Аймақ экономикасы дамуының кластерлік принципі
Алдағы 1– 2 жыл ішінде Қазақстан дүниежүзілік сауда ұйымына енуге дайындық мемлекетті технологиялық сипаттағы шараларды қолдану қажеттілігіне алып келді. Өйткені онсыз халықаралық стандартарға сәйкес тауар шығару мүмкін емес. Бұл жағдайда аймақ экономикасы дамуының кластерлік моделі салыстырмалы басымдықтар жасауға мүмкіндік береді және ол басымдықтардан кейін бәсекелестік басымдықтарға айналады.
Аймақ экономикасы дамуының кластерлік принципі жоспарлы экономика жылдары құрылып, дамыған территориялық - өндірістік кешендер (ТӨК) – теориясына негізделеді. Мысалы, шектелген территориада бір- бірімен технологиялық байланыстағы кәсіпорындардың бірігіп қызмет етуі. Оларбелгілі бір өнім шығаруда бірінен кейін бірі кезекпен өндірістік өз жұмысын атқарады. Шикізат табудан бастап тіпті дайын өнім өндіруге дейінгі.
Осылай басым факторларды, аймақтың табиғи жағдайларын және көлік пен коммуникация дамуын ескере отырып бір топ кәсіпорындарды территориалық- өндірістік кешенге (ТӨК) біріктіру дегеніміз- ол инвестициялық салымдардың өсуіне, ағымдағы шығындардың азаюына, еңбек ресурстарын әлдеқайда пайдалы етуіне әкеледі. Міне осындай маңызды жағдайлар: кәсіпорындарды белгілі бір территорияға жинақтап, қызмет көрсетудің барлығына бірдей көлік- қоймалық жүйесін жасап, жалпы энергетикалық шаруашылығын және инженерлік коммуникациялар, байланыс турлерін, өртке қарсы және апаттық қызметтерді ұйымдастыру- осылардың барлығын дұрыс ұйымдастырып жасағанда жақсы жетістіктерге жетуге болады.
Территориалық кешендерге кіретін кәсіпорындарды дұрыс (пайдалы) таңдау технологиялық процесс схемасын дұрыс ұйымдастыруға жағдай жасайды. Мысалы, бір өнімді әр турлі шикізаттан және әр түрлі жолмен жасауға болады. Әрбір жағдайда технологиялық процесте ұйымдастыру мен өндірісті орналастыру талаптары әр түрлі болады.
Осылайша бір территориалық - өндірістік кешенге (ТӨК) өндірістік кәсіпорындарды орналастыру тек өндірісте ғана емес, сонымен қатар, қосымша, яғни қызмет көрсетуде де көмегін тигізеді.
Белгілі бір аймақтың өндірістік құрылысы былайша дамуға тиіс: Мысалы, бір саладағы өнімді басқа салалардың қажетіне жұмсауға
Аймақ экономикасы дамуының кластерлік принципі жоспарлы экономика жылдары құрылып, дамыған территориялық - өндірістік кешендер (ТӨК) – теориясына негізделеді. Мысалы, шектелген территориада бір- бірімен технологиялық байланыстағы кәсіпорындардың бірігіп қызмет етуі. Оларбелгілі бір өнім шығаруда бірінен кейін бірі кезекпен өндірістік өз жұмысын атқарады. Шикізат табудан бастап тіпті дайын өнім өндіруге дейінгі.
Осылай басым факторларды, аймақтың табиғи жағдайларын және көлік пен коммуникация дамуын ескере отырып бір топ кәсіпорындарды территориалық- өндірістік кешенге (ТӨК) біріктіру дегеніміз- ол инвестициялық салымдардың өсуіне, ағымдағы шығындардың азаюына, еңбек ресурстарын әлдеқайда пайдалы етуіне әкеледі. Міне осындай маңызды жағдайлар: кәсіпорындарды белгілі бір территорияға жинақтап, қызмет көрсетудің барлығына бірдей көлік- қоймалық жүйесін жасап, жалпы энергетикалық шаруашылығын және инженерлік коммуникациялар, байланыс турлерін, өртке қарсы және апаттық қызметтерді ұйымдастыру- осылардың барлығын дұрыс ұйымдастырып жасағанда жақсы жетістіктерге жетуге болады.
