Еуропалық Одақ елдерінің ішкі саясатындағы лаңкестік мәселесімен күресу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Лаңкестік Еуропалық қауіпсіздіктің қаупі ретінде
Лаңкестіктің қауіпсіздік қаупі ретіндегі анықтамасы: тарихы, мәні, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
Еуропалық Одақ елдеріндегі лаңкестіктің көрініс табуы (Солтүстік Ирландия, Испания және т.б.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ЕО.дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы мәселесі ... ... ... ... ... ...29
ІІ тарау. Еуропалық Одақ елдерінің саясатындағы лаңкестік қаупіне қарсылық әрекеті
2.1 Еуропалық Одақ аясындағы лаңкестікпен күрес механизмдерінің құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.2 Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы күрестегі саяси, әскери және т.б. амал.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.3 ЕО.тың лаңкестік мәселесі күресіндегі еуропаның қауіпсіздік құрылымдары: НАТО, Еуропалық Кеңеспен ынтымақтастығы ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Пайдаланған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
І тарау. Лаңкестік Еуропалық қауіпсіздіктің қаупі ретінде
Лаңкестіктің қауіпсіздік қаупі ретіндегі анықтамасы: тарихы, мәні, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
Еуропалық Одақ елдеріндегі лаңкестіктің көрініс табуы (Солтүстік Ирландия, Испания және т.б.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ЕО.дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы мәселесі ... ... ... ... ... ...29
ІІ тарау. Еуропалық Одақ елдерінің саясатындағы лаңкестік қаупіне қарсылық әрекеті
2.1 Еуропалық Одақ аясындағы лаңкестікпен күрес механизмдерінің құқықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.2 Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы күрестегі саяси, әскери және т.б. амал.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.3 ЕО.тың лаңкестік мәселесі күресіндегі еуропаның қауіпсіздік құрылымдары: НАТО, Еуропалық Кеңеспен ынтымақтастығы ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Пайдаланған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Еуропалық Одақ әлемдегі саясаттың негізгі бір тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа дамыған сауда-экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ. Екінші дүниежүзілік соыстан кейінгі жылдарда еуропалық интеграцияға ұмтылған Еуропа мемлекеттері Еуропалық Одақ көлемінде өздерінің бүгінгі күні шын мәнінде халықаралық үздік интеграциялық үрдіс болуға лайық дамытуда. Қазіргі таңда еуропалық интеграция үрдісі тарихи заңды құбылыс ретінде тек қана экономика, сауда саласын, әлеуметтік өмірді ғана қамтып қоймай, сонымен бірге жалпы қорғаныс, қауіпсіздік саясатын қамтуда. Осындай саяси бағытқа сай лаңкестіктің жаңа шақыруларымен күресу мәселесі алға шығуда.
Саяси - қоғамдық өмірдің өзгеше құбылысы ретінде лаңкестік өзінің ұзақ тарихына ие, білімсіз лаңкестіктің тәжірибесі мен қайнар көзін түсіну қиын болып табылады. Көптеген қазіргі лаңкестік ұйымдардың, топтардың және жеке адамдардың әрекеттерінің себептері “жоғарғы идеалдардан” өте – мөте алыс болады. “Халықаралық лаңкестік ” - лаңкестік әрекеттердің жәй ғана қазіргі формасы емес. Бұл – террор ортасындағы сапалы жаңа құбылыс. Осылайша, аймақтық ынтымақтастықты дамыту, жанжалдарды реттеу, еуропалық құрлықта бітімгершілік шараларын жүргізу мәселелеріндегі ЕО-ның өте өсіп отырған рөлі ЕО-қа қатысты Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының белсенді болуы айқындайды.
Саяси - қоғамдық өмірдің өзгеше құбылысы ретінде лаңкестік өзінің ұзақ тарихына ие, білімсіз лаңкестіктің тәжірибесі мен қайнар көзін түсіну қиын болып табылады. Көптеген қазіргі лаңкестік ұйымдардың, топтардың және жеке адамдардың әрекеттерінің себептері “жоғарғы идеалдардан” өте – мөте алыс болады. “Халықаралық лаңкестік ” - лаңкестік әрекеттердің жәй ғана қазіргі формасы емес. Бұл – террор ортасындағы сапалы жаңа құбылыс. Осылайша, аймақтық ынтымақтастықты дамыту, жанжалдарды реттеу, еуропалық құрлықта бітімгершілік шараларын жүргізу мәселелеріндегі ЕО-ның өте өсіп отырған рөлі ЕО-қа қатысты Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының белсенді болуы айқындайды.
Құжаттар
1. Конвенция о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности гражданской авиации
2. Конвенция о преступлениях и некоторых других актах, совершаемых на борту воздушных судов
3. Конвенция о борьбе с незаконным захватом воздушных судов
4. Конвенция о физической защите ядерного материала
5. Конвенция о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности морского судоходства
6. Конвенция о маркировке пластических взрывчатых веществ в целях их обнаружения
7. Конвенция о предотвращении и наказании преступлений против лиц, пользующихся международной защитой, в том числе дипломатических агентов
8. Международная конвенция о борьбе с захватом заложников
9. Международная конвенция о борьбе с финансированием терроризма
10. Международная конвенция о борьбе с бомбовым терроризмом
11. Протокол о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности стационарных платформ, расположенных на континентальном шельфе
12. Протокол о борьбе с незаконными актами насилия в аэропортах, обслуживающих международную гражданскую авиацию, дополняющий Конвенцию о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности гражданской авиации, принятую в Монреале 23 сентября 1971 года
13. Соглашение «О концепции военной безопасности государств Европейского Союза» от 2000 года
14. Соглашение «О взаимодействии в области предупреждения и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера» от 2000 года
15. Программа совместных мер стран ЕС борьбы с преступностью на период до 2006 г.
16. Резолюция 1272 (2002) ПАСЕ «Основные принципы борьбы с терроризмом», утвержденные Комитетом Министров СЕ 15 июля 2002 года
17. Резолюция 1271 (2002) ПАСЕ «Борьба с терроризмом и соблюдение прав человека», принятые 24 января 2002 года
18. Североатлантический договор. – www.nato.int
19. Резолюция СБ ООН №1373 от 28.09.2000. – www.un.org
Б. Саяси қайраткерлердің жұмыстары
20. Назарбаев Н.А. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана. Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии. – 1 марта 2006 года. – www.akorda.kz
21. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации. Послание Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана 18 февраля 2005 года. – www.akorda.kz
22. Назарбаев Н.А. Стратегия национальной безопасности РК. 2002 г. // Казахстанская правда. 2002. 27 ноября
23. Послание Президента РК народу Казахстана 2004 г. –www.akorda.kz
24. Назарбаев Н.А. Казахстан в ХХІ веке. Алматы, 2002 г.
25. Токаев К.К. Выступление на встрече министров Иностранных дел стран СНГ по вопросам обепечения коллективной безопасности, 20 октября, 1999г. Архив МИД РК. www.mfa.kz
ІІ. Монографиялар, мақалалар, зерттеулер
26. Амербеков Р.Н. Интернационализация терроризма и новая парадигма безопасности // Казахстан в глобальных процессах. – 2005. – №2. – с.99-105
27. Амребаев А.М. К вопросу о «новых» угрозах в условиях современного миропорядка. – www.kisi.kz
28. Адамишин Л. К борьбе с терроризмом // Международная жизнь. – 2005. – №2. – с.43
29. Ашимбаев М.С. Национальная безопасность Казахстана: новое понимание, новые угрозы // Казахстан-Спектр. – 2004. – №2. – с.64-69
30. Ашимбаев М.С. Проблемы национальной безопасности современного государства // Analytic. – 2004. – №4. – с.74-80
31. Байзакова К.И. Роль государства в борьбе с международным терроризмом // Вестник КазНУ, – Алматы, – 2003. – с.326
32. Берсибаев Б. Глобализация и угрозы исламского терроризма. – Алматы, – 2003. – с.301
33. Бжезински З. Великая шахматная доска.– М., – 1998. – с.241
34. Бекенов А. К вопросу о борьбе с терроризмом... // Казахстанская правда. – 2003. – 23 июля
35. Губайдуллин А.Е. К вопросу об истории терроризма // Саясат. – 1999. – №7. – с.34-35
36. Гушер А.И. Проблема терроризма на рубеже третьего тысячелетия новой эры человечества. // Евразийский вестник. – 2000. –№3. – с.65
37. Дулатова Д.Е. Виды современного терроризма и методы борьбы с ним. // Аргументы и факты. – 2001. – №47
38. Жакенов Д.Т. Военно-политические аспекты борьбы с международным терроризмом // Analytic. – №7, – 2003.– с.56-59
39. Загладин Н. Новый мировой беспорядок и внешняя политика России // Мировая экономика и международные отношения. – 2000. –№1. – с.21
40. Исаев К.И. Терроризм в прошлом и настоящем: подходы к классификации в контексте антитеррористической программы ЕС // Мировая экономика и международные отношения. – 2004. –№2. – с.112-115
41. Иванов В. НАТО начинает переход в ХХІ век. Реалии. // Независимое военное обозрение. – 22 октября 2004 г.
42. Кларк Р.Ч. Технологический терроризм. – Киев, – 1999.– с.164
43. Клепацкий Л. Мировая экономика и терроризм за сто лет // Мировая экономика и международные отношения. – 2001. – №9. – с.98
44. Кормушкина И.В. Европейская система предотвращения терактов // Европа сегодня. – 2003. – №3. – с.89-94
45. Кормушкина И.В. Конвенционный механизм борьбы с международным терроризмом // Международное право. – 1999. – №2. – с.21
46. Кожихов А. Международное сотрудничество в борьбе с международным терроризмом // Analytic. – №9, – 2003.
47. Ланцов С.А. Проблема терроризма в международных отношениях: правовые и политические аспекты // Международная жизнь. – 2004. – №2. – с.59-64
48. Ляхов Е.Г. Терроризм и межгосударственные отношения в Европе. – М., 1999. – с.216
49. Меньших А.А. Законодательство о борьбе с терроризмом во Франции – гарантия государственной защиты прав личности. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. – М., – 2000. – с.18
50. Мовкебаева Г.А. Политико-правовые аспекты борьбы ЕС с терроризмом // Саясат. – 2003. – №11
51. Найке А. Дж. Стандарты Совета Европы в борьбе с терроризмом // Европа сегодня. – 2004. – №12. – с.56
52. Романов В.А. Предотвращению и пресечению терроризма – адекватную международно-правовую основу. Международное право. – М., – 2001. – с.233
53. Порогин П.А. Апология терроризма и призывы к террористической деятельности // Современная безопасность. Сборник материалов. РИСИ при Президенте РФ. М., – 2004. – с.354-361
54. Сатановский Е. Глобализация терроризма и его последствия // Международная жизнь. – 2001. – №9-10. – с.24
55. Смирнов С.Л. Проблемы безопасности и интеграция в Центральной Азии // Центральная Азия и Кавказ. – №2, – 2003
56. Сычев А. Международный терроризм как крайне опасная угроза современному мироустройству: характер проблемы и пути международного противодействия. // Белорусский журнал международного права и международных отношений. – 2003. – №1. – с.27-31
57. Тажин М.М. О природе терроризма // Свободное общество. – 2005. – №2. – с.12-16
58. Трунов И.Л. Правовые механизмы борьбы с терроризмом в Европейском союзе: тенденции совершенствования // Международное публичное и частное право. – 2004. – №3. – с.32-37
59. Шакуро Е. Терроризм – главная угроза международной безопасности // Белорусский журнал международного права и международных отношений. – 2003. – №3. – с.71
60. Шмаль Ш., Харач А. Международный терроризм как вызов международному публичному праву. – М., - 2001. – с. 658
61. Хиггинс Р. Терроризм и международное право. – М., – 1997. – с.457
62. Хеннинг Рикке. Ответ НАТО терроризму // НАТО Ревью. 2005. №5. с.59
63. Чернышев О., Генералов В. Принципы правового регулирования международного сотрудничества в борьбе с актами терроризма // государство и право. – 2004. – №2. – с.45-51
ІІІ. Оқу-анықтамалық құжаттар
64. Ашимбаев М.С. Современные вызовы и угрозы безопасности в Центрально-азиатском регионе. КИСИ. – Алматы. – 2003. – с.189
65. Манилов В.Л. Геополитика и национальная безопасность. – М., – 1998. – с.125
66. Сборник материалов международной научно-практической конференции посвященной проблемам терроризма. 23 мая 2003 г. КазНУ им. Аль Фараби, – Алматы. – 2003. – с.204
67. Проблемы терроризма и борьбы с ним. Аналитический доклад. – М.: Центр стратегического развития. – 2004. – с.10
68. Под. ред. Скалина Р. Международное право в документах. – М., – 1995.
69. Торкунов А.В. Современные международные отношения. – М., – 2002. – с.468
1. Конвенция о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности гражданской авиации
2. Конвенция о преступлениях и некоторых других актах, совершаемых на борту воздушных судов
3. Конвенция о борьбе с незаконным захватом воздушных судов
4. Конвенция о физической защите ядерного материала
5. Конвенция о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности морского судоходства
6. Конвенция о маркировке пластических взрывчатых веществ в целях их обнаружения
7. Конвенция о предотвращении и наказании преступлений против лиц, пользующихся международной защитой, в том числе дипломатических агентов
8. Международная конвенция о борьбе с захватом заложников
9. Международная конвенция о борьбе с финансированием терроризма
10. Международная конвенция о борьбе с бомбовым терроризмом
11. Протокол о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности стационарных платформ, расположенных на континентальном шельфе
12. Протокол о борьбе с незаконными актами насилия в аэропортах, обслуживающих международную гражданскую авиацию, дополняющий Конвенцию о борьбе с незаконными актами, направленными против безопасности гражданской авиации, принятую в Монреале 23 сентября 1971 года
13. Соглашение «О концепции военной безопасности государств Европейского Союза» от 2000 года
14. Соглашение «О взаимодействии в области предупреждения и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера» от 2000 года
15. Программа совместных мер стран ЕС борьбы с преступностью на период до 2006 г.
16. Резолюция 1272 (2002) ПАСЕ «Основные принципы борьбы с терроризмом», утвержденные Комитетом Министров СЕ 15 июля 2002 года
17. Резолюция 1271 (2002) ПАСЕ «Борьба с терроризмом и соблюдение прав человека», принятые 24 января 2002 года
18. Североатлантический договор. – www.nato.int
19. Резолюция СБ ООН №1373 от 28.09.2000. – www.un.org
Б. Саяси қайраткерлердің жұмыстары
20. Назарбаев Н.А. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана. Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии. – 1 марта 2006 года. – www.akorda.kz
21. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации. Послание Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана 18 февраля 2005 года. – www.akorda.kz
22. Назарбаев Н.А. Стратегия национальной безопасности РК. 2002 г. // Казахстанская правда. 2002. 27 ноября
23. Послание Президента РК народу Казахстана 2004 г. –www.akorda.kz
24. Назарбаев Н.А. Казахстан в ХХІ веке. Алматы, 2002 г.
25. Токаев К.К. Выступление на встрече министров Иностранных дел стран СНГ по вопросам обепечения коллективной безопасности, 20 октября, 1999г. Архив МИД РК. www.mfa.kz
ІІ. Монографиялар, мақалалар, зерттеулер
26. Амербеков Р.Н. Интернационализация терроризма и новая парадигма безопасности // Казахстан в глобальных процессах. – 2005. – №2. – с.99-105
27. Амребаев А.М. К вопросу о «новых» угрозах в условиях современного миропорядка. – www.kisi.kz
28. Адамишин Л. К борьбе с терроризмом // Международная жизнь. – 2005. – №2. – с.43
29. Ашимбаев М.С. Национальная безопасность Казахстана: новое понимание, новые угрозы // Казахстан-Спектр. – 2004. – №2. – с.64-69
30. Ашимбаев М.С. Проблемы национальной безопасности современного государства // Analytic. – 2004. – №4. – с.74-80
31. Байзакова К.И. Роль государства в борьбе с международным терроризмом // Вестник КазНУ, – Алматы, – 2003. – с.326
32. Берсибаев Б. Глобализация и угрозы исламского терроризма. – Алматы, – 2003. – с.301
33. Бжезински З. Великая шахматная доска.– М., – 1998. – с.241
34. Бекенов А. К вопросу о борьбе с терроризмом... // Казахстанская правда. – 2003. – 23 июля
35. Губайдуллин А.Е. К вопросу об истории терроризма // Саясат. – 1999. – №7. – с.34-35
36. Гушер А.И. Проблема терроризма на рубеже третьего тысячелетия новой эры человечества. // Евразийский вестник. – 2000. –№3. – с.65
37. Дулатова Д.Е. Виды современного терроризма и методы борьбы с ним. // Аргументы и факты. – 2001. – №47
38. Жакенов Д.Т. Военно-политические аспекты борьбы с международным терроризмом // Analytic. – №7, – 2003.– с.56-59
39. Загладин Н. Новый мировой беспорядок и внешняя политика России // Мировая экономика и международные отношения. – 2000. –№1. – с.21
40. Исаев К.И. Терроризм в прошлом и настоящем: подходы к классификации в контексте антитеррористической программы ЕС // Мировая экономика и международные отношения. – 2004. –№2. – с.112-115
41. Иванов В. НАТО начинает переход в ХХІ век. Реалии. // Независимое военное обозрение. – 22 октября 2004 г.
42. Кларк Р.Ч. Технологический терроризм. – Киев, – 1999.– с.164
43. Клепацкий Л. Мировая экономика и терроризм за сто лет // Мировая экономика и международные отношения. – 2001. – №9. – с.98
44. Кормушкина И.В. Европейская система предотвращения терактов // Европа сегодня. – 2003. – №3. – с.89-94
45. Кормушкина И.В. Конвенционный механизм борьбы с международным терроризмом // Международное право. – 1999. – №2. – с.21
46. Кожихов А. Международное сотрудничество в борьбе с международным терроризмом // Analytic. – №9, – 2003.
47. Ланцов С.А. Проблема терроризма в международных отношениях: правовые и политические аспекты // Международная жизнь. – 2004. – №2. – с.59-64
48. Ляхов Е.Г. Терроризм и межгосударственные отношения в Европе. – М., 1999. – с.216
49. Меньших А.А. Законодательство о борьбе с терроризмом во Франции – гарантия государственной защиты прав личности. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. – М., – 2000. – с.18
50. Мовкебаева Г.А. Политико-правовые аспекты борьбы ЕС с терроризмом // Саясат. – 2003. – №11
51. Найке А. Дж. Стандарты Совета Европы в борьбе с терроризмом // Европа сегодня. – 2004. – №12. – с.56
52. Романов В.А. Предотвращению и пресечению терроризма – адекватную международно-правовую основу. Международное право. – М., – 2001. – с.233
53. Порогин П.А. Апология терроризма и призывы к террористической деятельности // Современная безопасность. Сборник материалов. РИСИ при Президенте РФ. М., – 2004. – с.354-361
54. Сатановский Е. Глобализация терроризма и его последствия // Международная жизнь. – 2001. – №9-10. – с.24
55. Смирнов С.Л. Проблемы безопасности и интеграция в Центральной Азии // Центральная Азия и Кавказ. – №2, – 2003
56. Сычев А. Международный терроризм как крайне опасная угроза современному мироустройству: характер проблемы и пути международного противодействия. // Белорусский журнал международного права и международных отношений. – 2003. – №1. – с.27-31
57. Тажин М.М. О природе терроризма // Свободное общество. – 2005. – №2. – с.12-16
58. Трунов И.Л. Правовые механизмы борьбы с терроризмом в Европейском союзе: тенденции совершенствования // Международное публичное и частное право. – 2004. – №3. – с.32-37
59. Шакуро Е. Терроризм – главная угроза международной безопасности // Белорусский журнал международного права и международных отношений. – 2003. – №3. – с.71
60. Шмаль Ш., Харач А. Международный терроризм как вызов международному публичному праву. – М., - 2001. – с. 658
61. Хиггинс Р. Терроризм и международное право. – М., – 1997. – с.457
62. Хеннинг Рикке. Ответ НАТО терроризму // НАТО Ревью. 2005. №5. с.59
63. Чернышев О., Генералов В. Принципы правового регулирования международного сотрудничества в борьбе с актами терроризма // государство и право. – 2004. – №2. – с.45-51
ІІІ. Оқу-анықтамалық құжаттар
64. Ашимбаев М.С. Современные вызовы и угрозы безопасности в Центрально-азиатском регионе. КИСИ. – Алматы. – 2003. – с.189
65. Манилов В.Л. Геополитика и национальная безопасность. – М., – 1998. – с.125
66. Сборник материалов международной научно-практической конференции посвященной проблемам терроризма. 23 мая 2003 г. КазНУ им. Аль Фараби, – Алматы. – 2003. – с.204
67. Проблемы терроризма и борьбы с ним. Аналитический доклад. – М.: Центр стратегического развития. – 2004. – с.10
68. Под. ред. Скалина Р. Международное право в документах. – М., – 1995.
69. Торкунов А.В. Современные международные отношения. – М., – 2002. – с.468
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ
УНИВЕРСИТЕТІ
Халықаралық қатынастар факультеті
Аймақтану кафедрасы
(-топ)
Еуропалық Одақ елдерінің ішкі саясатындағы лаңкестік мәселесімен күресу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 520630 – Аймақтану
Ғылыми жетекші:
Алматы, 2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Лаңкестік Еуропалық қауіпсіздіктің қаупі ретінде
1. Лаңкестіктің қауіпсіздік қаупі ретіндегі анықтамасы: тарихы, мәні,
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2. Еуропалық Одақ елдеріндегі лаңкестіктің көрініс табуы (Солтүстік
Ирландия, Испания және
т.б.) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..19
3. ЕО-дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы
мәселесі ... ... ... ... ... ...29
ІІ тарау. Еуропалық Одақ елдерінің саясатындағы лаңкестік қаупіне қарсылық
әрекеті
1. Еуропалық Одақ аясындағы лаңкестікпен күрес механизмдерінің
құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2. Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы күрестегі саяси, әскери және
т.б. амал-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3. ЕО-тың лаңкестік мәселесі күресіндегі еуропаның қауіпсіздік
құрылымдары: НАТО, Еуропалық Кеңеспен
ынтымақтастығы ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
Пайдаланған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..68
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Еуропалық Одақ әлемдегі саясаттың негізгі бір
тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа дамыған сауда-
экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ. Екінші дүниежүзілік
соыстан кейінгі жылдарда еуропалық интеграцияға ұмтылған Еуропа
мемлекеттері Еуропалық Одақ көлемінде өздерінің бүгінгі күні шын мәнінде
халықаралық үздік интеграциялық үрдіс болуға лайық дамытуда. Қазіргі таңда
еуропалық интеграция үрдісі тарихи заңды құбылыс ретінде тек қана
экономика, сауда саласын, әлеуметтік өмірді ғана қамтып қоймай, сонымен
бірге жалпы қорғаныс, қауіпсіздік саясатын қамтуда. Осындай саяси бағытқа
сай лаңкестіктің жаңа шақыруларымен күресу мәселесі алға шығуда.
Саяси - қоғамдық өмірдің өзгеше құбылысы ретінде лаңкестік өзінің
ұзақ тарихына ие, білімсіз лаңкестіктің тәжірибесі мен қайнар көзін түсіну
қиын болып табылады. Көптеген қазіргі лаңкестік ұйымдардың, топтардың және
жеке адамдардың әрекеттерінің себептері “жоғарғы идеалдардан” өте – мөте
алыс болады. “Халықаралық лаңкестік ” - лаңкестік әрекеттердің жәй ғана
қазіргі формасы емес. Бұл – террор ортасындағы сапалы жаңа құбылыс.
Осылайша, аймақтық ынтымақтастықты дамыту, жанжалдарды реттеу, еуропалық
құрлықта бітімгершілік шараларын жүргізу мәселелеріндегі ЕО-ның өте өсіп
отырған рөлі ЕО-қа қатысты Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының
белсенді болуы айқындайды.
Осыған байланысты Қазақстанның лаңкестік мәселесіне қатысты позициясына
келетін болсақ, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев
“Ұлттық қауіпсіздік стратегиясында” былай деген: халықаралық лаңкестікпен
кұрес ҚР ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі алғышартты бағыты болып
табылады, сондай-ақ, лаңкестікпен ешқандай мемлекет жалғыз, жеке күресе
алмайды, өйткені, қазіргі кездегі лаңкестіктің шегі жоқ, демек, әлемнің
барлық мемлекеттері күш – қуаттарын біріктіру қажет, өйткені лаңкестіктің
қауіп – қатері саяси – экономикалық дамуына тәуелсіз әлемнің әр елінде
бар.[1]
2005 жылдың 18 ақпанындағы Президент Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
халқына деген Жолдауында айтылған: Қазақстан, сонымен бірге, ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз етуде, соның ішінде, лаңкестік де діни
экстремизммен де күресуде белсенді қадамдар жасауды жалғастырады.[2]
2006 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына деген өз Жолдауында да
Мемлекет Басшысы лаңкестікпен күрес жөнінде Қазақстанның бағытын тағы да
қолдады: “Лаңкестікпен, ұйымдастырылған қылмыспен, заңсыз түрде қаруларды
таралуымен, есірткі сатумен және тағы басқа қауіп-қатерлермен күресуде
халықаралық бірлестіктің нығаюы мен күшеюі тиісті халықаралық шарттар мен
келісімдерді өңдеу мен жүзеге асыруда Қазақстанның белсенді қатысуын
шамалайды. Антилаңкестік инициативалар мен іс-шараларды НАТО мен бірге,
сондай-ақ ҰҚКҰ (Ұжымдық Қауіпсіздік Келісім Ұйымы) және ШЫҰ (Шанхай
Ынтымақтастық Ұйымы) шеңберінде бірге оқытуды жүргізуде қатыса отырып, осы
заманғы бұл шақыруға қарсы тұру үшін біз Орталық Азиялық аймақ
мемлекеттерінің бірлестіктерін нығайтуымыз қажет”.[3]
Лаңкестік әрекеттерінің алғашқы объектілері мемлекеттік қайраткерлер
немесе мекемелер, ал екінші объектілері – мемлекеттік қызмет саласында
тұтасымен болатын қоғамдық қатынастар болғандықтан, лаңкестік заң формалары
мен саяси – идеологиялық мазмұнынан тәуелсіз бола әр мемлекеттік биліктерге
потенциалды қауіп – қатерді әкеледі. Осылайша Еуропалық Одақ жеке елдерінің
қылмыстық заңдары және халықаралық құқық лаңкестікті ең қауіпті
қылмыстардың тобына жатқызуы кездейсоқ емес.
Жұмыстың ғылыми зерттелу деңгейі. Еуропалық интеграция үрдісіндегі
лаңкестік мәселесінің дамуы, динамикасы қазіргі кезде зерттеуші ғалымдардың
зерттеу нысаны болып отыр.
Еуропалық Одақтағы лаңкестік мәселесін оқып зерттеу үшін шетелдік,
ресейлік және отандық зерттеушілердің еңбектері талданды.
Адамзаттың жаңа дәуірінің үш мың жылдық аралығындағы лаңкестік мәселесі
А.И. Гушердің [4] еңбегінде және Глобализация және исламдық лаңкестіктің
қаупі жайлы жұмысында Б. Берсібаев [5] лаңкестіктің пайда болған тарихын
және психологиялық мәнін қарастырады, сондай – ақ, берілген мәселені
глобалистика арқылы қарастырады.
Қазіргі лаңкестіктің түрлері және олармен күресу әдістері Д.Е.
Дулатованың [6], Өткен және қазіргі кездегі лаңкестік: ЕО антилаңкестік
жоспарлар көлемінде топтастыру тәсілдерін К.И. Исаев [7] өз еңбегінде
ашуда. Сондай-ақ берілген тақырыпты әлемде лаңкестік мәселесінің
шиеленіскен және күшейген жағдайында зерттейді және қазіргі уақытта
лаңкестікпен күресу бағыттарын ұсынады.
Глобализация және ұлттық мүдделер туралы Л. Клепацкий [8], Лаңкестік -
халықаралық қауіпсіздіктің негізгі қаупі ретінде Е. Шакуро [9] және
лаңкестік глобализациясы және оның салдары жөнінде Е. Сатановский [10] өз
еңбектерінде глобализацияның нәтижесі ретінде халықаралық лаңкестікті
қарастырады және террормен күресуде әлемдік ынтымақтастықтың шараларын
баяндайды.
Халықаралық лаңкестікпен күресінің әскери – саяси аспектілері Д.Т.
Жакенов [11], Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыздандырудың геосаяси
аспектілері Г. Түсіпбаева [12], Халықаралық лаңкестікпен күресіндегі
халықаралық ынтымақтастық А. Кожихов [13] лаңкестікпен күресінің саяси –
құқықтық, әскери және геосаяси аспектілерін, сондай – ақ террорға қарсы
әртүрлі елдердің әскери шараларын және тағы да баса анықтайды.
Қазақстандық авторлардың еңбектері де белгілі бір қызығушылық тұдырады:
Лаңкестіктің интернациолизациясы және қауіпсіздіктің жаңа парадигмасы Р.Н.
Амербековтың [14], Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі: жаңа ұғымы, жаңа қаупі
М.С. Ашимбаевтың [15], Қазіргі әлемді реттейтін жағдайында “жаңа” қауіп –
қатерлер тұралы мәселеге А.М. Амребаевтың [16], Лаңкестіктің жаратылысы
туралы М.М. Тажиннің [17] еңбектері лаңкестік мәселесі және олармен күресу
әдістеріне тиянақты көзқарастарды береді.
Қазіргі таңда халықаралық лаңкестіктің тақырыптамасы жан – жақты
зерттелген және ғылыми – аналитикалық құрылысында әлі де қарастырылуда.
Мысалы, Қазақстанда дәл осындай зерттеулермен ҚР Президент қарауындағы
стратегиялық зерттеу Қазақстан институтында ҚР СІМ анализі және сыртқы
саясат орталығында жүргізеді [18].
Сонымен бірге, мына келесі авторлардың Еуропа Одағында лаңкестікке
қарсы әрекет мәселелеріне арналған еңбектерді атап өтпеуге болмайды. Еуропа
Одағында лаңкестікпен күрестің құқықтық механизмдері: толық жетілдіру
тенденциялары И.Л. Трунов [19], Лаңкестік және Еуропада мемлекет аралық
қатынастар Е.Г. Ляхов [20], Францияда лаңкестікпен күресу туралы заңдар –
жеке адам құқығын мемлекет тарапынан қорғау кепілі А.А. Меньших [21],
Терактарды болдырмау үшін еуропалық жүйе И.В. Кормушкина [22], Халықаралық
қарым – қатынастарда лаңкестік мәселесі – құқықтық және саяси аспектілер
С.А. Ланцов [23] және т.б.
Лаңкестікпен күресу жөніндегі тақырыптар қазіргі кезде халықаралық
қарым – қатынастарда ең үлкен маңыздылыққа ие болып отыр, сондықтан да осы
берілген тақырыптар бойынша көптеген әр түрлі ғылыми жұмыстарды айқындауға
болады.
Зерттеу жұмысының пәні Еуропалық Одақ елдерінің ішкі саясатындағы
лаңкестік мәселесімен күресу болып табылады.
Берілген жұмыстың мақсаты Еуропалық Одақта лаңкестікке қарсы күресті
зерттеу, лаңкестіктің еуропалық қауіпсіздікке әсері және лаңкестікпен
күресу әдістері болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мына келесі
міндеттерді қойылды:
- Лаңкестіктің классификациясын, қайнар көзін және анықтамасын
зерттеу және талдау.
- Еуропалық Одақ елдерінде лаңкестік қарсы әрекеттерінің бар
тәсілдеріне талдау жүргізу және баяндау.
- Лаңкестікпен күресуде Еуропалық Одақ мүше - мемлекеттерінің
ынтымақтастығын және оның еуропалық тәжірибесін анықтау.
- Еуропалық Одақта лаңкестікке қарсы күресінің қазіргі келісім –
құқықтық негізін талдау және жұмыс бойынша негізгі қорытындылар шығару.
Зерттеудің деректік негізі. Диплом жұмысында қойылған мақсат пен
міндеттерге жету үшін кең деректер көзі қолданылды:
- Дипломатиялық деректемелер;
- Саяси қайраткерлердің сөйлеген сөздері;
- Статистикалық мәліметтер, есептер, анықтамалар;
- Мерзімді баспасөз материалдары.
Бірінші топты Еуропалық Одақтың Еуропа Кеңесінің, НАТО кон- венциялары,
нормативті – құқықтық, заң шығару актілері және Еуропа елдерінің басқа
құжаттары қарастырады.
Екінші топқа берілген жұмысты жазу барысында мемлекеттер мен
халықаралық ұйымдарының ресми көзқарастарын көрсететін маңызды мәліметтер
болып табылатын қазіргі геосаяси жағдайындағы халықаралық қарым –
қатынасында лаңкестік қаупі туралы мемлекет басшыларының мәлімдемелері
жатады.
Үшінші топқа қауіпсіздіктің барлық мәселелері мен аспектілері бойынша
статистикалық мәліметтер мен анықтамалар жатады. Осы топтың материалдарына
ЕО қызметі туралы шектеулі баспа мәліметтерін алуға байланысты электрондық
материалдарды жатқызу керек.
Төртінші топты қазақстандық, ресейлік және шетелдік баспасөздерде,
“Саясат”, “Казахстан – спектр”, “Analytic”, “Международная жизнь”,
“Казахстан в глобальных процессах”, “МэМО”, “Россия в глобальной политике”,
“Internationale Politik” және т.б. журналдарда “Казахстанская правда” және
т.б. газеттерде жарияланған ақпараттық материал, сондай – ақ, Internet
электрондық жүйесінің мәліметтерінің материалдарын құрайды.
Мерзімді басылым материалдарында қауіпсіздік қаупі контекстінде
қауіпсіздік проблемасын баяндайтын фактілер көрсетілген. Бұлар қазіргі
кезеңдегі болып жатқан тұтас көріністі көрсетуге мүмкіндік береді.
Жұмыстың теориялық мәні зерттеу жолымен алынған теориялық және
практикалық қорытындылар лаңкестіктіңің мәнін, оның Еуропалық Одақтағы
ерекшеліктерін, қазіргі жағдайда лаңкестіктің жаңа шарттары мен түрлерін
және Еуропалық Одақта лаңкестікке қарсы күресті толық, терең түсінуге
мүмкіндік береді. Жұмыста лаңкестіктің пайда болу тарихы өз бетінше күресу
және қорқыту түрінде оның дамуы және қазіргі жағдайларда болып жатқан
үрдістерді түсіндіретін оның дамуы жөнінде қысқаша баға беріледі.
Зерттеудің әдістемесі. Зерттеудің әдістемелік бағыты – зерттеудің жалпы
бағытын анықтаған Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтің
сөйлеген сөзі және еңбектері болып табылады. Берілген жұмыстарында
Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы әрекеттер қажеттілігінің аса маңызды
және мәнді дәлелдері көрсетілген және Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігінің
концептуальды көріністер берілген.
Берілген жұмыстың жазылуының негізгі ғылыми әдістері Еуропалық Одақта
лаңкестікке қарсы күрестерді анықтаудағы тарихи принципі және жүйелі тәсілі
болады. Сондай – ақ, құжаттық басылымдарды анықтау барысында салыстырмалы
әдіс пен анализ қолданылды. Осы берілген зерттеудің негізгі әдістерінің
бірі халықаралық лаңкестік тақырыбы бойынша баспасөз материалдарын анықтау
болып табылады, өйткені, дәл осы әдіс әлемде болып жатқан нақты оқиғаларды
көрсетеді.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, (олардың
әр қайсысы кіші тараулардан тұрады), қорытындыдан және пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі 71 беттен тұрады. Осы жұмыс
зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес орындалды.
І тарау. Лаңкестік Еуропалық қауіпсіздіктің қаупі ретінде
1.1 Лаңкестіктің қауіпсіздік қаупі ретіндегі анықтамасы: тарихы, мәні,
түрлері
Қоғамдық-саяси өмірдің ерекше құбылысы ретінде лаңкестіктің өзіндік
ұзын тарихы бар. Оның білімінсіз лаңкестіктің көзі мен тәжірибесін түсіну
қиын, дегенмен қазіргі лаңкестіктің оның өзімен жасалған бұрынғы
идеологиялық бағыты жоқ. Қазіргі лаңкестік ұйымдар, топтар мен жеке
тұлғалар көпшілігі қимылдарының себептері жоғары идеалдардан тым алшақ.
Халықаралық лаңкестіктің - бұл лаңкестік қызметтің қазіргі
формаларының бірі ғана емес. Бұл – террор шеңберіндегі айтарлықтай жаңа
құбылыс.
Президент Н.Ә.Назарбаев өзінің ХХІ ғасырдағы Қазақстан еңбегінде
қазіргі әлемнің шарттарында мемлекеттік саясаттың приоритетті бағыты ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен лаңкестік және діни экстремизм сияқты
сыртқы қауіптерді алдын алу болып табылады деп айқындайды [24].
2004 жылғы Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауында Қазақстан
лаңкестік пен діни экстремизмді қоса, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз
етуде, белсенді қадамдарды іске асырылуы жалғастырылады деп айтылады [25].
Ерте заманнан бастап, әр тарихи кезеңдерде лаңкестік актілер орын алған
(Римдік Сенаттағы Цезарьдың өлтірілуі, Якобиндік қайраткер Мараттың
өлтірілуі және 1789 жылдан кейінгі Франциядағы якобиндік диктатура
кезеңіндегі террор, орыс патшалары Павел І, Александр ІІ, жанұясымен бірге
Николай ІІ, мемлекеттік қайраткер П.А.Столыпиннің өлтірілуі, Қазан
революциясы жылдарындағы қызыл және ақ террор, анархисттер терроры және
т.б.). Кім де кім оны қолданса да, (жеке тұлғалар, түрлі ұйымдар,
мемлекеттер), террор төтенше жағдайлардағы саяси мақсаттарға жету
құралдарының бірі болып табылды және үздіксіз емес, керісінше мезгіл-мезгіл
сипатқа ие болды.
Қазіргі постиндустриалды қоғамда террор жеке тұлғалар немесе сондай
тұлғалардың бірлестіктерімен қолданғанға дейін ( Италиядағы Қызыл
бригадалар, Жапониядағы Қызыл гвардия және т.б.) сөздің жай
мағынасындағы террор болып қала берді. Әйтсе де, сондай жағдайлар көздеген
саяси мақсаттарды өзгертпеді (жекелеген елдердегі мемлекеттік және қоғамдық
негіздердің тұрақсыздығы) [26].
Лаңкестік қызметтегі сынды өзгеріс оған мемлекеттердің қосылуынан және
оның мемлекеттік саясат жүргізудің тәсіліне айналуынан басталады.
Мемлекеттің күш-құралдары мен мүмкіндіктердің көмегімен террор лаңкестікке
айналады. Ғаламдық саясат құралы ретінде оның қолданылуы халықаралық
лаңкестіктің пайда болуы сияқты өзіндік нәтижеге ие. Бұрын экстремисттік
топтардың басылуы үшін арнайы қызмет пен полициялық құрылымдардың
мүмкіндіктері жеткілікті болғаны мәлім. Адамзат баласы нағыз ұлтшылдықтың
фашисттік формаға қарағанда, тоталитаризм оның либералдық форма алдында
болып шықты [27].
Қазіргі кездегі лаңкестік іс-әрекет кең өріспен, анық көрсетілген
мемлекеттік шекаралардың жоқтығымен, халықаралық лаңкестік орталықтар және
ұйымдармен байланыс пен келіскен әрекеттердің бар болуымен; басшылық және
оперативтік топтан, барлау мен контрразведка бөлімшелерінен, жауынгерлік
топтар пананы материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуден тұратын
қатаң ұйымдастыру құрылымымен, қатаң жасырын әрекет пен кадрлардың дәл
таңдалуымен, құқық қорғаушы және мемлекеттік органдарда агентураның бар
болуымен, бәсекелесетін тіпті үкіметтік әскерлер бөлімшелерінің
жабдықталуынан асып түсетін жақсы техникалық құралдармен, жасырын
паналардың оқу базалары мен полигондардың тармақталған жүйесінің бар
болуымен сипатталады.
Лаңкестік ұйымдар жалпы идеологиялық-конфессионалдық, әскери, сауда
және басқа негізде өзара тығыз байланыс орнатты. Лаңкестік топтар, әсіресе,
олардың басшылары көптеген жағдайда қару-жарақ алу, бірін-бірі жасыру,
олармен масштабты кең операциялар жүргізуде функциялар мен міндеттерді бөлу
(мысалы, Ауғанстан мен Ливандағы) мәселелерінде бірлесіп тығыз әрекеттер
жасайды. Халықаралық лаңкестік бірлестік күш пен қаражатты шебер арттыру,
пайдалануды жасырын каналдар арқылы көптеген қару-жарақтар мен боевиктерді
жеткізуді үйренгенін ескерту жөн [28].
Лаңкестік қоғамдық саяси тұрақсыздығының ең тиімді тәсілін көрсететіні
күмәнсіз (салынған, бөлінген ресурстар алынған нәтиже критериі бойынша).
Әскери интервенция, көтеріліс, азаматтық соғыстың басталуы, бұқаралық
бассыздық, тәртіпсіздік, жаппай ереуіл және сондай сияқты тұрақсыздық
тәсілдері айтарлықтай ресурстарды қажет етеді және тұрақсыздықты қолдайтын,
мүдделі күштердің кең бұқаралық қолдауын болжайды. Лаңкестік актілер
кампанияларының дамуын қолдау үшін лаңкестік істерін барлық нағыз
радикалдар мен шағын ұйымдастыру-техникалық ресурстарын мойындайтын
кішігірім топтардың қоғамның біршама санаулы тобының қолдауы жеткілікті.
Лаңкестік билікті түсіреді және мемлекеттің саяси жүйесін бұзады. Заңгерлер
лаңкестік қимылдарды Конституциялық құрылыс негіздеріне және мемлекеттің
қауіпсіздігіне қарсы қылмыстарына жатқызады.
Лаңкестік – бұл қандай да бір шешім қабылдауға тікелей немесе жанама
түрде ықпал ету мақсатында халықты немесе әлеуметтік топтарды қорқытуға
бағытталған көпшілік алдында жасалатын жалпы қауіпті қимылдар.
Лаңкестік жаппай барлық жерде болатын құбылыстарға жатпайды. Бұл
тактиканың қолданылуы қоғамның әлеуметтік-мәдени және саяси
сипаттамаларының жиынтығын болжайды. Егер бұл сипаттамалар жоқ болса, онда
лаңкестік тактикасы жүзеге асырылмайды.
Бүгінгі күнде лаңкестік – бұл тек жеке, дара диверсанттар, самолеттер
ұрлап айдап әкететіндер немесе камикадзе өлтірушілері де емес. Қазіргі
лаңкестік – бұл құралдандыру масштабына сәйкес күшті құрылымдар. Ауғанстан,
Тәжікстан, Косово, Шешен және олардың күшті жақтаушылары мен донорлар
мысалдары қазіргі лаңкестіктің диверсанттық-лаңкестік соғыстарды жүргізуге,
масштабты әскери дауларға қатысуға қабілетті екенін көрсетеді. Лаңкестік
дамыған еңбек рыногы (жалданушылар мен т.б.) және капитал салынуымен
(қару-жарақтың жеткізілуі, есірткі саудасы және т.б.) ғаламдық масштабтағы
аса пайдалы бизнеске айналды [29].
Қазіргі лаңкестіктің маңызды ерекшелігі оның жақсы ұйымдасқан және
құрылымдық сипаты болып табылады. Лаңкестік ұйымдар бірыңғай басқару
органын, бөлімшелерді жоспарлайтын басқару жүйесін құрады. Кеңестер мен ең
ірі топтар басшыларының кездесуі, әр түрлі ұлттық тиісілігі бар ұйымдар
қызметінің үйлестігі белгіленді. Аса моральдық – психологиялық әсер мен
қоғамның жаңғырығын жасау үшін ақпараттық – насихаттық қамтамасыз етуі
жөнге салынды. Даулы аудандарда, мысалы, даулайтын жақтардың ірі радикалды
мұсылман ұйымдары болып табылатын жерлерде жақтаушылар, белсенді
функционерлер мен боевиктердің дайындығы мен іріктеуі жөніндегі жұмыстары
мақсатталып пайдаланылады.
Бүгінгі таңда ислам әлемі саяси күрес құралы лаңкестіктің күшті базасы
ретіндегі маңызды генераторларының бірі болып табылатыны әлі де аяғына
дейін қарастырылып болмаған. Саяси, әлеуметтік, моральдық шығындарға тап
болатын көптеген мұсылмандық мемлекеттердің өздері де лаңкестікті
ноқталауға мүдделі болғандықтан, лаңкестікті түпкілікті зерттеп және
зерттеу нәтижелерінде ислам әлемі арасындағы түсінушілікті табу қажет екені
белгілі.
Бұл құбылыстың көптеген себептері мен қозғаушы күштері бұрыннан мәлім
еді. Қазіргі ғаламдық адамзат жағдайы әлемдегі әлеуметтік-экономикалық
өркениет аралық қарама-қайшылықтары және дамыған Солтүстік пен дамудан
артта қалған Оңтүстік арасындағы қарсы тұрушылықтың өсуімен шиеленіседі.
Алтын миллиард елдері әлемдік бірлестіктің басқа бөліктеріне өз
көзқарастарын зорлап міндеттеп, өздерінің жолына түсуін қаласа да, әрдайым
қарама-қарсы нәтижеге ие болуда.
Қазіргі таңда әлемнің маргинализациясын бақылауымызға болады және бұған
шарасыз жауап ретінде маргиналдық экстремизмнің және халақаралық
лаңкестіктің күшеюі, алдамшылармен қүрес болып табылады. Сонымен қатар, бұл
үрдістер алтын миллиард мемлекеттер территориясында, яғни батыстағы
демократия елдерінде де өтуде. Дәл батыс елдерінде (АҚШ, Ұлыбритания,
Франция, Германия және т.б.), соның ішінде, мұсылмандық экстремисттік және
лаңкестік ұйымдар мен топтардың ғаламдық ниеттері мен мүмкіндіктері,
идеология жағынан радикалдық [30].
Әлем уақытша тұрақсыздық, белгісіздік пен төменгі қауіпсіздік кезеңіне
аяқ басты. Әлемдегі болып жатқан үрдістерге деген мемлекеттік, аймақтық
және халықаралық бақылау механизмдері шектелуде. Өз жеке мүдделеріне жету
үшін тұрақсыздық пен бақылаудың жарым жартылай жоғалту факторын
пайдаланғысы келетін күштер олардың орнын басқысы келеді.
Бүгін әлемнің әр аймақтарында өз мақсаттарына жетудің басты құралы
ретіндегі террор методтарын өз қаруына алған әр бағыттағы саяси және
ұлттық радикалдармен қару мен жарылғыш заттардың жасырын қоймаларының
тармақталған орталықтары қалыптасқан және әбден жетілген. Лаңкестік
ұйымдардың қорғаны ретінде фирмалар, компаниялар, банктер мен фондтар
жүйесі құрылды және жұмыс істеуде. Лаңкестердің басшылары агентураны алу,
қоғам өмірінің саяси, экономикалық және әлеуметтік салаларын бақылау мен
олардың қызметтеріне ықпал жасау мақсатында мемлекеттік құрылымдар мен
қоғамдық ұйымдарға енуі жөніндегі жұмыстарын жетілдіруде.
Қазіргі лаңкестіктің ерекше өзгешеліктері лаңкестік іс-әрекеттерді
жоспарлау, нақты операцияларды дайындау мен өткізу, қандай да бір акцияға
қатысатын орындаушылар мен жеке топтар арасындағы келіскен әрекеттерді
ұйымдастыру мәселелерін шешу үшін халықаралық және аймақтық басқару
органдарының қалыптасуы; ықпал мен билік үшін сәтті күрес мақсатында
қоғамда үкіметке қарсы көңілдердің пайда болуы; қоғамдық және мемлекеттік,
саяси, экономикалық құрылымдарға ену; әлемнің әр аймақтарында боевиктерді
дайындау мен операцияларды қамтамасыз ету жөніндегі тармақталған орталықтар
мен базалардың құрылуы, әр елдер аймақтарда оқ-дәрі мен қару-жарақтардың
жасырын қоймаларының салынуы; лаңкестерді жасыру, олардың көздеген
операцияларының жан – жақты қамтамасыз етілуі ретінде пайдаланатын
фирмалар, компаниялар, банктер, фондтар жүйелерінің құрылуы; есірткі
бизнесі мен қару-жарақ саудасымен лаңкестіктің тұтасып кетуіне байланысты
лаңкестер қолында қаржының шоғырлануы; бірқатар мемлекеттермен ұсынылатын
саяси пана, тұру, жұмыс істеуге құқықтың пайдалануы; өз ықпалын тарату үшін
даулы жағдайларды пайдалану болып табылады. Соңғы онжылдықтарда жасалынатын
лаңкестік актілер өсуде және аса күрделі болуда [31].
Халықаралық лаңкестік жүйесінің қалыптасуы ғаламдану үрдістерімен
байланысты. Нығайту мен бірігу үрдістері бүкіл елде жұмыс істейтін әр
құрылыстарда өткізіледі. Ұйымдасқан қылмыс бүкіл әлемді қамтиды (ұйымдасқан
қылмыстың функционалдық саласы – есірткі, қару-жарақ саудасы, өлтірушілік
және заң тыйым салатын қызметтер). Қазіргі көлеңке құрылымдарының
ерекшелігі олардың мемлекетпен тұтасуының тереңдеуі. Мемлекеттік
құрылымдарға қылмыс арнайы қызметтер мен коррупция арқылы өтеді. Коррупция
қылмыстық ұйымдарды жеке шенеуніктермен жетілдіреді және мемлекетті
қылмыстық қызметке қояды. Бұндай тұтасуда – қылмыстың күші мен тірегі.
Халықаралық лаңкестік – халықаралық заңды бұзатын бірлестіктің элементі.
Заңды бұзатын бірлестік сияқты халықаралық лаңкестік те мемлекеттің
жетілдіруімен күшті. Лаңкестер мен мемлекеттің одағы коррупциямен емес,
керісінше лаңкестердің мемлекеттер-спонсорлары басқарушы режимдердің саналы
саяси таңдауымен қамтамасыз етіледі.
Лаңкестік қазіргі әлем қақтығысатын ең қауіпті құбылыстардың бірі болып
есептеледі. Дамыған мемлекеттер де, өз реформа кезеңін жеңіп, дамып жатқан
елдер де бұл құбылыспен манасуына тура келеді.
Қазіргі уақыттың шындығы лаңкестік пен экстремизм көптеген елдердің
қауіпсіздігіне қауіп төндіріп, үлкен саяси, экономикалық, тіпті адамзаттық
шығынға ұшырататын ақиқат болып табылады. Лаңкестік құрбаны кез келген ел
мен кез келген адам бола алады. Сонымен қатар, ақпарат таралуының шексіз
еркіндігі нәтижесінде лаңкестік актілердің халыққа деген психологиялық
әсері күшеюде.
Халықаралық лаңкестік өзінің мазмұны мен жүзеге асыруының негізгі
формалары бойынша лаңкестік сияқты өте күрделі әлеуметтік-саяси құбылысты
құрайды. Оның қоғам үшін қаупініңі куәлігі ретінде жекелеген мемлекеттердің
лаңкестерге қарсы әрекет жасайтын нәтижелі жүйені құруының табанды және
көбінесе сәтсіз тәсілдері бола алады.
Халықаралық бірлестіктің күшейген интеграциясы, ақпараттық,
экономикалық және қаржы байланыстарының дамуы, миграциялық ағымдар мен
шекара өтудегі бақылаудың әлсіреуі салдарынан лаңкестікке жаңа формалар мен
мүмкіндіктер ашылады. Соңғы уақытта ұлттық және халықаралық қауіпсіздік
мәселелерін талқылауда бірінші орынға халақаралық лаңкестік тақырыбы
шығады.
Классикалық лаңкестік адам өлімдерінде емес, қоғамдық резонанста
мүдделі болды; лаңкестіктің жаңа формасы лаңкестік іс-әрекеттерді мақсатқа
жетудің, соғыстың құралы ретінде қарастырылады. Бұл ақиқат Ресейдегі шешен
боевиктерінің іс-әректтерімен, Таяу Шығыс пен Орта Азиядағы лаңкестік
белсенділікпен расталады. Лаңкестік бүгін бұқаралық сипатқа ие. Лаңкестік
методтарды жер бетіндегі көптеген экстремисттік ұйымдар тәжірибелейді және
бұл лаңкестіктің халықаралық құбылыс ретінде айтуына болады.
Лаңкестіктің өсуі мен сапалы өзгерістері көз алдында: экстремисттік
ұйымдардың саны өсуде, оның географиясы кеңеюде, құрылысы да күрделеніп,
оның методтары жетілдіруде. Үкімет лаңкестерге деген қатынаста қандай
позицияны ұстану керек сұрағы әлі де ашық. Әлемдік тәжірибеде екі тәсіл
қалыптасты. Бірінші тәсіл Израильге тән, өйткені олардың саясаты бойынша
қандай жағдай болмасын, тіпті егер аманаттардың өліміне алып келсе де,
лаңкестерді жоюды ескереді. Екіншісі, менің ойымша, ақылға салынған тәсіл
болғандықтан, мүмкін болатын шығындарды азайту мақсатында лаңкестер талап
ететін кейбір принципиалдық емес шарттардың орындалуын ғана болжайды.
Көптеген батыс мемлекеттерінің саясаты келесі принциптерге негізделеді:
лаңкестерге ешбір кемшіліктер жасамау, лаңкестікті қолдайтын елдерге ықпал
көрсету, сондай-ақ лаңкестерді жазалау үшін қолда бар әскери күш пен
қаржыны барынша қолдану, басқа мемлекеттерге көмек беру.
Лаңкестіктің ресми анықтамасы жоқ болса да, террор мен лаңкестіктің
жүзге жуық анықтамасы бар, бірақ олардың әрқайсысын толықтыру қажет.
Террор зорлық-зомбылық арқылы қарсылыстарды қорқыту, тіпті жою ретінде
анықталады, ал лаңкестік – бұл террордың тәжірибесі. Лаңкестердің іс-
әрекеттері әрдайым өліммен байланыспайды, бірақ әрдайым қауіп пен
мәжбүрлеуді жобалайды.
Лаңкестіктің субъективті көзқарасының сипаттамасы – бұл жауыз ниетпен
қастықпен жасалынатын қылмыс; бұл заң бұзушы күштердің талаптарына жауап
беретін шешімді қабылдауда үкіметті (қоғам мен мемлекет) мәжбүрлеу
мақсатында жеке тұлға немесе оның жеке меншігіне қатысты зорлық-зомбылықтың
немесе сондай акциялар мүмкіндігінің алдын ала ойлап дайындалған заңға
қайшы қолданысы [32].
Лаңкестік жоқ жерден шықпайды. Оның пайда болуы үшін сәйкесінше сыртқы
жағдайлар қажет. Ғаламдану үрдісінде қазіргі әлем экстремизмнің өсуіне
объективті себептер туғызады. Көпшіліктің қайыршылық күйі, жер шарының
кейбір аймақтарындағы табиғи гесаяси қарсы тұрушылықты қосқанда, бай мен
кедей елдерге бөлінуі ұлтшылдықтың өсуіне және меншігін өзгерту тілегіне
әкеліп соғады. Бұл контекстіде лаңкестік метод ретінде шығады. Сол метод
арқылы кез келген экстремист қойылған міндеттерді шешіп, өз мақсаттарына
жетуді армандайды.
Лаңкестік трансұлттық қылмыстардың қатарына жатады. Бұл оның
түсіндіріліп, анықтамасын шығару үшін біркелкі амалды, ең бастысы
келісілген бағалар мен лаңкестікпен күресуде іс-әрекеттерді жүзеге асыру
үшін бірыңғай халықаралық-құқықтық түсініктерді шығаруды талап етеді.
Әлемдік бірлестік лаңкестік қаупінің төмендеуі үшін біршама іс жасағанын
айту жөн [33]. Халықаралық-құқықтық негіз жасалды. Бірақ тәжірибе
көрсеткендей, қол жеткізген нәтижелер жеткіліксіз.
Лаңкестікпен күресу объективті және субъективті сипаттағы бірқатар
себептермен күрделенеді. Объективтілерге Лаңкестер жоспарларының құпия
түрде ұстауын, ауқатты адамдар жағынан олардың іс-әрекеттерінің қолдауын
және көптеген қаржыландыру көздерімен күресу мүмкіндігінің жоқтығын
жатқызуға болады. Субъективтілерге ірі геосаяси ойыншылардың мүдделері
лаңкестер іс-әрекеттеріне сай болған кезде, яғни саяси сипаттағы себептер
жатады.
Сәтті антилаңкестік стратегияның шарттарына жататындар: іс-әрекеттердің
алдын ала ескертетін сипаты; белсенділік; міндеттер, заңдылықтар мен
ресурстар қамтамасыз етілуінің сәйкес келуі; алдын ала сақтандыру,
бұлтартпау, ілтипатқа алу мен салдарларды жеңілдету мәселелері бойынша
жағдайлардың шешілуіне байланысты антилаңкестік іс-әрекеттердің түрлі
модельдерінің бар болуы; халықаралық, мемлекетаралық және мемлекеттік
масштабтағы іс-әрекеттерде, сонымен қатар, аймақтық және жергілікті
деңгейдегі органдар міндеттерінің нақты бөлінуі негізінде ведомстволар
күшінің бірігу аспектісіндегі бірліктің қамтамасыз етілуі, лаңкестіктің
жаңа формалары мен жаңа шарттарын есепке алғанда, оған қарсы тұратын
халықаралық келісім шарттар базалары мен келісімдердің жетілдірілуі.
Лаңкестікпен күресудегі сәттілікке бүкіл әлем бірлестігінің мүдделі
жақтарының бірлескен күштері арқылы ғана жетуге болады. Бұған
ынтымақтастық, ақпарат және тәжірибемен алмасу, бірлескен құрылымдардың
құрылуы, бірыңғай дайындық пен ғылыми конференциялардың лаңкестікпен
күресуде мамандар отырысының өткізілуі мақсатында ведомстволар, арнайы
бөлімшелер басшылары мен лаңкестікке қарсы әрекеттерді шешетін
эксперттердің екі жақты және көп жақты тұрақты негізгі кездесулер көмектесе
алар еді.
11 қыркүйектегі оқиға әлемдік бірлестіктің лаңкестік ұйымдар қызметіне
деген реакциясын тездеткен катализатор ретінде болды. Жасалған жұмыстың
нәтижесі бірқатар шарттардың айқындалуы болды. Олардың орындалуы әлемдік
антилаңкестік саясатының тұрарлық жалғасы бола алар еді. Бұл шарттар өткен
жүзжылдықта бірталай шешілмеген мәселелер, соның ішінде, лаңкестік ХХІ
ғасырға аяқ басқан адам баласына қалғанынан тұрады. Бұл мәселелерді шешу
нәтижесі әлемдік бірлестігінің даму жолы мен басқа қиындықтар шешілуінің
сәттілігіне байланысты [34].
1.2. Еуропалық Одақ елдеріндегі лаңкестіктің көрініс табуы (Солтүстік
Ирландия, Испания және т.б.)
Ғасырлар өткен сайын халықаралық лаңкестік үлкен қауіп төндіріп отыр.
Бұл аурудың қатерлі симптомдары, әсіресе, соңғы жылдары адам жанын
түршіктірерлік сипатта көрініс тауып отыр. Оның үстіне террорлық әрекеттер
салдарынан қасірет шегіп, құрбан болғандардың саны да күн санап арта
түсуде. Әр түрлі саладағы лаңкестер өз мақсаттарын жүзеге асыру үшін
үздіксіз ізденіп, өздерінің әдіс-тәсілдерін, қару-жарақтарын және күрес
тактикасын да жиі ауыстырып отырды. Олардың бүгінге дейінгі және
болашақтағы негізгі нысанасы – планетаның ірі мегаполистерін, стратегиялық
маңызды теңіз жолдарын, зайырлы мемлекеттің дамуын қамтамасыз ететін
компьютерлік жүйелерді, әлемнің транспорттық, туристік және банктік
инфроқұрылымдарын жаулап алу.
Бірақ бұл да лаңкестіктің болашақта шабуыл жасайтын тізімін толықтыра
алмайды. Тармақталып кеткен халықаралық лаңкестік ұйымдардың потенциалы мен
мүмкіндігі сондай, олар тек жекелеген мемлекеттер мен аймақтарға ғана емес,
қазіргі заманға бүкіл әлемдік тәртіпке де қауіп төндіруде.
Лаңкестер жасаған қастандыққа қарсы тұрып, ауқымды мәселені шешу үшін
әлемдік қоғамдастыққа бірікті. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
мемлекеттердің бірігуімен антилаңкестік коалиция құрылды. Ол өзінің
тиімділігін әрі қажеттілігін Ауғанстанда, халықаралық лаңкестікке жасаған
соққысы арқылы көрсетті.
Бүгінде лаңкестікке қарсы аймақтық механизмдер де күшейе түсуде. Соның
ішінде, Еуропалық Одақ көлемінде, ТМД елдерінде, Шанхай ұйымдарында
дамығанын ерекше атау қажет. Әлемдік қоғамдастықтың негізгі міндеті –
халықаралық саясаттағы түрлі мәселелер бойынша орын алған
келіспеушіліктерге қарамастан, коалиция көлеміндегі әрекеттердің
потенциалын тарату, дамыту, ұйымның жаңа формалары мен тәсілдерін
жетілдіру.
Әлемдік қоғамдастық халықаралық лаңкестікке ерекше батылдықпен қарсы
тұрып, табандылық көрсеткенімен, әлі күнге дейін халықаралық лаңкестік
феномені нені түсіндіретіндігін нақты айта алмай келеді [35].
Әр түрлі мемлекеттердің жетекшілері арнайы қызметкерлер, халықаралық
сарапшылар, саясаткерлер, заңгерлер өз мақалалары мен сөздерінде үнемі
лаңкестік және халықаралық лаңкестік мәселесіне тоқталып өтеді. Бұқаралық
ақпарат құралдары күн сайын әр жерде болып жатқан әр түрлі лаңкестік
әрекеттер туралы айтып жатады. Яғни журналистер мен шолушылардың аузынан
террорлық әрекет, террор және лаңкестік сөздері түспейді. Бірақ,
лаңкестік дегенде тек бір ғана емес, бірнеше әр түрлі зиянды әрі қауіпті
әрекеттер түсіндіріледі.Осыған байланысты осы феноменнің анықтамасын табу
қажет. Мемлекет пен жекелеген лаңкестік ұйымдардың қарсылығы арнайы
сценарий бойынша дамиды. ХХ ғасырдың екінші жартысында белсенді лаңкестік
ұйымның пайда болуы мен оның жайылып кетуі, яғни өмір сүру уақыты орта
есеппен 3-5 жылды құрайды.
Басқаша айтқанда, лаңкестік ұйым үнемі мемлекеттен жеңіліп отырады.
Егер бұл ұйымның артында азат етілген аудан, үкіметінің бақылауына
бағынбайтын немесе үкіметке қарсы ұйымдар басқаратын топтар болмаса басқа
мемлекеттер тұрса, онда лаңкестік ұйымның белсенділігі ұзаққа созылуы
мүмкін.
Халықаралық лаңкестікті жандандыру үшін бірнеше мемлекеттердің
коалициясы ХХ ғасырдың екінші жартысында бола бастады. Социалистік
мемлекеттер мен Араб елдерінің авторитарлық режимі.
Қолдаушылардың тактикалық одағы 1960-70 жылдар аралығында лаңкестіктің
дамуын күшейтті.
Қазіргі уақытта лаңкестікті қолдаушы – мемлекеттердің тізімі көлемі
жағынан азая түсті және өзгерді деп айтуға болады. 2001 жылдың
қыркүйегіндегі оқиғадан кейін ауқымды антилаңкестік коалициялар құрыла
бастады. Олар егер түрлі лаңкестік әрекеттерді жақтап отырған қолдаушы
мемлекеттерді анықтап, дәлел келтірсе, оларға қарсы акция ұйымдастырып,
болмаса ондағы билікті ауыстыратындығын жариялады. Оны бекітіп, халықаралық
қатынас нормасына енгізді [36].
Мемлекет – лаңкестік мәселесі шешілгенде ғана халықаралық лаңкестік
мәселесі жойылды. Мемлекет қолдауынан және ресурсынан айырылған лаңкестер
басқа мемлекетке қарсы шыға алмайды. Олардың жалғыз атқарған терактілерін
жою қиынға түспейді. Қандай ұйымдасқан лаңкестік болса да, ешқандай
қолдаусыз ол тек азаматтық соғыстың бір формасы немесе жеңілген
революцияның хабаршысындай ғана болып қалады [37].
1977 жылдың 27 қаңтарында Страсбургте Еуропалық Кеңестің мемлекеттік-
мүшелері Еуропалық Конвенцияға қол қойды. Ол 1978 жылдың 4 тамызында 26
елде күшіне енді. Түсінікті себептер бойынша Кеңес Одағы бұл тізімге
ілінген жоқ. Ол кезде Кеңес Одағы үшін лаңкестік деген сөз қайта құру,
жариялылық деген сөздер болатын. Көптеген еуропалық державалар
халықаралық және ұлттық лаңкестіктің террорлық әрекеттерін әлі көрмеген
болатын. Сондықтан олар үшін де Конвенция өсіп келе жатқан лаңкестік
толқындарға қарсы күрес үшін асығыс, ерте жасалған қадам болып көрінді
[38].
Енді бүгінгі таңдағы Еуропалық Одақ елдеріндегі бірнеше еуропалық
лаңкестік ұйымдарға тоқталайық. Ирландияның республикалық армиясы – ИРА –
1905 жылдан бері өмір сүріп келеді. Ол ешуақытта Ирландияның бөлінуін
мойындаған емес. Бұл оның Шин Фейннен принципиалды өзгешелігі болып
табылады. ИРА әуелі елдің тәуелсіздігі үшін күресті, ал қазір Ольстердің
Ирландия республикасына қосылуы үшін соғыс жүргізіп отыр [39]. Ол мақсатқа
жету үшін лаңкестікті пайдаланып отыр. Дерек көздер бойынша, Америкадағы
ірі ирланд капиталы мен ИРА-ның саяси қанатының лидері Джери Адамспен
екеуінің арасында байланыс бар екендігі анықталған. Оған Лондон да назар
аударып отыр. Британдық эксперттердің айтуынша, ИРА біраздан бері
ирландықтардан тараған америкалық бизнеске плацдарм дайындау үстінде.
Мақсат түсінікті: Еуропаға американдық-ирландиялық капитал өтетін жолдан
ағылшындықтарды ысырып шығару.
Испанияда ірі лаңкестік ұйым ЭТА бар. Испандықтардың назары бүгінде
басктік топ ЭТА-мен бейбітшілік келісімге келуде болып отыр. ЭТА- қырық
жылдан бері Испаниядан үш басктік провинцияны бөліп алып, жеке тәуелсіз
мемлекет құру үшін соғысып келеді. ЭТА – Эускади та Аскатасуна, испан
тілінен аударғанда Отан және Бостандық деген мағына береді. Оның өткен
жүзжылдықтың 50-жылдары (1950) радикалдық бағыттағы басктің солшыл
ұлтшылдар негізін қалады. Олар сол кездегі генерал Франко диктатурасымен
соғысып, лаңкестік әрекеттің көмегі арқылы тәуелсіз басктік мемлекет құруды
ұйғарған.
1960-70 жылдары мемлекетті диктатор басқарып тұрғанда, ЭТА-ның
әрекеттерін испан интеллигенциясы лаңкестік әрекеттерді үнсіз мақұлдап
отырды. Солшыл партиялар мен кәсіподақ ұйымдары да жасырын түрде ЭТА-
лықтарды жақтап отырды. Олардың әрекеттерін басктарды жәбірлеп, қинаған,
тіпті, ана тілін үйренуге тыйым салғандығына испан үкіметіне жасаған
қарсылығы деп түсінді.
Осы уақытта радикалдардың көпшілігі қарулы күрестен бас тартып, ЭТА-ның
саяси қанаты болып есептелетін Батасун партиясының қатарында саясатпен
айналысты. Ал лаңкестік әрекеттер толастырылған жоқ. Олардың негізгі
құрбандары идеологиялық қарсыластары – зиялы қауым өкілдері болды. Басктер
тек зиялы қауым өкілдерін ғана емес, көшеде кездейсоқ кездескен жазықсыз
адамдарды да өлтіре берді. Үкімет басктерге қарсы күресте ештеңені аямады.
ЭТА мен Батасунның алдына қойған мақсаты - тәуелсіздік қана емес, бірыңғай
идеологияны қалыптастыру болды. Яғни болашақ басктер мемлекетінің
социалистік моделін жасау оңайға түскен жоқ. Осы мақсатқа жету үшін басктер
Вьетнам, Солтүстік Корея, Қытай, Куба елдерінің тәуелсіз жаңа мемлекет
құрудағы тәжірибесін шұқшия зерттегенімен бұл ешқандай нәтиже берген жоқ.
Көп жылғы үздіксіз ізденістен кейін ЭТА-ның жақтаушылары Ходжа
үстемдігі кезінде қоғамдық құрылыс моделін ойлап тауып, оған албандық
социализм деп ат қойды. Олар бүкіл әлемнен оқшауланып, ешбір елмен
байланыс жасамай бізге ешкім керек емес, себебі біз бәрінен артықпыз!-
деп жар салды. Олардың өздерін идеализациялап, көкке көтергені сонша, тіпті
сол жердегі тауық, ешкі, сиыр, иттерге дейін әлемдегі ең артық жаратылған
жануарлар деп санады [40]. Ал бүгінде баск радикалдары осы тәжірибені
таратпақ түгілі, тыңдағысы да келмейді. Себебі олар баск халқының тарихымен
байланыстыра жасалған өзіндік жаңа жоба – социализмнің жаңа моделі. Оның
бағдарламасына албан жерінде испан тілін жойып, бүгінде жергілікті халықтың
20 % еркін сөйлейтін баск тілімен алмастыру, басктік емес, өзге мәдениеттің
бәрін құрту, капитализмді жойып, конфискацияланған байлықты халыққа бөліп
беру көзделген. Онан соң кәсібі мен квалификациясына қарамай, жалпыға ортақ
әлеуметтік жалақы төлеу қарастырылған. ЭТА-ның жоспарынша, тәуелсіз баск
мемлекетінде ешбір елге ұқсамайтын өзіндік баск демократиясы билік
жүргізеді. ЭТА құрылғаннан бастап 810 адам оның құрбаны болды.
Оның ең қатыгез, қанды лаңкестік әрекеті – 1987 ж. Барселонаның
Иперкор сауда дүкенінде жасаған жарылысы болды. Онда 21 адам қаза тапты.
Осы басктік қылмыстық топқа қарсы күрес үшін Испания мен Францияда 2000
полициядан құралған топ әрқашан дайын тұрады. Испанияда антилаңкестік
күштерді дайындауға АҚШ-тың, Германия, Ұлыбритания және Израиль мамандары
қатысып отырады [41].
ЭТА-мен Батасунның көптеген мүшелері қазіргі заманда лаңкестіктің
тиімсіз екендігін, оның көмегімен ешқандай саяси нәтижелерге қол жеткізе
алмайтындығын түсінген. Әрине, олар мұндай қорытындыға адам құқығын
сақтауды ойлап немесе істеген әрекеттеріне өкінгеннен келіп отырған жоқ.
Олар үшін террор мәселесі өз мақсаттарына жеткізетін жол. Егер ЭТА-ның
барлық мүшелері лаңкестікті пайдасыз деп тапса, онда топ мүшелері
бірауыздан қару-жарақтарын тастайды [42]. ЭТА-ның барлық іс-әрекеті Гара
газетінде жүйелі жарияланып отырады.
Бүгінде лаңкестік мәселсесі тек Испания, Ұлыбританияны ғана емес ФРГ-ны
да қамтып отыр. ФРГ-да жаңа ұлтшылдардың белсенділігі 1980 жылдардың
басында күшейе бастады. Олар халықты көп мөлшерде қыруға тырысады. Соның
бір көрінісі – 1980 жылы 26 қыркүйегінде Мюнхендегі Терезиенвезеде
өткізіліп жатқан кәсіподақ мерекесі кезінде Гофманның Әскери-Спортттық
тобының мүшесі студент Гундольф Кёлердің жасаған жарылысы. Осы диверсияда
12 адам қаза тауып, 200 адам жарақаттанды. 1980 жылдың басында ФРГ-да жаңа
ұлтшыл ұйымдардың осы сарындағы 42 лаңкестік әрекеті тіркелген.
Германиядағы Фридхельм Буссе басқарған халықтық-әлеуметтік қозғалыс
неміс жерінде радикалды-демократиялық және антиимпериалистік мемлекет құру
мақсатында жасаған тонау, қару-жарақ ұрлау әрекеттері үшін айыпталды.
1990 жылдары Германияда солшыл экстремизмге қарағанда, оңшыл лаңкестік
ерекше қауіп төндірді. Германиядағы саяси партиялардың араздығы,
материалдық жағдайдың төмендеуі, эмигранттардың қаптап келуі оңшыл
экстремизмнің кең қанат жаюына жағдай жасады. Германияның ішкі істер
министрлігінің қорытындысы бойынша, мұнда 75 оңшыл лаңкестік топ бар, оның
көпшілігі белсенді түрде қару-жарақ қолданып күш көрсетіп отырады. Соның
салдарынан, 1992 жылы 2000 басқыншылық әрекет тіркеліп, 17 адам қаза
тапқан. Ал 1991-93 жылдар аралығында оңшыл топтардың әрекетінен 30 адам
опат болған. Сонымен қатар, ФРГ-дағы оңшыл (жаңафашистік) топтық лаңкестік
ұйымы – Герман жастарының қозғалысын атап өту керек. Бұл топ 1970 жылдың
аяғында құрылып, эмигранттар өмір сүріп жатқан жерлерде бірнеше жарылыстар
ұйымдастырылып, көптеген шетелдік жұмысшыларды өлтірген. 1980 жылдың
басында бұл топты полиция толық талқандаған. Олардың қазіргі жағдайы
белгісіз, қашып кеткендері іздестірілу үстінде.
Франциядағы лаңкестікке тоқталатын болсақ, онда 2005 жылы Францияның
премьер-министрі Доминик де Вильпен лаңкестік мемлекетке үлкен қауіп
төндіріп отырғандығын жариялады. Француздар лаңкестікке қарсы атты күн
жарияланып, халық алдында сөйлеген сөзінде лаңкестікпен әрдайым сақтанып
отыру керектігін, оны француз жерінде тамыр жайған, француз қоғамын,
дәстүрін жақсы білетін, сол тілде еркін сөйлейтін, қазіргі заманға сай жаңа
технологиялармен қаруланған экстремистік бағыттағы жекелеген тұлғалардың
ұйымдастырып отырғандығын ескертті.
Франциядағы лаңкестік топтардың бірі – 1977 жылы құрылған Анархисттік
лаңкестік топ. Оның идеясы – Халықтық автономияны енгізу (бұл терминнің
мағынасы түсініксіз). Қарулы көтеріліс жасаудағы мақсаты – үкімет
басындағыларды құрту. Бұл топтың оперативті белсенділігі 1977-1979 жылдар
аралығында тіркелген. Қазіргі жағдайы белгісіз, қашып кеткендер іздестірілу
үстінде. Бұл топтың жетекшілері де, мүшелері де белгісіз түрінде қалған.
Ұйымдасқан құрылымы – бригада, операциялық зонасы – ірі қалалар
(негізінен Париж қаласы) болып табылады. Оперативтік параметрлері –
саясаткерлерді өлтіру, үкімет орындары мен полиция бөлімдеріне қарсы шығу.
Тағы бір алжирлік лаңкестік топ – уағыздау мен джихадтың Салафисттік
тобы (УДСТ). Олар Франциядағы мұсылмандарды алжирлік жоғары лауазымды
шенеуніктерге қысым жасауға шақырды. Азаматтық ауызбіршілік атты үкімет
жобасына қарсылығын интернет сайтта жариялады. Оның қысқаша мазмұны
мынадай: Олардың соңына түсіндер! Оларды түнгі дискотека, шарап дүкендері
алдында күтіндер! Егер олар өз қателерін түсініп, мойындамаса, Алла оларға
өз жазасын береді! Экстремисттер бұл хатты Франциядағы ислам ұлдарына
арналды деп атап, таратып жіберді.
Мұнан басқа Францияда темір жолдарға қауіп төндірген жаңа лаңкестік
ұйым пайда болды. Лаңкестер егер үкімет өздері талап еткен көп мөлшердегі
ақшаны бермесе, онда бүкіл Франция темір жолдарының өн бойына қойылған 10
бомбаны жаратындығын айтқан. Дәлел ретінде бір бомбаның қайда жасырылғанын
айтқанда, ол рас болып шыққан.
Өздерін АZF атаған, Франция үкіметіне қауіп төндіріп отырған бұл топ 4
млн. доллар және 1 млн. евро талап етіп отыр. Бұл жөнінде Францияның ішкі
істер министрі Николя Саркози бұл топ жөнінде ешқандай мәлімет жоқ
екендігін, бірақ олар төндіріп отырған қауіпке үкіметтің зор көңіл бөліп
отырғандығын мәлімдеді. ТF1 атты француз телеканалының хабарлауынша, өткен
жылдың желтоқсан айынан бастап Францияның ішкі істер министрлігіне бұл
лаңкестік ұйымнан алты хат түскен. Бірақ органдар бұл мәліметті халыққа
жарияламауды, газет-журнал беттерінде жазбауды өтінген.
2004 жылы 21 ақпанында полиция Лимож маңында Париж-Тулуза темір жолының
бойынан жарылғыш заттарды тауып алып, қауіпсіздендірілді. Бомбаның
орналасқан жерін лаңкестер өздері хат арқылы хабарлаған. Поезд жақындаған
кезде рельс вибрациясының әсерінен қозғалысқа түсетін жарылғыш зат
детонаторының күрделі құрылысына қарап, ұлттық полиция мұның өте қауіпті
екендігін түсінді.
АFР-тың ақпараты бойынша, полиция қызметкерлері жарылғыш затты қауіпсіз
жерге апарып, жару алдында оны зерттеп көрген, сонда бұл жарылғыш заттың
толқыны 25 метр жер радиусінде барлық затты жойып жіберетіндігі анықталған.
Лаңкестер Франция президенті мен ішкі істер министріне жолдаған соңғы
хатында 10 жарылғыш заттың әр түрлі уақытта жарылуға жоспарланғанын, оны
тек ақша төлегенде ғана залалсыздандыратындықтарын айтқан.
Италиядағы лаңкестік топ Партизандық әрекетімен белгілі. Бұл солшыл
радикалдық лаңкестік топ 1969 жылы құрылған. Олардың саяси-идеялық
концепциясы – жұмысшы таптың мүддесін қорғау, оңшыл және жаңафашистік
ұйымдардың таралуына қарсы шығу болды. Бұл топ негізінен Италияның
солтүстіктегі өндіруші аймақтарында әрекет жасады (Верона, Милан, Турин,
Тренто қалалары). Оперативтік параметрлері, яғни нысанаға алған бағыттары
ірі компания мекемелерін, АҚШ-тың дипломатиялық ғимараттарын жару,
материалдық құнды заттар мен қаржыны кәмпескелеу, жасырын радиостанцияның
көмегі арқылы идеологиялық жұмыстарды тарату болып табылады. Бұл топ 1970
жылдың ортасында жойылған, қалған құрамның жай-күйі белгісіз. Италиядағы
тағы бір лаңкестік ұйым – Қызыл бригадалар. Ол қалалық ұяшықтар (Collettivo
Politico Metropolitan) және Итальян Коммунистік жастар қозғалысының
негізінде 1969 жылы құрылды. Негізін қалаушы – Ренато Курчо. Бағдарламаның
негізгі мақсаты - әлеуметтік төңкеріс жасау, капиталистік құрылысты жою,
пролетариат диктатурасын бекіту, Италияны НАТО мүшелігінен шығарып алу.
Алғашқы операциясы 1978 жылдың 28 қарашасында тіркелген.1984 жылы бұл ұйым
екі фракцияға бөлінді. 1982-1989жылдар аралығында Италия мен Францияның
арнайы ұйымдарының бірлесуімен басып тасталды. Бірақ 1994 жылдың басында
тағы белсенділік танытып, қарсылық әрекеті тіркелген. 1999 жылдың мамыр
айындағы НАТО-ның Югославияға қарсы операциясына байланысты бұл топ тағы
бір лаңкестік компаниялардың дүниеге келуін жариялайды. Тағы бір лаңкестік
– Жаңа қызыл бригадалар деп аталған (2001 жылдың жазында тіркелген).
Олардың жетекші құрамы белгісіз, құрамындағы мүшелерінің саны шамамен 50
адам (70 жылдардың ортасында 1200-2000 адамға дейін жеткен), 32 мүшесі
қамауға алынған. АК, ағылшындық ПП Sterling, Browning, Beretta
пистолеттері, тапаншаларымен, қол-гранаталарымен қаруланған. Ұйымдастырушы
құрамы – стратегиялық басқару, Атқарушы басқару, барлау топтары, ақпараттар
жүйесі, психологиялық операциялар аймақтық колонналар (Рим, Милан, Турин,
Генуя, Венеция, Неаполь қалалары). 1999 жылдың көктемгі мәліметтер бойынша
Флоренция, Пиза, Ливорно, Милан қалаларында жаңа ұяшықтардың пайда
болғандығы айтылған.
1980 жылдың аяғындағы мәліметтер бойынша, бұл ұйымның оперативтік
параметрі – жеке тұлғаларға, ірі өндірістің және қаржы ұйымдарының
басшыларына, итальяндық және американдық мемлекеттік әскери қайраткерлерге,
оңшыл және солшыл партияның қызметкерлеріне, прокурорларға, соттарға,
Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ
УНИВЕРСИТЕТІ
Халықаралық қатынастар факультеті
Аймақтану кафедрасы
(-топ)
Еуропалық Одақ елдерінің ішкі саясатындағы лаңкестік мәселесімен күресу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 520630 – Аймақтану
Ғылыми жетекші:
Алматы, 2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Лаңкестік Еуропалық қауіпсіздіктің қаупі ретінде
1. Лаңкестіктің қауіпсіздік қаупі ретіндегі анықтамасы: тарихы, мәні,
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2. Еуропалық Одақ елдеріндегі лаңкестіктің көрініс табуы (Солтүстік
Ирландия, Испания және
т.б.) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..19
3. ЕО-дағы лаңкестікпен күрес және адам құқығы
мәселесі ... ... ... ... ... ...29
ІІ тарау. Еуропалық Одақ елдерінің саясатындағы лаңкестік қаупіне қарсылық
әрекеті
1. Еуропалық Одақ аясындағы лаңкестікпен күрес механизмдерінің
құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2. Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы күрестегі саяси, әскери және
т.б. амал-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3. ЕО-тың лаңкестік мәселесі күресіндегі еуропаның қауіпсіздік
құрылымдары: НАТО, Еуропалық Кеңеспен
ынтымақтастығы ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
Пайдаланған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..68
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Еуропалық Одақ әлемдегі саясаттың негізгі бір
тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа дамыған сауда-
экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ. Екінші дүниежүзілік
соыстан кейінгі жылдарда еуропалық интеграцияға ұмтылған Еуропа
мемлекеттері Еуропалық Одақ көлемінде өздерінің бүгінгі күні шын мәнінде
халықаралық үздік интеграциялық үрдіс болуға лайық дамытуда. Қазіргі таңда
еуропалық интеграция үрдісі тарихи заңды құбылыс ретінде тек қана
экономика, сауда саласын, әлеуметтік өмірді ғана қамтып қоймай, сонымен
бірге жалпы қорғаныс, қауіпсіздік саясатын қамтуда. Осындай саяси бағытқа
сай лаңкестіктің жаңа шақыруларымен күресу мәселесі алға шығуда.
Саяси - қоғамдық өмірдің өзгеше құбылысы ретінде лаңкестік өзінің
ұзақ тарихына ие, білімсіз лаңкестіктің тәжірибесі мен қайнар көзін түсіну
қиын болып табылады. Көптеген қазіргі лаңкестік ұйымдардың, топтардың және
жеке адамдардың әрекеттерінің себептері “жоғарғы идеалдардан” өте – мөте
алыс болады. “Халықаралық лаңкестік ” - лаңкестік әрекеттердің жәй ғана
қазіргі формасы емес. Бұл – террор ортасындағы сапалы жаңа құбылыс.
Осылайша, аймақтық ынтымақтастықты дамыту, жанжалдарды реттеу, еуропалық
құрлықта бітімгершілік шараларын жүргізу мәселелеріндегі ЕО-ның өте өсіп
отырған рөлі ЕО-қа қатысты Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының
белсенді болуы айқындайды.
Осыған байланысты Қазақстанның лаңкестік мәселесіне қатысты позициясына
келетін болсақ, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев
“Ұлттық қауіпсіздік стратегиясында” былай деген: халықаралық лаңкестікпен
кұрес ҚР ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі алғышартты бағыты болып
табылады, сондай-ақ, лаңкестікпен ешқандай мемлекет жалғыз, жеке күресе
алмайды, өйткені, қазіргі кездегі лаңкестіктің шегі жоқ, демек, әлемнің
барлық мемлекеттері күш – қуаттарын біріктіру қажет, өйткені лаңкестіктің
қауіп – қатері саяси – экономикалық дамуына тәуелсіз әлемнің әр елінде
бар.[1]
2005 жылдың 18 ақпанындағы Президент Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
халқына деген Жолдауында айтылған: Қазақстан, сонымен бірге, ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз етуде, соның ішінде, лаңкестік де діни
экстремизммен де күресуде белсенді қадамдар жасауды жалғастырады.[2]
2006 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына деген өз Жолдауында да
Мемлекет Басшысы лаңкестікпен күрес жөнінде Қазақстанның бағытын тағы да
қолдады: “Лаңкестікпен, ұйымдастырылған қылмыспен, заңсыз түрде қаруларды
таралуымен, есірткі сатумен және тағы басқа қауіп-қатерлермен күресуде
халықаралық бірлестіктің нығаюы мен күшеюі тиісті халықаралық шарттар мен
келісімдерді өңдеу мен жүзеге асыруда Қазақстанның белсенді қатысуын
шамалайды. Антилаңкестік инициативалар мен іс-шараларды НАТО мен бірге,
сондай-ақ ҰҚКҰ (Ұжымдық Қауіпсіздік Келісім Ұйымы) және ШЫҰ (Шанхай
Ынтымақтастық Ұйымы) шеңберінде бірге оқытуды жүргізуде қатыса отырып, осы
заманғы бұл шақыруға қарсы тұру үшін біз Орталық Азиялық аймақ
мемлекеттерінің бірлестіктерін нығайтуымыз қажет”.[3]
Лаңкестік әрекеттерінің алғашқы объектілері мемлекеттік қайраткерлер
немесе мекемелер, ал екінші объектілері – мемлекеттік қызмет саласында
тұтасымен болатын қоғамдық қатынастар болғандықтан, лаңкестік заң формалары
мен саяси – идеологиялық мазмұнынан тәуелсіз бола әр мемлекеттік биліктерге
потенциалды қауіп – қатерді әкеледі. Осылайша Еуропалық Одақ жеке елдерінің
қылмыстық заңдары және халықаралық құқық лаңкестікті ең қауіпті
қылмыстардың тобына жатқызуы кездейсоқ емес.
Жұмыстың ғылыми зерттелу деңгейі. Еуропалық интеграция үрдісіндегі
лаңкестік мәселесінің дамуы, динамикасы қазіргі кезде зерттеуші ғалымдардың
зерттеу нысаны болып отыр.
Еуропалық Одақтағы лаңкестік мәселесін оқып зерттеу үшін шетелдік,
ресейлік және отандық зерттеушілердің еңбектері талданды.
Адамзаттың жаңа дәуірінің үш мың жылдық аралығындағы лаңкестік мәселесі
А.И. Гушердің [4] еңбегінде және Глобализация және исламдық лаңкестіктің
қаупі жайлы жұмысында Б. Берсібаев [5] лаңкестіктің пайда болған тарихын
және психологиялық мәнін қарастырады, сондай – ақ, берілген мәселені
глобалистика арқылы қарастырады.
Қазіргі лаңкестіктің түрлері және олармен күресу әдістері Д.Е.
Дулатованың [6], Өткен және қазіргі кездегі лаңкестік: ЕО антилаңкестік
жоспарлар көлемінде топтастыру тәсілдерін К.И. Исаев [7] өз еңбегінде
ашуда. Сондай-ақ берілген тақырыпты әлемде лаңкестік мәселесінің
шиеленіскен және күшейген жағдайында зерттейді және қазіргі уақытта
лаңкестікпен күресу бағыттарын ұсынады.
Глобализация және ұлттық мүдделер туралы Л. Клепацкий [8], Лаңкестік -
халықаралық қауіпсіздіктің негізгі қаупі ретінде Е. Шакуро [9] және
лаңкестік глобализациясы және оның салдары жөнінде Е. Сатановский [10] өз
еңбектерінде глобализацияның нәтижесі ретінде халықаралық лаңкестікті
қарастырады және террормен күресуде әлемдік ынтымақтастықтың шараларын
баяндайды.
Халықаралық лаңкестікпен күресінің әскери – саяси аспектілері Д.Т.
Жакенов [11], Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыздандырудың геосаяси
аспектілері Г. Түсіпбаева [12], Халықаралық лаңкестікпен күресіндегі
халықаралық ынтымақтастық А. Кожихов [13] лаңкестікпен күресінің саяси –
құқықтық, әскери және геосаяси аспектілерін, сондай – ақ террорға қарсы
әртүрлі елдердің әскери шараларын және тағы да баса анықтайды.
Қазақстандық авторлардың еңбектері де белгілі бір қызығушылық тұдырады:
Лаңкестіктің интернациолизациясы және қауіпсіздіктің жаңа парадигмасы Р.Н.
Амербековтың [14], Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі: жаңа ұғымы, жаңа қаупі
М.С. Ашимбаевтың [15], Қазіргі әлемді реттейтін жағдайында “жаңа” қауіп –
қатерлер тұралы мәселеге А.М. Амребаевтың [16], Лаңкестіктің жаратылысы
туралы М.М. Тажиннің [17] еңбектері лаңкестік мәселесі және олармен күресу
әдістеріне тиянақты көзқарастарды береді.
Қазіргі таңда халықаралық лаңкестіктің тақырыптамасы жан – жақты
зерттелген және ғылыми – аналитикалық құрылысында әлі де қарастырылуда.
Мысалы, Қазақстанда дәл осындай зерттеулермен ҚР Президент қарауындағы
стратегиялық зерттеу Қазақстан институтында ҚР СІМ анализі және сыртқы
саясат орталығында жүргізеді [18].
Сонымен бірге, мына келесі авторлардың Еуропа Одағында лаңкестікке
қарсы әрекет мәселелеріне арналған еңбектерді атап өтпеуге болмайды. Еуропа
Одағында лаңкестікпен күрестің құқықтық механизмдері: толық жетілдіру
тенденциялары И.Л. Трунов [19], Лаңкестік және Еуропада мемлекет аралық
қатынастар Е.Г. Ляхов [20], Францияда лаңкестікпен күресу туралы заңдар –
жеке адам құқығын мемлекет тарапынан қорғау кепілі А.А. Меньших [21],
Терактарды болдырмау үшін еуропалық жүйе И.В. Кормушкина [22], Халықаралық
қарым – қатынастарда лаңкестік мәселесі – құқықтық және саяси аспектілер
С.А. Ланцов [23] және т.б.
Лаңкестікпен күресу жөніндегі тақырыптар қазіргі кезде халықаралық
қарым – қатынастарда ең үлкен маңыздылыққа ие болып отыр, сондықтан да осы
берілген тақырыптар бойынша көптеген әр түрлі ғылыми жұмыстарды айқындауға
болады.
Зерттеу жұмысының пәні Еуропалық Одақ елдерінің ішкі саясатындағы
лаңкестік мәселесімен күресу болып табылады.
Берілген жұмыстың мақсаты Еуропалық Одақта лаңкестікке қарсы күресті
зерттеу, лаңкестіктің еуропалық қауіпсіздікке әсері және лаңкестікпен
күресу әдістері болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мына келесі
міндеттерді қойылды:
- Лаңкестіктің классификациясын, қайнар көзін және анықтамасын
зерттеу және талдау.
- Еуропалық Одақ елдерінде лаңкестік қарсы әрекеттерінің бар
тәсілдеріне талдау жүргізу және баяндау.
- Лаңкестікпен күресуде Еуропалық Одақ мүше - мемлекеттерінің
ынтымақтастығын және оның еуропалық тәжірибесін анықтау.
- Еуропалық Одақта лаңкестікке қарсы күресінің қазіргі келісім –
құқықтық негізін талдау және жұмыс бойынша негізгі қорытындылар шығару.
Зерттеудің деректік негізі. Диплом жұмысында қойылған мақсат пен
міндеттерге жету үшін кең деректер көзі қолданылды:
- Дипломатиялық деректемелер;
- Саяси қайраткерлердің сөйлеген сөздері;
- Статистикалық мәліметтер, есептер, анықтамалар;
- Мерзімді баспасөз материалдары.
Бірінші топты Еуропалық Одақтың Еуропа Кеңесінің, НАТО кон- венциялары,
нормативті – құқықтық, заң шығару актілері және Еуропа елдерінің басқа
құжаттары қарастырады.
Екінші топқа берілген жұмысты жазу барысында мемлекеттер мен
халықаралық ұйымдарының ресми көзқарастарын көрсететін маңызды мәліметтер
болып табылатын қазіргі геосаяси жағдайындағы халықаралық қарым –
қатынасында лаңкестік қаупі туралы мемлекет басшыларының мәлімдемелері
жатады.
Үшінші топқа қауіпсіздіктің барлық мәселелері мен аспектілері бойынша
статистикалық мәліметтер мен анықтамалар жатады. Осы топтың материалдарына
ЕО қызметі туралы шектеулі баспа мәліметтерін алуға байланысты электрондық
материалдарды жатқызу керек.
Төртінші топты қазақстандық, ресейлік және шетелдік баспасөздерде,
“Саясат”, “Казахстан – спектр”, “Analytic”, “Международная жизнь”,
“Казахстан в глобальных процессах”, “МэМО”, “Россия в глобальной политике”,
“Internationale Politik” және т.б. журналдарда “Казахстанская правда” және
т.б. газеттерде жарияланған ақпараттық материал, сондай – ақ, Internet
электрондық жүйесінің мәліметтерінің материалдарын құрайды.
Мерзімді басылым материалдарында қауіпсіздік қаупі контекстінде
қауіпсіздік проблемасын баяндайтын фактілер көрсетілген. Бұлар қазіргі
кезеңдегі болып жатқан тұтас көріністі көрсетуге мүмкіндік береді.
Жұмыстың теориялық мәні зерттеу жолымен алынған теориялық және
практикалық қорытындылар лаңкестіктіңің мәнін, оның Еуропалық Одақтағы
ерекшеліктерін, қазіргі жағдайда лаңкестіктің жаңа шарттары мен түрлерін
және Еуропалық Одақта лаңкестікке қарсы күресті толық, терең түсінуге
мүмкіндік береді. Жұмыста лаңкестіктің пайда болу тарихы өз бетінше күресу
және қорқыту түрінде оның дамуы және қазіргі жағдайларда болып жатқан
үрдістерді түсіндіретін оның дамуы жөнінде қысқаша баға беріледі.
Зерттеудің әдістемесі. Зерттеудің әдістемелік бағыты – зерттеудің жалпы
бағытын анықтаған Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтің
сөйлеген сөзі және еңбектері болып табылады. Берілген жұмыстарында
Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы әрекеттер қажеттілігінің аса маңызды
және мәнді дәлелдері көрсетілген және Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігінің
концептуальды көріністер берілген.
Берілген жұмыстың жазылуының негізгі ғылыми әдістері Еуропалық Одақта
лаңкестікке қарсы күрестерді анықтаудағы тарихи принципі және жүйелі тәсілі
болады. Сондай – ақ, құжаттық басылымдарды анықтау барысында салыстырмалы
әдіс пен анализ қолданылды. Осы берілген зерттеудің негізгі әдістерінің
бірі халықаралық лаңкестік тақырыбы бойынша баспасөз материалдарын анықтау
болып табылады, өйткені, дәл осы әдіс әлемде болып жатқан нақты оқиғаларды
көрсетеді.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, (олардың
әр қайсысы кіші тараулардан тұрады), қорытындыдан және пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі 71 беттен тұрады. Осы жұмыс
зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес орындалды.
І тарау. Лаңкестік Еуропалық қауіпсіздіктің қаупі ретінде
1.1 Лаңкестіктің қауіпсіздік қаупі ретіндегі анықтамасы: тарихы, мәні,
түрлері
Қоғамдық-саяси өмірдің ерекше құбылысы ретінде лаңкестіктің өзіндік
ұзын тарихы бар. Оның білімінсіз лаңкестіктің көзі мен тәжірибесін түсіну
қиын, дегенмен қазіргі лаңкестіктің оның өзімен жасалған бұрынғы
идеологиялық бағыты жоқ. Қазіргі лаңкестік ұйымдар, топтар мен жеке
тұлғалар көпшілігі қимылдарының себептері жоғары идеалдардан тым алшақ.
Халықаралық лаңкестіктің - бұл лаңкестік қызметтің қазіргі
формаларының бірі ғана емес. Бұл – террор шеңберіндегі айтарлықтай жаңа
құбылыс.
Президент Н.Ә.Назарбаев өзінің ХХІ ғасырдағы Қазақстан еңбегінде
қазіргі әлемнің шарттарында мемлекеттік саясаттың приоритетті бағыты ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен лаңкестік және діни экстремизм сияқты
сыртқы қауіптерді алдын алу болып табылады деп айқындайды [24].
2004 жылғы Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауында Қазақстан
лаңкестік пен діни экстремизмді қоса, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз
етуде, белсенді қадамдарды іске асырылуы жалғастырылады деп айтылады [25].
Ерте заманнан бастап, әр тарихи кезеңдерде лаңкестік актілер орын алған
(Римдік Сенаттағы Цезарьдың өлтірілуі, Якобиндік қайраткер Мараттың
өлтірілуі және 1789 жылдан кейінгі Франциядағы якобиндік диктатура
кезеңіндегі террор, орыс патшалары Павел І, Александр ІІ, жанұясымен бірге
Николай ІІ, мемлекеттік қайраткер П.А.Столыпиннің өлтірілуі, Қазан
революциясы жылдарындағы қызыл және ақ террор, анархисттер терроры және
т.б.). Кім де кім оны қолданса да, (жеке тұлғалар, түрлі ұйымдар,
мемлекеттер), террор төтенше жағдайлардағы саяси мақсаттарға жету
құралдарының бірі болып табылды және үздіксіз емес, керісінше мезгіл-мезгіл
сипатқа ие болды.
Қазіргі постиндустриалды қоғамда террор жеке тұлғалар немесе сондай
тұлғалардың бірлестіктерімен қолданғанға дейін ( Италиядағы Қызыл
бригадалар, Жапониядағы Қызыл гвардия және т.б.) сөздің жай
мағынасындағы террор болып қала берді. Әйтсе де, сондай жағдайлар көздеген
саяси мақсаттарды өзгертпеді (жекелеген елдердегі мемлекеттік және қоғамдық
негіздердің тұрақсыздығы) [26].
Лаңкестік қызметтегі сынды өзгеріс оған мемлекеттердің қосылуынан және
оның мемлекеттік саясат жүргізудің тәсіліне айналуынан басталады.
Мемлекеттің күш-құралдары мен мүмкіндіктердің көмегімен террор лаңкестікке
айналады. Ғаламдық саясат құралы ретінде оның қолданылуы халықаралық
лаңкестіктің пайда болуы сияқты өзіндік нәтижеге ие. Бұрын экстремисттік
топтардың басылуы үшін арнайы қызмет пен полициялық құрылымдардың
мүмкіндіктері жеткілікті болғаны мәлім. Адамзат баласы нағыз ұлтшылдықтың
фашисттік формаға қарағанда, тоталитаризм оның либералдық форма алдында
болып шықты [27].
Қазіргі кездегі лаңкестік іс-әрекет кең өріспен, анық көрсетілген
мемлекеттік шекаралардың жоқтығымен, халықаралық лаңкестік орталықтар және
ұйымдармен байланыс пен келіскен әрекеттердің бар болуымен; басшылық және
оперативтік топтан, барлау мен контрразведка бөлімшелерінен, жауынгерлік
топтар пананы материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуден тұратын
қатаң ұйымдастыру құрылымымен, қатаң жасырын әрекет пен кадрлардың дәл
таңдалуымен, құқық қорғаушы және мемлекеттік органдарда агентураның бар
болуымен, бәсекелесетін тіпті үкіметтік әскерлер бөлімшелерінің
жабдықталуынан асып түсетін жақсы техникалық құралдармен, жасырын
паналардың оқу базалары мен полигондардың тармақталған жүйесінің бар
болуымен сипатталады.
Лаңкестік ұйымдар жалпы идеологиялық-конфессионалдық, әскери, сауда
және басқа негізде өзара тығыз байланыс орнатты. Лаңкестік топтар, әсіресе,
олардың басшылары көптеген жағдайда қару-жарақ алу, бірін-бірі жасыру,
олармен масштабты кең операциялар жүргізуде функциялар мен міндеттерді бөлу
(мысалы, Ауғанстан мен Ливандағы) мәселелерінде бірлесіп тығыз әрекеттер
жасайды. Халықаралық лаңкестік бірлестік күш пен қаражатты шебер арттыру,
пайдалануды жасырын каналдар арқылы көптеген қару-жарақтар мен боевиктерді
жеткізуді үйренгенін ескерту жөн [28].
Лаңкестік қоғамдық саяси тұрақсыздығының ең тиімді тәсілін көрсететіні
күмәнсіз (салынған, бөлінген ресурстар алынған нәтиже критериі бойынша).
Әскери интервенция, көтеріліс, азаматтық соғыстың басталуы, бұқаралық
бассыздық, тәртіпсіздік, жаппай ереуіл және сондай сияқты тұрақсыздық
тәсілдері айтарлықтай ресурстарды қажет етеді және тұрақсыздықты қолдайтын,
мүдделі күштердің кең бұқаралық қолдауын болжайды. Лаңкестік актілер
кампанияларының дамуын қолдау үшін лаңкестік істерін барлық нағыз
радикалдар мен шағын ұйымдастыру-техникалық ресурстарын мойындайтын
кішігірім топтардың қоғамның біршама санаулы тобының қолдауы жеткілікті.
Лаңкестік билікті түсіреді және мемлекеттің саяси жүйесін бұзады. Заңгерлер
лаңкестік қимылдарды Конституциялық құрылыс негіздеріне және мемлекеттің
қауіпсіздігіне қарсы қылмыстарына жатқызады.
Лаңкестік – бұл қандай да бір шешім қабылдауға тікелей немесе жанама
түрде ықпал ету мақсатында халықты немесе әлеуметтік топтарды қорқытуға
бағытталған көпшілік алдында жасалатын жалпы қауіпті қимылдар.
Лаңкестік жаппай барлық жерде болатын құбылыстарға жатпайды. Бұл
тактиканың қолданылуы қоғамның әлеуметтік-мәдени және саяси
сипаттамаларының жиынтығын болжайды. Егер бұл сипаттамалар жоқ болса, онда
лаңкестік тактикасы жүзеге асырылмайды.
Бүгінгі күнде лаңкестік – бұл тек жеке, дара диверсанттар, самолеттер
ұрлап айдап әкететіндер немесе камикадзе өлтірушілері де емес. Қазіргі
лаңкестік – бұл құралдандыру масштабына сәйкес күшті құрылымдар. Ауғанстан,
Тәжікстан, Косово, Шешен және олардың күшті жақтаушылары мен донорлар
мысалдары қазіргі лаңкестіктің диверсанттық-лаңкестік соғыстарды жүргізуге,
масштабты әскери дауларға қатысуға қабілетті екенін көрсетеді. Лаңкестік
дамыған еңбек рыногы (жалданушылар мен т.б.) және капитал салынуымен
(қару-жарақтың жеткізілуі, есірткі саудасы және т.б.) ғаламдық масштабтағы
аса пайдалы бизнеске айналды [29].
Қазіргі лаңкестіктің маңызды ерекшелігі оның жақсы ұйымдасқан және
құрылымдық сипаты болып табылады. Лаңкестік ұйымдар бірыңғай басқару
органын, бөлімшелерді жоспарлайтын басқару жүйесін құрады. Кеңестер мен ең
ірі топтар басшыларының кездесуі, әр түрлі ұлттық тиісілігі бар ұйымдар
қызметінің үйлестігі белгіленді. Аса моральдық – психологиялық әсер мен
қоғамның жаңғырығын жасау үшін ақпараттық – насихаттық қамтамасыз етуі
жөнге салынды. Даулы аудандарда, мысалы, даулайтын жақтардың ірі радикалды
мұсылман ұйымдары болып табылатын жерлерде жақтаушылар, белсенді
функционерлер мен боевиктердің дайындығы мен іріктеуі жөніндегі жұмыстары
мақсатталып пайдаланылады.
Бүгінгі таңда ислам әлемі саяси күрес құралы лаңкестіктің күшті базасы
ретіндегі маңызды генераторларының бірі болып табылатыны әлі де аяғына
дейін қарастырылып болмаған. Саяси, әлеуметтік, моральдық шығындарға тап
болатын көптеген мұсылмандық мемлекеттердің өздері де лаңкестікті
ноқталауға мүдделі болғандықтан, лаңкестікті түпкілікті зерттеп және
зерттеу нәтижелерінде ислам әлемі арасындағы түсінушілікті табу қажет екені
белгілі.
Бұл құбылыстың көптеген себептері мен қозғаушы күштері бұрыннан мәлім
еді. Қазіргі ғаламдық адамзат жағдайы әлемдегі әлеуметтік-экономикалық
өркениет аралық қарама-қайшылықтары және дамыған Солтүстік пен дамудан
артта қалған Оңтүстік арасындағы қарсы тұрушылықтың өсуімен шиеленіседі.
Алтын миллиард елдері әлемдік бірлестіктің басқа бөліктеріне өз
көзқарастарын зорлап міндеттеп, өздерінің жолына түсуін қаласа да, әрдайым
қарама-қарсы нәтижеге ие болуда.
Қазіргі таңда әлемнің маргинализациясын бақылауымызға болады және бұған
шарасыз жауап ретінде маргиналдық экстремизмнің және халақаралық
лаңкестіктің күшеюі, алдамшылармен қүрес болып табылады. Сонымен қатар, бұл
үрдістер алтын миллиард мемлекеттер территориясында, яғни батыстағы
демократия елдерінде де өтуде. Дәл батыс елдерінде (АҚШ, Ұлыбритания,
Франция, Германия және т.б.), соның ішінде, мұсылмандық экстремисттік және
лаңкестік ұйымдар мен топтардың ғаламдық ниеттері мен мүмкіндіктері,
идеология жағынан радикалдық [30].
Әлем уақытша тұрақсыздық, белгісіздік пен төменгі қауіпсіздік кезеңіне
аяқ басты. Әлемдегі болып жатқан үрдістерге деген мемлекеттік, аймақтық
және халықаралық бақылау механизмдері шектелуде. Өз жеке мүдделеріне жету
үшін тұрақсыздық пен бақылаудың жарым жартылай жоғалту факторын
пайдаланғысы келетін күштер олардың орнын басқысы келеді.
Бүгін әлемнің әр аймақтарында өз мақсаттарына жетудің басты құралы
ретіндегі террор методтарын өз қаруына алған әр бағыттағы саяси және
ұлттық радикалдармен қару мен жарылғыш заттардың жасырын қоймаларының
тармақталған орталықтары қалыптасқан және әбден жетілген. Лаңкестік
ұйымдардың қорғаны ретінде фирмалар, компаниялар, банктер мен фондтар
жүйесі құрылды және жұмыс істеуде. Лаңкестердің басшылары агентураны алу,
қоғам өмірінің саяси, экономикалық және әлеуметтік салаларын бақылау мен
олардың қызметтеріне ықпал жасау мақсатында мемлекеттік құрылымдар мен
қоғамдық ұйымдарға енуі жөніндегі жұмыстарын жетілдіруде.
Қазіргі лаңкестіктің ерекше өзгешеліктері лаңкестік іс-әрекеттерді
жоспарлау, нақты операцияларды дайындау мен өткізу, қандай да бір акцияға
қатысатын орындаушылар мен жеке топтар арасындағы келіскен әрекеттерді
ұйымдастыру мәселелерін шешу үшін халықаралық және аймақтық басқару
органдарының қалыптасуы; ықпал мен билік үшін сәтті күрес мақсатында
қоғамда үкіметке қарсы көңілдердің пайда болуы; қоғамдық және мемлекеттік,
саяси, экономикалық құрылымдарға ену; әлемнің әр аймақтарында боевиктерді
дайындау мен операцияларды қамтамасыз ету жөніндегі тармақталған орталықтар
мен базалардың құрылуы, әр елдер аймақтарда оқ-дәрі мен қару-жарақтардың
жасырын қоймаларының салынуы; лаңкестерді жасыру, олардың көздеген
операцияларының жан – жақты қамтамасыз етілуі ретінде пайдаланатын
фирмалар, компаниялар, банктер, фондтар жүйелерінің құрылуы; есірткі
бизнесі мен қару-жарақ саудасымен лаңкестіктің тұтасып кетуіне байланысты
лаңкестер қолында қаржының шоғырлануы; бірқатар мемлекеттермен ұсынылатын
саяси пана, тұру, жұмыс істеуге құқықтың пайдалануы; өз ықпалын тарату үшін
даулы жағдайларды пайдалану болып табылады. Соңғы онжылдықтарда жасалынатын
лаңкестік актілер өсуде және аса күрделі болуда [31].
Халықаралық лаңкестік жүйесінің қалыптасуы ғаламдану үрдістерімен
байланысты. Нығайту мен бірігу үрдістері бүкіл елде жұмыс істейтін әр
құрылыстарда өткізіледі. Ұйымдасқан қылмыс бүкіл әлемді қамтиды (ұйымдасқан
қылмыстың функционалдық саласы – есірткі, қару-жарақ саудасы, өлтірушілік
және заң тыйым салатын қызметтер). Қазіргі көлеңке құрылымдарының
ерекшелігі олардың мемлекетпен тұтасуының тереңдеуі. Мемлекеттік
құрылымдарға қылмыс арнайы қызметтер мен коррупция арқылы өтеді. Коррупция
қылмыстық ұйымдарды жеке шенеуніктермен жетілдіреді және мемлекетті
қылмыстық қызметке қояды. Бұндай тұтасуда – қылмыстың күші мен тірегі.
Халықаралық лаңкестік – халықаралық заңды бұзатын бірлестіктің элементі.
Заңды бұзатын бірлестік сияқты халықаралық лаңкестік те мемлекеттің
жетілдіруімен күшті. Лаңкестер мен мемлекеттің одағы коррупциямен емес,
керісінше лаңкестердің мемлекеттер-спонсорлары басқарушы режимдердің саналы
саяси таңдауымен қамтамасыз етіледі.
Лаңкестік қазіргі әлем қақтығысатын ең қауіпті құбылыстардың бірі болып
есептеледі. Дамыған мемлекеттер де, өз реформа кезеңін жеңіп, дамып жатқан
елдер де бұл құбылыспен манасуына тура келеді.
Қазіргі уақыттың шындығы лаңкестік пен экстремизм көптеген елдердің
қауіпсіздігіне қауіп төндіріп, үлкен саяси, экономикалық, тіпті адамзаттық
шығынға ұшырататын ақиқат болып табылады. Лаңкестік құрбаны кез келген ел
мен кез келген адам бола алады. Сонымен қатар, ақпарат таралуының шексіз
еркіндігі нәтижесінде лаңкестік актілердің халыққа деген психологиялық
әсері күшеюде.
Халықаралық лаңкестік өзінің мазмұны мен жүзеге асыруының негізгі
формалары бойынша лаңкестік сияқты өте күрделі әлеуметтік-саяси құбылысты
құрайды. Оның қоғам үшін қаупініңі куәлігі ретінде жекелеген мемлекеттердің
лаңкестерге қарсы әрекет жасайтын нәтижелі жүйені құруының табанды және
көбінесе сәтсіз тәсілдері бола алады.
Халықаралық бірлестіктің күшейген интеграциясы, ақпараттық,
экономикалық және қаржы байланыстарының дамуы, миграциялық ағымдар мен
шекара өтудегі бақылаудың әлсіреуі салдарынан лаңкестікке жаңа формалар мен
мүмкіндіктер ашылады. Соңғы уақытта ұлттық және халықаралық қауіпсіздік
мәселелерін талқылауда бірінші орынға халақаралық лаңкестік тақырыбы
шығады.
Классикалық лаңкестік адам өлімдерінде емес, қоғамдық резонанста
мүдделі болды; лаңкестіктің жаңа формасы лаңкестік іс-әрекеттерді мақсатқа
жетудің, соғыстың құралы ретінде қарастырылады. Бұл ақиқат Ресейдегі шешен
боевиктерінің іс-әректтерімен, Таяу Шығыс пен Орта Азиядағы лаңкестік
белсенділікпен расталады. Лаңкестік бүгін бұқаралық сипатқа ие. Лаңкестік
методтарды жер бетіндегі көптеген экстремисттік ұйымдар тәжірибелейді және
бұл лаңкестіктің халықаралық құбылыс ретінде айтуына болады.
Лаңкестіктің өсуі мен сапалы өзгерістері көз алдында: экстремисттік
ұйымдардың саны өсуде, оның географиясы кеңеюде, құрылысы да күрделеніп,
оның методтары жетілдіруде. Үкімет лаңкестерге деген қатынаста қандай
позицияны ұстану керек сұрағы әлі де ашық. Әлемдік тәжірибеде екі тәсіл
қалыптасты. Бірінші тәсіл Израильге тән, өйткені олардың саясаты бойынша
қандай жағдай болмасын, тіпті егер аманаттардың өліміне алып келсе де,
лаңкестерді жоюды ескереді. Екіншісі, менің ойымша, ақылға салынған тәсіл
болғандықтан, мүмкін болатын шығындарды азайту мақсатында лаңкестер талап
ететін кейбір принципиалдық емес шарттардың орындалуын ғана болжайды.
Көптеген батыс мемлекеттерінің саясаты келесі принциптерге негізделеді:
лаңкестерге ешбір кемшіліктер жасамау, лаңкестікті қолдайтын елдерге ықпал
көрсету, сондай-ақ лаңкестерді жазалау үшін қолда бар әскери күш пен
қаржыны барынша қолдану, басқа мемлекеттерге көмек беру.
Лаңкестіктің ресми анықтамасы жоқ болса да, террор мен лаңкестіктің
жүзге жуық анықтамасы бар, бірақ олардың әрқайсысын толықтыру қажет.
Террор зорлық-зомбылық арқылы қарсылыстарды қорқыту, тіпті жою ретінде
анықталады, ал лаңкестік – бұл террордың тәжірибесі. Лаңкестердің іс-
әрекеттері әрдайым өліммен байланыспайды, бірақ әрдайым қауіп пен
мәжбүрлеуді жобалайды.
Лаңкестіктің субъективті көзқарасының сипаттамасы – бұл жауыз ниетпен
қастықпен жасалынатын қылмыс; бұл заң бұзушы күштердің талаптарына жауап
беретін шешімді қабылдауда үкіметті (қоғам мен мемлекет) мәжбүрлеу
мақсатында жеке тұлға немесе оның жеке меншігіне қатысты зорлық-зомбылықтың
немесе сондай акциялар мүмкіндігінің алдын ала ойлап дайындалған заңға
қайшы қолданысы [32].
Лаңкестік жоқ жерден шықпайды. Оның пайда болуы үшін сәйкесінше сыртқы
жағдайлар қажет. Ғаламдану үрдісінде қазіргі әлем экстремизмнің өсуіне
объективті себептер туғызады. Көпшіліктің қайыршылық күйі, жер шарының
кейбір аймақтарындағы табиғи гесаяси қарсы тұрушылықты қосқанда, бай мен
кедей елдерге бөлінуі ұлтшылдықтың өсуіне және меншігін өзгерту тілегіне
әкеліп соғады. Бұл контекстіде лаңкестік метод ретінде шығады. Сол метод
арқылы кез келген экстремист қойылған міндеттерді шешіп, өз мақсаттарына
жетуді армандайды.
Лаңкестік трансұлттық қылмыстардың қатарына жатады. Бұл оның
түсіндіріліп, анықтамасын шығару үшін біркелкі амалды, ең бастысы
келісілген бағалар мен лаңкестікпен күресуде іс-әрекеттерді жүзеге асыру
үшін бірыңғай халықаралық-құқықтық түсініктерді шығаруды талап етеді.
Әлемдік бірлестік лаңкестік қаупінің төмендеуі үшін біршама іс жасағанын
айту жөн [33]. Халықаралық-құқықтық негіз жасалды. Бірақ тәжірибе
көрсеткендей, қол жеткізген нәтижелер жеткіліксіз.
Лаңкестікпен күресу объективті және субъективті сипаттағы бірқатар
себептермен күрделенеді. Объективтілерге Лаңкестер жоспарларының құпия
түрде ұстауын, ауқатты адамдар жағынан олардың іс-әрекеттерінің қолдауын
және көптеген қаржыландыру көздерімен күресу мүмкіндігінің жоқтығын
жатқызуға болады. Субъективтілерге ірі геосаяси ойыншылардың мүдделері
лаңкестер іс-әрекеттеріне сай болған кезде, яғни саяси сипаттағы себептер
жатады.
Сәтті антилаңкестік стратегияның шарттарына жататындар: іс-әрекеттердің
алдын ала ескертетін сипаты; белсенділік; міндеттер, заңдылықтар мен
ресурстар қамтамасыз етілуінің сәйкес келуі; алдын ала сақтандыру,
бұлтартпау, ілтипатқа алу мен салдарларды жеңілдету мәселелері бойынша
жағдайлардың шешілуіне байланысты антилаңкестік іс-әрекеттердің түрлі
модельдерінің бар болуы; халықаралық, мемлекетаралық және мемлекеттік
масштабтағы іс-әрекеттерде, сонымен қатар, аймақтық және жергілікті
деңгейдегі органдар міндеттерінің нақты бөлінуі негізінде ведомстволар
күшінің бірігу аспектісіндегі бірліктің қамтамасыз етілуі, лаңкестіктің
жаңа формалары мен жаңа шарттарын есепке алғанда, оған қарсы тұратын
халықаралық келісім шарттар базалары мен келісімдердің жетілдірілуі.
Лаңкестікпен күресудегі сәттілікке бүкіл әлем бірлестігінің мүдделі
жақтарының бірлескен күштері арқылы ғана жетуге болады. Бұған
ынтымақтастық, ақпарат және тәжірибемен алмасу, бірлескен құрылымдардың
құрылуы, бірыңғай дайындық пен ғылыми конференциялардың лаңкестікпен
күресуде мамандар отырысының өткізілуі мақсатында ведомстволар, арнайы
бөлімшелер басшылары мен лаңкестікке қарсы әрекеттерді шешетін
эксперттердің екі жақты және көп жақты тұрақты негізгі кездесулер көмектесе
алар еді.
11 қыркүйектегі оқиға әлемдік бірлестіктің лаңкестік ұйымдар қызметіне
деген реакциясын тездеткен катализатор ретінде болды. Жасалған жұмыстың
нәтижесі бірқатар шарттардың айқындалуы болды. Олардың орындалуы әлемдік
антилаңкестік саясатының тұрарлық жалғасы бола алар еді. Бұл шарттар өткен
жүзжылдықта бірталай шешілмеген мәселелер, соның ішінде, лаңкестік ХХІ
ғасырға аяқ басқан адам баласына қалғанынан тұрады. Бұл мәселелерді шешу
нәтижесі әлемдік бірлестігінің даму жолы мен басқа қиындықтар шешілуінің
сәттілігіне байланысты [34].
1.2. Еуропалық Одақ елдеріндегі лаңкестіктің көрініс табуы (Солтүстік
Ирландия, Испания және т.б.)
Ғасырлар өткен сайын халықаралық лаңкестік үлкен қауіп төндіріп отыр.
Бұл аурудың қатерлі симптомдары, әсіресе, соңғы жылдары адам жанын
түршіктірерлік сипатта көрініс тауып отыр. Оның үстіне террорлық әрекеттер
салдарынан қасірет шегіп, құрбан болғандардың саны да күн санап арта
түсуде. Әр түрлі саладағы лаңкестер өз мақсаттарын жүзеге асыру үшін
үздіксіз ізденіп, өздерінің әдіс-тәсілдерін, қару-жарақтарын және күрес
тактикасын да жиі ауыстырып отырды. Олардың бүгінге дейінгі және
болашақтағы негізгі нысанасы – планетаның ірі мегаполистерін, стратегиялық
маңызды теңіз жолдарын, зайырлы мемлекеттің дамуын қамтамасыз ететін
компьютерлік жүйелерді, әлемнің транспорттық, туристік және банктік
инфроқұрылымдарын жаулап алу.
Бірақ бұл да лаңкестіктің болашақта шабуыл жасайтын тізімін толықтыра
алмайды. Тармақталып кеткен халықаралық лаңкестік ұйымдардың потенциалы мен
мүмкіндігі сондай, олар тек жекелеген мемлекеттер мен аймақтарға ғана емес,
қазіргі заманға бүкіл әлемдік тәртіпке де қауіп төндіруде.
Лаңкестер жасаған қастандыққа қарсы тұрып, ауқымды мәселені шешу үшін
әлемдік қоғамдастыққа бірікті. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
мемлекеттердің бірігуімен антилаңкестік коалиция құрылды. Ол өзінің
тиімділігін әрі қажеттілігін Ауғанстанда, халықаралық лаңкестікке жасаған
соққысы арқылы көрсетті.
Бүгінде лаңкестікке қарсы аймақтық механизмдер де күшейе түсуде. Соның
ішінде, Еуропалық Одақ көлемінде, ТМД елдерінде, Шанхай ұйымдарында
дамығанын ерекше атау қажет. Әлемдік қоғамдастықтың негізгі міндеті –
халықаралық саясаттағы түрлі мәселелер бойынша орын алған
келіспеушіліктерге қарамастан, коалиция көлеміндегі әрекеттердің
потенциалын тарату, дамыту, ұйымның жаңа формалары мен тәсілдерін
жетілдіру.
Әлемдік қоғамдастық халықаралық лаңкестікке ерекше батылдықпен қарсы
тұрып, табандылық көрсеткенімен, әлі күнге дейін халықаралық лаңкестік
феномені нені түсіндіретіндігін нақты айта алмай келеді [35].
Әр түрлі мемлекеттердің жетекшілері арнайы қызметкерлер, халықаралық
сарапшылар, саясаткерлер, заңгерлер өз мақалалары мен сөздерінде үнемі
лаңкестік және халықаралық лаңкестік мәселесіне тоқталып өтеді. Бұқаралық
ақпарат құралдары күн сайын әр жерде болып жатқан әр түрлі лаңкестік
әрекеттер туралы айтып жатады. Яғни журналистер мен шолушылардың аузынан
террорлық әрекет, террор және лаңкестік сөздері түспейді. Бірақ,
лаңкестік дегенде тек бір ғана емес, бірнеше әр түрлі зиянды әрі қауіпті
әрекеттер түсіндіріледі.Осыған байланысты осы феноменнің анықтамасын табу
қажет. Мемлекет пен жекелеген лаңкестік ұйымдардың қарсылығы арнайы
сценарий бойынша дамиды. ХХ ғасырдың екінші жартысында белсенді лаңкестік
ұйымның пайда болуы мен оның жайылып кетуі, яғни өмір сүру уақыты орта
есеппен 3-5 жылды құрайды.
Басқаша айтқанда, лаңкестік ұйым үнемі мемлекеттен жеңіліп отырады.
Егер бұл ұйымның артында азат етілген аудан, үкіметінің бақылауына
бағынбайтын немесе үкіметке қарсы ұйымдар басқаратын топтар болмаса басқа
мемлекеттер тұрса, онда лаңкестік ұйымның белсенділігі ұзаққа созылуы
мүмкін.
Халықаралық лаңкестікті жандандыру үшін бірнеше мемлекеттердің
коалициясы ХХ ғасырдың екінші жартысында бола бастады. Социалистік
мемлекеттер мен Араб елдерінің авторитарлық режимі.
Қолдаушылардың тактикалық одағы 1960-70 жылдар аралығында лаңкестіктің
дамуын күшейтті.
Қазіргі уақытта лаңкестікті қолдаушы – мемлекеттердің тізімі көлемі
жағынан азая түсті және өзгерді деп айтуға болады. 2001 жылдың
қыркүйегіндегі оқиғадан кейін ауқымды антилаңкестік коалициялар құрыла
бастады. Олар егер түрлі лаңкестік әрекеттерді жақтап отырған қолдаушы
мемлекеттерді анықтап, дәлел келтірсе, оларға қарсы акция ұйымдастырып,
болмаса ондағы билікті ауыстыратындығын жариялады. Оны бекітіп, халықаралық
қатынас нормасына енгізді [36].
Мемлекет – лаңкестік мәселесі шешілгенде ғана халықаралық лаңкестік
мәселесі жойылды. Мемлекет қолдауынан және ресурсынан айырылған лаңкестер
басқа мемлекетке қарсы шыға алмайды. Олардың жалғыз атқарған терактілерін
жою қиынға түспейді. Қандай ұйымдасқан лаңкестік болса да, ешқандай
қолдаусыз ол тек азаматтық соғыстың бір формасы немесе жеңілген
революцияның хабаршысындай ғана болып қалады [37].
1977 жылдың 27 қаңтарында Страсбургте Еуропалық Кеңестің мемлекеттік-
мүшелері Еуропалық Конвенцияға қол қойды. Ол 1978 жылдың 4 тамызында 26
елде күшіне енді. Түсінікті себептер бойынша Кеңес Одағы бұл тізімге
ілінген жоқ. Ол кезде Кеңес Одағы үшін лаңкестік деген сөз қайта құру,
жариялылық деген сөздер болатын. Көптеген еуропалық державалар
халықаралық және ұлттық лаңкестіктің террорлық әрекеттерін әлі көрмеген
болатын. Сондықтан олар үшін де Конвенция өсіп келе жатқан лаңкестік
толқындарға қарсы күрес үшін асығыс, ерте жасалған қадам болып көрінді
[38].
Енді бүгінгі таңдағы Еуропалық Одақ елдеріндегі бірнеше еуропалық
лаңкестік ұйымдарға тоқталайық. Ирландияның республикалық армиясы – ИРА –
1905 жылдан бері өмір сүріп келеді. Ол ешуақытта Ирландияның бөлінуін
мойындаған емес. Бұл оның Шин Фейннен принципиалды өзгешелігі болып
табылады. ИРА әуелі елдің тәуелсіздігі үшін күресті, ал қазір Ольстердің
Ирландия республикасына қосылуы үшін соғыс жүргізіп отыр [39]. Ол мақсатқа
жету үшін лаңкестікті пайдаланып отыр. Дерек көздер бойынша, Америкадағы
ірі ирланд капиталы мен ИРА-ның саяси қанатының лидері Джери Адамспен
екеуінің арасында байланыс бар екендігі анықталған. Оған Лондон да назар
аударып отыр. Британдық эксперттердің айтуынша, ИРА біраздан бері
ирландықтардан тараған америкалық бизнеске плацдарм дайындау үстінде.
Мақсат түсінікті: Еуропаға американдық-ирландиялық капитал өтетін жолдан
ағылшындықтарды ысырып шығару.
Испанияда ірі лаңкестік ұйым ЭТА бар. Испандықтардың назары бүгінде
басктік топ ЭТА-мен бейбітшілік келісімге келуде болып отыр. ЭТА- қырық
жылдан бері Испаниядан үш басктік провинцияны бөліп алып, жеке тәуелсіз
мемлекет құру үшін соғысып келеді. ЭТА – Эускади та Аскатасуна, испан
тілінен аударғанда Отан және Бостандық деген мағына береді. Оның өткен
жүзжылдықтың 50-жылдары (1950) радикалдық бағыттағы басктің солшыл
ұлтшылдар негізін қалады. Олар сол кездегі генерал Франко диктатурасымен
соғысып, лаңкестік әрекеттің көмегі арқылы тәуелсіз басктік мемлекет құруды
ұйғарған.
1960-70 жылдары мемлекетті диктатор басқарып тұрғанда, ЭТА-ның
әрекеттерін испан интеллигенциясы лаңкестік әрекеттерді үнсіз мақұлдап
отырды. Солшыл партиялар мен кәсіподақ ұйымдары да жасырын түрде ЭТА-
лықтарды жақтап отырды. Олардың әрекеттерін басктарды жәбірлеп, қинаған,
тіпті, ана тілін үйренуге тыйым салғандығына испан үкіметіне жасаған
қарсылығы деп түсінді.
Осы уақытта радикалдардың көпшілігі қарулы күрестен бас тартып, ЭТА-ның
саяси қанаты болып есептелетін Батасун партиясының қатарында саясатпен
айналысты. Ал лаңкестік әрекеттер толастырылған жоқ. Олардың негізгі
құрбандары идеологиялық қарсыластары – зиялы қауым өкілдері болды. Басктер
тек зиялы қауым өкілдерін ғана емес, көшеде кездейсоқ кездескен жазықсыз
адамдарды да өлтіре берді. Үкімет басктерге қарсы күресте ештеңені аямады.
ЭТА мен Батасунның алдына қойған мақсаты - тәуелсіздік қана емес, бірыңғай
идеологияны қалыптастыру болды. Яғни болашақ басктер мемлекетінің
социалистік моделін жасау оңайға түскен жоқ. Осы мақсатқа жету үшін басктер
Вьетнам, Солтүстік Корея, Қытай, Куба елдерінің тәуелсіз жаңа мемлекет
құрудағы тәжірибесін шұқшия зерттегенімен бұл ешқандай нәтиже берген жоқ.
Көп жылғы үздіксіз ізденістен кейін ЭТА-ның жақтаушылары Ходжа
үстемдігі кезінде қоғамдық құрылыс моделін ойлап тауып, оған албандық
социализм деп ат қойды. Олар бүкіл әлемнен оқшауланып, ешбір елмен
байланыс жасамай бізге ешкім керек емес, себебі біз бәрінен артықпыз!-
деп жар салды. Олардың өздерін идеализациялап, көкке көтергені сонша, тіпті
сол жердегі тауық, ешкі, сиыр, иттерге дейін әлемдегі ең артық жаратылған
жануарлар деп санады [40]. Ал бүгінде баск радикалдары осы тәжірибені
таратпақ түгілі, тыңдағысы да келмейді. Себебі олар баск халқының тарихымен
байланыстыра жасалған өзіндік жаңа жоба – социализмнің жаңа моделі. Оның
бағдарламасына албан жерінде испан тілін жойып, бүгінде жергілікті халықтың
20 % еркін сөйлейтін баск тілімен алмастыру, басктік емес, өзге мәдениеттің
бәрін құрту, капитализмді жойып, конфискацияланған байлықты халыққа бөліп
беру көзделген. Онан соң кәсібі мен квалификациясына қарамай, жалпыға ортақ
әлеуметтік жалақы төлеу қарастырылған. ЭТА-ның жоспарынша, тәуелсіз баск
мемлекетінде ешбір елге ұқсамайтын өзіндік баск демократиясы билік
жүргізеді. ЭТА құрылғаннан бастап 810 адам оның құрбаны болды.
Оның ең қатыгез, қанды лаңкестік әрекеті – 1987 ж. Барселонаның
Иперкор сауда дүкенінде жасаған жарылысы болды. Онда 21 адам қаза тапты.
Осы басктік қылмыстық топқа қарсы күрес үшін Испания мен Францияда 2000
полициядан құралған топ әрқашан дайын тұрады. Испанияда антилаңкестік
күштерді дайындауға АҚШ-тың, Германия, Ұлыбритания және Израиль мамандары
қатысып отырады [41].
ЭТА-мен Батасунның көптеген мүшелері қазіргі заманда лаңкестіктің
тиімсіз екендігін, оның көмегімен ешқандай саяси нәтижелерге қол жеткізе
алмайтындығын түсінген. Әрине, олар мұндай қорытындыға адам құқығын
сақтауды ойлап немесе істеген әрекеттеріне өкінгеннен келіп отырған жоқ.
Олар үшін террор мәселесі өз мақсаттарына жеткізетін жол. Егер ЭТА-ның
барлық мүшелері лаңкестікті пайдасыз деп тапса, онда топ мүшелері
бірауыздан қару-жарақтарын тастайды [42]. ЭТА-ның барлық іс-әрекеті Гара
газетінде жүйелі жарияланып отырады.
Бүгінде лаңкестік мәселсесі тек Испания, Ұлыбританияны ғана емес ФРГ-ны
да қамтып отыр. ФРГ-да жаңа ұлтшылдардың белсенділігі 1980 жылдардың
басында күшейе бастады. Олар халықты көп мөлшерде қыруға тырысады. Соның
бір көрінісі – 1980 жылы 26 қыркүйегінде Мюнхендегі Терезиенвезеде
өткізіліп жатқан кәсіподақ мерекесі кезінде Гофманның Әскери-Спортттық
тобының мүшесі студент Гундольф Кёлердің жасаған жарылысы. Осы диверсияда
12 адам қаза тауып, 200 адам жарақаттанды. 1980 жылдың басында ФРГ-да жаңа
ұлтшыл ұйымдардың осы сарындағы 42 лаңкестік әрекеті тіркелген.
Германиядағы Фридхельм Буссе басқарған халықтық-әлеуметтік қозғалыс
неміс жерінде радикалды-демократиялық және антиимпериалистік мемлекет құру
мақсатында жасаған тонау, қару-жарақ ұрлау әрекеттері үшін айыпталды.
1990 жылдары Германияда солшыл экстремизмге қарағанда, оңшыл лаңкестік
ерекше қауіп төндірді. Германиядағы саяси партиялардың араздығы,
материалдық жағдайдың төмендеуі, эмигранттардың қаптап келуі оңшыл
экстремизмнің кең қанат жаюына жағдай жасады. Германияның ішкі істер
министрлігінің қорытындысы бойынша, мұнда 75 оңшыл лаңкестік топ бар, оның
көпшілігі белсенді түрде қару-жарақ қолданып күш көрсетіп отырады. Соның
салдарынан, 1992 жылы 2000 басқыншылық әрекет тіркеліп, 17 адам қаза
тапқан. Ал 1991-93 жылдар аралығында оңшыл топтардың әрекетінен 30 адам
опат болған. Сонымен қатар, ФРГ-дағы оңшыл (жаңафашистік) топтық лаңкестік
ұйымы – Герман жастарының қозғалысын атап өту керек. Бұл топ 1970 жылдың
аяғында құрылып, эмигранттар өмір сүріп жатқан жерлерде бірнеше жарылыстар
ұйымдастырылып, көптеген шетелдік жұмысшыларды өлтірген. 1980 жылдың
басында бұл топты полиция толық талқандаған. Олардың қазіргі жағдайы
белгісіз, қашып кеткендері іздестірілу үстінде.
Франциядағы лаңкестікке тоқталатын болсақ, онда 2005 жылы Францияның
премьер-министрі Доминик де Вильпен лаңкестік мемлекетке үлкен қауіп
төндіріп отырғандығын жариялады. Француздар лаңкестікке қарсы атты күн
жарияланып, халық алдында сөйлеген сөзінде лаңкестікпен әрдайым сақтанып
отыру керектігін, оны француз жерінде тамыр жайған, француз қоғамын,
дәстүрін жақсы білетін, сол тілде еркін сөйлейтін, қазіргі заманға сай жаңа
технологиялармен қаруланған экстремистік бағыттағы жекелеген тұлғалардың
ұйымдастырып отырғандығын ескертті.
Франциядағы лаңкестік топтардың бірі – 1977 жылы құрылған Анархисттік
лаңкестік топ. Оның идеясы – Халықтық автономияны енгізу (бұл терминнің
мағынасы түсініксіз). Қарулы көтеріліс жасаудағы мақсаты – үкімет
басындағыларды құрту. Бұл топтың оперативті белсенділігі 1977-1979 жылдар
аралығында тіркелген. Қазіргі жағдайы белгісіз, қашып кеткендер іздестірілу
үстінде. Бұл топтың жетекшілері де, мүшелері де белгісіз түрінде қалған.
Ұйымдасқан құрылымы – бригада, операциялық зонасы – ірі қалалар
(негізінен Париж қаласы) болып табылады. Оперативтік параметрлері –
саясаткерлерді өлтіру, үкімет орындары мен полиция бөлімдеріне қарсы шығу.
Тағы бір алжирлік лаңкестік топ – уағыздау мен джихадтың Салафисттік
тобы (УДСТ). Олар Франциядағы мұсылмандарды алжирлік жоғары лауазымды
шенеуніктерге қысым жасауға шақырды. Азаматтық ауызбіршілік атты үкімет
жобасына қарсылығын интернет сайтта жариялады. Оның қысқаша мазмұны
мынадай: Олардың соңына түсіндер! Оларды түнгі дискотека, шарап дүкендері
алдында күтіндер! Егер олар өз қателерін түсініп, мойындамаса, Алла оларға
өз жазасын береді! Экстремисттер бұл хатты Франциядағы ислам ұлдарына
арналды деп атап, таратып жіберді.
Мұнан басқа Францияда темір жолдарға қауіп төндірген жаңа лаңкестік
ұйым пайда болды. Лаңкестер егер үкімет өздері талап еткен көп мөлшердегі
ақшаны бермесе, онда бүкіл Франция темір жолдарының өн бойына қойылған 10
бомбаны жаратындығын айтқан. Дәлел ретінде бір бомбаның қайда жасырылғанын
айтқанда, ол рас болып шыққан.
Өздерін АZF атаған, Франция үкіметіне қауіп төндіріп отырған бұл топ 4
млн. доллар және 1 млн. евро талап етіп отыр. Бұл жөнінде Францияның ішкі
істер министрі Николя Саркози бұл топ жөнінде ешқандай мәлімет жоқ
екендігін, бірақ олар төндіріп отырған қауіпке үкіметтің зор көңіл бөліп
отырғандығын мәлімдеді. ТF1 атты француз телеканалының хабарлауынша, өткен
жылдың желтоқсан айынан бастап Францияның ішкі істер министрлігіне бұл
лаңкестік ұйымнан алты хат түскен. Бірақ органдар бұл мәліметті халыққа
жарияламауды, газет-журнал беттерінде жазбауды өтінген.
2004 жылы 21 ақпанында полиция Лимож маңында Париж-Тулуза темір жолының
бойынан жарылғыш заттарды тауып алып, қауіпсіздендірілді. Бомбаның
орналасқан жерін лаңкестер өздері хат арқылы хабарлаған. Поезд жақындаған
кезде рельс вибрациясының әсерінен қозғалысқа түсетін жарылғыш зат
детонаторының күрделі құрылысына қарап, ұлттық полиция мұның өте қауіпті
екендігін түсінді.
АFР-тың ақпараты бойынша, полиция қызметкерлері жарылғыш затты қауіпсіз
жерге апарып, жару алдында оны зерттеп көрген, сонда бұл жарылғыш заттың
толқыны 25 метр жер радиусінде барлық затты жойып жіберетіндігі анықталған.
Лаңкестер Франция президенті мен ішкі істер министріне жолдаған соңғы
хатында 10 жарылғыш заттың әр түрлі уақытта жарылуға жоспарланғанын, оны
тек ақша төлегенде ғана залалсыздандыратындықтарын айтқан.
Италиядағы лаңкестік топ Партизандық әрекетімен белгілі. Бұл солшыл
радикалдық лаңкестік топ 1969 жылы құрылған. Олардың саяси-идеялық
концепциясы – жұмысшы таптың мүддесін қорғау, оңшыл және жаңафашистік
ұйымдардың таралуына қарсы шығу болды. Бұл топ негізінен Италияның
солтүстіктегі өндіруші аймақтарында әрекет жасады (Верона, Милан, Турин,
Тренто қалалары). Оперативтік параметрлері, яғни нысанаға алған бағыттары
ірі компания мекемелерін, АҚШ-тың дипломатиялық ғимараттарын жару,
материалдық құнды заттар мен қаржыны кәмпескелеу, жасырын радиостанцияның
көмегі арқылы идеологиялық жұмыстарды тарату болып табылады. Бұл топ 1970
жылдың ортасында жойылған, қалған құрамның жай-күйі белгісіз. Италиядағы
тағы бір лаңкестік ұйым – Қызыл бригадалар. Ол қалалық ұяшықтар (Collettivo
Politico Metropolitan) және Итальян Коммунистік жастар қозғалысының
негізінде 1969 жылы құрылды. Негізін қалаушы – Ренато Курчо. Бағдарламаның
негізгі мақсаты - әлеуметтік төңкеріс жасау, капиталистік құрылысты жою,
пролетариат диктатурасын бекіту, Италияны НАТО мүшелігінен шығарып алу.
Алғашқы операциясы 1978 жылдың 28 қарашасында тіркелген.1984 жылы бұл ұйым
екі фракцияға бөлінді. 1982-1989жылдар аралығында Италия мен Францияның
арнайы ұйымдарының бірлесуімен басып тасталды. Бірақ 1994 жылдың басында
тағы белсенділік танытып, қарсылық әрекеті тіркелген. 1999 жылдың мамыр
айындағы НАТО-ның Югославияға қарсы операциясына байланысты бұл топ тағы
бір лаңкестік компаниялардың дүниеге келуін жариялайды. Тағы бір лаңкестік
– Жаңа қызыл бригадалар деп аталған (2001 жылдың жазында тіркелген).
Олардың жетекші құрамы белгісіз, құрамындағы мүшелерінің саны шамамен 50
адам (70 жылдардың ортасында 1200-2000 адамға дейін жеткен), 32 мүшесі
қамауға алынған. АК, ағылшындық ПП Sterling, Browning, Beretta
пистолеттері, тапаншаларымен, қол-гранаталарымен қаруланған. Ұйымдастырушы
құрамы – стратегиялық басқару, Атқарушы басқару, барлау топтары, ақпараттар
жүйесі, психологиялық операциялар аймақтық колонналар (Рим, Милан, Турин,
Генуя, Венеция, Неаполь қалалары). 1999 жылдың көктемгі мәліметтер бойынша
Флоренция, Пиза, Ливорно, Милан қалаларында жаңа ұяшықтардың пайда
болғандығы айтылған.
1980 жылдың аяғындағы мәліметтер бойынша, бұл ұйымның оперативтік
параметрі – жеке тұлғаларға, ірі өндірістің және қаржы ұйымдарының
басшыларына, итальяндық және американдық мемлекеттік әскери қайраткерлерге,
оңшыл және солшыл партияның қызметкерлеріне, прокурорларға, соттарға,
Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz