз?!
Халқының көрнекті ағартушы Ш.Уалиханов өз еңбегінде былай деп жазған
Сұлулықты,көркемдікті түсіне білудің өзі үлкен эстетикалық тәрбие
күші.Ұшқан құс,жүгірген аң,өзен – көл,тау – тас,өсімдіктер дүниесі – бәрі
де адамға ләззат береді.Ес білгеннен бастап ата – анасының, үлкендердің өне
бойы айтып отыратын өсиеттерімен тәрбиелеген ұрпақ өзі де табиғатқа нұқсан
келтірмейді және өзгеге де жол бергізбейді [1]
Ата – бабаларымыз табиғатқа жасалған қастандықты обал деп,ал оны
аялап,баптауға арналған істі сауап деп түсіндірген.
Менің бұл жұмысымда,еліміздегі экологиялық апат зардаптарын дәлелдей
отырып,табиғатты қорғамаса ертеңгі күні кеш қаламыз, - деген мақсат
көзделеді.
Ей адамзат сен алдымен досыңды ұқ,
Сенің досың таза ауа, өсімдік
Табиғаттан ала беріп барлығын
Ал оны қорлау деген не сұмдық, -
деп ақын жырлағандай ата – бабаларымыз көзінің қарашығындай қорғап, бізге
мұраға қалдырған қазақ жерінің асты – үсті тұнған байлық.Бірақ оны ұқыпсыз
пайдалану түзілуіне мыңдаған жылдар кететін осы әсем табиғаттың теңдігін
бұзуға әкеліп соқтыруда.Бүгінде тек тәуелсіз Қазақстанда ғана емес бүкіл
әлем алдында экологиялық апат тұр.Ал сол әсем табиғаттың ажары мен тепе –
теңдігін сақтау,байыптау біздің өз қолымызда.
Кейінгі 100 жыл ішінде өзендер мен көлдердегі сулар тартылып, таза
сулар қалмағандықтан, біздің ғаламшар танымастай өзгеріп отыр. Мыңдаған
құстардың, балықтардың және өсімдіктердің түрлері жоғалып кетті.
Аспандағы азон тесіктерінің, теңіздер мен мұхиттарда мұнайдың зиянды
қалдықтарының пайда болуы кеше ғана жайқалған жасыл
Ш.Уалиханов Таңдамалы шығармалары Алматы Жазушы 1985 ж [1]
ормандар мен егіс алқаптарының шөлді аймақтарға айналуы, қалалардағы ауаның
улануы,экологиялық апатты жерлердің көбеюі,жер бетінде өмір сүруге қажетті
аймақтардың азаюына әсер етуде.
Осының барлығына да кінәлі адамзат.Барлығы да адам қолымен
жасалған істер.
Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау туралы заңының
38 – бабында Қазақстан Республикасының азаматы табиғатты қорғауға
және оның байлығын сақтауға міндетті [2] делінген. Табиғат өз
үйің,қоршаған орта деген сөз.Өз тұрған үйімізді қандай таза ұстасақ,
табиғатты да дәл солай таза ұстауымыз керек.
Экологиялық дағдарыстың неғұрлым қауіпті көріністері – аймақтың
шөлейттенуі, топырақтың тозуы , су ресурстарының тартылуы,
атмосфераның ластануы, ормандардың сиреуі, тіршілікке қатер
төндіретін табиғи құбылыстар мен өнеркәсіп апаттарының белең алып,
әрі улы қалдықтардың жинақталып, айнала қоршаған ортаға терең
зиянын тигізуде.
Менің осындай ойлармен құрылған тақырыбым Адамның шаруашылық
әрекетінен табиғатта болатын антропогенттік өзгерістер
Экологиянық проблеманың пайда болуы ең алдымен антропогендік
факторларға байланысты.
Антропогендік әсер ету деңгейіне байланысты ландшафтар төмендегідей
топтарға бөлінеді: (А.В Чигаркин. 1974ж.)
1. Табиғи күйіне жақын ландшафтар Арал және Каспий теңіздерінің суының
қайтуынан жаңадан пайда болған теңіз жағалауында қалыптасқан сорлар және
сортаңдар Қазақстан аумағында. Осы топқа жататын ландшафтар теңіз
жағалауына жақын орналасқан Арал мен Каспий теңіздері бассейні аймағына
жақын орналасқан.
2. Өсімдік жамылғысында ғана өзгерістер байқалатын кешендер. Бүгінгі
таңда техногендік әсер байқалмайтын яғни мал шаруашылығы жақсы
дамыған аймақдарда көрініс тапқан.
3. Өсімдігі мен топырақ жамылғысында өзгеріс байқалатын ландшафтар.
Осындай өзгерістері бар, темір аумағында темір жолдармен автомобиль
жолдары мұнай мен газ құбырлары жақсы дамыған аймақтар байқалады.
4. Рельефі өсімдігі мен топырақ жамылғысында қатты өзгерістер
байқалатын ландшафтар Каспий ойпатында, Маңғышлақ түбегінде, Балқаш
көлінің Солтүстігімен Ембі өзенінің төменгі ағысында орналасқан
аймақтардағы өнеркәсіп орталықтары мен малды шамадан тыс жаю
салдарынан пайда болған қатты өзгеріске ұшыраған ландшафтар.
5. Белгілі бір мақсатқа байланысты жақсарту бағытында өзгертілген
ландшафтар. Олар шөл зонасы. Өзен аңғарларындағы егінге берілген
табиғи құрамдас бөліктердің түпкілікті өзгеруі.
6.Көптеген табиғи құрамдас бөліктердің орнына өзгерген жасанды мәдени
ландшафтар ірі қалалар мен елді мекендердің 85%-ға жуығы қатты өзгеріске
ұшырағандығы анықталды. [3]
Бүгінгі таңда адамзат алдындағы аса күрделі экологиялық мәселе –
биосфера тіршілігін тұрақты ұстау, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану
және қорғау мәселесі. Бұл мәселенің тууына адамдардың қолымен жасалған
экологиялық сауатсыз іс - әрекеттердің нәтижесі себеп, яғни антропогендік
ландшафтардың пайда болуы.
Антропогендік ландшафтар – табиғат комплекстеріне адам баласының
тікелей немесе жанама әсер етуіне байланысты өзгерген жерлер. Мысалы,
кесілген ормандардың орнында жайылымдардың пайда болуы.
Кейде мұндай антропогендік ландшафтар қайта қалпына келуі мүмкін. Ал
адам баласы ландшафтарды сауатсыз пайдаланған кезде олар деградацияға
ұшырап, тақырлар мен шөлдерге айналып кетеді. Ғылыми деректер бойынша жер
шарындағы Қазақстандағы Арал, Семей, Байқоңыр, Балқаш, Каспий, Орта
Азиядағы кейбір ірі құм эко – жүйелері антропогендік ықпалдың тікелей
немесе жанама әсерінің нәтижесі екені дәлелденген.
Табиғатқа аса ірі өзгеріс енгізуге себеп болған қуатты өндірістің
дамуы. Өндірістің дамуы шаруашылық мақсаттарға алуан түрлі табиғи қорды
пайдалануды қажет етті. Өндірістің дамуы табиғи қорлардың азаюына қосымша
қоршаған ортаның ластануы сияқты мәселе ала келді. Өндірістен шығатын
керексіз заттармен алдымен топырақ, ауа, су қоймалары ластанады. Бұл
ластану топырақта құнарсыздандырып өсімдіктерге, жануарларға жағымсыз әсер
етеді.
Қазақстанда орналасқан ірі өнеркәсіп орындарынан жылына сыртқы
қоршаған ортаға 2 миллиард 153 млн тонна, яғни 30% зиянды улар тарайды.
Оның ішінде күкіртті ангидрид 1 млрд,570 млн тонна 30%,
азот тотығы 0,316 млрд тонна – 8%, қорғасын 4 млн.
364 мың тонна – 12%.
Адам өзінің іс-әрекеті арқылы табиғатта ұзақ уақыттар аралығында бір-
біріне байланысты үйлесімді жүріп отыратын заңдылықтарға әсер етіп, кейде
олардың бұзылуына жағдай жасайды. Ормандардың бейберекет қырқылуы жерді
қалай болса солай пайдалануы табиғатты

Қоршаған ортаны қорғау туралы ҚР заңы Атамекен газеті 1997 жыл 4 бет
[2]
Биология, Химия, География 2006 жыл №3 18-19бет. [3]
талам-таражға салуда. Табиғат заңдылықтарын мұқият зерттеп білмеудің
нәтижесінде табиғатта болатын тіршіліктің тепе-теңдігі бұзылып, оның өзі
адамның күнделікті тіршілігіне қауіп төндіреді.
Халық санының артуы, өнеркәсіппен ауыл шаруашылығының дамуы, ғылым
мен техниканың өркендеуі аз уақыт ішінде биосфера да елеулі өзгерістердің
болуына мүмкіндік туғызады.
Адам өз қимылы арқылы табиғатқа пәрменді әсер етіп, оны өзгерте
алады.К.Маркс адам еңбегінің табиғатқа жасайтын әсері жөнінде былай деп
жазды:
Еңбек – адам мен табиғаттың арасындағы процесс. Адамдар табиғатқа
бірден әсер етпей, өз арасында өндірістік қатынас жасалғаннан кейін ғана
әсер етеді.
Адам өз тіршілігіне қажетті заттарды түгелдей табиғаттан алады.
Адам табиғаттың бір бөлшегі бола тұра оның табиғатқа ықпалы басқа күштерден
әлдеқайда өзгеше.
Адамның шаруашылық әрекеті – табиғаттың дамуына әсер ететін ерекше
фактор.
Адам еңбекпен ақыл – ойдың арқасындағы айналадағы ортаға
бейімделуімен қатар оны өзгертеді де. Табиғаттағы құрамдас бөліктердің бір-
бірімен тығыз байланысты екенін ескерсек, олардың біреуі өзгерсе
басқалардың да өзгеруіне әкелетіні түсінікті. Сондықтан табиғатты өзгерту
барысында адамзат оның кейінгі зардаптарын да ескеруі қажет.

География және табиғат №3 2004ж. 38-бет.
І. Атырау мұнайлы өңірдің экологиялық жағдайы

Атырау облысы мұнай қорын игеруге байланысты республикамыздың ірі
мұнай – газ аймағы болып табылады. Олай болса, техногенді салмақтың күшеюі
нәтижесінде ландшафт компаненттері климаты, өсімдігі, гидрографиясы қатты
ластануға ұшырайды. Тіпті өңдеу жұмыстарын тоқтатқаннан кейін де қоршаған
орта ластанушы зиянды заттардан 30 жыл уақыт ішінде толық тазара алмайды.
Мысалы, мұнайдың көп мөлшерін ластанған қара топырақтағы астық шаруашылығы
дақылдарының өнімділігі 0-ге дейін төмендейді, топырақ 3-15 жылға дейін
қалпына келмейді.

Экологиялық проблемалар

1. Қуаңшылық аңыздық жерлерге қарсы күрес, топырақ жамылғысына зиян
келтіріп отырған жел эрозиясы, оны жою шаралары – ағаштар отырғызу.
2. 1989 ж. Атырауда өткен ғылыми – практикалық конференцияда Батыс
Қазақстанның экологиялық жағдайын жақсарту проблемасы қаралып Қарашығанақ
пен Теңіз кеніштерінде мұнаймен газ өнімдерін өндірудің инженерлік
тәсілдерін жетілдіру мұнай мен газ өндірудегі заттардың ауаны, суды
ластауды тоқтату үшін шешім қабылдаған.
3. Маңғыстау – Қарақия ауданында 3 рет атом қаруы сыналған. 1985
жылы соңғы сынақ сәтсіз болып, соның салдары әлі де адам денсаулығына
зиянды әсер етуде.
4. Ақтөбеде 1953 жылдан бері 40 жылдан астам уақыт ішінде
470 ядролық қопарылыс болды.Облыста: Капустин Яр, Азғар, Эмба
5 палигон болған. Олар соғыс ракеталарын сынаған.
5. Каспий теңізі соңғы 10 жылда 1 метрге көтерілді. Жағалауындағы елді
мекендерді мұнай мен кен орындарын басып кету қаупі төніп отыр.
Биосфера өзінің эволюциялық даму кезеңдерінде әртүрлі табиғи
процестердің әсерінен үнемі өзгеріп отыратын ғаламдық эко жүйелер жиынтығы
болып саналады.
Соңғы ғасырлардағы қоғамның дамуы, ғылыми – техникалық процестердің
күрделенуі, ауыл шаруашылығының өркендеуі, халық санының артуы адамның
биосфераға әсерін арттыра түсті. Адамның күнделікті тіршілік әрекеттері
арқылы тікелей табиғатқа әсер етуін ғылымда антропогендік факторлар деп
атайды.
Көрнекті американ экологы Б.Коммонер (1974ж) адамның табиғатқа
әсер етуінің негізгі 5 жолын ерекше бөліп көрсетті.
1.Табиғи экожүйенің өзгеріске ұшырауы және олардағы биологиялық
процестердің бұзылуы.
2. Шашыранды энергияның шоғырлануынан жылу түріндегі ластанудың
пайда болуы.
3. Химиялық өзгерістерден шығатын улы қалдықтардың көбейе түсуі.
4. Эко жүйелерде бұрын болмаған организмдердің жаңа түрлерін
жерсіздендіру.
5. Өсімдіктер мен жануарлар организмінде генетикалык өзгерістердің
пайда болуы.
Табиғатқа тікелей әсер ететін антропогендік әсердің көпшілік түрлерін
адам белгілі бір өзі алдын ала жоспарлаган мақсаттарға сайкес жүзеге
асырады.
Мысалы, аң аулау, су қоймаларын салу, ағаш кесу, жер жырту және т.б.
Антропогендік факторлар табиғатқа екі түрлі әсер етеді.Онын бірі: жағымды
әсер болса,екіншісі жағымсыз әсерлер.
Жағымды әсерлерге: егістік алқаптарды қайта өңдеу,су қоймаларына бағалы
балық түрлерін жіберу, ағаш отырғызу, су көздерін тазалау және т.б. жатады.
Ал жағымсыз антропогендік факторларға- жаппай орманды отау, жерді дұрыс
пайдаланбау, заңсыз аң аулау, ядролық қаруларды пайдалану, ретсіз ядролық
жарылыстарды сынау және т.б. жатады. Ғылыми – техникалық прогрестің дамуына
халық санының артуына байланысты адамзаттың табиғат ресурстар пайдалануы
жылдан - жылға артып келе жатқаны шындық екені кімге болса да белгілі.
Осындай жағдайлардың әсерінен биосферада екі түрлі жағымсыз көріністер
байқалады.
1. Табиғи байлықтар қорының азая бастауы.
2. Табиғи ортаның ластануы.
Табиғат байлықтарын қалай болса солай пайдаланудың салдарынан табиғат пен
қоғам арасындағы өзара қарым- қатынас тепе- теңдігі бұзылып экологиялық
тоқырау және экологиялық апатты жағдайлар орын алуда.

1.1. Атмосферадағы ауаның ластануы

Бірінші экологиялық проблема – атмосфералық ауаның ластануы.
Ауаның негізгі ластануы көміртегі оксидіне,ауада жанған органикалық
отын өнімдеріне,кәдімгі отын құрамындағы улы заттармен байланысты.
Атмосферадағы көміртегі оксиді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.