Территориалық кешендерге кіретін кәсіпорындарды дұрыс (пайдалы) таңдау технологиялық процесс схемасын дұрыс ұйымдастыруға жағдай жасайды. Мысалы, бір өнімді әр турлі шикізаттан және әр түрлі жолмен жасауға болады. Әрбір жағдайда технологиялық процесте ұйымдастыру мен өндірісті орналастыру талаптары әр түрлі болады.
Осылайша бір территориалық - өндірістік кешенге (ТӨК) өндірістік кәсіпорындарды орналастыру тек өндірісте ғана емес, сонымен қатар, қосымша, яғни қызмет көрсетуде де көмегін тигізеді.
Белгілі бір аймақтың өндірістік құрылысы былайша дамуға тиіс: Мысалы, бір саладағы өнімді басқа салалардың қажетіне жұмсауға
Аймақ экономикасы дамуының кластерлік принципі
Алдағы 1– 2 жыл ішінде Қазақстан дүниежүзілік сауда ұйымына енуге
дайындық мемлекетті технологиялық сипаттағы шараларды қолдану қажеттілігіне
алып келді. Өйткені онсыз халықаралық стандартарға сәйкес тауар шығару
мүмкін емес. Бұл жағдайда аймақ экономикасы дамуының кластерлік моделі
салыстырмалы басымдықтар жасауға мүмкіндік береді және ол басымдықтардан
кейін бәсекелестік басымдықтарға айналады.
Аймақ экономикасы дамуының кластерлік принципі жоспарлы экономика
жылдары құрылып, дамыған территориялық - өндірістік кешендер (ТӨК) –
теориясына негізделеді. Мысалы, шектелген территориада бір- бірімен
технологиялық байланыстағы кәсіпорындардың бірігіп қызмет етуі. Оларбелгілі
бір өнім шығаруда бірінен кейін бірі кезекпен өндірістік өз жұмысын
атқарады. Шикізат табудан бастап тіпті дайын өнім өндіруге дейінгі.
Осылай басым факторларды, аймақтың табиғи жағдайларын және көлік пен
коммуникация дамуын ескере отырып бір топ кәсіпорындарды территориалық-
өндірістік кешенге (ТӨК) біріктіру дегеніміз- ол инвестициялық салымдардың
өсуіне, ағымдағы шығындардың азаюына, еңбек ресурстарын әлдеқайда пайдалы
етуіне әкеледі. Міне осындай маңызды жағдайлар: кәсіпорындарды белгілі бір
территорияға жинақтап, қызмет көрсетудің барлығына бірдей көлік- қоймалық
жүйесін жасап, жалпы энергетикалық шаруашылығын және инженерлік
коммуникациялар, байланыс турлерін, өртке қарсы және апаттық қызметтерді
ұйымдастыру- осылардың барлығын дұрыс ұйымдастырып жасағанда жақсы
жетістіктерге жетуге болады.
Территориалық кешендерге кіретін кәсіпорындарды дұрыс (пайдалы) таңдау
технологиялық процесс схемасын дұрыс ұйымдастыруға жағдай жасайды. Мысалы,
бір өнімді әр турлі шикізаттан және әр түрлі жолмен жасауға болады. Әрбір
жағдайда технологиялық процесте ұйымдастыру мен өндірісті орналастыру
талаптары әр түрлі болады.
Осылайша бір территориалық - өндірістік кешенге (ТӨК) өндірістік
кәсіпорындарды орналастыру тек өндірісте ғана емес, сонымен қатар, қосымша,
яғни қызмет көрсетуде де көмегін тигізеді.
Белгілі бір аймақтың өндірістік құрылысы былайша дамуға тиіс: Мысалы,
бір саладағы өнімді басқа салалардың қажетіне жұмсауға болатындай ету.
Нәтижесінде осы территориядағы барлық салалардың арасында тұрақты
байланыстар пайда болып, бұл салаларды ұстап тұруға және осы аймақтың жалпы
экономикасын дамытуға әкеледі. Бұл кластер құрұ деп аталады.
Іс жүзінде территориалық өндірістік кешен мен клатердің қатар қызмет
етуі белгілі бір аймақтағы ең қалайлы жағдайларға бағытталып бір өндіріс
дамиды.
Біркелкі аймақтардың болуы мүмкін емес екндігін ескере отырып кластер
құрудың біркелкі ережесін жасауғу болмайды. Бұл мәселені шешу кезінде
кластер құрудың негізгі принциптері анықталды:
инвестициялар, салықтар, кәсіпкерлік бостандықтар жағынан мемлекет пен
бизнес арасындағы бірге і-әрекет ету;
кластер шегінде құрылымдар мен кооперативті байланыстар жасау бостандығы;
кластер ішіндегі партнерлердің шынайы бәсекелестігін дамыту және қолдау;
байланыстарды жасау, партнерлік және қызметтестікті байланыстыру қызметін
атқаратын қоғамдық бизнес- бірлестіктерді құру;
кластердің барынша жұмыс істеп тұруы үшін кәсіпкерлердің дайын болуы;
шығындарды азайту және қосымша құнын жоғарылату мақсатында бүкіл кластер
бойынша жақсарту;
тік және көлденен интеграцияны кеңейту; өндірісті шикізат пен энергия
көздеріне немесе еңбек ресурстарына жақындату;
табиғи жағдайлары ескерілген аудандардағыөндірістің мамандандырылуы мен
комплекстік дамуы, ауданның құрамды бөліктері арасындағы еңбектің тиімді
бөлінуі;
аудан шегіндегі бөлек терриоториялардың экономикалыұ дамуын тузету;
Мысал үшін кластер құқрудың алдыңғы шетелдік тәжірибесі бар Данияны
алуға болады. Мұнда үйге арналған товарларды (жиһаздар мен шаруашылық
тауарлар) мен денсулық сақтау тауарлары (формацевтика, медициналық
жабдықтар және тағыда басқалар.), өндіретін бәсекелес сала кластерлері бар.
Денсаулық сақтау саласы кластері шаруашылық кластерімен технология
және шикізатқа қойылған талаптармен байланысты. Осы сияқты кластерлер
көптеген мемлекеттерде кездеседі. Мысалы, Италияда үлкен кластерлер
тұрмыстық тауарларды өндіру, азық-түлікті және сәнді киімдер мен аяқ
киімдер өндірісін біріктіреді. Германияда келесі салалардағы кластерлер
бар: химиялық, өндіріс, металлургия, көлік және баспа.
Әр бір жерде шаруашылық ауданы ақырғы тауар өндіруде, оны жасау
жабдығын және туыстас өндірісте жақсы жетістіктерге жетіп отыр. Белгілі
ағылшын ғалымы Лайман Портер кластер көмегімен салыстырмалы мүмкіндіктерді
зерттей келе мынадай қорытындыға келді: барлық жоғары дамыған
экономикалардың басты белгісі – ол кластерлерді құру.
Қазақстан Республикасының 2003-2015жж. индустриалды-инновациялық
даму стратегиясында кластерлерді құру қарастырылған. Оларды дамытумен
үлкен көлемде инвестірлеуді мемлекет атқарады. 2004 ж бастап Қазақ
кластерлік инициативасы.
Экономиканың кластерлік моделі келешекте Қазақстанның
бәсекелестігінің дамуына үйткі болуы керек. Үкімет маркетингтік-
аналитикалық ізденістер орталығын ашты, онда халықаралық мамандармен бірге
отандық ғалымдар, кәсіпкерлер мен бизнес-жүйелер Қазақстан экономикасының
салаларына ішкі нарық пен дүниежүзілік нарыққа баға берумен жұмыс істейді.
Жан-жақты ізденістердің нәтижесінде келесі кластерлердің құрылуымен
дамуына жол ашты. Олар: сүт өнімдерін өндіру – Қостанай, Солтүстік
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Алматы; ет өнімі – Қостанай, Солтүстік
Қазақстан, Павлодар; жеміс тұқымы – Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл;
балық – Атырау, Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Қарағанды; бидай тұқымын
өңдеумен – Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қарағанды облыстарында
үнемді деп шешті. Сондықтан Үкімет үш саланы таңдап алды, сол жерлерде мына
кластерлер: сүт өнімі – Қостанай облысында, бидай өнімін өңдеу – Солтүытік
аймақта, жеміс – Оңтүстік Қазақстанда өндіріледі. Бірақ бұл айтылған
аймақтарда ғана сол сала дамиды дегенді білдірмейді. Мысалға: Оңтүстік
Қазақстанда мақта-мата өнімін өндіру алдыңғы орында.
Мақта-мата кластерінің дамуына 2005 - 2006жж. мемлекет бюджетінен
13,4 милиард теңге бөлінді. Соның ішінде 2005 ж – 3982,1 млн. тенге және
2006 ж – 940,9 млн. тенге.
Өсімдіктерді қорғау және миниралды тыңайтқышқа – 583 миллион тенге,
830 милион тенге – көктемгі суландыру және тазалау жұмыстарына материалдық
техникалық субсидияландыруларына бөлінді, жер өндіруге және тұқымды өңдеуге
– 615,7 ммилион тенге бөлінді.
Мата – шартты компания. Мақта АҚШ пен Турцияда жасалынған техникамен
өңдейді. Осы уақытта мақтаны өсірумен барлық аудандар айналысады, Сузақ
пен Төлеби ауданынан басқа 2006 жылы мақта өсірудің жері – 223,1 мың га.,
ал 2003 ж -167,4 мың га. 2004 ж- 196мың га., 2005 ж – 223 мың га болды.
Мақтыарал ауданында -58,3% (114,2 мың га.), Шардары ауданында – 14,3%
(28,1 мың га.), Отырар ауданында 10,6% (28,8 мың га.) өсіріледі.
Аймақта әр жыл сайын мақта шикізатын жинау өсуде: 2003 ж -360,3 мың
тонна, 2004ж – 402 мың тонна, 2005 ж- 460мың тонна, 2006 ж -466,4 мың тонна
құрады. Оңтүстік Қазақстанда мақта шикізатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Алдағы 1– 2 жыл ішінде Қазақстан дүниежүзілік сауда ұйымына енуге
дайындық мемлекетті технологиялық сипаттағы шараларды қолдану қажеттілігіне
алып келді. Өйткені онсыз халықаралық стандартарға сәйкес тауар шығару
мүмкін емес. Бұл жағдайда аймақ экономикасы дамуының кластерлік моделі
салыстырмалы басымдықтар жасауға мүмкіндік береді және ол басымдықтардан
кейін бәсекелестік басымдықтарға айналады.
Аймақ экономикасы дамуының кластерлік принципі жоспарлы экономика
жылдары құрылып, дамыған территориялық - өндірістік кешендер (ТӨК) –
теориясына негізделеді. Мысалы, шектелген территориада бір- бірімен
технологиялық байланыстағы кәсіпорындардың бірігіп қызмет етуі. Оларбелгілі
бір өнім шығаруда бірінен кейін бірі кезекпен өндірістік өз жұмысын
атқарады. Шикізат табудан бастап тіпті дайын өнім өндіруге дейінгі.
Осылай басым факторларды, аймақтың табиғи жағдайларын және көлік пен
коммуникация дамуын ескере отырып бір топ кәсіпорындарды территориалық-
өндірістік кешенге (ТӨК) біріктіру дегеніміз- ол инвестициялық салымдардың
өсуіне, ағымдағы шығындардың азаюына, еңбек ресурстарын әлдеқайда пайдалы
етуіне әкеледі. Міне осындай маңызды жағдайлар: кәсіпорындарды белгілі бір
территорияға жинақтап, қызмет көрсетудің барлығына бірдей көлік- қоймалық
жүйесін жасап, жалпы энергетикалық шаруашылығын және инженерлік
коммуникациялар, байланыс турлерін, өртке қарсы және апаттық қызметтерді
ұйымдастыру- осылардың барлығын дұрыс ұйымдастырып жасағанда жақсы
жетістіктерге жетуге болады.
Территориалық кешендерге кіретін кәсіпорындарды дұрыс (пайдалы) таңдау
технологиялық процесс схемасын дұрыс ұйымдастыруға жағдай жасайды. Мысалы,
бір өнімді әр турлі шикізаттан және әр түрлі жолмен жасауға болады. Әрбір
жағдайда технологиялық процесте ұйымдастыру мен өндірісті орналастыру
талаптары әр түрлі болады.
Осылайша бір территориалық - өндірістік кешенге (ТӨК) өндірістік
кәсіпорындарды орналастыру тек өндірісте ғана емес, сонымен қатар, қосымша,
яғни қызмет көрсетуде де көмегін тигізеді.
Белгілі бір аймақтың өндірістік құрылысы былайша дамуға тиіс: Мысалы,
бір саладағы өнімді басқа салалардың қажетіне жұмсауға болатындай ету.
Нәтижесінде осы территориядағы барлық салалардың арасында тұрақты
байланыстар пайда болып, бұл салаларды ұстап тұруға және осы аймақтың жалпы
экономикасын дамытуға әкеледі. Бұл кластер құрұ деп аталады.
Іс жүзінде территориалық өндірістік кешен мен клатердің қатар қызмет
етуі белгілі бір аймақтағы ең қалайлы жағдайларға бағытталып бір өндіріс
дамиды.
Біркелкі аймақтардың болуы мүмкін емес екндігін ескере отырып кластер
құрудың біркелкі ережесін жасауғу болмайды. Бұл мәселені шешу кезінде
кластер құрудың негізгі принциптері анықталды:
инвестициялар, салықтар, кәсіпкерлік бостандықтар жағынан мемлекет пен
бизнес арасындағы бірге і-әрекет ету;
кластер шегінде құрылымдар мен кооперативті байланыстар жасау бостандығы;
кластер ішіндегі партнерлердің шынайы бәсекелестігін дамыту және қолдау;
байланыстарды жасау, партнерлік және қызметтестікті байланыстыру қызметін
атқаратын қоғамдық бизнес- бірлестіктерді құру;
кластердің барынша жұмыс істеп тұруы үшін кәсіпкерлердің дайын болуы;
шығындарды азайту және қосымша құнын жоғарылату мақсатында бүкіл кластер
бойынша жақсарту;
тік және көлденен интеграцияны кеңейту; өндірісті шикізат пен энергия
көздеріне немесе еңбек ресурстарына жақындату;
табиғи жағдайлары ескерілген аудандардағыөндірістің мамандандырылуы мен
комплекстік дамуы, ауданның құрамды бөліктері арасындағы еңбектің тиімді
бөлінуі;
аудан шегіндегі бөлек терриоториялардың экономикалыұ дамуын тузету;
Мысал үшін кластер құқрудың алдыңғы шетелдік тәжірибесі бар Данияны
алуға болады. Мұнда үйге арналған товарларды (жиһаздар мен шаруашылық
тауарлар) мен денсулық сақтау тауарлары (формацевтика, медициналық
жабдықтар және тағыда басқалар.), өндіретін бәсекелес сала кластерлері бар.
Денсаулық сақтау саласы кластері шаруашылық кластерімен технология
және шикізатқа қойылған талаптармен байланысты. Осы сияқты кластерлер
көптеген мемлекеттерде кездеседі. Мысалы, Италияда үлкен кластерлер
тұрмыстық тауарларды өндіру, азық-түлікті және сәнді киімдер мен аяқ
киімдер өндірісін біріктіреді. Германияда келесі салалардағы кластерлер
бар: химиялық, өндіріс, металлургия, көлік және баспа.
Әр бір жерде шаруашылық ауданы ақырғы тауар өндіруде, оны жасау
жабдығын және туыстас өндірісте жақсы жетістіктерге жетіп отыр. Белгілі
ағылшын ғалымы Лайман Портер кластер көмегімен салыстырмалы мүмкіндіктерді
зерттей келе мынадай қорытындыға келді: барлық жоғары дамыған
экономикалардың басты белгісі – ол кластерлерді құру.
Қазақстан Республикасының 2003-2015жж. индустриалды-инновациялық
даму стратегиясында кластерлерді құру қарастырылған. Оларды дамытумен
үлкен көлемде инвестірлеуді мемлекет атқарады. 2004 ж бастап Қазақ
кластерлік инициативасы.
Экономиканың кластерлік моделі келешекте Қазақстанның
бәсекелестігінің дамуына үйткі болуы керек. Үкімет маркетингтік-
аналитикалық ізденістер орталығын ашты, онда халықаралық мамандармен бірге
отандық ғалымдар, кәсіпкерлер мен бизнес-жүйелер Қазақстан экономикасының
салаларына ішкі нарық пен дүниежүзілік нарыққа баға берумен жұмыс істейді.
Жан-жақты ізденістердің нәтижесінде келесі кластерлердің құрылуымен
дамуына жол ашты. Олар: сүт өнімдерін өндіру – Қостанай, Солтүстік
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Алматы; ет өнімі – Қостанай, Солтүстік
Қазақстан, Павлодар; жеміс тұқымы – Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл;
балық – Атырау, Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Қарағанды; бидай тұқымын
өңдеумен – Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қарағанды облыстарында
үнемді деп шешті. Сондықтан Үкімет үш саланы таңдап алды, сол жерлерде мына
кластерлер: сүт өнімі – Қостанай облысында, бидай өнімін өңдеу – Солтүытік
аймақта, жеміс – Оңтүстік Қазақстанда өндіріледі. Бірақ бұл айтылған
аймақтарда ғана сол сала дамиды дегенді білдірмейді. Мысалға: Оңтүстік
Қазақстанда мақта-мата өнімін өндіру алдыңғы орында.
Мақта-мата кластерінің дамуына 2005 - 2006жж. мемлекет бюджетінен
13,4 милиард теңге бөлінді. Соның ішінде 2005 ж – 3982,1 млн. тенге және
2006 ж – 940,9 млн. тенге.
Өсімдіктерді қорғау және миниралды тыңайтқышқа – 583 миллион тенге,
830 милион тенге – көктемгі суландыру және тазалау жұмыстарына материалдық
техникалық субсидияландыруларына бөлінді, жер өндіруге және тұқымды өңдеуге
– 615,7 ммилион тенге бөлінді.
Мата – шартты компания. Мақта АҚШ пен Турцияда жасалынған техникамен
өңдейді. Осы уақытта мақтаны өсірумен барлық аудандар айналысады, Сузақ
пен Төлеби ауданынан басқа 2006 жылы мақта өсірудің жері – 223,1 мың га.,
ал 2003 ж -167,4 мың га. 2004 ж- 196мың га., 2005 ж – 223 мың га болды.
Мақтыарал ауданында -58,3% (114,2 мың га.), Шардары ауданында – 14,3%
(28,1 мың га.), Отырар ауданында 10,6% (28,8 мың га.) өсіріледі.
Аймақта әр жыл сайын мақта шикізатын жинау өсуде: 2003 ж -360,3 мың
тонна, 2004ж – 402 мың тонна, 2005 ж- 460мың тонна, 2006 ж -466,4 мың тонна
құрады. Оңтүстік Қазақстанда мақта шикізатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz